VAN DROMEN NAAR DOEN! MEERJARENVERSLAG 13 TOT 15 EXPERTISECENTRUM VOOR INNOVATIEVE ZORG ZORGTECHNIEK LIMBURG

Transcriptie

1 VAN DROMEN NAAR DOEN! MEERJARENVERSLAG 13 TOT 15 EXPERTISECENTRUM VOOR INNOVATIEVE ZORG ZORGTECHNIEK LIMBURG

2 VOORWOORD INHOUDSOPGAVE De zorg verandert in rap tempo. Patiënten worden zorgvragers of zorggebruikers die steeds vaker en steeds meer zelf de regie nemen over wat er met hen gebeurt. Enerzijds omdat ze dat willen, anderzijds omdat de maatschappij dit ook van hen verwacht. Het tijdperk waarin de gezondheidszorg voor ons werd geregeld komt ten einde, maar tegelijkertijd willen we terecht de best mogelijke zorg als we die nodig hebben. Deze ontwikkelingen vragen om een kanteling binnen het huidige zorgstelsel. Daarin wordt technologie steeds belangrijker. In het ziekenhuis, maar ook in de eerstelijn, in de langdurige zorg en bij mensen thuis. Alleen met krachtige innovaties en de inzet van passende zorgtechnologie zijn die aanpassingen te realiseren. Niet alleen de zorg, maar ook het onderwijs verandert. Zo n tien jaar geleden was een hogeschool vooral een diplomafabriek met vastgestelde programma s. Vandaag de dag is diezelfde hogeschool een actieve kennispartner die met onderwijs, training en toepassingsgericht onderzoek een bijdrage levert aan uitdagingen in de samenleving. Met Innovatieve Zorg en Technologie als een van de zwaartepunten in haar beleid is Zuyd Hogeschool zo n kennispartner. Het EIZT is daar het logische gevolg van. In het EIZT wil Zuyd een initiërende en stimulerende rol vervullen om de zorginnovatie in de regio mee vorm te geven. De ROC s maken een vergelijkbare ontwikkeling door. Ook zij richten zich steeds explicieter op de behoeften van (zorg)organisaties en bedrijven en willen met onderwijs en training op maat bijdragen aan actuele en toekomstige vraag- stukken in de regio. Neem als voorbeeld de implementatie van nieuwe zorgtechnologieën. Dit vraagt om specifieke kennis en competenties bij professionals: zorgmedewerkers, maar ook technici. Het centrum voor innovatief vakmanschap ZorgTechniek Limburg (ZTL) een samenwerking van de ROC s Arcus College, Gilde Opleidingen en Leeuwenborgh past perfect bij die nieuwe ambitie. Samenwerken met zorgorganisaties, bedrijven en andere onderwijsorganisaties staat hierbij voorop. Inhoudelijk sluiten EIZT en ZTL naadloos op elkaar aan. Feitelijk is er een programma waarbij EIZT zich op het hbo richt en ZTL op het mbo. Hiermee is een unieke regionale samenwerking tot stand gekomen. Wij zijn trots op wat EIZT en ZTL in gang hebben gezet. Dit verslag van de eerste jaren van EIZT en ZTL geeft goed weer wat er al bereikt is en geeft tevens een doorkijk naar de toekomst. Dit smaakt naar meer! Heerlen, juni 2015 Karel van Rosmalen Voorzitter College van Bestuur Zuyd Hogeschool Toon Theunissen Voorzitter College van Bestuur Arcus College INHOUDELIJK SLUITEN EIZT EN ZTL NAADLOOS OP ELKAAR AAN. HIERMEE IS EEN UNIEKE REGIONALE SAMENWERKING TOT STAND GEKOMEN. 1. Inleiding EIZT & ZTL EIZT Onderwijs ontwikkelen 18 en verzorgen 3.2 Programmalijnen Netwerken vormen Organisatie en bestuur Financiële verantwoording 24 SCAN DE QR CODES, BEKIJK DE FILMPJES. 4. ZorgTechniek Limburg Technologie in de zorg in 42 reguliere mbo-opleidingen 4.2 Opleiding Zorgtechnicus Bijscholen personeel 44 zorginstellingen 4.4 Bijscholen mbo-docenten Ontwikkelen nieuwe 46 begeleidingsvormen voor werkbegeleiders en stagiairs 4.6 Nieuwe leerwerkvormen Overige activiteiten van ZTL Organisatie en bestuur Financiële verantwoording Blik op de toekomst 60 Natuurlijk kunt u in dit meerjarenverslag lezen over de resultaten en successen van EIZT en ZTL. Maar vaak zeggen beelden meer dan 1000 woorden. Daarom kunt u bij sommige onderwerpen ook filmpjes kijken voor meer informatie of voor een sfeerimpressie. U herkent de filmpjes aan de QR-code. Door deze code met uw telefoon te scannen, wordt u direct doorgeleid naar de juiste video. Let op: u heeft hiervoor wel een QR-code scanner op uw smartphone nodig. Deze is eenvoudig te downloaden in de Appstore of GooglePlay store

3 1 INLEIDING FUNDAMENTEEL BIJDRAGEN AAN EEN TOEKOMSTBESTENDIGE ZORG Steeds meer mensen in Nederland hebben behoefte aan zorg. Omdat ze ouder worden, chronisch ziek zijn, een fysieke of mentale beperking hebben, moeten herstellen van een operatie Wat de behoefte aan zorg ook is of hoe deze is ontstaan, al deze mensen hebben één ding met elkaar gemeen: ze willen de best mogelijke hulp. Maar het Nederlandse zorgstelsel staat onder druk. Als gevolg van de ontgroening zijn er steeds minder mensen die zorg kunnen leveren en de totale zorguitgaven zijn de laatste jaren explosief gestegen. Het spanningsveld dat is ontstaan, vormt een serieuze bedreiging. Er is dus werk aan de winkel! Om de kwaliteit van zorg ook in de toekomst te waarborgen, is innovatie nodig. We moeten nieuwe oplossingen bedenken om mensen met een zorgbehoefte te helpen. En we moeten vooral oplossingen bedenken die mensen in staat stellen langer zelfstandig te zijn. Dit vraagt om constante vernieuwing. Het is exact deze constante vernieuwing die het Expertisecentrum voor Innovatieve Zorg en Technologie (EIZT) en het Kenniscentrum voor Technologie in de Zorg, ZorgTechniek Limburg (ZTL) op gang willen brengen en bestendigen. EIZT en ZTL willen fundamenteel bijdragen aan een gezonde zorgeconomie. Met onderzoek bouwen we aan toekomstbestendigezorg. Met scholing en training van huidige en toekomstige Nederland Limburg Vergrijzing: Nederland versus Limburg Nederland vergrijst in rap tempo: binnen nu en vijftien jaar stijgt het percentage 65-plussers van 18% naar 24%. Met andere woorden: in 2030 is bijna een kwart van de Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder. In Limburg zet de vergrijzing nog harder door. Over vijftien jaar is bijna eenderde van de Limburgers de 65 gepasseerd. 6, Toename zorguitgaven Mede als gevolg van de vergrijzing en de vele nieuwe mogelijkheden van zorg, zijn de zorguitgaven de laatste jaren fors toegenomen. In bijna veertig jaar tijd zijn de totale zorguitgaven gestegen van 6,5 miljard euro per jaar, naar 94 miljard euro per jaar. Dit betekent dat we zo n 16% van wat we jaarlijks met elkaar verdienen, uitgeven aan zorg. Meer dan de helft van alle zorgeuro s wordt uitgegeven aan ziekenhuiszorg, ouderenzorg en gehandicaptenzorg. 94 TOPSECTOREN BELEID Nederland behoort tot de twintig grootste economieën ter wereld en wordt wereldwijd als toonaangevend kennisland gezien. Om economisch en maatschappelijk tot de wereldwijde top te blijven behoren, richt Nederland zich op negen sectoren, de zogenaamde topsectoren. De topsectoren zijn kennis-intensief, export georiënteerd en kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken wereldwijd. Een van die topsectoren is Life Sciences & Health. Nederlandse bedrijven ontwikkelen baanbrekende innovaties voor de snelgroeiende internationale markt van de gezondheidszorg. Door een unieke combinatie van kennis en kunde biedt deze sector grote kansen voor onze kenniseconomie. Life Sciences & Health is een relatief nieuwe en zeer kennisintensieve sector. De sector houdt zich bezig met de ontwikkeling van producten en technologieën die het in toenemende mate mogelijk maken ziekten te voorkomen (preventie), vroeg op te sporen (vroegdiagnostiek), effectief te behandelen (therapie op maat) en zorg te verplaatsen van het ziekenhuis naar de thuisomgeving (zelfmanagement). Deze oplossingen leveren een bijdrage aan een verhoging van de kwaliteit van leven, een hogere arbeidsproductiviteit en het terugdringen van de sterk oplopende kosten in de gezondheidszorg. De kern van de sector Life Sciences bestaat uit bedrijven en kennisinstellingen op het gebied van farmacie, regeneratieve geneeskunde en medische technologie. Professionals verankeren we zorginnovaties in de praktijk. Technologie loopt als een rode draad door deze doelstellingen

