Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Abonnementen op aanvraag. Losse nummers 6,50

Transcriptie

1 ENERGIE Actueel Dinsdag 25 september 2012, jaargang 15, nummer 11 Tips voor de redactie? Tips voor de redactie? De redactie verwelkomt tips en onderwerpsuggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres. Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Abonnementen op aanvraag. Losse nummers 6,50 Duitsland haalt inmiddels kwart energie uit duurzame bronnen Explosieve groei groene stroom brengt gascentrales in problemen 2 Transparantie op Deense gasmarkt beter door NordPool-beurs Het concurrentieniveau op de Deense gasmarkt heeft zich sinds de oprichting van de beurs Nord Pool Gas gunstig ontwikkeld. De handel op deze 4,5 jaar geleden geopende beurs is voortdurend gegroeid, hoewel het marktaandeel (15,5 procent in het eerste kwartaal van dit jaar) gerekend naar het totale binnenlandse verbruik nog bescheiden is. In 2010 en 2011 was het aandeel echter respectievelijk 7,3 en 10,4 procent en de groei houdt aan. Die cijfers geeft de toezichthoudende autoriteit Energitilsyn. Perfecte mededinging Nord Pool Gas is met het oog op meer transparantie in de markt in het leven geroepen door de Scandinavische stroombeurs Nord Pool Spot en netbeheerder Energinet.dk en had per maart dit jaar volgens Energitilsyn 19 vaste deelnemers. In de wintermaanden januari en februari werd op deze beurs in totaal 1,65 megawattuur verhandeld. Als indicator voor de intensiteit van de concurrentie en daarmee de liquiditeit hanteert de toezichthouder de Herfindahl-Hirschman-index (HHI), waarbij 100 een monopolie aangeeft en 0 perfecte mededinging. Nord Pool Gas begon in 2012 met de HHI-stand op rond de 13. Sinds de oprichting is de HHIindex trendmatig omlaag gegaan. De Deense markt wordt vooral via de Noordzee en een verbinding met Duitsland bevoorraad. Import via de Noordzee-leidingen uit Nederland is echter op grond van bepaalde restricties nog niet mogelijk, hoewel er een connectie bestaat met de Nederlandse transportleiding Nogat. Daar staat tegenover dat export naar Nederland wel tot de mogelijkheden behoort. n opgemerkt DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN Harald Swinkels, oprichter/directeur Nederlandse Energie Maatschappij Ik schaam mij er niet voor om prijsvechter te zijn 5 Het Europees Parlement heeft tijdens de jongste septemberzitting in Straatsburg de energie-efficiencyrichtlijn formeel goedgekeurd. Een overgrote meerderheid stemde voor. Dit kan echter niet verhelen dat lang niet iedereen tevreden is over het resultaat. DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Deze compromisoplossing, waarover de onderhandelaars van het parlement en de 27 lidstaten het in juni dit jaar eens werden, holt het ambitieniveau van de Europese Commissie, om tegen 2020 gemiddeld in Europa 20 procent aan energiebesparingen te realiseren, In haar streven om de consument te beschermen tegen ontbrekende competitie op de stadsverwarmingsmarkt mikt de Zweedse regering onder meer op bewaking van de prijsontwikkeling. Warmteleveranciers moeten voortaan een door hen door te voeren prijsverhoging eerst laten toetsen. Dat blijkt uit de definitieve voorstellen die het Zweedse ministerie van Economische Zaken op tafel heeft gelegd. Verder voorzien de maatregelen onder meer in de handhaving van het principe dat consumenten binnen een bepaalde categorie gelijk worden behandeld. Concreet houdt dit in dat afnemers die aangewezen zijn op stadsverwarming en niet kunnen overschakelen op een andere verwarmingsbron dezelfde prijs betalen als degenen die dat wel kunnen. Jeroen Dicker, Group Treasurer TenneT, in serie Fresh Energy Dit bedrijf is een schot in de roos 6 energiebesparing 7 immers in niet onbelangrijke mate uit. Volgens de Commissie zal de richtlijn, die niet bindend is maar de lidstaten wel grote flexibiliteit biedt om zelf energiebesparingsmaatregelen te nemen, hooguit tot een vermindering van het energieverbruik leiden met 14 tot 16 procent. Onmiddellijk na de stemming in het parlement wees een Commissiewoordvoerder erop dat het om een eerste stap gaat, die mogelijk over enige tijd toch door een tweede gevolgd zal moeten worden, omdat de klimaatdoelstelling van de EUonverkort overeind is gebleven. Twee miljoen banen De tevreden voorstanders van de richtlijn in het parlement - waaron- Toegang Bevordering van de concurrentie in de warmtesector ligt moeilijk, zo constateerde het ministerie al eerder. Vrijgave van de markt door het distributienet los te koppelen van de productie en de handel zoals in de gas- en elektriciteitssector zou weinig effect hebben en volgens het ministerie in dit geval alleen maar kostenverhogend werken. Daarom heeft een prijsveranderingstoets door een onafhankelijke autoriteit de voor- Frankrijk wil bezuinigen op energie door tarieven te verhogen Eerste Europese land met deze aanpak voor EU-energiebesparingsrichtlijn lokt gemengde reacties uit Geothermie uit Nederlandse bodem Het Amsterdamse Transmark Renewable Products wil geothermische energie uit de bodem in Friesland en Noord- Brabant halen. Het bedrijf heeft een aanvraag voor twee geothermische exploratielicenties ingediend. In drie jaar moet duidelijk worden of de geothermische productie van elektriciteit in Nederland haalbaar is. Waar in IJsland de warmte aan de aardoppervlakte beschikbaar is (zie foto), verwacht Transmark in Friesland en Noord-Brabant minstens vier kilometer diep te moeten boren. Als het onderzoek positief uitpakt, voorziet Transmark een nieuwe schone energiebron zonder CO2-uitstoot voor de rest van Europa. Het bedrijf is al actief in Chili en Turkije met respectievelijk 6 en 14 exploratielicenties. n der de christen-democratische EVP - wezen erop dat de energiebesparingen niet alleen de CO2-uitstoot gevoelig zullen verminderen, maar ook twee miljoen banen zullen opleveren bij onder meer bouwbedrijven en installateurs van zonnepanelen. Ook zal de Europese importafhankelijkheid van (Arabische) olie en (Russisch) gas worden ingeperkt. Minder energieverbruik levert overheden, bedrijven en gezinnen ook geld op, zo onderstrepen de voorstanders. Volgens de Commissie APX-Endex gaat dit jaar nog splitsen Nederland moet uitgroeien tot belangrijkste gashandellocatie Nog voor het eind van dit jaar zal de Nederlandse energiebeurs APX-Endex zich splitsen in een elektriciteitsdeel (elektriciteitsspotmarkt en clearingdiensten) en een gastak (derivaten- en spotgasmarkt). Beide beurzen krijgen als hoofdvestiging Amsterdam. APX-Endex is actief op de Nederlandse, Belgische en Britse markt. Met de splitsing zal de eigendomsstructuur van beide beurzen veranderen. Landelijk hoogspanningsnetbeheerder TenneT krijgt een meerderheidsbelang in het elektriciteitsdeel, de Belgische TSO Elia wordt voor een eenderde eigenaar. InterContinental Exchange (ICE) verwerft een meerderheidsbelang in de gasbeurs, Gasunie wordt voor bijna 21 procent mede-eigenaar. Fluxys, nu nog voor 3 procent aandeelhouder in APX-Endex, heeft straks geen belang meer in de gesplitste onderdelen. Groeimogelijkheden Bert den Ouden, bestuursvoorzitter van APX-Endex, is enthousiast over de voorgenomen splitsing. Hij ziet belangrijke groeimogelijkheden voor beide takken. De straks zelfstandige elektriciteitsbeurs zal nog keur. Een andere door de regering beoogde maatregel heeft tot doel om de inzet van restwarmte uit de industrie te stimuleren, zodat wordt voorkomen dat er warmteprojecten worden ontwikkeld die zelf grondstoffen gaan verstoken. Op dit moment wordt nog veel industriële restwarmte niet benut in de stadsverwarmingssector. Bedrijven die van hun restwarmte afwillen, moeten daarom toegang kunnen krijgen tot de beschikbare netten. Daarvoor zal een regeling zou 20 procent minder energieverbruik een jaarlijkse besparing van 50 miljard euro opleveren. Europarlementslid Judith Merkies (PvdA) reageert teleurgesteld. Het doel om tegen procent zuiniger met energie om te gaan dan in 1990 was mooi, maar door een gebrek aan daadkracht en ambitie van conservatieve lidstaten en parlementsleden is het resultaat echter een stuk minder mooi. Lees meer op pagina 7 n meer in staat zijn om marktinnovaties in gang te zetten door nauw samen te werken met TSO s en andere elektriciteitsbeurzen. Clearingdiensten kunnen nog efficiënter en tegen lagere kosten worden aangeboden. Gasrotonde De beurs voor de derivaten- en spotgasmarkt versterkt in diverse opzichten de positie die Nederland wil gaan innemen als Europese gasrotonde. Voor het Amerikaanse ICE, dat een belangrijke energiebeurs in Londen heeft, ligt de deal voor de hand. Groot-Brittanië is door zijn andere munteenheid en geïsoleerde ligging niet optimaal als locatie voor een Europese gasbeurs, Nederland daarentegen wel. Den Ouden: Met de splitsing van APX-Endex in een elektriciteits- en gastak moet Amsterdam uitgroeien tot de belangrijkste gashandellocatie ter wereld. n Gelijkberechtiging voor Zweedse warmteklanten worden opgezet. Een gereguleerde entree van de warmteleveranciers tot de infrastructuur maakt tevens zichtbaar wat er aan restwarmte beschikbaar is. De entree van warmteleveranciers komt in handen van een onafhankelijke stadsverwarmingsraad. De regering ziet deze maatregelen overigens als een eerste stap in de ontwikkeling van een warmtemarkt die in het voordeel werkt van de consument. Als het nodig blijkt, kunnen meer maatregelen volgen. n

