Feiten en cijfers Wassenaar

Transcriptie

1 Feiten en cijfers 2015 Wassenaar

2 Gemeente Wassenaar en Rabobank Regio Den Haag 1. Visie op Wassenaar 4 2. Feiten a. Overzicht sterke en zwakke punten 7 b. Demografie, leefbaarheid en veiligheid 9 c. Vestigingen en werkgelegenheid 12 d. Economie 14 e. Detailhandel 18 f. Arbeidsmarkt 19 g. Wonen 21 h. Gemeentelijke financiën 24 3 Bijlagen a. Kerncijfers Voorschoten en Wassenaar 25 b. Leefbaarheidscores wijken en buurten Wassenaar 26 c. Samenstelling Leefbaarometer 28 d. Coalitieakkoord gemeente Wassenaar 29 e. Uitgangspunten en ambities Rabobank Regio Den Haag 30 f. Colofon 31 Feiten en cijfers Feiten en cijfers

3 1. Visie op Wassenaar Menig bestuurder zou zich een functie in Wassenaar wensen. Op Toch zijn er twee invalshoeken die dit beeld enigszins nuanceren de belangrijkste sociaal-economische factoren scoort Wassenaar en dwingen om goed de vinger aan de pols te houden en waar (ver) boven het gemiddelde, nationaal en zeker ook vergeleken mogelijk in actie te komen. met de andere vijf gemeenten in het werkgebied van Rabobank Regio Den Haag. Er zijn geen hardnekkige problemen in het Op de eerste plaats zeggen gemiddelden niet alles, maar gaat werkgebied, sociaal, maatschappelijk, economisch of ruimtelijk. het ook om de uitersten aan beide zijden - en is niet alles goud Het gemeentelijk huishoudboekje is op orde. wat er blinkt. Een paar voorbeelden verduidelijken dat. De meest zichtbare positieve indicatoren zien we bij de Het hoge gemiddelde huishoudinkomen is vooral te danken woningmarkt, een bovengemiddeld inkomen per huishouden, aan een zeer goede vulling van de bovenste klasse: 25% van de aantrekkelijke ligging van de gemeente nabij het bestuurlijke alle huishoudens, ca huishoudens zitten in deze klasse en economische hart van ons land en de ruimtelijke kwaliteiten. met een gemiddeld jaarinkomen van Als we naar De werkloosheid is relatief laag, ondanks het feit dat de de andere klassen kijken, dan ligt het beeld iets genuanceerder. gemeente verhoudingsgewijs wat minder werkgelegenheid Wassenaar heeft bijvoorbeeld meer huishoudens in de onderste heeft. Maar de nabijgelegen werkgelegenheidszwaartepunten twee inkomensklassen (15%) dan Voorschoten (12%) en zoals Den Haag en in mindere mate Leiden bieden meer dan Zoetermeer (13%). Concreet betreft het in Wassenaar ca voldoende mogelijkheden aan de bevolking van Wassenaar huishoudens die onderin de verdeling zitten en dus weinig om werk te vinden. De beroepsbevolking is bovendien hoog boodschap zullen hebben aan het gemiddelde hoge inkomen. opgeleid, wat mede een verklaring zal zijn voor het hoge Ondanks de koopkracht van de aantrekkelijke woningmarkt gemiddelde huishoudinkomen. De arbeidsparticipatie is laag, ontvangen in Wassenaar ca huishoudens huurtoeslag en mede vanwege de omvangrijke groep expats en de inzet voor staat ca 1 op de 8 (13,1%) van de koopwoningen onder water mantelzorg is hoog. Met relatief veel westerse expats heeft (2012). Wassenaar een internationaal karakter, wat ook weer de aantrekkelijkheid en diversiteit van de gemeente ten goede komt. Met een werkloosheidspercentage van 3% (van de beroepsbevolking) ligt de werkloosheid in Wassenaar duidelijk onder De leefbaarheid in de wijken en buurten is bijzonder hoog. het betreffende nationale (5,1%) en provinciale (4,7%) cijfer. De detailhandelsleegstand in Wassenaar is nog relatief laag, Maar van deze werklozen (365 personen) zijn 140 al langer dan maar is in het afgelopen jaar wel relatief sterk toegenomen. Het een jaar werkloos en het is de ervaring dat deze groep weinig probleem van leegstaande kantoren en verouderde bedrijventerreinen, dat in een aantal andere gemeenten binnen de regio zoekenden zijn ouder dan 50 jaar en die leeftijdsklassen wordt kans heeft om alsnog een passende baan te vinden. 200 werk- speelt en vaak een (financieel en esthetisch) blok aan het been tegenwoordig ook als moeilijk bemiddelbaar beschouwd. vormt, is hier nauwelijks aan de orde. 1 In dit geval is een inkomensverdeling in 10 klassen gehanteerd, waarbij de klassengrenzen zijn gebaseerd op de landelijke verdeling; iedere groep bevat landelijk dus 10% van het aantal huishoudens. Weliswaar kent Wassenaar weinig detailhandelsleegstand, maar het aanbod van detailhandel houdt ook niet over. Een inwoner van Wassenaar beschikt over ca m 2 winkelruimte (6 gemeenten gezamenlijk m 2, Nederland m 2 ), wat dit op zich gunstige leegstandsbeeld enigszins nuanceert. Kunnen we het dan nog echt de kracht van de lokale detailhandel noemen? Het is natuurlijk bekend dat dat nabijgelegen grote kernen (Den Haag, Leiden) en grote winkelcentra (Leidschenhage) zuigkracht uitoefenen, maar daarachter kan je je niet altijd verschuilen. Bovendien zien we dat kleine, compacte en kwalitatief aantrekkelijke winkelgebieden vaak goede overlevingskansen hebben, omdat ze gemakkelijker bereikbaar zijn (fysiek, maar denk ook aan parkeertarieven) en de persoonlijke aandacht en service vaak beter is. Uit koopstroomcijfers blijkt dat Wassenaar een aanzienlijk koopkrachtlek heeft. Op grond van de stedelijkheidsmaat van de gemeente zou je mogen verwachten dat ruim 70% van de bewoners hun aankopen in de eigen gemeente doet, in werkelijkheid is dit slechts ruim 50%. In dit opzicht onderscheidt Wassenaar zich niet wezenlijk van veel andere gemeenten. Het betekent echter wel, dat er behoorlijke verschillen verborgen zitten onder het overwegend positieve beeld. Dat vraagt om in het gedetailleerd in beeld brengen van de problematiek en maatoplossingen bieden voor specifieke doelgroepen. Iets wat in een relatief kleine gemeente als Wassenaar zou moeten kunnen. Gaf de bovenstaande verdieping aan dat het verschil in de details kan zitten, de tweede kanttekening betreft de ontwikkelingen in de tijd. Wassenaar scoort onmiskenbaar hoog op belangrijke indicatoren, maar staat op veel punten wel op verlies. In de periode is de bevolkingsomvang afgenomen van tot personen. Daarmee zou de gemeente voor deze periode zelfs een krimpregio genoemd kunnen worden, een kwalificatie die we doorgaans associëren met kansarme regio s in de periferie van ons land. De komende decennia zal waarschijnlijk wel weer sprake zijn van enige groei (tot ca personen in 2040), maar in landelijk en regionaal perspectief is dat slechts zeer bescheiden. Een dergelijke ontwikkeling kan een aantasting zijn van het draagvlak van allerlei voorzieningen, zowel in de commerciële (detailhandel, horeca/recreatie, persoonlijke dienstverlening) als de niet- commerciële hoek (onderwijs, zorg, cultuur). In combinatie met de vergrijzing zal het ook leiden tot een krimp van de potentiële beroepsbevolking, waardoor minder mensen de lokale economie moeten dragen. Nu zit er in theorie nog enige rek in de arbeidsparticipatie en is sprake van een regionale (en niet lokale) arbeidsmarkt, maar het geeft wel aan dat ook in dat opzicht aantasting van het lokale draagvlak dreigt en het is in het verlengde daarvan de vraag in welke mate Wassenaar afhankelijk wil zijn van omliggende gemeenten. De gemiddelde huishoudinkomens zijn weliswaar hoog, maar zijn in de periode tussen 2008 en 2012 wel met 5,2% afgenomen (landelijk + 0,9%, werkgebied Rabobank + 0,7%), waarbij er in ons land maar vier gemeenten zijn (waaronder Blaricum en Muiden) die een sterkere krimp hebben gezien. Ook de prijsvorming op de woningmarkt was meer dan gemiddeld negatief, in regionaal en landelijk perspectief. Dat resulteert in minder Feiten en cijfers Feiten en cijfers