4 DE NIEUWE ZORG EN ZORGBEROEPEN DE NIEUWE ZORGPROFESSIONAL MOET TECHNOLOGIE VOORAL ALS EEN UITDAGING GAAN ZIEN. Impressie congres Naar Nieuwe Zorg en Zorgberoepen. Op 10 april 2015 overhandigde Marian Kaljouw, voorzitter van de Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen bij Zorginstituut Nederland, het advies Naar nieuwe zorg en zorgberoepen aan minister Schippers. In het advies presenteert de commissie een dynamisch continuüm van bekwaamheden, afgestemd op de zorg die mensen in staat stelt zo veel mogelijk zelfstandig en in hun eigen leefomgeving te kunnen functioneren. Stip op de horizon: 2030! Wie het rapport van de commissie leest, komt al snel tot de conclusie dat een omslag in de zorg noodzakelijk is. Het huidige systeem heeft geen toekomst, zegt Marian Kaljouw resoluut. Dat komt enerzijds door de steeds groeiende zorguitgaven, anderzijds past het huidige systeem simpelweg niet meer bij de toekomstige vraag van cliënten. Juist die toekomstige zorgvraag moet volgens de Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen leidend zijn, evenals het functioneren, de veerkracht en de eigen regie. Dat klinkt als een open deur, maar dat is het volgens Marian Kaljouw allerminst. Uit onderzoek van TNO in de vier broedplaatsen (Friesland, Amsterdam, Rotterdam en Heerlen) blijkt dat in 2030 een groot deel van de bevolking meerdere problemen en/of aandoeningen heeft en zich in meerdere zorggebieden beweegt. De overeenkomsten in de zorgvraag zijn vele malen groter dan de verschillen. Ons huidige zorgsysteem met nulde-, eerste-, tweede- en derdelijnszorg, past daar niet meer bij. Wie boodschappen gaat doen, hoeft ook niet naar drie verschillende supermarkten te gaan. Waarom zou je dat voor zorg wel moeten? Daarom heeft de commissie zorgarrangementen geïntroduceerd die worden uitgevoerd door multidisciplinair samengestelde en samenwerkende teams: teams van zorgprofessionals die tezamen beschikken over de bekwaamheden die nodig zijn om het functioneren te herstellen of te bevorderen. De burger maakt deel uit van dit team en voert, indien mogelijk, zelf de regie. NIEUWE ZORG, NIEUWE BEKWAAMHEDEN De nieuwe zorgprofessional moet dus kunnen handelen vanuit de vraag en gericht op de zelfredzaamheid van de cliënt. Dit vraagt om een aantal generalistische bekwaamheden: netwerkbekwaamheden, maatschappelijke bekwaamheden én technologische bekwaamheden. Technologische ontwikkelingen gaan razendsnel, vervolgt Marian Kaljouw, en het is onmogelijk om nu al te voorspellen welke vormen van zorgtechnologie in 2030 worden ingezet. Maar dát technologie een steeds belangrijkere rol in de zorg gaat spelen, is zonneklaar. Neem robotica als voorbeeld. Nu al worden restaurants in China volledig gerund door robots. Waarom zouden die geen zorgtaken kunnen overnemen? Cliënten die al hebben geëxperimenteerd met zorgrobotica zijn door de bank genomen zeer positief. Dat geldt overigens voor bijna alle vormen van zorgtechnologie. Het zijn vaak de zorgprofessionals die nog koudwatervrees hebben. De nieuwe zorgprofessional moet technologie vooral als een uitdaging gaan zien. MAATSCHAPPELIJKE DISCUSSIE Het advies van de Commissie Innovatie Zorgberoepen & Opleidingen is een uitnodiging voor een maatschappelijke discussie. Een discussie die volgens Marian Kaljouw al op gang is gekomen, onder andere in de vier broedplaatsen. In de broedplaatsen wordt, vooruitlopend op de toekomstige inrichting van de zorg en de daarmee samenhangende beroepenen opleidingsstructuur, geëxperimenteerd met innovaties in de langdurige zorg. Heerlen is een mooi voorbeeld. Met EIZT als een van de kartrekkers en als verbinder, werken tal van partijen samen om de zelfredzaamheid van ouderen en andere kwetsbare groepen in de eigen leefomgeving te ondersteunen. De transitie die we voor ogen hebben, moet van onderuit komen. De broedplaatsen laten zien dat dit geen utopie is. In navolging op het advies Naar nieuwe zorg en zorgberoepen, verschijnt eind 2015 het onderwijsadvies. Dit advies geeft richting aan een leven lang leren en geeft antwoord op de vraag hoe het continuüm van bekwaamheden in opleidingen kan worden vormgegeven. MARIAN KALJOUW > DE TRANSITIE MOET VAN ONDEROP KOMEN. BROEDPLAATSEN ZOALS HEERLEN LATEN ZIEN DAT DIT GEEN UTOPIE IS

5 ZORGTECHNOLOGIE VANUIT DE CLIENT DOOR CLIËNTEN IN EEN VROEGTIJDIG STADIUM TE BETREKKEN IN HET ONTWERPPROCES, WORDT DE SLAGINGSKANS VAN INNOVATIES AANZIENLIJK GROTER. Niet alleen professionals en beleidsmakers zien de vele mogelijkheden en kansen voor zorgtechnologie, ook cliënten onderkennen het belang en de noodzaak van innovaties in de zorg. Stichting Kompas Nederland is als vertegenwoordiger van mensen met een handicap of chronische ziekte betrokken bij verschillende projecten van EIZT en ZTL. In veel technologieprojecten is de cliënt vaak het vergeten kindje, vindt Peter Vrehen, voorzitter van Stichting Kompas Nederland. Een mooi voorbeeld van zo n project betreft de ontwikkeling van wijksteunpunten in Maastricht, een project dat ZTL samen met Stichting Kompas Nederland initieerde, dat nu samen met Mosae Zorggroep wordt uitgerold en waarin ook leerlingen van Leeuwenborgh actief zijn betrokken. Daarnaast hebben we samen met ZTL een brainstorm georganiseerd, zo vervolgt Peter Vrehen, over de vele mogelijkheden van zorgtechnologie voor thuiswonende cliënten. In die sessie, die in december 2014 plaatsvond, konden cliënten vertellen aan welke typen zorgtechnologie ze nu daadwerkelijk behoefte hebben, met het oog op de nieuwe wmo-wetgeving. Die sessie bleek een eye-opener voor alle aanwezigen. Te veel producten komen tot stand achter de tekentafel of op de computer. Door cliënten in een vroegtijdig stadium actief te betrekken in het ontwerpproces, wordt de kans dat een product ook daadwerkelijk succesvol is op de markt, aanzienlijk groter. EIZT en ZTL verbinden zorgorganisaties, producenten van zorgtechnologie, kennisinstellingen en cliënten met elkaar. Daar zit volgens mij de kracht van de organisaties en de innovaties die er tot stand komen. Vaak wordt nog gedacht dat cliënten heel sceptisch zijn ten aanzien van zorgtechnologie, maar Peter Vrehen ervaart het tegendeel. De meeste cliënten zeker thuiswonende cliënten zien technologie juist als een uitkomst. Vanaf 2016 worden we geconfronteerd met forse bezuinigingen en de nieuwe wetgeving gaat ervan uit dat cliënten meer zaken zelf moeten regelen, bijvoorbeeld met de hulp van mantelzorgers. Die vlieger gaat natuurlijk maar voor een deel op. Ik merk in mijn netwerk dat cliënten daarom reikhalzend uitkijken naar technologische oplossingen die hen helpen om langer zelfstandig te kunnen blijven. VOORAL THUISWONENDE CLIENTEN KIJKEN REIKHALZEND UIT NAAR TECHNOLOGISCHE OPLOSSINGEN DIE HEN HELPEN OM LANGER ZELFSTANDIG TE KUNNEN BLIJVEN. 08 9

6 2 EIZT & ZTL SAMEN STERK! EIZT en ZTL zijn als organisaties complementair aan elkaar. Waar EIZT focust op onderzoek, valorisatie en (bij)scholing van technici en zorgprofessionals op hboniveau en hoger, ligt binnen het dienstenpakket van ZTL het zwaartepunt vooral op het (bij)scholen van technici en zorgprofessionals op mbo-niveau. De twee organisaties werken zowel op strategisch, tactisch als operationeel niveau nauw met elkaar samen. Deze samenwerking is vastgelegd in een overeenkomst. EXPERTISECENTRUM VOOR INNOVATIEVE ZORG EN TECHNOLOGIE (EIZT) In EIZT werken Zuyd Hogeschool, Fontys Hogeschool en de drie Limburgse ROC s nauw samen met een groot aantal regionale zorgaanbieders en het bedrijfsleven. Het doel? Innovaties op gang brengen en ze implementeren in de dagelijkse zorgpraktijk. Dat is volgens Luc de Witte, directeur van EIZT, geen sinecure. We focussen op innovaties die er écht toe doen, die een verschil maken. Daarom zijn onderzoek en valorisatie ook zo belangrijk. We doen onderzoek naar de haalbaarheid en effecten van beoogde innovaties en vertalen onze kennis naar de praktijk; naar commercieel haalbare producten of diensten. EIZT is door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap erkend als Centre of Expertise in het hbo. Het expertisecentrum heeft haar uitvalbasis in de Zorgacademie Parkstad in Heerlen. De ambities van EIZT reiken echter verder dan alleen Limburg. EIZT is één van de twee hbo-expertisecentra op het gebied van zorg in Nederland, vervolgt Luc de Witte. We hebben dan ook nadrukkelijk de ambitie om nationaal en zelfs internationaal van betekenis te zijn. ZORGTECHNIEK LIMBURG (ZTL) ZorgTechniek Limburg - een samenwerkingsverband van Arcus College, Gilde Opleidingen, Leeuwenborgh, Zuyd Hogeschool, EIZT, zorgorganisaties en bedrijven - is hét mbo kennis- en opleidingscentrum voor technologie in de zorg. Kennis en draagvlak zijn kritische succesfactoren voor de implementatie van zorgtechnologie, legt Arno Knoops, kwartiermaker bij ZTL uit. Een van onze doelen is de opleidingskwaliteit verbeteren door kwalitatief goede vakmensen in de zorg en techniek op te leiden. Dat begint bij de zorgmedewerkers van de toekomst. ZTL verrijkt daarom bestaande mbo-4 opleidingen met modules op het gebied van zorgtechnologie en geeft invulling aan een compleet nieuwe opleiding tot Zorgtechnicus. Maar we ondersteunen ook de zorgprofessionals van vandaag: mensen aan het bed, leidinggevenden en bestuurders. Laatstgenoemde groep heeft vooral behoefte aan handvaten om zorgtechnologie een plek te geven in de visie en strategie van de organisatie. Uitvoerende medewerkers daarentegen moeten weten hoe ze technologie praktisch kunnen gebruiken - denk aan het bedienen van een tablet voor zorg op afstand - en moeten over de competenties beschikken om de cliënt op afstand te kunnen begeleiden. ZTL is aangewezen als Centrum voor Innovatief Vakmanschap. CENTRE OF EXPERTISE OF CENTRUM VOOR INNOVATIEF VAKMANSCHAP? TIJDLIJN Zomer 2011 Verkennende gesprekken inzake een Expertisecentrum voor Innovatieve Zorg en Technologie. 28 / 03 / 2012 Vaststelling plan EIZT. 26 / 10 / 2011 Bijeenkomt met geïnteresseerden: zorgorganisaties, gemeenten, bedrijfsleven, kennisinstellingen en onderwijsorganisaties. EIZT is een Centre of Expertise en ZTL is een Centrum voor Innovatief Vakmanschap. Mooie titels, maar wat betekenen ze eigenlijk? De rijksoverheid wil mede ingegeven door het topsectorenbeleid - een betere aansluiting van het beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt en het bedrijfsleven. Daar moeten de Centres of Expertise (hbo) en Centra voor Innovatief Vakmanschap (mbo) voor zorgen. In deze centra werken ondernemers, wetenschappers, docenten en studenten samen. Ze moeten uitgroeien tot internationale kenniscentra waar de meest bekwame studenten en docenten studeren en werken. 08 / 10 / 2012 Indiening plan ZTL. November 2012 Erkenning EIZT als Centre of Expertise. November 2012 Installatie kwartiermakersteam EIZT