2 ECONOMIE Financiën 2 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 dinsdag 25 september 2012 Explosieve groei groene stroom in Duitsland brengt gascentrales in problemen Ondanks alle problemen met de bouw van windparken in Duitsland heeft de productie van duurzame energie in het eerste half jaar van 2012 voor het eerst meer dan een kwart van de stroombehoefte afgedekt. Dat komt al aardig in de richting van de 30 procent die de kerncentrales vroeger op zich namen. De stroomproductie uit aardgas ondervindt daarvan de gevolgen. Die loopt voortdurend terug. DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT Nog maar kort geleden meenden energiedeskundigen in Duitsland dat hernieuwbar energie voorlopig niet zonder (fossiele) alternatieven kan. De Duitse Energie Agentur DENA waarschuwde in 2010 al dat er tot 2020 meer fossiele elektriciteitcentrales nodig zouden zijn om een capaciteitstekort van Megawatt te voorkomen. Daarbij waren de acht kerncentrales met een capaciteit van MW die in 2011 van het net werden genomen overigens nog niet meegerekend. In het bijzonder werd daarbij een belangrijke rol toegedacht aan aardgas en niet alleen als transitiebrandstof naar een volledig duurzame energievoorziening. Er is geen alternatief, zei professor Jürgen Schmid, leider van het invloedrijke Fraunhofer Instituut en belangrijke adviseur van de regering vorig jaar tegen Energie Actueel. Aardgas heeft weer nieuwe kansen, zei ook verkoopdirecteur Ludwig Möhring van Wintershall-dochter Wingas anderhalf jaar geleden hoopvol. In de ijskast Maar mede als gevolg van de onverwacht sterke stijging van het aandeel van duurzame energie naar inmiddels 25 procent, is de interesse om te investeren in gascentrales Bruinkool profiteert Gas als warmtebron Gascentrales spelen op dit moment voor de stroomvoorziening steeds minder een rol. Maar voor de productie van warmte zijn ze steeds belangrijker. Energieonderneming Vattenfall Europe meldt voor de gascentrales zelfs een stijging van de productie en gaat voor zijn belangrijkste afzetgebieden Berlijn en Hamburg zelfs nog twee nieuwe gascentrales bouwen. n voor stroomproductie nog verder gedaald. Die was al langer gering vanwege de overcapaciteit en de onzekerheid over de toekomstige ontwikkelingen. Investeerders vonden de risico s te groot. Daar is men nu mee geconfronteerd. De bedrijfsuren lopen voortdurend terug, aldus een woordvoerder van RWE, waar enige gascentrales al zijn stilgelegd. Dat geldt ook voor het Noorse Statkraft, dat nieuwbouwplannen voor gascentrales in de ijskast heeft gelegd. Aan nieuwbouw wordt ook bij E.On niet meer gedacht. Hoewel nog altijd positief wordt gedacht over de mogelijkheden van de snelle regelbaarheid als bijvoorbeeld wind en zon het laten afweten, zijn gascentrales bedrijfscommercieel momenteel onaantrekkelijk. Malaise Voornaamste oorzaak voor de malaise zijn de zonne-energie-installaties in Duitsland. Die produceren uiteraard het meest in de middag als de zon schijnt en leveren soms nog meer stroom dan de kerncentrales die nog in bedrijf en ook redelijk goedkoop zijn. Daardoor dalen in de middag en vooravond de prijzen op de spotmarkten sterk, waar voorheen de gascentrales topprijzen en winsten konden boeken. De gascentrales hebben daardoor de afgelopen jaren met 14 procent aan de stroomvoorziening in Duitsland kunnen bijdragen, maar die tijd is voorlopig voorbij. Energieconcerns als RWE en E.On concentreren zich daarom steeds meer op de uitbreiding van duurzame energiecapaciteit. n Zelfs bruinkoolcentrales zijn de gascentrales in Duitsland de baas als brug naar een volledig schone energievoorziening, hoewel ze als de meest vervuilende van de kolencentrales gelden. RWE heeft onlangs bij Düsseldorf een nieuwe bruinkolencentrale gebouwd met een capaciteit van megawatt die 2,6 miljard euro heeft gekost en volgens het concern de meest efficiënte in de wereld is. Niettemin is de CO2-emissie ondanks de moderne techniek het dubbele van wat gascentrales uitstoten. Milieubeschermers willen daarom nog steeds gascentrales. Maar bruinkool is de een van de grootste en goedkoopste grondstoffen die Duitsland voor de stroomvoorziening zelf heeft. Bruinkool is nog goedkoper geworden sinds de handelscertificaten voor CO2 emissie van rond 30 euro per ton in 2008 zijn gedaald tot 5 à 7 euro per ton nu. n Marktontwikkeling APX-ENDEX / Volume (MWh) Volume (MWh) Volume MWh Volume (MWh) Base Index (e/mt) APX Markt Ontwikkeling 25/08/2012 t/m 14/09/2012 (EUR/MWh) /08 26/08 27/08 28/08 29/08 30/08 31/08 01/09 02/09 03/09 04/09 05/09 06/09 07/09 08/09 09/09 10/09 11/09 12/09 13/09 14/ VOLUME (MWH) AVG Base PRIJS (EUR) ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume ENDEX Wood Pellets - Basislast Index Sep-12 Q4-12 CAL-13 CAL-14 CAL-15 M 100 M 90 M 80 M 70 M 60 M 50 M 40 M 30 M 20 M 10 M Volume Wk Sep-12 Q4-12 Cal-13 Cal-14 Cal / / / APX TTF Day-Ahead Index & Volume 01/ / /08 04/08 Volume MWh (Flow Day) / / / / / / /08 16/08 APX TTF DAY-AHEAD INDEX ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume 24/08 27/08 28/08 29/08 30/08 31/08 03/09 04/09 05/09 06/09 07/09 10/09 11/09 12/09 13/09 14/09 Volume WDNW 27-Aug-12 Sep-12 Q4-12 Win-12 Cal-13 Cal-14 Cal / Prijs (EUR) Base Index (M/MWh) M/MWh Base Index (M/MWh) Spotmarkt elektriciteit: Hoogste volume: MWh (6 sep) Laagste volume: MWh (31 aug) Hoogste prijs: 55,96 /MWh (12 sep) Laagste prijs: 41,34 /MWh (28 aug) Futures Power NL prijzen overwegend omlaag /MWh: Wk 38-12: 49,19 (-0,62) Oct-12: 52,25 (+0,88) Q4-12: 54,13 (-1,28) Cal-13: 52,19 (-1,19) Cal-14: 50,48 (-1,06) Cal-15: 50,05 (-1,30) Hoogste dagvolume: MWh (5 sep) TTF Gas Day-Ahead Laagste prijs deze periode: 24,36 /MWh (25/26 aug), hoogste prijs: 25,85 /MWh (7 sep) Het hoogste volume was 14 sep met 239,376 MWh, het laagste MWh (31 aug) Stijgende prijzen voor TTF Futures contracten /MWh: WDNW: 25,72 (-0,97) Oct-12: 25,55 (+0,08) Q4-12: 26,70 (-0,27) Win-12: 27,28 (-0,29) Cal-13: 27,28 (-0,15) Cal-14: 27,66 (-0,18) Cal-15: 27,38 (-0,22) Hoogste dagvolume: MWh (3 sep) Wood Pellets indices Calendar contracts stijgen /MT: Sep-12: 132,03 (-1,48) Q4-12: 133,17 (-0,92) Cal-13: 138,20(+0,21) Cal-14: 140,83 (+0,21) Cal-15: 143,46 (+0,09) Na de stortvloed aan cijfers over het eerste halfjaar 2012 kijken de Europese utilities weer voorzichtig naar de toekomst. Een middel om hun toekomstige positie te versterken is het aangaan van partnerships met andere bedrijven. GDF Suez, RWE en Veolia Environment Services tekenden de afgelopen weken alle drie overeenkomsten met andere bedrijven in de energiesector. DOOR PETER WESTHOF GDF Suez richt blik naar India, RWE naar Servië GDF Suez richt de blik naar het oosten en sloot een paar weken geleden een contract met het Indiase bedrijf GAIL voor de levering van aardgas. GAIL is het grootste gastransportbedrijf in India. De overeenkomst behelst acht transporten van aardgas in 2013 en Het gaat hierbij om een hoeveelheid van 0,8 miljoen ton. Naar verwachting zal de vraag in India naar gas de komende jaren explosief stijgen en GDF Suez hoopt hiervan te profiteren. GDF Suez gaat tot 2016 ook aan andere bedrijven in Azië aardgas leveren. Plaatsvervangend topman Jean-Marie Dauger, die bij GDF Suez verantwoordelijk is voor de gasdivisie, stelde: Dankzij onze flexibiliteit zijn we in staat om te voldoen aan de groeiende vraag naar aardgas op de Aziatische markt. Tot 2016 zullen we ongeveer 10,8 miljoen ton aan leveren aan CNOOC, Petronas, Petronet, PTT en GAIL. Dit zijn allemaal sleutelspelers op de Aziatische gasmarkt. B. C. Tripathi, topman bij GAIL, meldde dat zijn bedrijf de komende jaren de samenwerking met GDF Suez verder wil versterken. Servië RWE zocht het wat minder ver van huis en tekende op 17 september een samenwerkingscontract met het Servische Elektroprivreda Srbije (EPS). De intensieve samenwerking met het Servische staatsbedrijf, dat één van de grootste werkgevers in Servië is, betreft een aantal energieprojecten in het Zuid-Europese land. RWE zal EPS niet alleen helpen bij de ontwikkeling en verbetering van de huidige energiecentrales, maar zal ook ondersteuning bieden bij de planning, constructie en het operationeel maken van nieuwe centrales. Het eerste samenwerkingsproject bestaat uit de modernisering en uitbreiding van een waterkrachtcentrale en een bruinkoolcentrale in de buurt van Belgrado. Daarna volgt nog een groot aantal andere projecten. RWE Innogy ging in mei 2011 al een joint-venture met EPS aan. Deze samenwerking hield de verdere ontwikkeling van vijf waterkrachtcentrales in de Morava rivier, met een totale capaciteit van 150 MW, in. De bemoeienis van RWE Innogy moet na 2014 resulteren in een capaciteit van 650 GWh. Hans Bünting, topman van RWE Innogy: Onze focus ligt op de maximalisatie van de waterkrachtcentrales in Servië. Aan de hand van de nieuwste technieken kunnen we de efficiency van deze centrales verbeteren. Ook willen het gebruik van waterkracht in Servië verder uitbreiden. Papier Op 11 september maakte Veolia Environment Services bekend dat het voor vijf jaar een commercieel partnership is aangegaan met het Franse ELISE. Beide bedrijven willen meer oudpapier in Frankrijk gaan ophalen en recyclen. Het doel is om per jaar ton aan gebruikt papier in te zamelen en 500 banen te creëren voor mensen met een handicap of mensen die moeilijk aan de slag kunnen komen. ELISE zal verantwoordelijk zijn voor het inzamelen en sorteren van het oudpapier, voordat het naar Veolia wordt afgevoerd. Veolia krijgt op zijn beurt als taak het papier aan andere industriële afnemers te verkopen. Het partnerschap met ELISE, de Franse pioneer in het recyclen van oudpapier, past perfect binnen onze strategie van het omzetten van afval in grondstoffen. Het gebruik van gerecycled papier in plaats van papierpulp bespaart meer dan 400 kilo aan CO2 per ton papier. Bovendien wordt hierdoor het energieverbruik met 60 % teruggedrongen, stelde topman Bernard Harambillet. n Best en slechtst presterende beursfondsen periode 27 augustus t/m 17 september 2012 Best presterende in % Iberdrola 20,32% Enel 18,43% Gasnatural - 17,59% Union Fenosa EDP 14,72% Veolia Env 9,43% Minst presterende in % Scottish & Southern 2,22% International Power/ 1,67% GdF Suez Centrica 1,53% National Grid Group -1,45% RWE -1,92%

3 BINNENLAND Nieuws Weerbarstige Energiewende verloopt verre van probleemloos Heeft Duitsland verandering energiekoers onderschat? (Pagina 4) Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 dinsdag 25 september Nederlandse gaskennis opent deuren in het buitenland Ruim een halve eeuw ervaring met aardgas heeft Nederland een belangrijke kennispositie gegeven op de internationale gasmarkt. Nederlandse experts zijn betrokken bij gasprojecten over de gehele wereld. Wij hebben in het buitenland nog steeds de naam van gasland. Maar de deur gaat niet automatisch open, we moeten er hard voor werken, zegt Pierre Bartholomeus die leiding geeft aan de wereldwijde gastak van energiekennisbedrijf DNV KEMA Energy & Sustainability. De gasactiviteiten van DNV KEMA komen voort uit de decennialange ervaring van de Groningse Gasunie. De research & developmentafdeling van die onderneming werd in juli 2009 bij KEMA ondergebracht, dat tot dan toe vooral in elektriciteitsdiensten actief was. Inmiddels telt de adviesorganisatie ruim deskundigen in meer dan dertig landen wereldwijd. De oorspronkelijke grootaandeelhouders Eneco, Essent, E.On Benelux en DELTA verkochten hun belang in KEMA eerder dit jaar aan het Noorse DNV (Det Norske Veritas), waardoor het bedrijf nu onderdeel is van een internationaal megaconcern op het gebied van risico- beheersing en certificering. De oorspronkelijke naam van KEMA - Keuring van Elektrotechnische Materialen te Arnhem - dekt de lading allang niet meer, maar staat nog altijd trots in het logo. Kinderschoenen Pierre Bartholomeus, destijds directeur van Gasunie Engineering & Technology, reist nu als leidinggevende van de wereldwijde gastak van DNV KEMA