4 dynamiek, waardoor veranderende vraag en aanbod (kleinere huishoudens, langer thuis blijven wonen voor hulpbehoevende ouderen) minder goed op elkaar kunnen aansluiten. De werkgelegenheid in Wassenaar is sinds het begin van de crisis sterker gekrompen dan regionaal en landelijk en het aantal bedrijfsvestigingen heeft zelfs een opvallende min laten zien. En het al eerder genoemde detailhandelsaanbod is minder sterk gegroeid dan in de regio en vergeleken met wat zich landelijk heeft voorgedaan. Dit zijn natuurlijk maar enkele kwantitatieve voorbeelden. Kwaliteit is er niet in meegenomen en het is verdedigbaar dat kwaliteit (of in economische termen: meer toegevoegde waarde) steeds belangrijker wordt dan kwantiteit. En bovendien is de score van Wassenaar op de meeste indicatoren nog steeds bovengemiddeld goed. Toch doet zich de vraag voor of deze ontwikkelingen incidenten zijn vanwege bijvoorbeeld de zwakke conjunctuur, of het trends zijn die zich voor een langere tijd zullen voordoen. In het laatste geval is het de vraag of stilstand en daarmee in de praktijk achteruitgang het toekomstscenario is waarvoor de gemeente Wassenaar zou willen kiezen. Als dit een onderbouwde en bewuste keuze zou zijn, is deze verdedigbaar. Maar als dat niet het geval is, zou voorkomen moeten worden dat het zand langzaam maar zeker tussen de vingers doorloopt en men in 2025 tot de conclusie komt dat in 2015 lijnen hadden moeten worden uitgezet om een dergelijk afglijdscenario te voorkomen. Het gaat te ver voor deze notitie om inhoudelijk (beleidsmatig) aan te geven waar aanscherping mogelijk is. Wellicht liggen er voor de detailhandel kansen om zich in de top van de markt te positioneren, met onderscheidende producten, uitstekende dienstverlening en een bijzonder winkelgebied. Dat geeft de mogelijkheid om boven de grijze massa uit te stijgen en te anticiperen op de aanhoudende groei van het online-kanaal. Waarschijnlijk zijn er mogelijkheden om het startend ondernemerschap te stimuleren, ook aanhakend op het hoge opleidingsniveau van de beroepsbevolking en de trend dat netwerken van zelfstandige professionals een steeds grotere rol vervullen. De ruimtelijke kwaliteiten van de gemeente, inclusief bos, duin en strand, zouden een goede basis kunnen zijn voor een verdere ontwikkeling van de toeristisch-recreatieve markt, ook in samenhang en samenwerking met de nabijgelegen grote publiekstrekkers Scheveningen, Noordwijk en in mindere mate Katwijk. De combinatie van relatief hoge inkomens en vergrijzing zouden een vertrekpunt kunnen zijn voor de ontwikkeling van nieuwe zorgconcepten, in eerste instantie wellicht vooral voor de bovenkant van de markt, maar aansluitend met een uitrol naar andere segmenten. Dit zijn slechts enkele voorbeelden op enkele deelgebieden, die een verdere uitwerking waard zijn. De rode draad erin bestaat uit de overtuiging het voor de gemeente Wassenaar als geheel, en daarmee voor haar bewoners en ondernemers goed zou zijn als er een reëel perspectief is op blijvende ontwikkeling en beweging, omdat alleen daarmee de hoge kwaliteit, vitaliteit en leefbaarheid van het gebied in stand kunnen blijven. Daarbij hoort een passende ambitie en de wil om die ook vorm te geven. Door passief te faciliteren en te ondersteunen, maar ook door actief uit te dragen en te stimuleren. Het recent opgestelde Koersdocument Structuurvisie geeft daarvoor een goede en breed gedragen onderbouwing. Het verder vormgeven daarvan en uitwerken naar concrete verbeteringen is een verantwoordelijkheid voor iedereen die betrokken is bij Wassenaar en zich daarmee ook verbonden voelt, de Rabobank incluis. 2. Feiten a. Samenvatting sterke en zwakke punten Sterk Bescheiden niveau gemeentelijke financiën, weinig Internationaal bevolkingsprofiel door relatief veel westerse baten en lasten per inwoner; over de gehele breedte, maar allochtonen; relatief weinig niet westerse allochtonen aanzienlijk lagere lasten op sociaal-maatschappelijk terrein, Zeer fors inkomen per huishouden (2012), ondanks ruimtelijke ordening en volkshuisvesting aanzienlijke krimp in periode Relatief goede gezondheid, minder mensen met ernstig Zwak overgewicht, weinig rokers, veel mantelzorgers; wel meer Zeer beperkte bevolkingsdynamiek, met zelfs enige krimp drinkers in de periode en bescheiden toekomstige groei, Hoge scores leefbaarheid, voor alle wijken en alle waardoor sterke vergrijzing, m.n. in de hogere leeftijdsgroepen indicatoren Natuurlijke bevolkingsgroei al decennia negatief; groei moet Weinig criminaliteit, uitgezonderd verkeersmisdrijven komen van vooral binnenlandse (en beperkte buitenlandse) Hoog aandeel MKB-vestigingen en familiebedrijven, migratie waardoor lokale binding (zie ook bij zwakte) Relatief sterke afname leeftijdsgroep ervaren en productieve Veel zakelijke diensten volwassenen (45-65 jaar), conform het landelijke beeld Redelijke (bovengemiddelde) rentabiliteit (2013) Enige aantasting economisch draagvlak door minder Bovengemiddelde solvabiliteit (2013), maar daardoor wel potentieel-actieven (afhankelijk van participatie en feitelijke een wat lagere rentabiliteit op het eigen vermogen pensioenleeftijd) Relatief (in regionaal perspectief ) weinig detailhandels Scheve inkomensverdeling, zeer sterke vertegenwoordiging leegstand; de leegstand is het afgelopen jaar echter wel hoogste deciel, daaronder tamelijk gelijke verdeling sterk toegenomen, waardoor de probleembeleving wellicht Krimp aantal vestigingen sinds 2010, waar we landelijk en groter zal zijn voor het hele werkgebied nog een duidelijke groei zien Hoog opgeleide beroepsbevolking Krimp werkgelegenheid sinds 2008, sterker dan landelijk, Lage werkloosheid (zie ook lagere participatie bij zwakte) maar min of meer conform gehele werkgebied; de (t.o.v. ondanks iets geringer aanbod van werk; (derhalve) veel landelijk) sinds 2001 opgebouwde voorsprong is sinds de uitgaande pendel, vooral naar Den Haag en (in mindere crisis weer verloren gegaan; veel (absolute) krimp bij handel mate) Leiden (groot- en detail), horeca en bouwnijverheid Veel eengezinswoningen (anders dan meergezinswoningen) Veel MKB; MKB is in het algemeen (lokale informatie Weinig huishoudens met huurtoeslag, gunstige loan to ontbreekt) minder gericht op buitenlandse groeimarkten value verhouding koopwoningen, weinig woningen onder en innovatie water (2012) Arbeidsproductiviteit en investeringen blijven iets achter, Relatief veel bouwvergunningen voor huurwoningen in deels verklaarbaar vanuit de sectorstructuur 2013, onduidelijk of dat het begin is van structureel herstel Alle bedrijventerreinen uitgegeven waardoor er geen Gematigd OZB-percentage Feiten en cijfers Feiten en cijfers