7 GEZAMENLIJKE AMBITIES Samen hebben EIZT en ZTL één missie: het fundamenteel bijdragen aan een toekomstbestendige zorg met het accent op technologie. Vanuit deze missie is een vijftal ambities geformuleerd: We willen bijdragen aan een toekomstbestendige, met technologie ondersteunde zorgpraktijk. We willen het aantal succesvolle vernieuwingen in de zorg verhogen. We willen innovatie tot op de werkvloer laten doordringen. We willen bijdragen aan een toename van het aantal zorgprofessionals dat in staat is om nieuwe zorgconcepten - ondersteund door techniek - te ontwikkelen, te implementeren en uit te voeren. We willen een brug slaan tussen onderwijs en het bedrijfsleven. CO-CREATIE ALS SLEUTELWOORD Kijkend naar bovengenoemde ambities mogen we concluderen dat de lat hoog ligt. EIZT en ZTL beogen een fundamentele verandering in de zorg. Technologie vraagt om ontwikkeling, de toegevoegde waarde moet worden onderzocht, het gebruik ervan moet worden ondersteund en bevorderd, zorgprofessionals en ontwikkelaars van technologie moeten elkaars taal spreken Willen innovaties slagen, dan moeten ook visies op zorg, processen, werkwijzen, organisatiestructuren en culturen en financieringsmodellen op de schop. Om die veranderingen tot stand te kunnen brengen, is samenwerking een must. Voor velen is een rol weggelegd. Voor zorginstellingen die in de dagelijkse praktijk zien waar innovatiebehoefte ontstaat. Voor onderzoekers die nieuwe zorgconcepten toetsen en ontwikkelen. Voor cliënten, mantelzorgers en belangenorganisaties die vanuit de gebruikerskant mee willen denken over mogelijkheden en randvoorwaarden. Voor bedrijven die nieuwe technologieën willen ontwikkelen en op de markt willen brengen. Voor financiers die door middel van subsidies of investeringen innovaties daadwerkelijk mogelijk maken. Voor onderwijsinstellingen die vandaag de zorgverleners van morgen opleiden en de mensen die op dit moment in de zorg werken bijscholen. Kortom: co-creatie is het sleutelwoord. Samen kunnen we nieuwe zorgconcepten bedenken, deze operationaliseren naar concrete producten of diensten, rendabel maken en de randvoorwaarden scheppen om innovaties te laten landen op de werkvloer en onderdeel te maken van het dagelijkse leven van gebruikers. EIZT en ZTL zijn daarbij de spin in het web: we creëren een uniek netwerk waarin mensen, middelen, ideeën en kansen met elkaar worden verbonden en elkaar versterken. ZORGINNOVATIE & ONDERWIJS ALS SYMBIOSE Zorginnovatie en onderwijs gaan hand in hand. EIZT en ZTL bouwen daarom mee aan onderwijsprogramma s die inspelen op kennis en kunde die voor de ontwikkeling en implementatie van nieuwe zorgconcepten nodig zijn. De state of the art kennis die onder andere voortkomt uit onderzoek en de samenwerking met innovatieve zorgorganisaties, wordt direct vertaald naar het onderwijs. Niet alleen op universitair- of hbo-niveau, maar ook op mbo-niveau. Bovendien leidt de samenwerking tot een goede borging van de doorlopende leerlijn mbo-hbo-master. WEBSITE INNOVATIES IN DE ZORG EIZT en ZTL zijn gepositioneerd als complementaire organisaties, elk met een eigen visuele identiteit. Echter, vanuit de overtuiging dat de twee partijen elkaar versterken, is in januari 2014 de gezamenlijke website gelanceerd. 25 / 06 / 2013 Officiële start ZTL met een kick-off in aanwezigheid van alle partners. 01 / 01 / 2014 Website de gezamenlijke website van EIZT en ZTL, in de lucht. 15/ 06 / 2014 Eerste maatwerktrajecten ZTL (bijscholing zorgprofessionals) van start. December 2014 Formele opening wijkleerbedrijf Maastricht. September 2015 Start master Innovation in Complex Care en European Master Care & technology. Maart 2013 Vaststelling plan ZTL, inclusief financiering en benoeming Arno Knoops als kwartiermaker en Ton Pagen als programma-manager. 01 / 10 / 2013 Benoeming Josine Warnier als accountmanager ZTL. 01 / 02 / 2014 Benoeming Luc de Witte als directeur EIZT. September 2014 Eerste twee groepen van de opleiding Zorgtechnicus van start. Reguliere zorgopleidingen starten met modules zorg & technologie. 10 / 12 / 2014 Congres Technologie en Zorgonderwijs

8 CONGRES TECHNOLOGIE & ZORGONDERWIJS WAT ZIJN DE BELANGRIJKSTE COMPETENTIES VOOR (TOEKOMSTIGE) ZORGPROFESSIONALS TEN AANZIEN VAN TECHNOLOGIE IN DE ZORG? COMPETENTIES VAN TOEKOMSTIGE ZORGPROFESSIONALS Hoe koppelen we de voortdurende technische innovatie aan competenties in het onderwijs? Wat moet de inhoud van de opleidingen zijn en wie bepaalt dat? Wat zijn basiscompetenties en wat zijn best practices? Deze en andere vragen stonden centraal tijdens het congres Technologie en Zorgonderwijs dat EIZT en ZTL op 10 december 2014 organiseerden in de Brabanthallen in Den Bosch. De doelgroep? Docenten en andere, bij onderwijsinstellingen betrokken mensen, van verschillende hogescholen en ROC s uit Nederland en Vlaanderen. Tijdens het plenaire ochtendprogramma gaf Marian Kaljouw, voorzitter van de Commissie Zorgberoepen & Opleidingen bij Zorginstituut Nederland, een inkijk in de nieuwe zorgberoepen van 2030, vooruitlopend op de officiële presentatie in april Luc de Witte, lector Technologie in de Zorg en directeur EIZT, stelde in een vlammend betoog dat de zorg in Nederland efficiënter kan door de inzet van techniek. Een stelling die door een meerderheid van de gasten werd gedeeld, met als voorwaarde dat zorgprofessionals dan wel op de hoogte moeten zijn van de ontwikkelingen op het gebied van technologie. Na de plenaire kick-off stonden workshops en postersessies op het programma. De ruim 200 deelnemers werden in interactieve sessies uitgedaagd om mee te denken over thema s op het snijvlak van zorgtechnologie en onderwijs en om hun ideeën te delen met andere bezoekers. Interactie was een belangrijke component tijdens het congres: door de inzet van tablets konden deelnemers reageren op stellingen. De algemene conclusie die uit de reacties op stellingen kan worden getrokken, is dat technologie in de zorg vraagt om andere competenties van zorgprofessionals. Dit geldt voor alle niveaus. Het resultaat van het congres is dat de aanwezige zorgopleidingen samen zijn gaan nadenken over hoe zorgtechnologie binnen het onderwijs geïmplementeerd kan worden. De resultaten zijn verwerkt in de inspiratiebrief over zorg en technologie die de vereniging van hogescholen heeft opgesteld om het gesprek hierover te stimuleren. Trendanalist en consumentenpsycholoog Herman Konings leidde het programma in goede banen. Het congres Technologie en Zorgonderwijs werd mede mogelijk gemaakt door Vives en Zuyd Hogeschool. Misschien wel de belangrijkste vraag die tijdens het congres centraal stond, luidde: wat zijn de belangrijkste competenties voor (toekomstige) zorgprofessionals ten aanzien van technologie in de zorg? Uit de discussie die op deze vraag volgde, destilleerden EIZT en ZTL een lijst van 22 generieke competenties; competenties die door minimaal eenderde van alle bezoekers relevant werden geacht. Vijf competenties staken met kop en schouders boven de rest uit. Meer dan 75% van de aanwezigen was van mening dat (toekomstige) zorgprofessionals over deze competenties moeten beschikken. Zorgprofessionals moeten: een open houding hebben/tonen ten aanzien van de inzet van technologie in de zorg. zelfdiscipline hebben om zorgvuldig om te gaan met middelen en materialen. enkele voorbeelden van technologische hulpmiddelen en de inzet daarvan in de zorg kunnen beschrijven. vormen van technologie kunnen benoemen die bij een bepaald probleem in de zorg ingezet kunnen worden. technologie, inclusief beschikbare bedieningsmogelijkheden, adequaat kunnen hanteren

9 3 3 EIZT VAN PLAN TOT MEER DAN 80 PROJECTEN DOELSTELLINGEN In het businessplan van begin 2012 zijn concrete doelstellingen voor EIZT geformuleerd. Deze doelstellingen zijn nog steeds leidend en zijn samen te vatten in vijf hoofdpunten: Onderwijs ontwikkelen en verzorgen dat aansluit op de behoeften en uitdagingen in het werkveld. Een regionaal onderzoeks- en innovatieprogramma ontwikkelen en uitvoeren. Het ontwikkelen van living labs/proeftuinen en daar experimenteren met zorginnovaties. Het vormen van netwerken van partijen in de regio. Het valoriseren en implementeren van ontwikkelde innovaties. Het is inmiddels alweer vier jaar geleden dat de eerste verkennende gesprekken over EIZT zijn gevoerd. In die vier jaar zijn behoorlijke stappen gezet. Het eerste anderhalf jaar stond vooral in het teken van organisatieontwikkeling: het schrijven van een businessplan, de juiste mensen op de juiste plek, het bouwen van een netwerk het waren vooral voorwaardenscheppende activiteiten, maar tevens stuk voor stuk zeer belangrijke mijlpalen. Vanaf januari 2013 kon EIZT met volle kracht vooruit. Met succes: onder regie van EIZT zijn inmiddels meer dan 80 projecten uitgevoerd of nog in uitvoering, zijn nieuwe opleidingen op hbo- en master-niveau tot stand gekomen en zijn tal van netwerkbijeenkomsten georganiseerd