de hele wereld over. De gasactiviteiten vormen een belangrijk onderdeel van de onderneming, met name als het zeer gespecialiseerde kennis betreft. Zo adviseren de DNV KEMAconsultants over de veiligheid en betrouwbaarheid van gasinfrastructuur en het meten en analyseren van gasstromen, maar ook over ondernemingsstrategieën en reguleringsvraagstukken. De klandizie varieert van nieuwe spelers op de gasmarkt, bijvoorbeeld in Zuidoost-Azië waar vloeibaar aardgas in opmars is, tot meer traditionele gasmarkten zoals de Verenigde Staten. Bartholomeus: In bepaalde delen van Azië staat de gasmarkt nog in de kinderschoenen. Daar zijn ze nog bezig met het uitrollen van distributienetten, terwijl in andere delen de markt volwassen is. In de Verenigde Staten zijn ze al verder dan wij met de ontwikkeling van slimme netten. Daar kunnen wij Power to Gas: gasinfrastructuur als virtuele accu Een nieuwe veelbelovende technologie in opmars is Power to Gas (P2G), waarbij overtollige duurzame elektriciteit wordt omgezet in waterstofgas of synthetisch aardgas dat aan het gasnet kan worden toegevoegd. In Nederland experimenteert DNV KEMA met deze techniek. Ik denk dat dit de toekomst wordt, zegt Pierre Bartholomeus, gasexpert van DNV KEMA. Met Power to Gas kunnen we overschotten aan duurzaam opgewekte stroom, bijvoorbeeld gegenereerd door een windmolenpark of zonnepanelen, omzetten naar waterstof of synthetisch methaan (aardgas). Dit kunnen we vervolgens toevoegen aan het gasnet. P2G is een van de weinige technologieën die bij uitstek geschikt zijn om de grote fluctuaties in het aanbod van duurzame energie - afhankelijk van hoe hard het waait of de zon schijnt - op te vangen in relatie tot de dan geldende energievraag. Het gasnet fungeert hierbij in feite als virtuele accu. In theorie is het mogelijk dat we straks windparken hebben waar geen elektriciteitsleiding, maar wel een gasbuis naartoe loopt. Daarmee zie je dat gas en elektriciteit elkaar de hand geven en steeds meer integreren door elkaars krachten optimaal te benutten. Het eerste Nederlandse pilotproject met P2G kan naar verwachting later dit jaar worden gestart. n Elektrische auto laden met een sms bij helpen, maar ook het nodige van leren. Ook zijn we op diverse plekken betrokken bij de ontwikkeling van moeilijk winbare gasbronnen. Daar komen vaak veel zogenoemde contaminants, zoals vloeistoffen en stof, bij vrij, die eruit gefilterd moeten worden. Ieder procent dat je eruit kunt filteren, is winst. Gas als onderdeel van de oplossing De opkomst van duurzame energievormen is geen bedreiging voor de gaswereld, maar juist een aanvulling, aldus Bartholomeus. In onze visie is gas onderdeel van de oplossing voor de nabije toekomst. Het verschaft de flexibiliteit die nodig is om met fluctuaties om te gaan, wanneer duurzame energiebronnen zoals zonne- en windenergie op grote schaal gebruikt gaan worden. Daarbij komt dat gas ook zelf kan verduurzamen door combinaties met bijvoorbeeld groene biogassen of waterstofgas, waarbij aardgas als drager fungeert. Een andere veelbelovende ontwikkeling is Power to Gas (zie kader, red.). Ondergeschoven kindje Bartholomeus betreurt het dat er in Nederland soms zo weinig aandacht is voor het belang van aardgas. Het is in ons land een ondergeschoven kindje. Als je ziet dat de Nederlandse energievoorziening op dit moment voor bijna 50 procent door aardgas wordt beleverd, dan zou er wat meer waardering voor moeten zijn. Een groot deel van onze economische welvaart hebben we aan het gas te Pierre Bartholomeus (DNV KEMA): In onze visie is gas onderdeel van de oplossing voor de nabije toekomst. danken. Daarom verbaast het me ook bijvoorbeeld dat de Algemene Rekenkamer destijds zo n negatief rapport heeft geschreven over de ontwikkeling van Nederland als gasrotonde, alsof dat allemaal weggegooid geld is. Als je op de langere termijn lijkt, dan creëert de gasrotonde namelijk strategisch waarde voor Nederland. Netten worden aan elkaar verbonden en/of de capaciteit wordt vergroot waarmee de optimalisatie tussen landen verder verbeterd kan worden. Dit leidt tot vergroting van de liquiditeit en transparantie van de markt. De gasrotonde kan bovendien verder vergroenen, waarmee ook de duurzamere toekomst mogelijk wordt. Die gasrotonde is daarin een essentiële backbone. Daarbij is het van belang dat Nederland ook de kennis van de gasmarkt op peil houdt, aldus Bartholomeus. Je weet natuurlijk dat de komende decennia het gas in Groningen langzaam gaat opraken. Dan moeten we ons op andere manieren gaan profileren. Dat doe je volgens mij door Nederland als kennisland neer te zetten, door te blijven investeren in technologie en in te zetten op innovatie en duurzaamheid. Dan kun je die positie vasthouden. Maar dan moet je nu wel beginnen. n Je elektrische auto opladen en daarvoor betalen via een sms-bericht. Deze nieuwe dienst een Europese primeur biedt Essent vanaf deze maan aan voor consumenten die hun elektrische wagen komen opladen bij een van de snellaadstations van het energiebedrijf. Het unieke van deze nieuwe service is volgens Essent dat gebruikers zich vooraf niet hoeven aan te melden. Door een sms-bericht te sturen wordt de oplaadbeurt gestart en beëindigd. De reden voor Essent om deze dienst te introduceren is dat het bedrijf de afgelopen maanden vragen van mensen kreeg die gebruik wilden maken van een snellaadstation, maar bij wie het niet lukte omdat ze geen geschikte laadpas en abonnement hadden. Microincasso De nieuwe laad- en betaalmogelijkheid werkt als volgt: gebruikers van het snellaadstation sturen een smsbericht naar het nummer dat op het station staat vermeld. Microincasso, zoals de nieuwe bestel- en betaalmethode heet, vraagt gebruikers vervolgens per sms eenmalig om hun bankrekeningnummer, zodat de laadbeurten in rekening kunnen worden gebracht. Daarna kan de consument zijn elektrische auto opladen. Aan het eind van de laadsessie krijgt de gebruiker een sms met het bedrag dat zal worden afgeschreven. Met deze slimme betaalmogelijkheid willen we de drempels wegnemen voor nietabonnees die gebruik willen maken van onze snellaadstations, stelt Pascal Rammers van Essent. n Grasgas Gras lijkt de energiebron van de toekomst te worden. Provincie Fryslân steekt ruim een ton in een haalbaarheidsonderzoek naar graspellets die als brandstof dienen voor een speciale verbrandingsketel. Als pilot installeert sport- en ontspanningscentrum Kortezwaag in Gorredijk een speciale ketel die stookt op deze biobrandstof. Energieproducent Essent is al overtuigd van de mogelijkheden van gras. Samen met het agrarisch initiatief HarvestaGG worden akkerbouwers gezocht die speciaal gras als gewas willen opnemen in hun gewasroulatie. Het geoogste gras wordt optimaal benut door zogenoemde cascadering toe te passen. Eerst worden er hoogwaardige producten geproduceerd. De laagwaardige restanten worden ingezet om duurzame energie mee op te wekken. In Swifterbant moet de eerste grasgasfabriek komen. De installatie moet 6 miljoen kilo groen gas in de vorm van bio-lng produceren. n

4 BUITENLAND Nieuws 4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 dinsdag 25 september 2012 Weerbarstige Energiewende in Duitsland verloopt verre van probleemloos Tegen haar gewoonte in om geen overhaaste beslissingen te nemen, heeft de Duitse bondskanselier Angela Merkel na de ramp in Japan onverwacht snel besloten de kerncentrales in eigen land zo snel mogelijk te sluiten. Gekozen is voor 2022 als einddatum, maar dat zou wel eens te snel kunnen blijken. Nu al wordt Duitsland met grote problemen geconfronteerd, waarvoor nog geen oplossingen zijn gevonden. Is de verandering van de energiekoers, in het Duits Energiewende, onderschat? DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT Steeds vaker waarschuwen energiedeskundigen dat het zo niet verder gaat. De energievoorziening dreigt in gevaar te komen, zei Jürgen Schmid, directeur van het Fraunhofer Institut voor energiesysteemtechniek en lid van het adviescollege van de Duitse regering, in de Frankfurter Algemeine Zeitung. Hij wees daarbij ook op het ambitieuze plan om in 2050 rond 80 procent van de elektriciteit uit hernieuwbare bronnen te halen. Dat kan volgens hem alleen als de verandering van de energiekoers goed georganiseerd wordt. Daar heeft hij echter twijfels bij. Na zo n radicale ommekeer is het niet ongewoon dat er een chaotische fase volgt, maar nu is het tijd voor een betere planning. Subsidiesysteem kost steeds meer geld Duits perfectionisme Een van de grootste problemen op dit moment is de uitbreiding van windenergie op de Noord- en Oostzee. Tot 2020 zijn daar windturbines met een gezamenlijke capaciteit van 10 gigawatt gepland. Maar veel ondernemers zien die niet meer op tijd klaar komen. De regering lijkt zich ook op de technische problemen op zee verkeken te hebben. De windmolens moeten daar 30 tot 40 kilometer uit de kust staan om de Waddenzee te sparen en het uitzicht van de strandlopers niet te verstoren, een voorbeeld van Duits perfectionisme. Maar de bouwers van de windparken hebben daardoor wel met aanzienlijke waterdiepte en vaak slecht weer te maken. Daardoor moet het werk regelmatig worden stilgelegd en stijgen de kosten aanzienlijk. Gezien de geringe ervaring in Europa met dit soort projecten, is van tevoren geen rekening gehouden met deze kostenstijgingen. Maar zonder offshore wind om kernenergie te vervangen, is de Energiewende van Duitsland zelfs volgens de regering bij voorbaat een verloren zaak. Uitstel Energieconcern RWE heeft intussen al besloten de bouw van een gigantisch windpark met 162 windmolens en een capaciteit van megawatt in de Duitse Noordzee Bij de aankondiging van de Energiewende beloofde bondskanselier Merkel de elektriciteitsgebruikers dat ze geen te hoge extra kosten hoefden te vrezen. Duitse consumenten betalen nu via de energienota een toeslag 3,6 cent per kilowattuur voor de bevordering van groene stroom, samen goed voor jaarlijks ruim 14 miljard euro. Dat blijkt echter opnieuw te weinig. Aangezien de duurzame producenten geen maximum is opgelegd, stegen vorig jaar de uitgaven tot 16, 4 miljard euro en midden dit jaar was er alweer een tekort. Er wordt daarom opnieuw rekening gehouden met een verhoging van de bijdrage van de stroomgebruikers, waarvoor ruim 5 cent per kwh wordt genoemd. Zelfs over een extra bijdrage om de kosten van de vertragingen bij de windparken op zee op te vangen, wordt gesproken. Meer en meer deskundigen vragen zich inmiddels af of de Duitse regering niet beter kan stoppen met het subsidiesysteem. n voorlopig uit te stellen. Dit omdat er onzekerheid is over de aansluiting op het hoogspanningsnet. Daarvoor is de Nederlandse hoogspanningsnetbeheerder