5 b. Demografie, leefbaarheid en veiligheid substantiële nieuwe ruimte voor bedrijvigheid is Relatief (vergeleken met bevolkingsomvang) weinig detailhandelsaanbod, ook nauwelijks groei afgelopen jaren; gezien koopkrachtbeeld zou je juist meer detailhandel verwachten Beperkte koopkrachtbinding en koopkrachttoevloeiing, in alle segmenten; koopkrachtlek Lagere arbeidsparticipatie, met name bij vrouwen, jongeren (tot 25 jaar) en autochtonen; veel mantelzorgers Gezien omvang van de beroepsbevolking wat minder werk, maar toch nog redelijk op niveau; wel beter dan in Zoetermeer, Leidschendam-Voorburg en Voorschoten Minder koopwoningen dan je hier misschien zou verwachten, veel particuliere huur Hoge vraagprijs per m2 op de woningmarkt, forse krimp vraagprijs Nieuwbouwmarkt koopwoningen vrijwel tot stilstand gekomen (bouwvergunningen) Minder gunstig gemiddeld energielabel, grotere woningen Hogere woonlasten Figuur 1 Bevolkingsontwikkeling (1972=100) Bron: ABF/CBS, bewerking AldusWillem 2014: inwoners (1976: ); 2040: ca inwoners Figuur 2 Bevolkingsprognoses (2015=100) Figuur 3 Leeftijdsopbouw Wassenaar Figuur 4 Leeftijdsopbouw Werkgebied en Nederland Bron: ABF/CBS, bewerking AldusWillem aandelen leeftijdsgroepen veranderen door groei en ontgroening/vergrijzing. Feiten en cijfers Feiten en cijfers