10 3.1 ONDERWIJS ONTWIKKELEN EN VERZORGEN Een van de hoofddoelen van EIZT is het ontwikkelen en uitvoeren van scholing en training op het gebied van innovatieve zorg en technologie: scholing van de professionals van morgen, maar ook (bij)scholing van de professionals van nu. MASTEROPLEIDING INNOVATION IN COMPLEX CARE Hoe kun je nieuwe ideeën ontwikkelen tot innovatieve concepten, producten of processen binnen de sector zorg & welzijn? Deze vraag staat centraal in de tweejarige masteropleiding Innovation in Complex Care, die in september 2015 van start gaat bij Zuyd Hogeschool. Alle facetten van zorginnovatie passeren de revue: van de implementatie van methodieken voor zelfmanagement tot zorg op afstand en van de inzet van sociale media om eenzaamheid onder ouderen terug te dringen tot het gebruik van technologie zoals sensoren en zorgrobotica. De master geeft handvatten om ideeën voor innovaties in de ruimste zin verder te brengen. Dat begint bij het signaleren van een innovatiebehoefte en loopt via het genereren en selecteren van ideeën tot en met het ontwerpen en implementeren van de innovatie. De masteropleiding is bedoeld voor vernieuwingsgerichte zorg- en welzijnsprofessionals (uitvoerenden, stafmedewerkers en leidinggevenden) met een bachelor- of masterdegree in een erkende zorg- of welzijnsprofessie. EUROPEAN MASTER CARE AND TECHNOLOGY Deze tweejarige Europese Master brengt alfa- en bètamensen professionals met een zorg- of technologie-achtergrond samen om hen op te leiden tot experts in het organiseren van technologische toepassingen in de zorg. Juist deze bijzondere verbinding tussen beide domeinen zorgt voor meerwaarde en leidt tot vernieuwing op de werkplek. In de master ligt de nadruk op onderzoek en op innovaties waarin technologie een hoofdrol speelt. Het programma is opgesteld door een consortium met partners uit Nederland (Fontys, Saxion en Zuyd), Portugal en Finland. Studenten kunnen het overgrote deel van de studie op afstand volgen. Deelnemers maken tijdens de opleiding kennis met verschillende omgevingen en bouwen zo aan een internationaal netwerk van professionals met verschillende professionele en culturele achtergronden. De master start in september MINOR TECHNOLOGIE IN DE ZORG Binnen deze minor staat het oplossen van een probleem in de zorg met behulp van een (te ontwikkelen) product centraal. Wat de minor uniek maakt, is dat deze interprofessioneel wordt uitgevoerd door studenten uit opleidingen in de gezondheidszorg in samenwerking met studenten van technologische-, bèta- en ICT-opleidingen. Juist deze samenwerking van studenten met verschillende achtergronden is essentieel. Hierbij staat het user-centered design en de toepassing van zorgtechnologie centraal. Studenten werken aan opdrachten, die afkomstig zijn uit (of afgeleid van) de beroepspraktijk. Dat kunnen vragen zijn van een individuele zorgvrager, uit het bedrijfsleven (bv. van een bedrijf op het gebied van revalidatietechnologie) of van een cliëntengroep. Als ondersteuning van het werk in de projectgroep wordt er flankerend onderwijs geboden, waarbij de kennis op het gebied van zorg, technologie en productontwikkeling wordt vergroot. ASSOCIATE DEGREE ZORGTECHNOLOGIE Wie na een havo of mbo-opleiding zich verder wil ontwikkelen op het gebied van zorg en technologie maar twijfelt over een vierjarige hbo-studie, kan met ingang van het schooljaar 2016/2017 de associate degree Zorg en Technologie volgen. Deze tweejarige associate degree is een deeltijdopleiding die studenten opleidt om bij te dragen aan de verdere innovatie van zorgtechnologie. Bijvoorbeeld door de wensen van cliënten te vertalen naar vernieuwingen, door op te treden als bruggenbouwer tussen de werelden van techniek en zorg en door de verschillende doelgroepen cliënten en professionals wegwijs te maken in het gebruik van zorgtechnologie. Deelnemers leren tijdens de opleiding alles over zorg en zorgprocessen, welzijn, veiligheid, techniek en technische processen. Deze associate degree is een tweejarige opleiding op hboniveau die in samenwerking tussen Zuyd Hogeschool, Fontys Hogescholen en de Limburgse ROC s wordt aangeboden, zowel in deeltijd- als in een duale variant. SUMMERSCHOOL In de laatste week van juni 2014 verzorgde EIZT een programmaonderdeel van de summerschool voor studenten van de Jazan Universiteit in Saudi Arabië. Deelnemende studenten kregen een specifieke opdracht: bedenk hoe zorgtechnologie geïmplementeerd kan worden in concrete situaties in Saudi Arabië. De deelnemers werkten aan een verbetering van de gezondheidszorg voor de drie miljoen pelgrims die jaarlijks het land bezoeken en aan de introductie van een buizenpostsysteem voor bloedmonsters voor het ziekenhuis in Jazan. Deze summerschool werd georganiseerd door de opleiding Verpleegkunde van Zuyd

11 3.2 PROGRAMMA LIJNEN EIZT richt zich inhoudelijk op een zestal thema s die centraal staan in de regionale onderzoeks- en innovatieagenda én die aansluiten bij de topsectoren Life Sciences & Health en High Tech Systems & Materials. Deze thema s hebben een gemeenschappelijk uitgangspunt, namelijk het ondersteunen van (oudere) mensen met een chronische aandoening en/of beperkingen zodat ze zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen, zelfstandig kunnen leven en actief kunnen blijven. De zes programmalijnen hebben als gemeenschappelijk doel dat ze moeten bijdragen aan de zelfredzaamheid, zelfstandigheid en eigen regie van mensen met beperkingen die een langdurend beroep (moeten) doen op zorg. EIZT richt zich primair op extramurale zorg, zo dicht mogelijk bij de thuissituatie en leefomgeving van cliënten. ZORG OP AFSTAND Plaats- en tijdonafhankelijk zorg verlenen met behulp van moderne communicatietechnieken: dat is de essentie van zorg op afstand. In Nederland wordt zorg op afstand nog niet op grote schaal ingezet. Enerzijds door de hoge investeringskosten, anderzijds door scepsis. Toch zien gebruikers cliënten en zorgprofessionals vooral de voordelen van zorg op afstand. De communicatie tussen betrokkenen in het zorgproces verbetert, cliënten krijgen meer privacy en vrijheid, professionals kunnen efficiënter werken, problemen worden eerder gesignaleerd, het aantal gedwongen opnamen in ziekenhuizen, verpleeg- of verzorgingshuizen neemt af en mantelzorgers ervaren meer rust. De mogelijkheden en vormen van zorg op afstand zijn omvangrijk. De primaire focus van EIZT ligt binnen de programmalijn zorg op afstand op de thema s beeldschermzorg, leefstijlmonitoring, zelfmanagement en digitale communities. WIJKGERICHTE ZORG EN ONDERSTEUNING De Nederlandse verzorgingsstaat schuift op naar een participatiesamenleving: een samenleving waarin verwacht wordt dat mensen onderling meer voor elkaar zorgen en hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Dit betekent dat ook taken verschuiven: lokale overheden krijgen meer verantwoordelijkheden, eenvoudige zorgtaken worden niet langer uitgevoerd door professionals maar door burgers, eerstelijnszorg krijgt een belangrijkere rol. Dit vraagt een verandering in houding en gedrag van iedereen: burgers, hun naasten, vrijwilligers, aanbieders van zorg en ondersteuning, managers, bestuurders en overheden. De programmalijn wijkgerichte zorg en ondersteuning richt zich op de ontwikkeling, evaluatie en implementatie van nieuwe concepten voor zorg- en dienstverlening in wijken. Hoe past de inrichting van wijken en de gebouwde omgeving in deze nieuwe vorm van zorg- en dienstverlening? Hoe kan techniek de samenwerking tussen al deze partijen vereenvoudigen of verbeteren? Het zijn slechts een paar voorbeelden van vragen waar EIZT zich binnen deze programmalijn mee bezighoudt. ZORGROBOTICA Een robot die je s morgens helpt bij het douchen, die je drinken brengt, die voor gezelschap zorgt, die kinderen met autisme leert te communiceren Robots kunnen vele functies vervullen. Ze kunnen zorgtaken overnemen, voor sociale interactie zorgen, een oogje in het zeil houden of zelfs operaties zeer nauwkeurig uitvoeren. De programmalijn zorgrobotica van EIZT richt zich op evaluatie- en implementatieonderzoek naar roboticatoepassingen in de praktijk en op de ontwikkeling en implementatie van nieuwe roboticatoepassingen voor de zorg, in het bijzonder gericht op ervaren zorgproblemen. METEN IN DE ZORG Meten is weten. Het is een cliché, maar daarom niet minder waar. Wie met behulp van technologie innovaties in de zorg wil bewerkstellingen, wil nee, moet weten wat de resultaten en effecten zijn. Slimmer en makkelijker meten en dus meten beter toepasbaar maken in de dagelijkse praktijk staan in deze programmalijn centraal. Het doel is om met behulp van technologie ervoor te zorgen dat meten in de zorg op een valide en vooral hanteerbare wijze gebeurt. HULPMIDDELEN EN ONDERSTEUNENDE TECHNOLOGIE Hulpmiddelen kunnen een belangrijke rol spelen bij het optimaliseren van de zelfredzaamheid van kwetsbare ouderen en mensen met een beperking. Denk aan fysieke hulpmiddelen zoals een blindenstok, een rollator of aangepast bestek, maar ook aan virtuele of digitale hulpmiddelen zoals software, een internettoepassing of een app. Hulpmiddelen zijn er in overvloed, maar toch worden de mogelijkheden nog onvoldoende benut. Binnen de programmalijn hulpmiddelen en ondersteunende technologie wil EIZT een prominente rol spelen in het stroomlijnen van de informatievoorziening, het verstrekkingsproces en de beeldvorming rondom hulpmiddelen. Het programma bestrijkt het hele domein: van eenvoudige hulpmiddelen en comfortproducten tot complexe hulpmiddelen en ondersteunende technologie zoals apps en communicatieapparatuur. De programmalijn richt zich ook op ondersteuning bij het ontwikkelen van hulpmiddelen en de evaluatie van het gebruik. STIMULEREN VAN EEN GEZONDE EN ACTIEVE LEEFSTIJL Dat bewegen gezond is, weet iedereen. Maar bewegen of een actieve levensstijl onderhouden is lang niet voor iedereen even vanzelfsprekend. Zeker niet voor oudere mensen of mensen met een chronische ziekte. Hoe kunnen deze mensen toch aangezet worden tot een actieve en gezonde leefstijl? Dat is de centrale vraag binnen de programmalijn stimuleren van een gezonde en actieve leefstijl. De programmalijn richt zich op mensen in zorginstellingen (verpleeghuizen, ziekenhuizen, instellingen voor verstandelijk gehandicapten en de geestelijke gezondheidszorg) en op thuiswonenden. De focus ligt op nieuwe mogelijkheden/interventies onder andere door de inzet van technologie rondom bewegen en voeding. Een blijvende gedragsverandering bewerkstelligen dat is het doel