TenneT verantwoordelijk, die eerder ook al de aansluiting van het windpark Noordsee Ost tot 2014 heeft uitgesteld. Volgens TenneT heeft Siemens de onderdelen echter niet op de afgesproken tijd geleverd. Gaten dichten De problemen met de transportnetten, waardoor de elektriciteit van de windparken op zee in het noorden naar de grote steden in het midden en zuiden moet worden getransporteerd, zijn daardoor wat op de achtergrond gekomen, maar zeker niet verdwenen. Nog voor de Energiewende was al ruim kilometer nodig om de gaten in de bestaande netten te dichten. Daarvan is tot nu toe nog slechts een paar honderd kilometer gereed. Nu is er nog eens kilometer extra nodig, waarvan de kosten op 40 miljard euro worden geraamd. Als die kabels er niet komen, kunnen we de rest ook wel vergeten, zei Angela Merkel vorig jaar, waarmee ze het tweede belangrijke zwakke punt van de Energiewende toegaf. Onenigheid De president van de Bundesnetzagentur, Jochen Homann, stelt de regeringen van de deelstaten verantwoordelijk voor de problemen met de transportnetten. Door het verzet van burgers en onenigheid tussen de deelstaten duren de planningen en uitvoeringen te lang. Velen zien daarin het derde belangrijke punt voor de bij de Energiewende ontstane problemen. Regionale uitbreidingsplannen op het niveau van de deelstaten, evenals een gezamenlijk plan, vindt Jürgen Schmid onontbeerlijk. De deelstaten moeten volgens hem hoognodig over hun onenigheid heen stappen. Maar, zei hij, de ongeregelde uitbreiding van nieuwe duurzame capaciteit veroorzaakt onnodige kosten als overmatig in bijzonder dure vormen van stroomproductie wordt geïnvesteerd. Hoewel Schmid daarbij geen namen noemde, kwam in de publiciteit direct zonne-energie naar voren. Die krijgt met 7,8 miljard euro de helft van het ruim 14 miljoen euro per jaar grote subsidiebudget voor bevordering van duurzame energie toegewezen, terwijl zonnestroom slechts rond 4 procent van de stroombehoefte in Duitsland dekt. n Schotland op schema voor ambitieuze klimaatdoelstellingen In Schotland is vergunning aangevraagd voor het grootste offshore windmolenpark ter wereld. Windenergie is essentieel voor het behalen van de doelstelling van de Schotse regering om in 2020 maar liefst 100 procent van zijn elektriciteitsconsumptie duurzaam op te wekken. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN Het Moray Firth windpark zal met 339 turbines over een oppervlakte van 300 vierkante kilometer en een vermogen van 1,5 gigawatt (GW) verreweg het meest ambitieuze offshore windmolenpark ter wereld worden. En alsof dat niet genoeg is, moet het ook nog eens ver uit de Schotse noordoostkust verrijzen in diepe wateren. Geschatte kosten: ruim 5,5 miljard euro. Het plan is ingediend door Moray Offshore Renewables, een joint-venture van de Spaanse oliemaatschappij Repsol en de Portugese energiemaatschappij EDP, die deels in Chinese handen is. Enorme schaal De enorme schaal van dit project weerspiegelt de Schotse ambities. Een aantal jaren geleden besloot de regering in Edinburgh dat het 50 procent van zijn stroom duurzaam op wilde wekken; vorig jaar werd die doelstelling aangescherpt tot 100 procent. Dat betekent niet dat Schotland volledig afhankelijk wordt van duurzame energie. Veel van de Schotse groene stroom gaat naar Engeland. Het betekent duurzame opwekking van het equivalent van 100 procent van de Schotse elektriciteitsconsumptie. Bovendien wil de regering dat 30 procent van het totale energieverbruik uit duurzame bron komt en 11 procent van de Schotse vraag naar warmte. Er moet dus over de hele linie flink worden geïnvesteerd, niet alleen in windenergie. Pijlen op de boog Nu heeft Schotland veel pijlen op zijn boog: het land beschikt al jaren over een grote capaciteit aan waterkracht. Die capaciteit is de afgelopen jaren flink uitgebreid. Daarnaast beschikt Schotland over enorme mogelijkheden voor golfslag- en getijdenenergie. Onlangs werd een testgebied voor maritie- me energie officieel geopend, het Pentland Firth and Orkney Waters Marine Energy Park. Daar worden al negen verschillende installaties getest en de komende jaren zullen er nog zeker vijf bijkomen. Er is vergunning verleend voor de verdere ontwikkeling van 1,6 GW aan golfslag- en getijdenenergie in het gebied. Ook is Schotland bij uitstek geschikt voor zowel onshore als offshore wind. Het waait er vaker en harder. Waar elders in Europa wordt gerekend met turbines die 25 procent van de tijd volle capaciteit leveren, kan er in het westen en noorden van Schotland al snel worden gerekend met 40 procent. Daarnaast zal het hele scala aan duurzame energiebronnen, van zonnepanelen tot biogas en geothermie, een rol spelen in het Schotse energielandschap. De tussentijdse doelstelling voor 2011 was 31 procent van de stroom duurzaam te produceren. Het werd 35 procent en nu wordt die stijgende lijn voortgezet. In het eerste kwartaal van 2012 groeide de Schotse duurzame energieproductie met 45 procent ten opzichte van het eerste kwartaal van 2011 tot gigawattuur, te vergelijken met het stroomverbruik van ruim 2,5 miljoen huishoudens. n Noorse stroomexport naar recordhoogte De Noorse stroomexport bereikte in de loop van augustus een nieuw hoogtepunt. Volgens de rijksdienst energie en waterbeheer NVE werd netto in de 33ste week 668 gigawattuur (GWh) afgezet in het buitenland. Dat is meer dan ooit eerder. Het oude record met 618 GWh stond op een juli-week in Dat de Noorse export van elektriciteit dit jaar op recordkoers is, werd eerder al duidelijk. De stuwmeren van het voor het overgrote deel waterkracht producerende land zaten al goed vol en er komt nog steeds bij. Dat betekent dat er voor de binnenlandse vraag gewoon veel te veel elektriciteit beschikbaar is. Directeur netbedrijfsvoering Øivind Kristian Rue van hoogspanningsnetbeheerder Statnett gelooft daarom dan ook dat het augustusrecord niet lang zal blijven staan. Voor de herfst voorbij is, gaan we nieuwe records zien. Behalve de directe buurlanden kan met name ook Nederland veel stroom uit Noorwegen afnemen dankzij de NorNed-kabel. n

5 INTERVIEW Energiemarkt Zakenman en burgemeester van New York Michael Bloomberg De campagne Voorbij steenkolen is een volksgezondheidskwestie (Pagina 7) Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 dinsdag 25 september Harald Swinkels, oprichter/directeur Nederlandse Energie Maatschappij Ik schaam mij er niet voor om prijsvechter te zijn Samen met vriend, studiegenoot en zakencompagnon Pieter Schoen richtte Harald Swinkels in 2005 de Nederlandse Energie Maatschappij op. Tegendraads en tegen de gevestigde orde. Met tv-commercials die maar om één ding draaien: prijs. We doen het niet omdat het lekker plat moet. We kijken gewoon wat het beste werkt. DOOR ALEXANDER HAJE In de werkkamer van Harald Swinkels hangt een poster van de Godfather uit de gelijknamige film. Een knipoog naar onze bedrijfscultuur. Een geintje dat we vrij informeel zijn georganiseerd. Eén grote familie, net als de Corleones, grinnikt hij. Swinkels omschrijft zijn stijl van leidinggeven als redelijk dominant. Iemand die het lastig vindt om te delegeren. Ik ben nogal een control freak. Het gaat wel steeds beter, want als je groot wordt kun je niet alles zelf meer doen. Maar dat levert wel de nodige strijd op met mijzelf. Hij vindt zichzelf ongeduldig en prikkelbaar. Ik ben geen schreeuwende bully, ben over het algemeen vrij rustig. Anderen noemen mij een soort stiekem dominant. Ik hoop dat het ook een beetje inspirerend is om met mij te werken. Op feestjes en partijen moet ik mij vaak verdedigen Successen vieren Het bedrijf is de afgelopen jaren flink gegroeid. Swinkels: We hebben 180 voltijds banen. Een aantal van die mensen is bijna familie. Zij werken al vanaf het begin bij ons en zijn bereid harder te werken dan bij welke andere werkgever ooit. Over de hele lijn hebben we een laag personeelsverloop. Mensen hebben het gelukkig naar hun zin. En dat terwijl het toch een harde cultuur is waar hard gewerkt moet worden. Daar staat weer tegenover dat we voor voldoende ontspanning zorgen. Onze bedrijfsborrels zijn geen suffe bijeenkomsten. Als er successen zijn, dan vieren we die uitbundig. Als bedrijfsborrels inboeten op hun gezelligheid, dan moet we ingrijpen. Dan zit er iets helemaal mis in de organisatie. ONS Energie is voor ons een soort moederschoot geweest. Zonder haar waren we niet gekomen waar we nu zijn Korte lijnen Swinkels: We brengen een platte boodschap en zijn een organisatie die niet ingewikkeld in elkaar zit. Korte lijnen, snel handelen. Tussen Pieter (Schoen, red.), mij en de operationele organisatie zit maar één laag leidinggevenden. Voor de rest is het carrièrepad bij ons vrij kort. Als er managementlagen beginnen te ontstaan en vergaderkamers zich beginnen te vullen, vind ik het de hoogste tijd om te reorganiseren. - Waarom wilde u een energiebedrijf oprichten? Swinkels: We dachten dit is een mooie markt om in te stappen, mooi om tegen bestaande reuzen te gaan vechten en toen zijn we ons gewoon gaan verdiepen in die markt. Het was het moment dat Energiebedrijf.com en Durion op de markt kwamen en tegen allerlei problemen aanliepen. We dachten: dit wordt lastig. Aanvankelijk was het plan om een joint venture met Oxxio te beginnen. Toen Pieter en ik dat plan aan het Oxxio-bestuur presenteerden, werden we weggehoond met jongens, jullie zijn te laat. We zijn toen naar buiten gelopen met een gevoel van wacht maar, onze tijd komt nog. We werden in contact gebracht met ONS Energie uit Schiedam, dat later is overgenomen door Eneco. Daar hebben we gezamenlijk een soort ontzorgingsmodel mee opgetuigd. Twee jaar lang hebben we niets anders hoeven doen dan klanten werven en zij deden de rest. We hebben daar twee jaar lang een cursus over de werking van de energiemarkt gehad. Ook Greenchoice en Oxxio zijn daar begonnen. ONS Energie is voor ons een soort moederschoot geweest. Zonder haar waren we niet gekomen waar we nu zijn. Maatschappelijke markt - Waarom prijsvechter en niet een bedrijf dat groene stroom levert? Prijs is het enige onderscheid waarmee je mensen die niet doorgewinterd groen zijn kunt aanspreken. Prijs is laagdrempelig en werkt gewoon het allerbeste. We zouden als Nederlandse Energie Maatschappij best in dat gat willen springen waarin nu nog alleen Eneco en Greenchoice zitten. Maar omdat er van overheidswege niet echt duurzame keuzes worden gemaakt, nodigt dat nu niet uit. Het is een zwalkend beleid dat wordt Harald Swinkels (Nederlandse Energie Maatschappij): Ik denk dat we ons in de toekomst sterker maatschappelijk zullen gaan profileren, maar dan meer in de zin van: wat is onze rol in die maatschappelijke markt? Die rol is: de