6 Figuur 5 Mutaties per leeftijdsgroep Wassenaar Figuur 6 Mutaties per leeftijdsgroep Werkgebied en Nederland Figuur 10 Bevolkingsmutatie (saldo per inwoners) Figuur 11 Migratiesaldo naar leeftijdsklasse, gemiddeld Bron: ABF/CBS, bewerking AldusWillem Bron: ABF/CBS, bewerking AldusWillem bevolkingsomvang jaar (potentieel productieven) 2014: , 2025: , 2040: Figuur 7 Etniciteit (2014) Figuur 12 Aandeel bewoners dat aan gezondheidscriterium voldoet, Wassenaar, 2012 Figuur 13 Aandeel bewoners dat aan gezondheidscriterium voldoet, Nederland, 2012 bevolkingsomvang jaar 2013: 3.155, 2025: 3.300, 2040: bevolkingsomvang >75 jaar 2013: 3.010, 2025: 4.255, 2040: Bron: ABF/CBS, bewerking AldusWillem Figuur 8 Inkomen per huishouden 2012 en groei Figuur 9 Inkomensverdeling huishoudens met inkomen 2011 Bron: ABF/CBS/GGD, bewerking AldusWillem Figuur 14 Leefbaarheid 2012 Het betreft samengestelde indicatoren, waarin een groot aantal variabelen is opgenomen; zie de bijlagen voor de onderliggende variabelen en scores op wijk- en buurtniveau. Gestandaardiseerde afwijkingen t.o.v. het nationale gemidddelde (=0) Bron: ABF/CBS, bewerking AldusWillem Inkomensverdeling o.b.v. landelijke verdeling in 10-procentsgroepen. Bron: Leefbaarometer, bewerking AldusWillem Feiten en cijfers Feiten en cijfers

7 Figuur 15 Misdrijven per inwoners 2013 Figuur 16 Misdrijven per inwoners 2013 Figuur 19 Vestigingen naar grootteklasse 2014 Figuur 20 Sectorstructuur banen (2014) Bron: CBS, bewerking AldusWillem Bron: ABF/LISA, bewerking AldusWillem c. Vestigingen en werkgelegenheid Figuur 21 Groei werkgelegenheid procentueel Figuur 22 Groei vestigingen en werkgelegenheid Wassenaar absoluut Figuur 17 Aantal vestigingen (1996=100) Figuur 18 Werkgelegenheid (1996=100) Bron: ABF/LISA, bewerking AldusWillem Bron: ABF/LISA, bewerking AldusWillem Wassenaar (2013): aantal vestigingen 1.849, aantal banen 9.634; aantal banen per vestiging 7,7 (Nederland 6,2). Sinds het topjaar 2008 is het aantal banen in Wassenaar afgenomen van naar 9.634, een krimp met 793 banen. Veranderingen bij kleine sectoren (weinig vestigingen en werkgelegenheid) kunnen procentueel grote uitschieters opleveren, daarom is aan figuur 21 figuur 22 toegevoegd, waarin de absolute groei van het aantal vestigingen en de werkgelegenheid wordt getoond. Feiten en cijfers Feiten en cijfers

8 d. Economie Figuur 27 Arbeidsproductiviteit 2013 ( 1.000) Figuur 28 Investeringsratio 2013 Figuur 23 Toegevoegde waarde naar sectoren 2013 Figuur 24 Bruto toegevoegde waarde totaal ( mln) 2013 Bron: Rabobank Regionaal Economische Thermometer, bewerking AldusWillem Bron: Rabobank Regionaal Economische Thermometer, bewerking AldusWillem Bruto Toegevoegde Waarde is eenvoudig gezegd het verschil tussen de inkoop- en verkoopwaarde van de door bedrijven en instellingen geleverde goederen en diensten. Arbeidsproductiviteit: toegevoegde waarde gedeeld door het arbeidsvolume (naar fulltime omgerekende banen, dus gecorrigeerd voor deeltijdbanen). Sectorstructuur (in industrie is arbeid gewoonlijk productiever dan in bijvoorbeel de dienstverlening) en schaalgrootte zijn van invloed op de arbeidsproductiviteit. Investeringsratio: investeringen gerelateerd aan de bruto toegevoegde waarde. Figuur 25 Mutaties economisch presteren Figuur 26 Rentabiliteit 2013 Figuur 29 Rentabiliteit eigen vermogen 2013 Figuur 30 Solvabiliteit 2013 Bron: Rabobank Regionaal Economische Thermometer, bewerking AldusWillem Economisch resultaat: bedrijfswinsten na aftrek van een gewaardeerd ondernemersloon voor ondernemers (en eventueel meewerkende gezinsleden) die niet op de loonlijst staan in geval het bedrijf geen rechtspersoon is (BV of NV). Dit speelt met name in het kleinbedrijf. Bron: Rabobank Regionaal Economische Thermometer, bewerking AldusWillem Rentabiliteit Eigen Vermogen: het economisch resultaat gerelateerd aan het eigen vermogen. Solvabiliteit: het eigen vermogen + reserves en voorzieningen gerelateerd aan het totale geïnvesteerde vermogen. Het eigen vermogen dient als buffer om tegenvallers op te vangen en als basis voor toekomstige investeringen en groei. Doorgaans wordt een minimale solvabiliteit op ca 30% gesteld. Feiten en cijfers Feiten en cijfers