12 NETWERKEN VORMEN ORGANISATIE EN BESTUUR EIZT is een netwerkorganisatie pur sang. Als spreekwoordelijke spin in het web verbindt EIZT zorgorganisaties, onderwijs- en kennisinstellingen, overheden en commerciële organisaties met als doel innovaties in de zorg te bewerkstelligen. Het realiseren en onderhouden van duurzame samenwerkingsverbanden met bovengenoemde partijen is een van de meest essentiële prestatie-indicatoren van EIZT. Het aantal partners dat met EIZT samenwerkt, is de afgelopen jaren fors gegroeid. EIZT wil een platform bieden voor zorgorganisaties, kennisinstellingen, bedrijven, patiëntenorganisaties, lokale en regionale overheden en andere relevante stakeholders. EIZT treedt daarbij op als initiator en als tolk-vertaler tussen de verschillende disciplines. Om dit doel te realiseren organiseert EIZT jaarlijks een groot aantal bijeenkomsten. In de periode van september 2013 tot en met juni 2015 was EIZT (mede)verantwoordelijk voor de organisatie van meer dan vijftien symposia, workshops, masterclasses en events met uiteenlopende thema s, variërend van wijkgerichte zorg tot slim meten en van bewegen tot zelfregie in wonen, zorg en werk. Deze activiteiten tezamen werden bezocht door meer dan 1500 deelnemers. Zuyd is penvoerder van EIZT als Centre of Expertise. In goed overleg met externe partners is onderstaande organisatie- en governancestructuur voor EIZT gekozen. DIRECTIE Op 1 februari 2014 is Luc de Witte door het college van bestuur van Zuyd voor de duur van twee jaar benoemd tot directeur van EIZT. De directeur rapporteert intern aan Frits Benjamins, de directeur van de faculteit Gezondheidszorg, die daarvoor door het College van Bestuur gemandateerd is. MANAGEMENTTEAM Het managementteam van EIZT is verantwoordelijk voor de algehele coördinatie en bestaat, naast de directeur, uit: Sioe li Liem, expertise manager Faculteit Gezondheidszorg. Jos Schreurs, directeur Faculteit Bèta Sciences and Technology. Arno Knoops, kwartiermaker ZorgTechniek Limburg. Luc de Witte, directeur EIZT. PROGRAMMALEIDERS EN WERKGROEPEN Voor elke programmalijn is een programmaleider (soms een duo) benoemd die verantwoordelijk is voor de inhoudelijke ontwikkeling, uitvoering en coördinatie van het programma, in samenwerking met betrokken partners. Voor elk thema is een werkgroep actief, waarin medewerkers van de verschillende partners deelnemen. Deze werkgroepen zijn niet gelijk van omvang, wel wordt gestreefd naar een brede samenstelling: onderwijsinstellingen, zorgorganisaties, bedrijven, cliënten en overheden werken in deze teams concreet samen aan inhoudelijke projecten. RAAD VAN ADVIES Voor de verantwoording naar externe partners is een Raad van Advies (RvA) ingesteld, waarin vertegenwoordigers van de belangrijkste partners zitting hebben. De samenstelling hiervan is als volgt: Frits Benjamins, directeur Faculteit Gezondheidszorg. David Jongen, RvB Atrium-Orbis. Erik Joosten, DGA Arion Group. Jan Maarten Nuijens, RvB Envida. Jan Valkenborgh, RvB Daelzicht. Janienke Sturm, lector Mens en Technologie, Fontys Hogeschool. Martin de Beer, wethouder economie, arbeidsmarkt en sport, gemeente Heerlen. Paul Borm, lector Faculteit Bèta Sciences and Technology. Paulette Wauben, projectmanager Life Sciences & Healthcare, industriebank LIOF. PROGRAMMARAAD Alle organisaties waarmee EIZT een schriftelijke samenwerkingsafspraak heeft vastgelegd, worden uitgenodigd voor de Programmaraad. Deze vergadert ten minste twee keer per jaar: één keer om het concept werkprogramma te bespreken en één keer om de resultaten te evalueren

13 3.5 Bijdrage Zuyd Hogeschool FINANCIELE VERANTWOORDING Bijdrage partners Externe financiering Bijdrage vanuit investeringsmiddelen Hoe wordt EIZT gefinancierd? Wat zijn de belangrijkste kosten en hoe worden deze betaald? Deze paragraaf geeft inzage in de financiële huishouding van EIZT. KOSTENSTRUCTUUR De kostenstructuur van EIZT ziet er als volgt uit, in %. Tot algemene kosten behoren o.a. de kosten voor huisvesting, personeelskosten en kosten voor PR & Communicatie. Programma-overstijgende kosten, zijn kosten die onder andere gerelateerd zijn aan valorisatie-projecten, het project arbeidsbesparende innovaties, het innovatieprogramma ouderenzorg en het project technologie-acceptatie. Het verdienmodel van EIZT bestaat uit verschillende onderdelen: het uitvoeren van scholingen en trainingen, het verwerven van subsidies en opdrachten voor praktijkgerichte onderzoeks- en innovatieprojecten, opbrengsten uit valorisatie van ontwikkelde kennis en innovatieve producten, opbrengsten uit kennisuitwisseling en uit netwerkactiviteiten Algemene kosten Programmalijnen Programma-overstijgende projecten Onderwijsontwikkeling Bijzonderen lectoraten zorginstellingen 11,8 2 6,1 69,7 10,4 INBRENG PARTNERS & VERDIENMODEL EIZT heeft geen winstoogmerk. Het basisidee is dat partners hun kennis, capaciteit en infrastructuur inbrengen in het samenwerkingsverband en dat daarmee activiteiten uitgevoerd kunnen worden die alle partners ten goede komen. De inbreng van partners kent vele vormen. Denk aan: Inbreng van medewerkers/experts in projecten. Inzet van docenten, onderzoekers of lectoren. Afname van scholing en training. Begeleiding van stagiairs. Beschikbaar stellen van (onderzoeks)faciliteiten en skills labs. Vermarkten van ontwikkelde producten. Meefinancieren. Beschikbaar stellen van netwerken. Advisering over business cases. Initiëren en coödineren van innovatieprojecten. Mede sturing geven aan werkplan en activiteiten. Meedenken en werken aan onderzoeks- en innovatieprojecten en onderwijsmodules. Enzovoorts. De kosten van EIZT worden zoals hiernaast getoond gedekt, in %. De uitvoering van onderzoeks- en innovatieprojecten wordt gefinancierd uit in kind bijdragen van de partners (o.a. de basiscapaciteit van lectoraten en inzet van medewerkers van andere partners), in een gemiddelde verhouding van 1:2. In de begroting van dergelijke projecten wordt uitgegaan van een positief resultaat om daarmee een deel van de overige kosten van het centrum te financieren. Voetnoot: cijfers zijn gebaseerd op

14 HEERLEN: BROEDPLAATS VOOR INNOVATIES IN DE LANGDURIGE ZORG HOE EEN DIGITAAL WIJKPLATFORM KAN BIJDRAGEN AAN DE ZELFREDZAAMHEID VAN KWETSBARE BURGERS. EIZT IN DE PRAKTIJK 26 Aan de benoeming van Heerlen als broedplaats ging een traject van bijna anderhalf jaar vooraf. Al in 2013 nam een aantal partijen verenigd in de Zorgtafel (Atrium MC, Mondriaan, Sevagram, Arcus College en Zuyd Hogeschool), samen met gemeente Heerlen het initiatief om in drie Heerlense wijken een proeftuin voor technologische zorginnovaties in te richten. Erik van Rossum, bijzonder lector Zorginnovaties voor kwetsbare ouderen, was vanaf dag één bij het project betrokken. De ambitie die we destijds hadden, staat nog steeds overeind: we willen in de wijken de zelfredzaamheid van kwetsbare burgers ondersteunen. Technologie speelt daarin een belangrijke rol. EFFECTEN METEN Het succes van zo n platform staat of valt met de mate waarin doelgroepen het omarmen, vervolgt Erik. Dat kun je niet afdwingen. Mensen moeten ermee experimenteren, ervaren hoe het functioneert, het vervolgens blijven gebruiken en ook anderen erop attenderen. Sarah Willard, onderzoeker bij het lectoraat Technologie in de Zorg, onderzoekt de effecten van het platform. Wat doet het met burgers? Leidt zo n platform daadwerkelijk tot minder eenzaamheid, tot een hogere mate van burgerparticipatie en dus tot een betere zelfredzaamheid? KRACHTEN BUNDELEN Een volgende stap in de ontwikkeling van wijkgerichte platformen schuilt volgens Erik in de standaardisering van applicaties. Nu nog werken de platformen van verschillende leveranciers niet met elkaar samen. Ze spreken in feite een andere taal. Omdat in de toekomst ongetwijfeld steeds meer applicaties aan zo n digitaal wijkplatform gekoppeld gaan worden, is het belangrijk dat partijen hun krachten bundelen en gaan werken aan standaardisering. Door uniformiteit in de codering aan te brengen, wordt het voor applicatieontwikkelaars veel eenvoudiger om nieuwe toepassingen te maken. Bij die technologie kan gedacht worden aan domotica in de woningen, applicaties voor zorg op afstand, leefstijlmonitoring en de inzet van service robots. Maar het hart van alle activiteiten is een digitaal wijkplatform dat kwetsbare en vitale bewoners van de wijken, zorg- en welzijnsorganisaties, verenigingen, vrijwilligersorganisaties en zelfs commerciële partijen met elkaar verbindt. We zien het platform als een basis infrastructuur voor zelfredzaamheid, aldus Erik. Het platform faciliteert in sociale contacten en communicatie, koppelt hulpvragen aan vrijwilligers of professionele dienstverleners én is een platform waarop alle partijen die betrokken zijn bij de zorgverlening rondom een persoon bij elkaar komen. Het platform is ontwikkeld door Cubigo, een Belgisch bedrijf. In 2013 werd in Sittard en omstreken al op kleine schaal met het platform geëxperimenteerd en nu wordt het uitgerold binnen de proeftuin in Heerlen. WE ZIEN HET DIGITALE WIJKPLATFORM ALS EEN BASIS INFRASTRUCTUUR VOOR ZELFREDZAAMHEID.. Heerlen: broedplaats voor innovaties in de langdurige zorg. 27