markt scherp houden. Zakenkabinet in tijden van crisis goed voor het land Harald Swinkels meent dat een zakenkabinet in tijden van crisis goed en heilzaam is voor ons land. Een zakenkabinet laat zich minder leiden door de waan van de dag en is beter in staat om gericht met een opdracht aan de slag te gaan. Swinkels: Onlangs heeft NRC Handelsblad ondernemers gevraagd welk soort kabinet zij het beste achten voor ons land ten tijde van de economische crisis. Daaruit kwam naar voren dat een zakenkabinet volgens velen beter in staat is om orde op zaken te stellen. Wat ik heb gezien, is dat politici zich steeds meer laten leiden in hun beleidsbeslissingen door de media en wat er de avond ervoor bij Pauw & Witteman is gezegd. Dat maakt geen consistente indruk op mij. Hoewel een zakenkabinet misschien niet heel democratisch is, denk ik dat het wel als enige in staat ons door de crisis te loodsen. In Italië heeft men nu bewust gekozen voor zo n kabinet, een verstandig besluit. Coalitie Kijkend naar de verkiezingsuitslag vreest Swinkels een herhaling van wat er eind 70 zeventig, begin jaren 80 gebeurde tijdens de economische crisis. Toen gebeurde er namelijk helemaal niets. Krijgen we nu een kabinet met rechtse trekjes, dan zal er heel veel worden bezuinigd. Komt er een regering van meer linkse signatuur, dan gaan de overheidsuitgaven omhoog. Nu VVD en PvdA noodgedwongen samen moeten gaan regeren, vechten ze elkaar wellicht de tent uit. Met als mogelijke gevolg dat er, net als toen, uiteindelijk niets van de grond komt. n gevoerd. Je kunt dan als bedrijf ook geen verantwoorde investeringsbeslissing maken. Dat is veel te riskant. Ik denk wel dat we ons in de toekomst sterker maatschappelijk zullen gaan profileren, maar dan meer in de zin van: wat is onze rol in die maatschappelijke markt? Die rol is: de markt scherp houden. Het klinkt misschien heel plat, maar zo ligt het gewoon. Onze zonnepanelenpropositie is de eerste voor niet-bomenknuffelaars De wijze waarop wij nu zonnepanelen aan de man brengen is totaal anders dan hoe Eneco en Greenchoice dat doen. Wij proberen het zo laagdrempelig mogelijk te maken. Onze zonnepanelenpropositie is de eerste voor niet-bomenknuffelaars. En blijkbaar slaat die boodschap aan. Want onze aanbieding van zonnepanelen was al snel overtekend. Aan de ene kant willen we een verstandige bedrijfseconomische aanbieding doen, aan de andere kant moet het voor consumenten zo aantrekkelijk mogelijk worden om eindelijk eens met zonnepanelen te beginnen. Dat is de rol die we als prijsvechter op die maatschappelijke markt in toenemende mate zullen gaan vervullen. We proberen vooral initiatieven te ontwikkelen waarbij we niet afhankelijk zijn van de overheid. - Wordt u die platheid wel eens verweten? (Lacht) De familie van mijn moeder is een echte onderwijsfamilie. Op feestjes en partijen moest ik mij altijd verdedigen voor onze nietintellectuele aanpak. Een reclame met Frans Bauer die riep Ik zeg doen! werd niet echt gewaardeerd. Dat vond men niet heel chique. Aan de andere kant kun je daarmee ook op een soort intellectuele manier bezig zijn. Het blijft toch heel intrigerend hoe je met reclame de massa in beweging krijgt. Dat is de ook de manier waarop wij er zelf naar kijken. Dat we niet zomaar iets doen dat lekker plat is of plat zou moeten zijn. Nee, we kijken heel scherp naar wat het beste werkt. En dit werkt. Dat is inmiddels wel bewezen. En ja, het komt voor dat mensen met een schuin oog naar mij kijken van hoe groen ben jij eigenlijk vriend?. Maar voor die kritiek ben ik inmiddels tamelijk ongevoelig geworden. Select groepje - Duurzaam of niet, jullie kopen net zo makkelijk stroom in die komt uit kolencentrales. Enige kritiek is dus wel degelijk gerechtvaardigd. Wij kopen onze stroom in op de handelsmarkt. En daar zijn we ook helemaal niet schimmig over. We kopen gewoon die stroom in die prijstechnisch aantrekkelijk is. Dat kan ook elektriciteit zijn afkomstig van Scandinavische waterkrachtcentrales. Die centrales bestaan bij de gratie van de certificaten en die wij van hen afnemen. Heel diep donkergroen zijn die niet. Maar ze zijn altijd beter dan de stroom uit een bruinkoolfabriek. Dat is de manier waarop wij daarnaar kijken. Heel pragmatisch. Dat neemt niet weg dat ik vind en dat is een van de dingen die het Nederlandse publiek niet weet - dat de Nederlandse energiebranche al jarenlang wordt gedomineerd door een select groepje producenten. Dat vind ik problematischer dan het verwijt dat ons wordt toegeschreven dat we plat zouden zijn. En dat wij niet duurzaam zijn. Door die dominantie blijven die kolencentrales gewoon doorwerken. Het is een illusie dat die zomaar uit bedrijf worden genomen, want het gaat om heel grote investeringen die producenten niet zomaar verloren laten gaan. - Krijgen jullie wel eens vragen van klanten waar jullie stroom vandaan komt? Zelden. Alles draait uiteindelijk om de prijs. Nederlanders lijken bij uitstek heel groendenkend, maar dat houdt meestal op zodra het ze in de portemonnee raakt. Als je kijkt naar de koers die de Nederlandse Energie Maatschappij volgt waar moet het heen met de duurzaamheid in Nederland? - dan zitten wij veel meer op de Enecolijn dan die van bijvoorbeeld Essent. Dat steunt vooral op kolen, Eneco wijst kolen af. Feitelijk is het toenmalig minister Brinkhorst geweest die heeft gestimuleerd dat er nieuwe kolencentrales in ons land werden gebouwd in het kader van leveringszekerheid. De producenten die daardoor een paar miljard euro in de grond hebben gepompt, willen dat geld er toch uithalen. Ik kan mij wel voorstellen dat ze emotioneel worden als een paar jaar later wordt gezegd: laten we die kolencentrales maar sluiten. Zakelijk is dat niet de meest slimme optie. En dat is nog zwak uitgedrukt. Op de tafel - Is Eneco uw grootste concurrent? Nee, wij focussen ons op wat wij intern de NEE-groep noemen: Nuon, Essent en Eneco, kortom de voormalige monopolisten. Het spel dat wij spelen is: wij winnen de klanten en de anderen proberen die weer terug te winnen. Eneco speelt dat spel net als de andere incumbents. Wij volgen Eneco niet in alle opzichten. Als zij haar kantoor van Rotterdam centrum naar de rand van de stad verhuist, doen wij juist tegenovergestelde: wij houden ons kantoor juist middenin het centrum. Eigenlijk zijn we heel eigenwijs en doen we het net een tikkeltje anders dan de grote, gevestigde spelers. We proberen vooral initiatieven te ontwikkelen waarbij we niet afhankelijk zijn van de overheid - U houdt ervan om te confronteren en recalcitrant te zijn. Is dat misschien een overblijfsel uit uw studententijd in Rotterdam? (Lacht) Pieter en ik zijn lid geweest van dezelfde studentenvereniging. Ik houd van gezelligheid. Daarom ook vieren wij onze successen bij de Nederlandse Energie Maatschappij meestal niet zo krampachtig. Ik heb van mijn studententijd genoten. Maar of ik toen zo n braller was die altijd overal dwars tegen in ging? Dat valt volgens mij wel mee. Maar ik was er niet vies van om af en toe op de tafel te gaan staan. - Dat doen jullie als Nederlandse Energie Maatschappij nog steeds. Ja, daar zijn we niet bang voor. Maar ik weet, als je dat in Nederland doet, zoiets altijd weerstand oproept. Maar eerlijk gezegd heb ik daar niet zoveel problemen mee. n

6 SERIE Fresh energy 6 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 dinsdag 25 september 2012 Jeroen Dicker, Group Treasurer TenneT Dit bedrijf is een schot in de roos De toekomst van de energievoorziening Ik ben naar TenneT gegaan, omdat ik in het bedrijfsleven het beste tot mijn recht kom. Mijn overstap naar TenneT vorig jaar was een heel goede. En als je ziet wat er bij TenneT gebeurt en wat de toekomst brengt, weet ik dat ik hier jaren mijn ei kwijt kan. Als Group Treasurer ben ik onder meer verantwoordelijk voor het aantrekken van financiering voor de mega-investeringen die TenneT de komende tijd moet doen, met name in Duitsland. Naast de technische kant kan het aantrekken van kapitaal inmiddels tot het hart van het bedrijf worden gerekend. Daardoor heb ik deze onderneming in korte tijd goed leren kennen. Midden in de hitte van de keuken, daar zit ik. DOOR SANDER SCHILDERS Ik heb technische bedrijfskunde in Twente gestudeerd. Om eerlijk te zijn is school nooit mijn roeping geweest. Ik was vooral met sporten bezig. Maar op een gegeven moment moet je kiezen. Op de middelbare school had ik een decaan die tegen me zei: Jeroen, je moet vooral doen wat je leuk vindt en dan komt alles goed. Een wijze les die ik ter harte heb genomen. Het is de rode draad in mijn leven geworden. Alles wat ik leuk vind, doe ik en dan komt het goed. Natuurlijk heb ook ik een baan gehad die me minder paste, maar dan ging ik snel op zoek naar iets anders. Met bedrijfskunde kun je alle kanten uit. Ik vond daarom dat ik een vak moest leren. Ben ik me gaan specialiseren op de financiële kant. Het afstuderen bij ons was zes maanden in een bedrijf een opdracht doen; theorie aan de praktijk koppelen. Ik deed mijn opdracht bij Dresdner Bank in Frankfurt. Tijdens mijn afstudeerfeestje bood mijn begeleider bij de bank me een baan aan. Ik was trots: mijn eerste baan, en meteen in het buitenland, en zonder ooit gesolliciteerd te hebben. Prima, we gaan ervoor. Cultuurverschillen Frankfurt was inspirerend voor een beginnende bankjongen als ik. Een financieel centrum, met veel banken en de ECB. Ik heb vijf jaar voor Dresdner Bank gewerkt, waarvan twee jaar voor dezelfde bank in Luxemburg. Ik werkte in Frankfurt in een internationale omgeving, met veel mensen die net als ik uit het buitenland kwamen. Bij Tennet is meer sprake van een Duitse bedrijfscultuur dan daar. Ik kon me soms wel wat verbazen over hoe mensen op straat met elkaar om gingen. Met Hessen moet je een beetje leren omgaan en dan heb je een heel leuke tijd daar. In Beieren, Hamburg of Berlijn schijnen de mensen meer outgoing te zijn. Ik had inmiddels een redelijke positie opgebouwd bij de bank. Dat ik toch besloot om terug naar Nederland te gaan kwam doordat mijn vriendin, nu mijn vrouw en met wie ik al sinds mijn studententijd samen ben, niet kon aarden in Frankfurt. Dus moest ik kiezen: CV Jeroen Dicker mijn carrière verder uitbouwen bij de bank of met haar door. Dat was een makkelijke keuze. Zo ben ik bij een toeleverancier van de offshore olie- en gaswereld terecht gekomen, een middelgroot bedrijf in Hoofddorp. Ik werd daar rechterhand van de CFO, dus ik kreeg heel veel verschillende dingen te zien, in tegenstelling tot mijn werk bij de bank. Maar voor mijn vak was het bedrijf misschien wel iets te klein. Ik kon er onvoldoende mijn ei kwijt. Als er een transactie was, had ik het heel druk, maar als ze geen financiering