9 Figuur 31 MKB en Grootbedrijf Wassenaar Figuur 32 MKB en Grootbedrijf Nederland DTZ-Zadelhoff, een belangrijke partij op de kantoren- en bedrijfsruimtemarkt, rekent Wassenaar tot de regio Den Haag en omgeving (Den Haag, Leiden, Rijswijk, Leidschendam-Voorburg, Zoetermeer en Gouda. Binnen deze regio worstelt Gouda met een zeer hoge kantorenleegstand (31%). De leegstand van Leiden bevindt zich op het Haagse niveau. Het regionale aanbod daalde in 2014 met 3,0% tot 1,38 miljoen m2. De leegstand nam vooral in de randgemeenten rond Den Haag toe en is minder zichtbaar in de stad zelf. Wassenaar heeft 8 ha (netto) bedrijventerrein. Binnen de regio bevindt het grootste areaal bedrijventerreinen zich in Den Haag (337 ha). In Wassenaar zijn alle bedrijventerreinen uitgegeven. Zoetermeer heeft binnen de regio het grootste areaal nog uit te geven bedrijventerrein (29 ha, waarvan 7 ha terstond). Den Haag 16 ha (waarvan 4 ha terstond), Rijswijk 15 ha (geheel niet-terstond). Bron: Rabobank Regionaal Economische Thermometer, bewerking AldusWillem Hier gehanteerde definitie midden- en kleinbedrijf: bedrijven met minder dan 100 werknemers; vaak (met name in Europees verband) wordt de grens op 250 werknemers gelegd. Bedrijfsresultaat: zonder aftrek gewaardeerd ondernemersloon (i.t.t. economisch resultaat, zie figuur 25). Figuur 33 Leegstand kantoorruimte medio 2014 Bron: DTZ Zadelhoff, CBS, IBIS, bewerking AldusWillem Figuur 34 Uitgeefbaar Bedrijventerreinen 2013 Belangrijkste kantoorlocaties Den Haag en omgeving 1. Nieuw Centrum 2. Beatrixkwartier 3. CS Kwadrant 4. Congrescentrum e.o. 5. In de Boogaard 6. Hoornwijck 7. Rokkeveen 8. Binckhorst 9. Laakhaven HS 10. Ypenburg 11. Forepark 12. Plaspoelpolder 13. Delft-Noord 14. Hofzichtpark/Mariahoeve 15. Boerhavelaan 16. Stadshart Zoetermeer Feiten en cijfers Feiten en cijfers

10 e. Detailhandel Figuur 35 Detailhandelsaanbod (m2/1.000 inwoners) Figuur 36 Detailhandelsleegstand (m2/1.000 inwoners Figuur 39 Belangrijkste herkomstgemeenten detailhandelsontvangsten Wassenaar Figuur 40 Belangrijkste bestemmingsgemeenten detailhandelbestedingen inwoners Wassenaar Bron: ABF, Locatus, bewerking AldusWillem Bron: Rabobank Koopstromenmonitor, bewerking AldusWillem Wassenaar beschikt over m2 winkelverkoopoppervlakte (2015; Den Haag m2, Leidschendam-Voorburg m2, Rijswijk m2). In Wassenaar stond begin ,5% van de verkooppunten en 5,6% van het winkelverkoopoppervlakte leeg, aanzienlijk minder dan landelijk (7,5% resp. 7,8%); regionaal 7,1%/12,1%, Den Haag 7,1%/9,3%, Leidschendam-Voorburg 9,9%/7,7%, Rijswijk 10,6%/10,8%. Figuur 37 Koopkrachtbinding 2011 Figuur 38 Koopkrachttoevloeiing 2011 Gemeten vanuit de detailhandelsbedrijven die in Wassenaar gevestigd zijn, c.q. consumenten die in Wassenaar wonen. f. Arbeidsmarkt Figuur 41 Arbeidsparticipatie 2014 Figuur 42 Werkgelegenheidsfunctie 2014 Bron: CBS, LISA, bewerking AldusWillem Bron: Rabobank Koopstromenmonitor, bewerking AldusWillem Koopkrachtbinding: de mate waarin de inwoners van een gemeente hun bestedingen in de eigen gemeente doen; de koopkrachtbinding neemt over het algemeen toe naarmate een gemeente meer stedelijk is, reden om in de figuren de mate van stedelijkheid als benchmark te nemen. In het algemeen hebben de dagelijkse bestedingen een hogere koopkrachtbinding dan niet dagelijks, anders gezegd: voor de dagelijkse boodschappen reist men minder ver dan voor niet-dagelijkse (w.o. mode en luxe, in en om huis, vrije tijd etc.). Koopkrachttoevloeiing: de mate waarin de detailhandel omzet van buiten de eigen gemeente aantrekt. De cijfers betreffen de bestedingen van Nederlandse consumenten, c.q. binnenlandse bestedingen. Arbeidsparticipatie: het deel van de bruto beroepsbevolking (bevolking in de leeftijdsklasse jaar dat actief is op de arbeidsmarkt, d.w.z. werkt of zou willen werken). Werkgelegenheidsfunctie: aantal banen (ongeacht arbeidsduur) gerelateerd aan de omvang van de beroepsbevolking (werkzame beroiepsbevolkiong en werkloze beroepsbevolking: personen zonder betaald werk, die recent naar werk hebben gezocht en daarvoor direct beschikbaar zijn. Wassenaar telt ca banen bij een beroepsbevolking van ca personen. Feiten en cijfers Feiten en cijfers