15 SNOEZELROBOT VOOR CLIENTEN DAELZICHT ONDERNEMERS MOETEN EEN IDEE OMARMEN EN ERIN WILLEN INVESTEREN, ZOWEL IN TIJD ALS IN GELD. WE WILLEN DAT DE CLIËNT PARTNER EN REGIEVOERDER IS VAN ZIJN EIGEN ZORGPROCES. IT S LIFE! DAGELIJKS 11 MINUTEN MEER BEWEGEN DANKZIJ DE SMARTPHONE OM EEN PRODUCT SUCCESVOL OP DE MARKT TE KUNNEN INTRODUCEREN, MOET JE DE EFFECTEN ERVAN KUNNEN AANTONEN. DAT KAN ALLEEN ALS JE SAMENWERKT MET KENNISINSTELLINGEN. Een robot als buddy, die je herinnert aan allerlei dagelijkse activiteiten zoals opstaan, tanden poetsen of eten, die je helpt te beeldbellen met je familie, die je favoriete muziek opzet, die anticipeert op je gemoedstoestand en die er ook nog eens uitziet zoals jij het wilt Dat zijn in een notendop de specificaties van de snoezelrobot die Daelzicht wil ontwikkelen voor cliënten. Het is een van de projecten waarvoor de organisatie samenwerkt met EIZT. Daelzicht ziet zorgtechnologie als een belangrijke component om de zelfredzaamheid van cliënten te vergroten. Daarbij is de beleving van de cliënt leidend. Voor heel veel alledaagse zaken zijn onze cliënten nog afhankelijk van begeleiders, licht bestuurder Jan Valkenborgh toe. Dat staat echter haaks op onze visie, waarin we stellen dat de cliënt een partner in het zorgproces is en diens belangen altijd voorop staan. Met de snoezelrobot willen we de cliënt letterlijk de regie in eigen hand geven. HACKATHON Het idee voor de snoezelrobot ontstond als een droom. We hebben bewust gekozen voor een organisch proces, vervolgt Jan Valkenborgh. Geen projectgroepen, stuurgroepen of andere vaste structuren. Wel zijn we op zoek gegaan naar goede samenwerkingspartners. Zo kwamen EIZT en LIOF in beeld. Om vorm te geven aan de droom van Daelzicht, organiseerden de drie partijen samen een hackathon voor studenten van Zuyd. Een heel weekend werkten de studenten bij Daelzicht op locatie aan een ontwerp voor de snoezelrobot. De teams bestonden uit studenten van verschillende opleidingen, vertelt Paulette Wauben, senior projectleider bij LIOF. Denk aan studenten van de zorggerelateerde opleidingen zoals Verpleegkunde, Fysiotherapie en Ergotherapie, maar ook studenten van technische en creatieve opleidingen zoals Communicatie & Multimedia Design. Het zijn professionals die van nature niet gewend zijn om met elkaar samen te werken; mensen met vaak een heel ander DNA. Maar het zijn juist deze verschillen, die wanneer ze in de juiste setting bij elkaar komen en elkaar versterken leiden tot onconventionele ideeën. En dat laatste is essentieel bij innovatie. LANGE WEG Tijdens de ondernemerschapsweek mochten alle teams hun idee voor de snoezelrobot presenteren aan een deskundige jury, bestaande uit medewerkers van Daelzicht, EIZT en een aantal commerciële organisaties. Laatstgenoemde groep is volgens Paulette Wauben enorm belangrijk. Ervaring leert dat de weg van prototype naar commercieel product lang is, zeker in de zorg. Ondernemers moeten een idee omarmen en erin willen investeren, zowel in tijd als in geld. LIOF kan als partner van EIZT er mede voor zorgen dat goede ideeën ook werkelijkheid worden. Daelzicht heeft in ieder geval concrete plannen om het idee van de snoezelrobot verder vorm te geven. We moeten langzaam gaan nadenken over een businessplan, vervolgt Jan Valkenborgh. Ook in die fase zie ik een rol weggelegd voor EIZT en LIOF. Impressie hackathon snoezelrobot. Voor mensen met COPD of diabetes type 2 is voldoende beweging belangrijk. Het draagt bij aan vermindering van de klachten, maar door benauwdheid of overgewicht vinden patiënten bewegen vaak moeilijk. Maastricht University startte in 2010 het onderzoeksproject It s life! (Interactive Tool for Self management through Lifestyle Feedback) naar het effect van technologie op het beweeggedrag van mensen met een chronische ziekte, in het bijzonder COPD of diabetes type 2. Renée Verwey, verbonden aan het lectoraat Technologie in de Zorg, is als promovenda bij het project betrokken. Het doel van het onderzoek was het ontwikkelen, testen en evalueren van een tool die op basis van vooraf gedefinieerde doelen en metingen feedback geeft aan de gebruikers over hun beweeggedrag. Een van de belangrijkste vragen die we ons hebben gesteld, was kan technologie ervoor zorgen dat deze specifieke doelgroep meer gaat bewegen? Nu het project is afgerond, kunnen we daarop een duidelijk antwoord geven: ja! Een gecombineerde interventie het gebruik van de It s life! tool, gecombineerd met consulten bij de praktijkondersteuner heeft geleid tot een significante verbetering van de fysieke activiteit van de deelnemers in vergelijking met de gebruikelijke zorg. Mensen die de tool gebruikten zijn gemiddeld bijna 11 minuten per dag meer gaan bewegen! Denk daarbij overigens niet aan intensief sporten. Binnen dit project hebben we gefocust op dagelijkse bewegingen zoals stofzuigen, gewoon een rondje wandelen, tuinieren Bewegingen die haalbaar zijn, die verantwoord zijn én die aansluiten bij de interesses van de persoon in kwestie. EFFECTEN AANTONEN De It s life! tool bestaat uit een bewegingsmeter die draadloos is verbonden met een smartphone. Via een app kan de gebruiker precies zien hoeveel minuten hij bewogen heeft die dag in relatie tot zijn persoonlijke doelen. Alle gegevens worden doorgestuurd naar een medisch internetplatform, waar zowel de cliënt als de praktijkondersteuner op kunnen inloggen, vertelt Jan Ramaekers van Sananet. Het Sittardse bedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in ehealth-toepassingen was mede verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de technologie voor It s life. Binnen Sananet online, een medisch intranet, worden de data geïnterpreteerd en omgezet naar gepersonaliseerde content. Denk aan een berichtje waarin de gebruiker wordt gestimuleerd om nog een rondje te wandelen. De essentie van het systeem is dat we de cliënt inzicht geven in zijn beweeggedrag en op deze manier zelfmanagement ondersteunen. Jan Ramaekers benadrukt dat het voor een bedrijf als Sananet belangrijk is om samen te werken met partijen als Maastricht University, Zuyd en EIZT. Om een product succesvol op de markt te kunnen introduceren, moet je de effecten ervan kunnen aantonen. Dat kan alleen als je samenwerkt met kennisinstellingen. Op 1 maart 2015 werd het project It s life! afgerond. In het najaar verdedigen Renée Verwey en haar collega-promovenda Sanne van der Weegen hun proefschriften

16 METEN IS WETEN MEETPUNT: VERBINDER VAN EXPERTISE BIJ VRAGEN OVER SLIMMER METEN IN DE ZORG Wie zich bezighoudt met innovaties in de zorg, kan niet om het thema meten heen. Maar meten kan ook heel veel vragen oproepen. Wat wil je precies meten en welke instrumenten of methodieken kun je het beste gebruiken? Hoe breng je de effecten van een interventie in kaart? Hoe kun je meetinstrumenten implementeren in de dagelijkse zorgpraktijk? Sinds medio 2015 kunnen organisaties zorgorganisaties maar ook bedrijven met deze én alle andere vragen over meten terecht bij Meetpunt, onderdeel van de programmalijn meten in de zorg van EIZT. In Meetpunt wordt onder andere samengewerkt met Regitel, de Limburgse vereniging voor ondernemingen en kennisinstellingen die actief zijn op het gebied van informatie- en communicatietechnologie. Meetpunt streeft naar co-creatie en maakt sociale innovaties mogelijk. Hierbij ligt de focus op het geven van advies, validatie en het toepasbaar maken van bestaande proof of concepts en implementaties in de zorg. Volgens Sandra Beurskens, lector aan de faculteit Gezondheidszorg en projectleider van Meetpunt, is verbinden het sleutelwoord. We bundelen de kennis van docenten, onderzoekers, studenten, zorgverleners, cliënten en bedrijven en functioneren als kennismakelaar: voor elke vraag brengen we de juiste partijen bij elkaar. De vragen die bij Meetpunt binnenkomen, zijn heel divers. Adviesvragen, onderzoeksvragen, implementatievragen Wat deze vragen met elkaar gemeen hebben, vervolgt Sandra, is dat ze een interdisciplinair karakter hebben. Dat vraagt om een interdisciplinaire aanpak. Niet voor niets bestaat ons kernteam uit vertegenwoordigers van de faculteiten Gezondheidszorg, ICT, Bèta Sciences and Technology en International Business and Communication. We proberen de vraag zo goed mogelijk te ontrafelen en kijken wat we voor de organisatie in kwestie kunnen betekenen. Kunnen studenten begeleid door een docent de vraag invullen of is specifiekere expertise nodig? Meetpunt kiest voor een transparante en duidelijke aanpak. Iets wat volgens Sandra Beurskens ook wel moet. Organisaties die bij ons een vraag neerleggen, weten voordat ze met ons in zee gaan wat ze mogen verwachten. Ook financieel. Om een onderzoek te bekostigen zijn meerdere mogelijkheden. Een en ander is afhankelijk van de complexiteit van de vraag en de snelheid waarmee de organisatie in kwestie geholpen wil worden. Als we een vraag kunnen vertalen naar een relevant onderzoeksproject, dan zijn er wellicht subsidiemogelijkheden. Ook daar denken we over mee. WANNEER KIES JE VOOR WELKE METER? Een project waarin de expertise van Meetpunt meteen tot zijn recht kwam, is het project Het meten van beweegactiviteiten in de zorg. Wanneer kies je voor welke meter? Volgens Sandra is deze vraag enorm actueel voor tal van zorgorganisaties. Zorgprofessionals worden met een aantal maatschappelijke ontwikkelingen denk aan vergrijzing en bezuinigingen geconfronteerd, waardoor ze de huidige kwaliteit van zorg moeten zien te handhaven en waar nodig te verbeteren met minder middelen. Dat geldt niet alleen voor grote zorgorganisaties, maar ook voor revalidatiecentra en organisaties in de eerstelijn, denk aan fysiotherapeuten, ergotherapeuten en logopedisten. Cliënten moeten meer zelf doen, zoals oefeningen in de thuissituatie. Bovendien ervaren therapeuten een steeds grotere druk om resultaten zichtbaar te maken. Nieuwe technologische ontwikkelingen, in het bijzonder meetapparatuur, OP DE MARKT ZIJN TAL VAN METERS VERKRIJGBAAR, MAAR DOOR HET GROTE AANBOD ZIEN PROFESSIONALS DOOR DE BOMEN HET BOS NIET MEER. kan van enorme toegevoegde waarde zijn. Op de markt zijn tal van meters verkrijgbaar, variërend van eenvoudige stappentellers tot meer geavanceerde activiteitenmeters. Echter, door het grote aanbod zien professionals en cliënten door de bomen het bos niet meer. Welke meter levert nu in welke situatie de meest betrouwbare informatie? En hoe kan zo n beweegmeter nu het beste worden toegepast? Om dit probleem aan te pakken, hebben de zorgprofessionals van Paramedisch Centrum Sittard-Zuid, Fysiotherapiepraktijk Schaesberg en Adelante, samen met Meetpunt en de lectoraten Gezondheidszorg van Zuyd Hogeschool, Fontys Sporthogeschool, Hanzehogeschool en de onderzoeksschool Caphri van Universiteit Maastricht een consortium gevormd. Het doel? In kaart brengen welke eisen zorgprofessionals en cliënten stellen aan draagbare technologie voor het meten van beweegactiviteiten om een gefundeerde keuze te kunnen maken en de meters in de praktijk toe te kunnen passen. Het onderzoek wordt medegefinancierd door RAAK. Waar het in het kort op neerkomt, vervolgt Sandra Beurskens, is dat we heel veel set- tings uit het dagelijkse leven hebben nagebootst en daarbij de werking van verschillende meters hebben getest. Je ziet dan al heel snel welke meters wat registreren. Als voorbeeld: er zijn meters die op de stap nauwkeurig een rondje wandelen registreren, maar bijvoorbeeld stofzuigen niet. Daar is niks mis mee, maar het betekent dat deze meter in bepaalde situaties en voor bepaalde cliënten niet geschikt is. Het project leverde een gigantische bibliotheek op van data: informatie over meters (hardware), de gegevens die ze registreren, de nauwkeurigheid waarmee dit gebeurt, de gebruiksvriendelijkheid en vooral de toepassingen waarvoor zo n meter geschikt zou zijn. Zie het als een keuzehulp voor professionals en cliënten. Begin 2017 is de keuzehulp klaar. WINNAAR Het belang en de successen van Meetpunt bleven niet onopgemerkt. Onlangs ontving het initiatief de eerste Teamprijs van Zuyd Hogeschool. Een erkenning voor de meerwaarde die Meetpunt te bieden heeft en een extra motivatie om verder te gaan op de ingeslagen weg