nodig hadden, zat ik duimen te draaien. Ik was in de dertig en wilde liever door, niet stilstaan. We zijn hot in Duitsland, want we zijn een van de sleutelspelers in de Energiewende Perfect voor een treasurer Na een tijdje bij een groot adviesbureau te hebben gewerkt, wat niet beviel teveel uurtje factuurtje, zelf scoren, terwijl ik van teamwerk houd en zes jaar bij ING financieringen gedaan voor de offshore industrie boeiend, tastbaar, maar door de ervaring die ik opbouwde uiteindelijk teveel op de automatische piloot, kwam er een headhunter langs met de vraag of ik TenneT kende. Geen idee. Een staatsbedrijf. Oh? Opereert in een gereguleerde markt. Oh. En ze hebben heel veel geld nodig. Oh! Ik dacht: dit is mijn kans om een rentree te maken in het bedrijfsleven. Hoe meer ik over TenneT las, des te inspirerender het werd. Een bedrijf dat aan het groeien is, steeds meer plannen heeft en enorm veel geld nodig heeft om zijn plannen te realiseren. Perfect voor een treasurer, want die mag voor dat geld zorgen. En tastbaar, dat vond ik al zo indrukwekkend aan de offshore industrie met z n boorplatforms, drijvende productieplatforms en dergelijke. Die hoogspanningsmasten, je ziet ze in het hele landschap. Daar word ik helemaal blij van. Ik was inmiddels met mijn vrouw en twee dochtertjes van Voorburg naar heden: Group Treasurer TenneT Holding B.V : director Structured Finance / Offshore ING Bank, Amsterdam : senior manager KPMG, Amsterdam : corporate finance manager Bluewater Energy Services B.V., Hoofddorp : vice-president Dresdner Kleinwort Wasserstein, Frankfurt am Main en Luxemburg 1997: diploma Technische Bedrijfskunde, Universiteit Twente 1991: diploma Atheneum B, Sancta Maria Haarlem 1972: geboren te Hillegom n de Veluwe verhuisd, dus TenneT in Arnhem paste als een handschoen. Twintig minuten met de auto van huis naar werk, geen files. En meer tijd voor mijn gezin. In het middelpunt van de belangstelling TenneT staat in het middelpunt van de belangstelling. Niet alleen in Nederland worden we nauwlettend gevolgd, ook door de financiële pers in Duitsland. We zijn daar hot, omdat wij een van de sleutelspelers zijn in de Energiewende; de overgang naar een duurzame energievoorziening mede als gevolg van de sluiting van de kerncentrales. Dat is een geweldige uitdaging voor ons. Zonder samenwerking op elk niveau in de organisatie kan dat nooit lukken. Dat viel me meteen op. In de bankwereld wordt ook wel samengewerkt, maar er is ook sprake van ellebogenwerk. Bij TenneT niet. Hier heeft ieder weliswaar zijn eigen rol en kerntaak, maar we zijn vooral bezig om samen dit bedrijf verder te brengen. Ik doe nu ook dingen die niet echt bij een treasurer horen. Dat je dingen doet die niet in je functiebeschrijving staan, is bij TenneT een vanzelfsprekendheid. Dat maakt dit een leuk bedrijf, in de onderlinge communicatie, de goede samenwerking en dat de mensen elkaar accepteren omdat ze elkaar nodig hebben. Dat zie je van de board tot in de lagen daaronder. Niet zeuren maar aanpakken Ons verzorgingsgebied in Duitsland is veel groter dan wat we in Nederland doen, maar het aantal kilometers kabel dat we in beide landen beheren is ongeveer gelijk. In die zin is het dus niet een klein Nederlands bedrijf dat een grote meneer in Duitsland heeft gekocht. Ons investeringsniveau in Duitsland is wel groter dan in Nederland, maar het is eerder 60-40% dan 90-10%, zoals vaak wordt gedacht. In die zin is TenneT mooi in balans. Het Nederlandse en Duitse bedrijf zijn gelijkwaardig, en zo behandelen we elkaar ook. Er moet een gigantische klus worden geklaard, en dus is het: niet zeuren, maar aanpakken. TenneT heeft het Duitse stroomnet van E.On in 2009 gekocht met het doel om de energieprijzen in Nederland te kunnen gelijktrekken met de omgeving. Elektriciteit in Nederland was tot 15% duurder dan in grote delen van Europa. Dat was niet goed voor de concurrentiepositie van het Nederlandse bedrijfsleven. Zaak was dus om de prijzen te nivelleren. Dat deed TenneT al met interconnectoren naar Engeland en Noorwegen de Ze zijn jong en ambitieus en geven mede richting aan een duurzame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening van de toekomst. Wat drijft deze nieuwe lichting medewerkers van energiebedrijven en netbeheerders? Waarom hebben ze voor deze dynamische sector gekozen? En hoe geven zij op hun terrein vorm aan oplossingen voor de essentiële energievraagstukken? In deze serie laat Energie Actueel de aanstormende top van de Nederlandse energiesector aan het woord over hun werk, hun doelen en hun visie op het energielandschap van straks. In dit vijfde deel Jeroen Dicker van TenneT. n BritNed-kabel en de NorNed-kabel maar na de koop van het Duitse net profiteren we nu allemaal van dit gelijke speelveld. En zo zijn er meer voordelen te noemen. Balanstechnisch buitengewoon Voor de aankoop van het Duitse netwerk is alles meerdere keren doorgerekend en gestaafd, ook door externe adviseurs en met medeweten van onze aandeelhouder, het ministerie van Financiën. De bedragen die we daarna in ons Duitse net zouden moeten investeren waren groot maar wel te overzien. Niet te voorzien was natuurlijk dat Angela Merkel en haar regering een paar jaar later zouden besluiten om alle kerncentrales te sluiten en maximaal in windenergie te investeren. En de Duitse overheid wil die windparken het liefst niet in de Waddenzee, maar op tientallen kilometers van de kust. Ineens praat je over een gigantisch en wereldwijd innovatief project waarvoor we een veelvoud aan con- De gigantische investeringen die we in ons Duitse net moeten doen, waren een paar jaar geleden niet te voorzien Jeroen Dicker, Group Treasurer TenneT: Dat je bij TenneT dingen doet die niet in je functie passen, dat is bijna een vanzelfsprekendheid. necties met het net op het vaste land moeten gaan aanleggen. Eén connectie kost grofweg 1 miljard euro. Om dergelijke grote investeringen in connecties verantwoord te kunnen doen, net als anderen dat in de windparken doen overigens, is er een gecoördineerde aanpak nodig. Dan kun je er bijvoorbeeld voor zorgen dat verschillende parkbouwers hun activiteiten clusteren, zodat er voor aansluiting maar één connectie nodig is. Omdat dat nu niet zo is, worden bouwaanvragen voor windparken apart gedaan en in verschillende gebieden in de Noordzee gedaan. Inmiddels heeft TenneT meer dan 5 miljard euro aan investments gecommitteerd, waarmee bijna de helft van het gewenste eindvermogen, in totaal 11 Gigawatt, wordt gedekt. Balanstechnisch buitengewoon, natuurlijk. TenneT is daarmee tot op heden de grootste investeerder in de offshore Energiewende, en voor de offshore activiteiten op zoek naar co-investeerders. Er is veel interesse in de markt. Mitsubishi heeft zich inmiddels gecommitteerd aan co-investeringen in twee parken, met een optie op nog twee. De gigantische investeringen die we in ons Duitse net moeten doen, waren een paar jaar geleden niet te voorzien Stroomopslag als toekomstmuziek Nu ben ik een betrekkelijke leek ik werk nog geen jaar bij TenneT maar ik zou het een interessante ontwikkeling vinden als de offshore windenergie uit Noord-Duitsland zou kunnen worden opgeslagen om te kunnen hergebruiken, bijvoorbeeld in Noorwegen of in de Alpen en die energie dan te hergebruiken. Er gaat ontzettend veel geld in zitten om dat allemaal aan te leggen, maar als zo n opslag er eenmaal is, kan je daar honderden jaren mee verder en wordt het echt interessant. Dan hoef je met opgeslagen waterkrachtstroom ook geen kolencentrales meer standby te hebben. Met de huidige olieprijs en benzineprijs gaat het op een gegeven moment lonen om nieuwe energievormen te zoeken. Dus als het ons lukt om grootschalig duurzame energie te transporteren naar opslagfaciliteiten, kan er ontzettend veel. Er zijn ook ideeën om geothermische energie naar Europa te halen. Prima back-up voor als de windmolens niet draaien. En uiteindelijk kan dat zonder subsidies. n

7 BUITENLAND Nieuws Pierre Bartholomeus (DNV KEMA Energy & Sustainability) Nederlandse gaskennis opent deuren in het buitenland (Pagina 3) Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 dinsdag 25 september EP-leden: Akkoord had beter gekund, maar was het hoogst haalbare Vervolg van pagina 1 Met de economische crisis en de kosten van de implementatie van de energie-efficiencyrichtlijn in het achterhoofd zijn verschillende EU-lidstaten en parlementsfracties in Straatsburg op de rem gaan staan, tot ongenoegen van vooral de socialisten en de groenen. Europarlementslid Judith Merkies (PvdA) is kritisch maar geeft toe, dat er al met al niet meer in zat. Ook Gerben Jan Gerbrandy (D 66) is die mening toegedaan. DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Merkies: Nu blijft het alleen bij inspanningsverplichtingen voor de overheid en elektriciteitsbedrijven. De belangrijkste maatregel voor overheden is de verplichting voor centrale overheden, die slechts 10 procent van alle gebouwen in de EU beheren, om jaarlijks 3 procent van hun gebouwen energie-efficiënt te renoveren. Het Commissie-voorstel om ook de lokale overheden daartoe te verplichten, haalde het niet. Daarmee verwatert de ambitie van de Commissie om ook de lokale overheden te stimuleren tot het scheppen van honderdduizenden banen. De verplichting voor energieleveranciers om elk jaar 1,5 procent minder energie te leveren, is de belangrijkste maatregel voor de private sector. Deze doelstelling stimuleert energiebedrijven om consumenten beter in te lichten over besparing. Naast hun rol als leverancier zullen ze dus ook informatie moeten verschaffen over Europarlementslid Judith Merkies (PvdA): Deze richtlijn pakt niet alleen de stijgende energiekosten aan, maar zorgt ook voor banen en investeringen. bijvoorbeeld isolatie van gebouwen en zuinig gebruik van energie. Meer opdrachten We kunnen de conclusie trekken dat dit akkoord, ook al had het beter gekund, het hoogst haalbare was, stelt Merkies. Voor bouwbedrijven betekent meer energie-efficiency renovatie, dus méér werk voor deze stilliggende sector. Ook de installateurs van zonnepanelen zullen meer opdrachten krijgen. Deze richtlijn pakt dus niet alleen de stijgende energiekosten aan, maar zorgt ook voor banen en investeringen. Merkies hoopt wel dat de nieuwe regering in Nederland ambitieus zal zijn in de uitvoering van deze richtlijn en mogelijkheden ziet om banen te scheppen. Deze richtlijn is een eerste stap naar het verhogen van de energie-efficiency in de lidstaten, maar vraagt om nog veel meer actie. Zo kan de kleinschalige, decentrale energieopwekking heel wat winst opleveren, doordat minder energie verloren gaat door transport. Ook in de Energy Roadmap moet aandacht zijn voor