11 Figuur 43 Kenmerken beroepsbevolking Figuur 44 Werkloosheid g. Wonen Figuur 47 Eigendomsverhoudingen 2013 Figuur 48 Woningvoorraad naar type woningen Bron: CBS, UWV, bewerking AldusWillem Verdeling naar leeftijdsklasse, etniciteit en onderwijsniveau (per indeling telt het op naar 100%). Werkloosheid: percentage is het aantal geregistreerde werkzoekenden afgezet tegen de beroepsbevolking, iedereen van 15 tot 65 jaar die 12 uur of meer per week werkt (werkzame beroepsbevolking) en iedereen die wil en kan werken en actief op zoek is naar werk voor 12 uur of meer per week (werkloze beroepsbevolking). Figuur 45 Pendelbalans (2011) Figuur 46 Pendelrelaties Wassenaar (2011) Bron: ABF, CBS bewerking AldusWillem Wassenaar telt ca woningen, waarvan ruim de helft (6.275) koopwoningen. Particulier huur: anders dan huur via woningcorporaties (sociale huur). De gemiddelde woningbezetting is 2,1 personen (regionaal 2,1, landelijk 2,3). Meergezinswoningen betreft appartementen, flats etc. Figuur 49 WOZ-waarden 2014 ( 1.000) Figuur 50 Woningdichtheid (woningen/woonha) Bron: CBS, bewerking AldusWillem Ook hier is sprake van een regionale (en niet: lokale) arbeidsmarkt, wat zich vertaalt in (veel) pendel. Pendel wordt gemeten in eenheden van 100 personen, waardoor in figuur 46 kleinere gemeenten een zelfde waarde (lijken te) hebben. Bron: ABF, CBS bewerking AldusWillem Feiten en cijfers Feiten en cijfers

12 Figuur 51 Vraagprijs per m en mutatie Figuur 52 Huishoudens met huurtoeslag 2012 Figuur 55 Verleende bouwvergunningen Wassenaar Figuur 56 Verleende bouwvergunningen Nederland Bron: ABF, CBS bewerking AldusWillem Bron: ABF, CBS bewerking AldusWillem De gemiddelde vraagprijs per m 2 betreft de prijs van de aangeboden woningen en staat los van de daadwerkelijke transactieprijs. De omvang en samenstelling van het pakket aangeboden woningen zijn daarop van invloed. Figuur 57 Verhuiswensen naar segment Figuur 58 Energielabel woningen 2013 Figuur 53 Loan to Value 2012 Figuur 54 Schatting vraag en aanbod koopwoningen Wassenaar naar prijsklasse ( 1.000) 2012 Bron: WoOn (2012), CBS bewerking AldusWillem Figuur 59 Gemeentelijke woonlasten 2014 Figuur 60 OZB percentage Bron: WoOn2012, bewerking AldusWillem Loan to Value: in WoOn2012 door respondenten opgegeven geleende bedrag vs. de door de eigenaren geschatte verkoopwaarde; aantal huishoudens in Wassenaar onder water : 830 (13,1% van alle huishoudens met een eigen woning). Bron: CBS, bewerking AldusWillem Feiten en cijfers Feiten en cijfers

13 h. Gemeentelijke financiën 3. Bijlagen Figuur 61 Baten en lasten per inwoners 2014 Figuur 62 Lasten per inwoners 2014 Bijlage a Kerncijfers Voorschoten en Wassenaar Bron: CBS, bewerking AldusWillem Kerncijfers Voorschoten en Wassenaar jaar Voorschoten Wassenaar Bevolking totaal (personen) Gemiddelde leeftijd bevolking (jaar) ,8 45,2 Bevolkingsmutatie totaal per 1000 inwoners ,9 0,7 Bevolkingsmutatie natuurlijke aanwas per 1000 inwoners ,9-5,7 Bevolkingsmutatie migratiesaldo per 1000 inwoners ,5 6,5 Bevolkingsmutatie binnenlands migratiesaldo per 1000 inwoners ,2 5,6 Bevolkingsmutatie buitenlands migratiesaldo per 1000 inwoners ,3 0,9 Huishoudens totaal Gemiddeld aantal personen per huishouden ,32 2,25 Allochtonen totaal niet-westers per 1000 inwoners ,5 93,4 Allochtonen totaal Westers per 1000 inwoners ,4 215,8 % Niet-Nederlandse nationaliteit Europese Unie ,8 57 % Niet-Nederlandse nationaliteit Marokkaans ,8 0,1 % Niet-Nederlandse nationaliteit Surinaams ,1 0,1 % Niet-Nederlandse nationaliteit Turks ,1 0,8 % Niet-Nederlandse nationaliteit overig totaal ,2 41,9 % Niet-Nederlandse nationaliteit ,7 14,7 Bevolkingsgroei (cijfers t.o.v. 2014) (%) ,3 2 Bevolkingsgroei (cijfers t.o.v. 2014) (%) ,7 4,2 Huishoudensgroei (cijfers t.o.v. 2014) (%) ,6 5,1 Huishoudensgroei (cijfers t.o.v. 2014) (%) ,5 7,5 Banen totaal Werkloosheid (%) feb ,8 3 Beroepsbevolking Werkgelegenheidsfunctie (banen/beroepsbevolking) ,38 0,80 Werkgelegenheidsgroei (%) -3,9-8,0 Bruto toegevoegde waarde (min. Euro) Particulier besteedbaar huishoudinkomen (dzd. euro) ,3 52,6 % voorraad koopsector ,5 51,9 % voorraad huursector ,6 46,9 % voorraad sociale huursector ,5 26,8 % voorraad particuliere huursector ,1 Gemiddelde WOZ-waarde woningen (dzd. euro) Woningvoorraad Verkooppunten totaal WVO totaal detailhandel (m2) Filialisering VKP - % ,4 23,6 VKP - % leegstand ,5 4,2 Oppervlakte totaal (hectare) % verkeersterrein ,1 2 % semi-bebouwd terrein ,2 0,2 % agrarisch terrein ,3 19,4 % bebouwd terrein ,5 11,2 % bos en open natuurlijk ,1 42 % recratieterrein ,3 6,8 Bedrijventerrein netto oppervlak (hectare) Bedrijventerrein uitgeefbaar (hectare) Stedelijk Bodemgebruik (hectare) Niet stedelijk bodemgebruik (hectare) Totaalscore Leefbarometer 2012 zeer positief zeer positief Dimensie sociale samenhang Dimensie samenstelling bevolking Dimensie publieke ruimte Dimensie veiligheid Dimensie voorzieningen Dimensie woningvoorraad Feiten en cijfers Feiten en cijfers