17 DOOR NAAR DE BEELDSCHERMEN TE KIJKEN, KRIJGEN DE OUDEREN WEER EEN BEETJE CONTACT MET DE BUITENWERELD. IMPLEMENTATIEROUTE M N MATTIE OP WEG NAAR EEN SUCCESVOLLE IMPLEMENTATIE VAN EEN APP VOOR JONGEREN MET PSYCHIATRISCHE PROBLEMEN VENSTER VERRUIMT DE WERELD WE HEBBEN EEN PRODUCT ONTWIKKELD DAT DOOR ALLE LAGEN VAN HET VERPLEEGHUIS WERD GEDRAGEN. Jongeren die (psychiatrische) hulp of begeleiding nodig hebben, zijn niet altijd zo gemotiveerd voor gesprekken of papieren behandelplannen. Om deze specifieke doelgroep beter te kunnen ondersteunen, ontwikkelden GGzE Centrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie en Mondriaan Kinderen en Jeugdigen de app M n Mattie : een virtuele buddy die de jongere en zijn ouders, aan de hand van filmpjes, foto s, een virtueel dagboek en een online hulpplan, begeleidt gedurende de behandeling. In september 2013 wonnen Mondriaan en GGzE op basis van het prototype van M n Mattie de CZ Zorgprijs. Het succes van zo n app staat of valt met het implementatieproces, vertelt Susan van Hooren, lector Vaktherapieën voor het lectoraat Kennisontwikkeling Vaktherapieën (KenVaK). Tegenwoordig worden heel veel apps ontwikkeld, maar slechts een beperkt aantal wordt ook daadwerkelijk door de doelgroepen zowel ciënten als professionals gebruikt. Om de implementatie van M n Mattie te laten slagen, bundelden Mondriaan, GGzE, kenvak en EIZT hun expertise. Samen met Mondriaan en GGzE hebben we ervoor gekozen een implementatieroute voor M n Mattie te ontwikkelen, die in een later stadium ook kan dienen voor andere apps, vervolgt Susan. Aan de hand van interviews met alle betrokken partijen behandelaren, maar natuurlijk ook de jongeren zelf hebben we de belangrijkste succes- en faalfactoren voor implementatie in kaart gebracht. Wat ons opviel? Voor professionals is aantoonbaar resultaat de belangrijkste voorwaarde. In principe zijn behandelaren best bereid om een app te gebruiken, maar alleen als ze zeker weten dat daarmee de kwaliteit van zorg verbetert of dat de zorg efficiënter kan worden georganiseerd. De gebruikers zelf noemen daarentegen heel andere, vooral praktische, voorwaarden. Als voorbeeld: het zou handig zijn als de app ook zonder wifi werkt. De uitvoerige gesprekken met leden van de focusgroep leidden tot een lijst van succes- en faalfactoren. Volgens Susan een lijst die voor de implementatie van nagenoeg elke app als checklist kan worden gebruikt. Natuurlijk vraagt elke doelgroep om andere randvoorwaarden. Daarom kent de implementatie van een app voor ouderen, die minder bedreven zijn met hedendaagse technologie, een ander proces dan bijvoorbeeld de implementatie van M n Mattie. Maar we herkennen zeker een rode draad. Momenteel legt het team de laatste hand aan de implementatieroute in de vorm van een ebook met handige communicatiemiddelen die ingezet worden als instructiemateriaal. Hiervoor hebben we de expertise van studenten van de opleiding Communicatie & Multimedia Design (CMD) van Zuyd ingeschakeld. Zij hebben een website gebouwd, een infographic ontworpen, een animatie gemaakt en een e-book ontwikkeld. VOOR PROFESSIONALS IS AANTOONBAAR RESULTAAT DE BELANGRIJKSTE VOORWAARDE. DE GEBRUIKERS - JONGEREN - WILLEN VOORAL GRATIS WIFI. Wanneer mensen als gevolg van dementie noodgedwongen naar een verpleeghuis moeten verhuizen, dreigt sociale isolatie. Een fenomeen dat Tom Luyten, van origine master in de kunsten, triggerde. Hij vroeg zich af of interactieve kunst zou kunnen dienen als belevingsgerichte zorgtechnologie. Een goede vraag, die hij inmiddels zelf onderzoekt. Tom is namelijk als promovendus betrokken bij het lectoraat Technologie in de Zorg. Voor zijn promotie onderzoekt Tom drie prototypes van bijzondere innovaties; ideeën uit zijn eigen koker. Een van die innovaties is Venster. Tom omschrijft Venster als een interactieve installatie - in feite een voorzetwand met twee beeldschermen, gecamoufleerd als raam - waarop voor de doelgroep herkenbare taferelen worden getoond. Denk aan een schoolplein met spelende kinderen, de markt of een natuurgebied. Venster is een belevingsgericht werk. Door naar de beeldschermen te kijken, krijgen de ouderen het gevoel dat ze letterlijk naar buiten kijken en op deze manier weer een beetje contact met de buitenwereld krijgen. Venster werkt interactief: wanneer bewoners zich verplaatsen ten opzichte van het venster, verandert ook het zich naar buiten. ONORTHODOX Co-creatie is volgens Tom het sleutelwoord binnen dit project. Toen het project startte, had ik een concept voor ogen. Via EIZT ben ik in contact gekomen met zorgorganisaties en cliëntenorganisaties: interviews met het management, met medewerkers van afdelingen voor mensen met dementie en mantelzorgers hebben me geholpen mijn idee te finetunen. Aan de hand van creatieve brainstorms hebben we ideeën getrechterd en hebben we een product ontwikkeld dat door alle lagen van het verpleeghuis werd gedragen. Dat laatste vond en vind ik essentieel. Volgens Tom is het pad dat hij heeft gevolgd onorthodox in de zorgsector. Iedereen die in die eerste fase meewerkte aan het project voelde dat Venster iets kon betekenen voor de doelgroep. Maar de daadwerkelijke resultaten, die moesten nog maar bewezen worden. Mede dankzij de support van EIZT en het commitment van Cicero Zorggroep zijn we zover gekomen. FOCUS BEHOUDEN Momenteel experimenteert Cicero met de verschillende mogelijkheden van Venster en zijn de observaties afgerond. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken over de meerwaarde van Venster. De resultaten zijn echter veelbelovend. Uit de observaties blijkt dat cliënten gemiddeld zo n anderhalf uur hun focus kunnen behouden op het scherm, zorgmedewerkers ervaren dat cliënten rustiger zijn en dat ze beter in staat zijn om één-op-één gesprekken te voeren. Allemaal voordelen waarover we vooraf niet hadden durven te dromen. De uitdaging waar Tom nu voor staat is het kwantificeren van de effecten van Venster. Willen we met Venster straks de markt op, dat moeten we de effecten kunnen aantonen. Leidt de inzet van Venster tot minder werkdruk? Kan de personeelsbezetting omlaag? Daarnaast willen we het product samen met leverancier Qwiek verder doorontwikkelen. Er zijn immers kansen genoeg! 32 33

18 ACCOMPANY LANGER ZELFSTANDIG WONEN DANKZIJ DE HULP VAN EEN ROBOT ENTHOUSIAST Gebruikers cliënten, mantelzorgers en professionals zijn vanaf dag één bij het onderzoek betrokken. In de Zorgacademie Parkstad (ZAP), tevens hoofdkantoor van EIZT, konden gebruikers de robot testen. Sandra is positief verrast over de eerste reacties: Vooral de ouderen zelf zijn enthousiast. Verrassend genoeg zijn ze niet sceptisch, maar zien ze vooral de voordelen van een robot in relatie tot hun eigen vrijheid en privacy. Er waren zelfs mensen bij die aangaven het helemaal niet erg te vinden om in de toekomst door een robot uit bed gehaald te worden. Altijd beter dan elke dag een andere verzorgende. Toch is het niet ons streven om het menselijke contact te vervangen, integendeel! We zien robotica als een aanvulling op het zorgaanbod. Welke activiteiten zou een service robot moeten kunnen uitvoeren, zodat ouderen langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen? Op deze vraag zoekt het Europese Acceptable Robotics Companions for Ageing Years (ACCOMPANY) project de antwoorden. Dit Europese FP7 project wordt gecoördineerd door de Engelse Universiteit van Hertfordshire en heeft als doel een bestaande robot - de Duitse Care-O-bot 3 - verder te ontwikkelen zodat deze ouderen kan ondersteunen bij alledaagse activiteiten thuis. EIZT en het lectoraat Technologie in de Zorg van Zuyd Hogeschool maken deel uit van het Europese consortium van universiteiten dat onderzoek naar de robot uitvoert. In de afgelopen drie jaar hebben onderzoekers uit verschillende landen een breed scala aan onderzoeken uitgevoerd om de eisen aan en de acceptatie van de robot vast te stellen. Een van die onderzoekers is Sandra Bedaf, junior onderzoeker bij het lectoraat Technologie in de Zorg. Uit onderzoek in de eerste fase van het ACCOMPANY-project is gebleken dat vooral problemen omtrent mobiliteit, zelfverzorging en sociale participatie een bedreiging zijn voor het zelfstandig thuis blijven wonen van ouderen. In de meest ideale situatie zou een robot deze drie functies moeten kunnen ondersteunen, maar daarvoor is het nu nog te vroeg. De robot zoals we die nu hebben onderzocht, kan een aantal praktische handelingen uitvoeren. SOMMIGE CLIENTEN GAVEN AAN HET NIET ERG TE VINDEN OM DOOR EEN ROBOT UIT BED TE WORDEN GEHAALD. ALTIJD BETER DAN ELKE DAG EEN ANDERE VERZORGENDE. ACCOMPANY is een Europees project. Het consortium dat onderzoek uitvoert naar de robot bestaat naast Zuyd uit de universiteiten van Hertfordshire, Amsterdam, Twente, Sienna, Birmingham, Warwick, het onderzoeksinstituut Fraunhofer en Maintien en Autonomie à Domicile des Personnes Agées (MaDoPA). Denk aan het ophalen van een pakketje bij de voordeur of het brengen van een glas water. Maar deze functionaliteiten zijn nog te beperkt om er echt voor te kunnen zorgen dat iemand langer zelfstandig kan blijven wonen. Zo werkt de ACCOMPANY-robot! 34 35