verdere maatregelen voor energiebesparing. Gemiste kans Ook collegaparlementariër Gerbrandy vindt het niet halen van de 20 procent energiebesparing tegen 2020 een gemiste kans. Volgens hem is dat mede de schuld van de Europarlementslid Gerben Jan Gerbrandy (D66): Vriend en vijand zijn het erover eens dat energiebesparing grote winst oplevert. Niet alleen voor het milieu, ook financieel. Nederlandse regering. Vriend en vijand zijn het erover eens dat energiebesparing grote winst oplevert. Niet alleen voor het milieu, ook financieel. Want energie die je bespaart, hoef je niet op te wekken. Die kost geen geld en levert geen CO2-uitstoot. Tel uit je winst. Bedrijven die zuiniger produceren, zijn goedkoper en versterken hun concurrentiepositie. Zie daar het grote economische belang. Ook Gerbrandy zwakt zijn aanvankelijke kritiek dus wat af. De nieuwe richtlijn is beter dan de vorige. Ze straalt meer daadkracht uit. We zijn er echter nog lang niet. Een bindende doelstelling van 20 procent energiebesparing had net dat extra zetje kunnen geven. n Omzetten in nationale wetgeving De 27 lidstaten van de EU krijgen achttien maanden de tijd om de nieuwe Europese besparingsrichtlijn in nationale wetgeving om te zetten. De regeringen moeten ook indicatieve streefcijfers vastleggen over hun energiebesparingsmaatregelen en een nationaal plan opstellen. De Commissie zal die plannen beoordelen en zonodig bijstellingen kunnen eisen. n Michael Bloomberg: De campagne Voorbij steenkolen is een volksgezondheidskwestie. Burgemeester New York voert actie tegen kolencentrales Tegen 2020 moet eenderde van alle bestaande kolencentrales van Amerika dicht zijn. Dat is het doel van een actiecampagne die mede geleid en gefinancierd wordt door zakenman en burgemeester van New York Michael Bloomberg. DOOR FRANK KOOLS Nieuw is de campagne Voorbij Steenkolen niet. Ze werd in 2002 opgezet door de Sierra Club, een vooraanstaande natuurorganisatie in Amerika. Maar ze kreeg pas echt vleugels toen de zakenman en huidig burgemeester van New York, Michael Bloomberg, die recent omarmde. Via zijn privé-fonds voor goede doelen steekt Bloomberg, ooit een prominent lid van de Republikeinse partij, 50 miljoen dollar in Voorbij Steenkolen. Vuist maken De campagne organiseert lokale comités, die actie voeren tegen oude kolencentrales en vóór schone energie. Ook financiert ze juridische procedures tegen energiebedrijven met oude centrales. Dankzij Bloombergs schenking kan Voorbij Steenkolen veel meer vuist maken. Eerst voerde zij actie in slechts 15 staten, nu in 45. Voorbij Steen- kolen was aanvankelijk gekoppeld aan het klimaatprobleem. Maar dat is in de Verenigde Staten zo omstreden geraakt dat de Sierra Club en Bloomberg daar weinig naar verwijzen. De campagne vecht officieel tegen de luchtvervuiling door kolencentrales en de ziektes die daaruit voortkomen. Roet en astma staan centraal, niet CO2. Volksgezondheidskwestie Dit is een volksgezondheidskwestie, die vergelijkbaar is met acties om het roken tegen te gaan of malaria te bestrijden, stelde Bloomberg onlangs. Hij verwees ook naar zijn strijd tegen het wapenbezit in steden. Elk jaar doden vuurwapens kinderen en die kennen we bij naam, zei hij. We kennen niet de namen van de kinderen die door kolen worden gedood. Maar die zijn er ook. Bloomberg stimuleert als burgemeester overigens ook het gebruik van schone energie in New York. Publieke druk Volgens Voorbij steenkolen kan het sluiten van één enkele kolencentrale het vroegtijdig overlijden van 29 Amerikanen voorkomen. Het zou ook 47 hartaanvallen schelen en 146 ernstige astma-aanvallen voorkomen. De campagne zegt dat mede door publieke druk, die zij hielp organiseren, en juridische stappen al 124 kolencentrales dicht zijn gegaan dan wel een sluitingsdatum hebben. Om tegen 2020 daadwerkelijk eenderde van alle kolencentrales buiten dienst te stellen, heeft de campagne nog 398 centrales te gaan. Dat is een uiterst ambitieus doel. Maar Bloomberg en de Sierra Club hebben de wind in de rug. De regering-obama maakt het met strengere milieueisen voor de energiesector financieel heel onaantrekkelijk om oude centrales open te houden. Bedrijven bouwen op dit moment veel nieuwe gascentrales omdat Amerika veel en goedkoop aardgas heeft. In de ogen van de Sierra Club is dat geen goede ontwikkeling. Amerika zou direct van kolen op schone energiebronnen moeten overstappen. n Frankrijk wil bezuinigen op energie door tarieven te verhogen Om de Fransen aan te zetten tot energiebesparing moeten er binnen drie jaar drie oplopende gas- en elektriciteitstarieven komen: één voor het meest noodzakelijke gebruik, één tarief voor comfort en een derde tarief voor overbodig energieverbruik. Dat is in grote lijnen de strekking van een wetsontwerp van het socialistische kamerlid François Brottes, dat naar verwachting eind dit jaar door het parlement komt. Dat gaat niet zonder vuurwerk, want de (centrum)rechtse oppositie staat op zijn achterste benen. DOOR JAN VAN ETTEN, PARIJS In eerste instantie blijft het gemiddelde energiegebruik de norm. Mensen die onder dat gemiddelde zitten van hun rekeningen over de afgelopen maanden, komen in aanmerking voor een korting van 8 procent. Franse consumenten met een bovengemiddeld verbruik moeten 8 procent méér betalen. Op den duur kunnen die percentages toenemen tot 25 procent. Soortgelijke regelingen kunnen ook volgen voor andere energiebronnen als flessengas of hout, en voor drinkwater. Controle belastingdienst In principe gelden als normen een goed geïsoleerde woning, gestookt op 19 C, het aantal bewoners, en bijvoorbeeld de plaats ervan. De Jura tegen de Zwitserse grens is het koudste stuk van Frankrijk, en Nice of Biarritz zijn veel warmer, dus minder energieverslindend. Maar uiteindelijk gaan ook de wijze van verwarming van de woning en welke elektrische apparaten er staan spelen. De bedoeling is dat die worden aangemeld op de jaarlijkse belastingaangifte. Die controle door de belastingdienst gaat de oppositie veel te ver: een inbreuk op de privacy. Helemaal nieuw is dit overigens niet. Twintig jaar geleden moesten de Fransen ook aangeven of ze een boot hadden, een buitenhuis, een tweede auto en of ze lid waren van een golfclub, en werden ze belast op grond van deze uiterlijke tekenen van welvaart. Maar er zitten andere adders onder het gras, waar niet alleen de oppositie over valt. Eén op de drie Fransen woont momenteel in een tochtgat. Als ze huurder zijn, is het niet aan hen om de woning beter te isoleren, maar aan de eigenaar. Die maakt daar waarschijnlijk geen haast mee. Blijft dat de huurder wel opdraait voor de dan mogelijk uit de hand lopende energierekening. Veel eigenaren hebben verder ook de middelen niet om hun eigen, dikwijls oude woning beter te isoleren of te voorzien van een nieuwe, minder energieslurpende verwarming. Uiteindelijk kan de maatregel zo voor de minst bedeelden averechts uitpakken. Daar is ook de landelijke consumentenbond UFC-Que choisir op bedacht: Die mensen moeten niet gedwongen worden midden in de winter een paar uur per dag de kachel uit te draaien om binnen hun energietarief te blijven. Dat is geen oplossing, aldus een woordvoerder. Kasteel Frankrijk is het enige land in Europa dat op deze manier denkt te komen tot energiebesparing. Alleen Japan en Californië kennen een soortgelijk systeem. De Franse pers meldt inmiddels uitvoerig hoe het er binnenkort uit gaat zien: een tv-toestel, een computer, een wasmachine, een ijskast en een centrale verwarming op gas of elektriciteit vallen binnen het goedkoopste tarief. Een tweede tv, een tweede computer of een vrieskist brengt de energiegebruiker in de categorie comfort. Als er nog eens elektrische luiken of garagedeuren bijkomen, laat staan een airco, gaat de deur wagenwijd open naar de categorie overmatig energieverbruik. Ongetwijfeld komt in het parlement ook de grootte van de woning aan de orde, waar tot nu weinig over bekend is. Het lijkt dus minder gunstig om op dit moment in Frankrijk een kasteel te kopen. n

8 OPINIE Energie 8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 11 dinsdag 25 september 2012 Kostbare stenen Met het Japanse voornemen om kernenergie uit te faseren, neemt ongetwijfeld het belang van ver weg gelegen rotsblokken toe, zeker als deze een significante bijdrage leveren aan de ruime afbakening van de economische zone. De grens van de Japanse economische zone perkt tegelijkertijd de ambities in op grondstoffen- en energiegebied van de grote westerbuur en vormt ook de scheidslijn van waaruit de VS strategisch de boel in de gaten kan houden. Ziehier het mechanisme van een oplaaiend regionaal conflict met geopolitieke dimensies. Door Coby van der Linde ENERGIE Actueel Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de vereniging Energie-Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken. Redactieadres Energie Actueel Postbus AV Arnhem Tel energie-actueel@energie-nederland.nl Hoofdredactie Anne Sypkens Smit Bladmanagement & eindredactie PACT Mediaproducties BV, Den Haag Redactie Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders Correspondenten Henk van den Boom (Barcelona), Elro van den Burg (Warschau), Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt), Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel), Arjan Schippers (Londen), Wim Verseput (Kopenhagen) Lay-out & opmaak Do Company, Rotterdam Druk & Distributie Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, Doetinchem Abonnementen Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland, in dienst van de overheid of hoger onderwijsinstelling en aan openbare bibliotheken. Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren. Een jaarabonnement kost 99,- Losse nummers 6,50 Alle bedragen zijn inclusief BTW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maanden vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan: energie-actueel@energie-nederland.nl Advertentie-exploitatie André van Beveren, Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t , f andre@recent.nl Overname van artikelen uitsluitend toegestaan na toestemming van de hoofdredactie. ISSN Het besluit van Japan om de rol van kernenergie op termijn te vervangen door duurzamere energiedragers is vooral bedoeld om de publieke opinie rijp te maken voor het toch weer opstarten van de eerder stilgelegde centrales. Na de oliecrisis van 1973 werd de importafhankelijkheid van het energiearme Japan opgevangen door de ontwikkeling van een aanzienlijke kernenergie-industrie. Deze voorzag in ongeveer eenderde van de stroomproductie. De lange periode van uitfasering maakt van de nucleaire sector in Japan echter op slag een krimpende industrie, waar tot voor kort nog met aanzienlijke groei rekening werd gehouden. Na de Fukushima-ramp werden uiteindelijk alle kerncentrales stilgelegd voor veiligheidsinspecties. Tussen mei en juli van dit jaar stonden alle centrales stil; in juli werden onder groot protest twee centrales weer opgestart. Vraagmanagement en de opwekking van stroom met geïmporteerde fossiele brandstoffen heeft vooralsnog grote problemen in de energievoorziening voorkomen. De importen van vooral LNG stegen aanzienlijk. Japan fungeerde als een ware LNG-spons, waardoor de tegenvallende vloeibare gasvraag in andere importerende landen ruimschoots werd gecompenseerd. De Japanse honger naar fossiele brandstoffen zal toenemen, ondanks de opbouw van duurzame capaciteit, naarmate de daad bij het woord moeten worden gevoegd. Het belang van het ontwikkelen van eigen productie neemt toe en daarmee het belang van het behoud van soevereiniteit over de rotsblokken waaronder olie- en gasvoorraden worden vermoed. Sinds in 1969 gewag werd gemaakt van olie en gasvoorraden in het gebied rond de Senkaku/ Diaoyu-eilanden, worden deze ook geclaimd door China en Taiwan. China Het belang van het vinden van eigen olie- en gasvoorraden is ook groot voor China. In alle projecties van het energiegebruik van China in de komende decennia valt de enorme groei van de olie-importen op. De handelsbalans zal er een metamorfose door ondergaan. Iedere binnenlandse bijdrage van energiedragers aan de energievoorziening is meegenomen om de oplopende olierekening te compenseren. Zolang het succesvol exploiteren van Abonnement op de schaliegasvoorraden niet zeker is, blijft de potentie van offshore winning een belangrijke andere mogelijkheid om de importquote te beheersen. Zeker nu de economie steeds meer moet groeien op basis van binnenlandse vraag zal de groeiende import van energie zwaarder gaan wegen. Schermutselingen In de afgelopen jaren zijn er verschillende schermutselingen geweest met landen die grenzen aan de Zuid-Chinese Zee over de demarcatie van de economische zone en de soevereiniteit over eilanden en riffen voor de kusten. Eerder waren er ook al conflicten over dergelijke eilanden of groepen eilandjes en riffen in de Oost-Chinese zee tussen China, Taiwan en Japan. Sommige van deze conflicten reiken terug naar pijnlijke delen van de geschiedenis in de onderlinge relaties. Andere conflicten komen eerder voort uit de regionale ambities van China, terwijl het bestaan van China en Taiwan verschillende definities van de omvang van de economische zone impliceert. Op grond van oude claims beschouwt China beide Chinese Zeeën min of meer als een eigen binnenzee. Het heeft enkele landen in Zuidoost- Azië al tot nauwere samenwerking verleid in het exploiteren van de offshore energievoorkomens om de druk van China samen te weerstaan. Helaas biedt het UNCLOS, de VN-conventie van het recht van de zee, geen afdoende oplossing voor het conflict, noch zullen Japan en China, overtuigd van het nationale gelijk, gauw de gang naar arbitrage maken. Licht ontvlambaar In Europa, wellicht door de preoccupatie met de eigen sores, werd Azië in de afgelopen jaren voor- ENERGIE Actueel Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Ik abonneer mij op Energie Actueel Een abonnement kost 99,- incl. 6% btw Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling Titel(s) Voorletters en naam Functie Telefoonnummer Naam organisatie/bedrijf Afdeling Postadres* Locatiecode Postcode/woonplaats Aard van het bedrijf * Tevens factuuradres. Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Adres Postcode/woonplaats ** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen. Datum Ordernr. btw-nr. Handtekening gesteld als een baken van rust en groeiende welvaart. Er bestond weinig aandacht voor de geringe onderlinge samenwerking en het wantrouwen tussen enkele landen. De positie van Taiwan was een oud probleem en de schermutselingen tussen Japan, Rusland, Korea, China, Taiwan, Filippijnen, Vietnam en Maleisië vaak niet meer dan een krantenkop. Echter, met de groei van de offshore olie- en gasindustrie zijn ook de conflicten toegenomen over de afbakening van de exclusieve economische zones in het gebied. Initiatieven van Maleisië om de reserves in betwiste gebieden gezamenlijk te exploiteren, hebben alleen resultaten opgeleverd tussen de landen van de ASEAN, maar niet in conflicten waar China ook partij is. China prefereert een bilaterale benadering. Het opgelaaide conflict met Japan over de Senkaku/Diaoyu-eilanden is vooral ernstig omdat nationale sentimenten de situatie licht ontvlambaar hebben gemaakt. Voorzieningszekerheid De VS hebben enige jaren geleden de strategische aandacht om velerlei redenen verlegd naar Azië. Daar lijken ze nu de handen vol te krijgen met het bezweren van allerlei conflicten. Voorzieningszekerheid van energie is een centraal onderdeel van de strategische agenda van veel Aziatische landen, die door het langzame afscheid van nucleaire energie in Japan en de onzekerheden over de rol en omvang van duurzame vervangers, de komende jaren alleen nog aan belang zal winnen. Wordt vervolgd. Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen. n M / V Goedkoop is duurkoop Al diverse malen is in deze kolommen aandacht besteed aan de verduurzaming van de elektriciteitsvoorziening. Daarbij is uiteengezet dat de transitie naar een duurzame, toekomstbestendige energievoorziening leidt tot een substitutie van fossiele brandstoffen door elektriciteit. Dit toekomstperspectief laat onverlet dat op dít moment in Nederland door eindverbruikers circa tweemaal zoveel energie wordt verbruikt als aardgas dan als elektriciteit. Voeg daarbij het feit dat van de verbruikte stroom tweederde deel uit aardgas wordt geproduceerd en het is duidelijk dat gas een essentiële rol blijft spelen in onze energievoorziening. Conclusie: niet alleen met kracht inzetten op verduurzaming van onze elektriciteitsvoorziening, maar ook op die van onze gasvoorziening. Door Han Slootweg Net als groene stroom wordt duurzaam gas geproduceerd uit onuitputtelijke, hernieuwbare natuurlijke hulpbronnen. (Bio)gas wordt gewonnen uit plantaardige en dierlijke biomassa via vergisting of vergassing. Na productie wordt biogas in het energiesysteem gebracht door het te verstromen, ofwel om te zetten in elektriciteit door verbranding in een gasmotor, of door het in te voeden in het openbare gasnet. Biogas met de specificaties van aardgas, dat wordt ingevoed op openbare gasnetten, wordt groen gas genoemd. Het voordeel van invoeding van biogas als groen gas in het net is dat de volledige energie-inhoud van het gas kan worden benut. Bij verstromen geldt dat slechts de helft van de energie-inhoud van het verbrande gas wordt omgezet in elektriciteit. De andere helft wordt omgezet in warmte. Wanneer die niet nuttig wordt gebruikt, gaat de helft van de energie-inhoud van het biogas dus verloren. Wanneer het biogas op het gasnet wordt ingevoed, kan de volledige energie-inhoud worden gebruikt voor zaken als ruimteverwarming en voedselbereiding. Het als groen gas invoeden van biogas op het openbare gasnet is niet zo eenvoudig. Zo komt in biogas waterstofsulfide voor, een giftig gas dat wanneer het in aanraking komt met water en zuurstof reageert tot het al evenzeer gevaarlijke zwavelzuur. Daarnaast kunnen zich in biogas elementen bevinden die de kenmerkende geur van aardgas maskeren en kan de verbrandingswaarde van biogas afwijken van die van aardgas. Dit kan ertoe leiden dat de waakvlam van oudere gastoestellen dooft, wat leidt tot gasuitstroom met alle veiligheidsrisico s van dien. Een afwijkende verbrandingswaarde leidt ook tot problemen bij het afrekenen. Gasmeters meten het afgeleverde volume; door dit te vermenigvuldigen met de op een centraal punt gemeten verbrandingswaarde per volume-eenheid kan de hoeveelheid geleverde energie worden vastgesteld en gefactureerd. Op het moment dat er biogas met een afwijkende verbrandingswaarde wordt ingevoed, wordt dit vermengd met het uit het gastransportnet afkomstige aardgas. De verbrandingswaarde van het bij de verbruikers afgeleverde gas is dan niet langer bekend en een volumemeting kan niet meer worden vertaald naar de afgenomen en in rekening te brengen hoeveelheid energie. Dit alles noopt tot een zoektocht naar de specificaties waaraan biogas zou moeten voldoen. Zoals vaker in de energievoorziening geldt, moet daarbij een evenwicht worden gevonden tussen de polen van de drieslag betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam. De netbeheerders zijn bij uitstek de partij om in deze zoektocht het voortouw te nemen. Zij hebben decennialang ervaring met transport en distributie van aardgas en het bewaken van de gaskwaliteit. Ze zijn goed bekend met de materialen waaruit gasnetten zijn opgebouwd. Bij het uitvoeren van hun wettelijke taken dienen zij op grond van de Gaswet het belang van een duurzaam, betaalbaar én betrouwbaar functioneren van de gasvoorziening in hun overwegingen te betrekken. Netbeheerders hebben er geen enkel belang bij om onnodig stringente eisen aan groen gas te stellen en lopen reputatie- en aansprakelijkheidsrisico s wanneer zij dat wel zouden doen. En noch netbeheerders, noch marktpartijen zijn gebaat bij onveilige situaties of zelfs ongevallen, storingen in de gasvoorziening of problemen met afrekenen, noch bij enige geruchtenvorming dienaangaande. De weinig enthousiaste reactie van marktpartijen op de door de netbeheerders opgestelde voorwaarden voor invoeding op hun gasnetten en de specificaties die gelden voor groen gas wekken in het licht van het voorgaande bevreemding. De marktpartijen lijken het nodig te achten om de in concept door de netbeheerders opgestelde voorwaarden en specificaties uit ten treure te bediscussiëren, voortdurend dezelfde en nieuwe vragen te blijven stellen en zelfs de intenties en drijfveren van de netbeheerders in twijfel te trekken. Om dan vervolgens te klagen dat het zolang duurt tot de netbeheerders de voorwaarden en specificaties afronden en de markt weet waar men aan toe is. Misschien is de onderliggende drijfveer van de marktpartijen dat zij graag hadden gezien dat de netbeheerders meer ruimte hadden gegeven aan betaalbaarheid en daartoe hadden ingeleverd op betrouwbaarheid en veiligheid van de gasvoorziening. Dat is echter in niemands belang. Op langere termijn is het potentieel van duurzaam gas ongekend. Het getuigt van weinig visie dit potentieel in de waagschaal te stellen door risico s te nemen ten aanzien van veiligheid en betrouwbaarheid. Goedkoop op korte termijn is dan duurkoop op langere termijn! Han Slootweg is deeltijdhoogleraar Smart Grids aan de Technische Universiteit Eindhoven en werkzaam bij een regionale netbeheerder. n