14 Bijlage b Leefbaarheidscores wijken en buurten Wassenaar Leefbaarheidscores wijken en buurten Wassenaar Totaalscore Leefbaarometer Samenstelling bevolking Sociale samenhang Publieke ruimte Veiligheid Voorzieningen Woningvoorraad Wassenaar - Drie Papegaaien uiterst positief Wassenaar - Oud-Wassenaar uiterst positief Wassenaar - Nieuw-Wassenaar uiterst positief Wassenaar - Duindigt met Groenendaal uiterst positief Wassenaar - Oud-Clingendaal uiterst positief Wassenaar - De Kieviet uiterst positief Wassenaar - Kerkehout zeer positief Wassenaar - Klinenbosch uiterst positief Wassenaar - Verspreide huizen Eikenhorst Wassenaar - Verspreide huizen Meijendel Wassenaar - De Paauw uiterst positief Wassenaar - Dorp Wassenaar zeer positief Wassenaar - Oostdorp zeer positief Wassenaar - Zijlwatering en haven zeer positief Wassenaar - De Deijl zeer positief Wassenaar - Groot Deijleroord en Ter Weer zeer positief Wassenaar - Rijksdorp met De Pan uiterst positief Wassenaar - Maaldrift zeer positief Wassenaar - Verspreide huizen Raaphorst en in poldergebied Wassenaar - Verspreide huizen Duinrell Wassenaars Slag zeer positief uiterst positief Wassenaar - Weteringpark zeer positief Wassenaar zeer positief Bron: Leefbaarometer 2013 Zeer negatief Negatief Matig Matig positief Positief Zeer positief Uiterst positief Feiten en cijfers Feiten en cijfers

15 Bijlage c Samenstelling Leefbaarometer Bijlage d Coalitieakkoord gemeente Wassenaar Woningvoorraad Dominantie vrijstaande woningen Dominantie tweekappers Dominantie flats met meer dan 4 verdiepingen Dominantie etagewoningen Dominantie boerderijen en tuinderijen Dominantie stedelijke statuswoningen Sociale samenhang Dominantie middelbare paren zonder kinderen Dominantie jonge paren zonder kinderen Dominantie oudere paren zonder kinderen Dominantie jong alleenstaand Dominantie middelbaar alleenstaand Aandeel ouderen Titel: Vernieuwen, verbinden, vertrouwen Partners: CDA, D66, Passie voor Wassenaar, GroenLinks, PvdA College: de heer Jan Hoekema, burgemeester de heer Bert Doorn, CDA mevrouw Sabine Verschoor, D66 mevrouw Inge Zweerts de Jong, Passie voor Wassenaar de heer Leo Maat, GroenLinks Aanbestedingen binnen bereik kleine ondernemers brengen Verruiming openingstijden winkels door de weeks, 12 koopzondagen per jaar, eventueel meer tijdens het toeristische zomerseizoen Verbetering bereikbaarheid strand Oprichting Wassenaars Toeristisch Overleg Dominantie suburbane statuswoningen Aandeel gezinnen met kinderen Verkeer en ruimtelijke ordening Dichtheid Percentage sociale huurwoningen Dominantie bouw Dominantie bouw Dominantie vroegnaoorlogs ( ) Dominantie vooroorlogse bouw (tot 1940) Publieke ruimte Homogeniteit gezinnen met oudere kinderen Homogeniteit gezinnen met jonge kinderen Dominantie eigenaar bewoners Verhuizingen (mutatiegraad) Veiligheid Vernielingen Verstoring openbare orde Belangrijkste (inhoudelijke) punten beleidsakkoord Bovenlokale en regionale samenwerking Intensieve samenwerking met Voorschoten vanuit een zelfstandige positie Participatie, zorg en maatschappelijke ondersteuning Behoedzame transitieperiode van twee jaar met Nieuw verkeersplan voor heel Wassenaar, met oa betere ontsluiting en veilige schoolroutes Onderzoek naar herontwikkelingskansen rond Den Deyl en Duindigt Onderzoek naar mogelijkheid Bedrijven Investering Zone bedrijventerrein Maaldrift Herstructurering Oostdorp i.s.m. woningcorporaties Optimale inpassing RijnlandRoute Waarde verkochte huurwoningen Aandeel sloop Geluidsbelasting railverkeer Geluidsbelasting totaal Nabijheid groot water Groene ruimte tussen vroegnaoorlogse bouw Water in de wijk Geweldsmisdrijven Diefstal uit de auto Overlast eventueel aanvullende middelen Sterke inzet op preventie en zorg dichter bij de burger Instelling participatieraad die meedenkt en adviseert over nieuwe verantwoordelijkheden Intensieve communicatie naar bewoners en organisaties Gemeente als regisseur voor professionele zorg, mantelzorg en vrijwilligers Structuurvisie om maatschappelijk belang mantelzorg Veilig en schoon Verbetering veiligheidsgevoel, minder inbraken en winkeldiefstallen Minder regels, vergunningverlening nieuwe winkelpanden krijgt prioriteit Deregulering op gebied van welstand i.c.m. strikte handhaving Uitzicht op binnenwater te verankeren Verdere verduurzaming afvalverwerking Voorzieningenniveau Nabijheid supermarkt Nabijheid bankfiliaal Nabijheid groot winkelcentrum Bevolkingssamenstelling Stimuleren ondernemers om bij te dragen aan de re-integratie van kwestbare groepen, stageplekken Gericht aanbestedingsbeleid (social return on investment) Sociaal vangnet voor specifieke voorzieningen (cultuur, sport, maatschappelijk) Aandeel niet-werkende werkzoekenden Dominantie inkomens tot 2x modaal Wonen, werken en recreëren Fairtradegemeente, in % energie CO2-neutraal, Dominantie minimuminkomens in % Dominantie inkomens meer dan 2x modaal Aandeel niet-westerse allochtonen Aandeel hoogopgeleiden Vernieuwing Woonvisie, met aandacht voor o.a. starters, sociale woningbouw levensloopbestendig bouwen en verduurzaming woningvoorraad Onderzoek startersverzamelgebouw Feiten en cijfers Feiten en cijfers