19 MEER BEWEGEN VOOR OUDEREN 2.0 INNOVATIEVE ZORGTECHNOLOGIE VERLEIDT PSYCHOGERIATRISCHE VERPLEEGHUISBEWONERS OM MEER TE BEWEGEN Verpleeghuisbewoners bewegen over het algemeen te weinig. De bekende, georganiseerde beweegmomenten denk aan fysiotherapie of activiteiten zoals gym blijken onvoldoende om de Nederlandse norm voor bewegen te halen. Een gemiste kans, want lichamelijke activiteit heeft een positief effect op het fysieke en mentale welbevinden van mensen. Dus is het zaak om cliënten te verleiden om door de dag heen meer te bewegen, legt Susy Braun, onderzoeker bij het lectoraat Autonomie en Participatie en verbonden aan EIZT uit. Samen met zorgorganisatie Sevagram ontwikkelde EIZT daarom een aantal bewegingsinterventies: innovatieve technologieën die bewoners vooral mensen met dementie intuïtief stimuleren om te bewegen. We zijn uitgegaan van de gedachte dat alle kleine beetjes helpen, vervolgt Michel Bleijlevens van Sevagram. De organisatie staat bekend als koploper op het gebied van bewegingsbeleid. Al in 2010 kreeg bewegen een prominente plek in de visie van de organisatie en anno 2015 hebben alle woonzorgcentra 17 in totaal een aandachtsfunctionaris bewegen. We zien bewegen niet als een apart vakgebied, een verantwoordelijkheid van een specialist, maar veel meer als een onderdeel van de totale zorgverlening. Dat betekent dat we de cliënt stimuleren om nog zo veel mogelijk dingen zelf te doen. Aankleden en zelf een kop koffie zetten zijn ook vormen van beweging. De beweeginterventies die we met EIZT hebben ontwikkeld, zijn daarop een aanvulling. INTERACTIEVE PROJECTIES Voorbeelden van die beweeginterventies zijn onder andere een zingend zebrapad en interactieve projecties waarbij door middel van een beamer verschillende grafische vormen zoals vissen, een voetbalveld met bal of een veld met bloemen op de vloer worden geprojecteerd. Bewegingen van een persoon binnen het projectieveld zorgen via (infrarood) bewegingssensoren voor een reactie van de projectie. Een cliënt die over het virtuele voetbalveld loopt, vervolgt Michiel, trapt intuïtief tegen de bal die vervolgens wegrolt. Of een cliënt die met een rolstoel door het bloemenveld rijdt, kan de bloemetjes van zijn schoot plukken. Er ontstaat dus een interactie tussen de projectie en de bewoner. EIZT onderzocht of de bewegingsinterventies ook daadwerkelijk effect hadden op het beweeggedrag van bewoners. Susy Braun vindt de resultaten positief. Bewoners reageerden zoals we hadden gehoopt: heel intuïtief. Sommige cliënten lieten zelfs reacties zien die vergelijkbaar zijn met bewegingen tijdens therapie. Bovendien zorgden de projecties voor sociale interactie doordat ook bezoekers, medewerkers en vooral kleinkinderen op de projecties reageerden en bewoners op een heel speelse manier aanmoedigden om mee te doen. Een volgende stap is het optimaliseren van de technologie. De projecties die we hebben getest, zijn niet specifiek ontwikkeld voor de doelgroep. Sommige projecties vielen daardoor overduidelijk meer in de smaak dan andere. Bij de doorontwikkeling van de technologie betrekken we gebruikers en zorgprofessionals zodat de nieuwe projecties beter aansluiten op hun wensen. Een partij die bij de doorontwikkeling van beweeginterventies is betrokken, is Qwiek, een bedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in de ontwikkeling van zorginnovaties en partner van EIZT. Eigenaar Chris Rameckers ervaart de samenwerking met EIZT als heel waardevol. EIZT is de verbinder tussen zorgorganisaties, kennisinstellingen en mkb-ondernemingen die zich bezighouden met zorginnovaties. Zo ontstaat een drie-eenheid van partijen die elkaar versterken. Als voorbeeld: het idee van het zingende zebrapad is afkomstig van Sevagram. Studenten van Zuyd hebben een prototype ontwikkeld, vervolgens hebben wij het idee doorontwikkeld en helpt EIZT ons bij de valorisatie ervan. Maar het is tweerichtingsverkeer. Andersom brengen wij ook weer kennis terug naar het onderwijs. Kortom: één en één is drie. BEWEGEN MOET LEUK ZIJN Intuïtief gebruik is een belangrijke voorwaarde om verpleeghuisbewoners te stimuleren om meer te bewegen, dat blijkt wel uit het voorbeeld van de interactieve projecties. Een andere component die ervoor zorgt dat mensen meer bewegen, is heel logisch plezier! Kijk naar jouw eigen situatie, zegt Susy Braun. Als je iets doet wat je leuk vindt, dan kost het veel minder moeite. Dat geldt ook voor mensen met dementie. Het probleem is echter dat veel zorgorganisaties beweegactiviteiten organiseren, waarvan medewerkers ooit hebben bedacht dat cliënten ze leuk moeten vinden, vult Michel Bleijlevens aan. Koersballen, een rollatorwandeling, gymmen Wie zegt dat cliënten daar letterlijk warm voor lopen? Het is juist de uitdaging om beweegactiviteiten te organiseren of te faciliteren die aansluiten bij de individuele interesses van cliënten. Dan gaan ze vanzelf meer bewegen. Simpelweg omdat het dan niet als een opgave voelt, maar omdat het leuk is! Maar hoe kom je er nu achter wat iemand graag doet, zeker als de communicatie lastig is? Met die vraag als vertrekpunt, ontwikkelde Melanie Kleynen met onderzoekers van het lectoraat Autonomie en Participatie, met zorgprofessionals van Sevagram en MeanderGroep en studenten van de faculteit Gezondheidszorg van Zuyd een methode, MIBBO genaamd: een Methodiek ter Inventarisatie van Betekenisvolle Beweegvoorkeuren van Ouderen. De crux van MIBBO is simpel: aan de hand van afbeeldingen wordt bepaald welke beweegactiviteiten cliënten leuk vinden, hoe ze die het liefst uitvoeren alleen of in groepsverband en wanneer ze die activiteiten het liefst uitvoeren. Bij Sevagram heeft MIBBO inmiddels een vaste plek verworven in het Elektronisch Cliënten Dossier. Michel: Ons doel is om voor elke cliënt tot minimaal drie beweegmomenten te komen die aansluiten bij zijn of haar persoonlijke voorkeuren. We zijn echt heel enthousiast over de methode. Maar nog veel belangrijker is dat cliënten enthousiast zijn. EEN CLIENT DIE OVER EEN VIRTUEEL VOETBALVELD LOOPT, TRAPT INTUITIEF TEGEN DE BAL

20 LEEFSTIJLMONITORING ZORGT VOOR EEN GERUST GEVOEL LANGER THUIS BLIJVEN WONEN DANKZIJ DE INZET VAN ZORG OP AFSTAND Bekijk hoe cliënten leefstijlmonitoring ervaren. Een verhuizing naar een verpleeghuis is een stap die je zo lang mogelijk wilt uitstellen. Vaak wil de persoon in kwestie het liefst in de vertrouwde omgeving blijven wonen. Maar ook familieleden zien pap of mam, opa of oma, oom of tante liever thuis dan in een tehuis. Oude planten moet je immers niet verpotten. Maar wat als de risico s van zelfstandig wonen toch te groot worden? Als de kans op een val door beperkte mobiliteit toeneemt? En als ongerustheid zich over de mantelzorger meester maakt? Dan biedt leefstijlmonitoring uitkomst! Leefstijlmonitoring is een systeem waarbij de bewegingspatronen van thuiswonende ouderen worden gemonitord via sensoren in de woning. Deze sensoren registreren 24 uur per dag, 7 dagen per week het activiteitenpatroon. Naar de keuken, voordeur open- of dichtmaken, naar het toilet of de badkamer, terug in de woonkamer Wijkt het gedrag van een cliënt af van een basispatroon, bijvoorbeeld wanneer een bezoek aan de badkamer wel erg lang duurt, dan gaat er een alarmmelding uit naar óf een mantelzorger óf naar een meldkamer die een zorgprofessional inschakelt. Overigens kunnen professionals en mantelzorgers ook zonder alarmmelding een oogje in het zeil houden: door in te loggen op een virtueel dashboard, krijgen ze in één oogopslag een beeld van het activiteitenpatroon. 38 GERUSTGESTELD Proteion Thuiszorg is in Limburg koploper met de implementatie van Leefstijlmonitoring en andere vormen van zorg op afstand. De organisatie werd zelfs door het zorgkantoor gevraagd om een voortrekkersrol te vervullen in de implementatie van zorg op afstand in Noord- en Midden-Limburg. Samen met collega-zorgorganisaties Land van Horne en De Zorggroep, deed Proteion mee aan een pilot Leefstijlmonitoring. Om inzage te krijgen in de effecten, schakelde de organisatie EIZT in. Bestuurder Marcel van Woensel, verantwoordelijk voor het aandachtsgebied telezorg & technologie, is enthousiast over de resultaten. Cliënten voelen zich niet bekeken, mantelzorgers zijn gerustgesteld en eigenlijk geldt hetzelfde voor onze medewerkers, aldus Marcel. Maar bovenal zien we dat we door de inzet van leefstijlmonitoring de verhuizing naar een verpleeghuis kunnen uitstellen of in sommige situaties zelfs kunnen voorkomen. Monique Lexis, onderzoeker bij EIZT, beaamt deze conclusie. De ervaringen zijn eigenlijk louter positief. Volgens Monique is het echter nog te vroeg om harde conclusies te trekken over bijvoorbeeld de impact van leefstijlmonitoring op de efficiency van zorgorganisaties. Daarvoor moet de groep gebruikers echt groter zijn. We verwachten wel dat door de inzet van leefstijlmonitoring het aantal thuisbezoeken van professionals bij cliënten kan afnemen, maar dit kunnen we nu nog niet hard maken. BIJ PROTEION IS ZORG OP AFSTAND OF TELEZORG STEEDS VAKER HET VERTREKPUNT VOOR ZORG GEWORDEN. 39 KENTERING Marcel van Woensel benadrukt dat voordat leefstijlmonitoring echt succesvol en op grote schaal kan worden geïmplementeerd er echt nog wat water door de Maas moet. Vraagstukken als wie gaat zorg op afstand vergoeden? en Hoe gaat de Inspectie voor de Gezondheidszorg om met de verschuivende verantwoordelijkheden? zijn een hot item. Maar ook zorgorganisaties Proteion incluis hebben nog stappen te zetten. De inzet van zorg op afstand vraagt bijvoorbeeld om een andere kijk op procedures en protollen. Vergeet het commitment bij medewerkers niet, vult Monique Lexis aan. We zien nu nog dat zorgprofessionals soms sceptisch zijn ten aanzien van zorg op afstand. Onbekend maakt onbemind. Oude patronen loslaten en denken in nieuwe mogelijkheden dat heeft tijd nodig. Marcel verwacht een kentering in het gebruik van zorg op afstand. In het verleden zagen we zorg op afstand als een aanvulling op reguliere zorg. Bij Proteion is zorg op afstand of telezorg echter steeds vaker het vertrekpunt voor zorg geworden. LECTORAAT ZORG OP AFSTAND Los van deze ontwikkelingen en de stappen die nog gemaakt moeten worden, gaat Proteion door met de inzet van Leefstijlmonitoring. We hebben een voorloperspositie en die willen we graag behouden. Niet voor niets gaan we samen met EIZT invulling geven aan een lectoraat Zorg op Afstand.