16 Bijlage e Uitgangspunten en ambities Rabobank Regio Den Haag Bijlage f Colofon Coöperatief dividend Samenstelling De in deze publicatie gepresenteerde cijfers zijn gebaseerd Naast sponsoring wordt er op dit moment op jaarbasis van de winst beschikbaar gesteld voor maatschappelijke en culturele doeleinden. AldusWillem Willem van der Velden op gegevens uit door ons betrouwbaar geachte in- en externe bronnen, waaronder CBS, ABF, gemeente Wassenaar, Haaglanden, UWV Werkbedrijf, Leefbaarometer, Missie We zijn (dagelijks) van betekenis voor onze klanten en samenleving. Visie (klantbeloftes) Betrouwbaar De Rabobank maakt duidelijke afspraken met mij en komt deze na. Rabobank verbindt Rabobank wil een verbindende factor van betekenis zijn door mensen, bedrijven, instellingen en overheden met elkaar te verbinden, zonder dat daar een direct commercieel belang aan ten grondslag ligt. De verbindende rol die Rabobank van nature vervult, is de manier om lokale betrokkenheid invulling te geven. Dit doen we op onze thema s: leefbaarheid in zorg en wonen economische vitaliteit duurzaamheid banking for food In opdracht van Rabobank Regio Den Haag Afsluitdatum 31 mei 2015 Foto s René Zoetemelk Rabobank Regio Den Haag, Rabobank Nederland. Gegevens uit deze bronnen zijn op zorgvuldige wijze in de analyses verwerkt. Rabobank Regio Den Haag en AldusWillem aanvaarden echter geen enkele aansprakelijkheid voor het geval dat de in deze publicatie neergelegde gegevens of prognoses onjuistheden bevatten. Het betreft algemene informatie die aan veranderingen onderhevig is. Samen sterker De Rabobank deelt informatie en netwerken waarmee ik mijn voordeel kan doen. Altijd persoonlijk Ik kan altijd een adviseur spreken die weet wie ik ben en die voor mij een stap extra zet. Actieve deelname Ik ervaar dat de Rabobank investeert in mijn leefomgeving. Gericht op nu & morgen Ik word op voordelen en risico s gewezen, zonder dat ik hier om hoef te vragen. Voorbeelden hiervan zijn: de Culturele Business Case, Ondernemersplein, Leren omgaan met Geld, ook het ondersteunen van starters en het organiseren van andere netwerkevenementen en workshops passen hierbij. Directie en (sleutel)medewerkers vervullen een belangrijke rol als verbinder en geven de lokale betrokkenheid gestalte. Zij dienen zichtbaar te zijn, voor klanten, voor leden, maar ook voor personen of partijen daarbuiten. De regio die de nieuwe bank gaat bedienen is te groot om dit allemaal centraal te doen. In de verschillende gemeenten is een eigen gezicht van Rabobank nodig, met een goed netwerk in de gemeenschap. Kernwaarden Integer - Respect - Professioneel Duurzaam Juist met het verdwijnen van de functie van fysieke kantoren is het zaak dat directie en medewerkers van de bank zichtbaar Kerncijfers 2014 zijn. Dat geeft de bank een menselijk gezicht. Balanstotaal 6,6 mrd (3e Rabobank van Nederland) Bedrijfsresultaat voor voorzieningen 30 mln Formatie 530 fte Feiten en cijfers Feiten en cijfers

17 Rabobank Regio Den Haag