Evaluatie van de lectoraten van de Christelijke Hogeschool Ede

Transcriptie

1 Evaluatie van de lectoraten van de Christelijke Hogeschool Ede Externe onafhankelijke evaluatiecommissie Prof. dr. H. (Henk) Procee (voorzitter) Dr. G. (Gert) Noort (lid) Dr. W.L. (Wim) Wardekker (lid) Drs. D.J. (Dicky) Nieuwenhuis (lid) Dr. S.S. (Sharda) Nandram (lid) Dhr. J (Johan) van der Veer (lid) Dr. B.T.J. (Erna) Hooghiemstra (lid) Dhr. J. (Jan) Schinkelshoek (lid) Dr. E.J. (Evelyn) Finnema (lid) Dr. G.J. (Gertjan) Schuiling (secretaris) 1

2 Schuiling & Thierry Graaf Aelbrechtlaan SW Amstelveen 2

3 EVALUATIE ONDERZOEKSFUNCTIE Christelijke Hogeschool Ede November

4

5 Voorwoord De CHE profileert zich als een middelgrote HBO- instelling op protestants- christelijke grondslag die bij uitstek deskundig is op de verbinding tussen vakmanschap en persoonlijke identiteit. Tegen deze achter- grond heeft de CHE een zestal lectoraten in het leven geroepen om aan deze missie mede vorm te ge- ven. Het college van bestuur heeft een externe onafhankelijke commissie de opdracht gegeven elk lectoraat goed in beeld te brengen, te evalueren volgens de normen van de BKO, en tevens aanbevelingen te doen voor de ontwikkelingsmogelijkheden van de lectoraten. Omdat dit de eerste keer is dat een visitatie van de lectoraten heeft plaatsgevonden is hiermee ook sprake van een zogenaamde nulmeting. Nadat de leden van de commissie alle relevante literatuur tot zich genomen hadden en op basis daarvan vragen hadden geformuleerd, heeft de voltallige commissie op 15 oktober 2013 gesprekken gevoerd met het college van bestuur, de academiedirecties, de lectoren en de ondersteunende staf over algeme- ne lectoraatszaken. Op 13, 14 en 15 november 2013 is door een elke dag wisselend panel ingezoomd op de afzonderlijke lectoraten. Er is toen gesproken met de specifieke academiedirecties, lectoren, onder- zoekers, docenten, (ex)studenten en personen van buiten de hogeschool die op de een of andere manier betrokken zijn bij een lectoraat. De gesprekken waren zeer open en constructief. De commissie is onder de indruk van de enorme hoeveelheid werk dat door de lectoraten wordt verzet. Er was een terugkerende verbazing over hoe het mogelijk is dat met zo weinig mensen zoveel gedaan wordt. In het lectoraatswerk komen drie elementen in wisselende verhouding steeds terug: onderzoek, onderwijs en werkveld. Per lectoraat kan de zwaarte van elementen verschillend zijn, maar elk element is wel aanwezig. Dit past ook bij de visie van de CHE, waarin het werkveld een steeds grotere rol krijgt als medeparticipant in onderzoek en waarin het onderwijs een steeds sterker onderzoekend karakter krijgt. Van deze visie is de commissie zeer onder de indruk. De commissie verheugt het ook dat de CHE beslo- ten heeft de omvang van de lectoraten te verdubbelen. Gezien de duidelijke ambities is dit ook nodig. Een samenvattende beoordeling van de zes lectoraten kan alleen maar uiterst globaal zijn. De commissie beoordeelt alle lectoraten positief, waarbij de ene meer scoort op het ene aspect, een andere meer op een ander aspect. Voor meer precisie verwijs ik naar de afzonderlijke hoofdstukken in dit rapport. De commissie beoordeelt de ingeslagen weg van de CHE als zeer beloftevol. Tegen die achtergrond heeft zij een groot aantal aanbevelingen geformuleerd, waarvan zij hoopt dat deze een bijdrage zullen leveren aan de verdere groei en bloei van de lectoraten. Tot slot dankt de commissie iedereen die met zijn of haar inbreng een bijdrage heeft geleverd aan dit rapport. Prof. dr. Henk Procee, voorzitter externe commissie 5

6 6

7 Inhoudsopgave Voorwoord... 5 Inhoudsopgave Commissie, opdracht en werkwijze De commissie De opdracht De werkwijze Evaluatie onderzoeksbeleid van CHE De hogeschool Bevindingen en aanbevelingen Evaluatie van het lectoraat Theologie Het lectoraat Beoordeling Algemene bevindingen Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het onderzoek Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot het onderwijs Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot de beroepspraktijk Bevindingen met betrekking tot het zelfevaluatierapport Evaluatie van het lectoraat Educatie Het lectoraat Beoordeling Algemene bevindingen Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het onderzoek Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot het onderwijs Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot de beroepspraktijk Bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot het zelfevaluatierapport Evaluatie van het lectoraat Journalistiek en Communicatie Het lectoraat Beoordeling Algemene bevindingen Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het onderzoek Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot het onderwijs Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot de beroepspraktijk Bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot het zelfevaluatierapport Evaluatie van het lectoraat Mens & Organisatie Het lectoraat

8 6.2 Beoordeling Algemene bevindingen Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het onderzoek Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot het onderwijs Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot de beroepspraktijk Bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot het zelfevaluatierapport Evaluatie van het lectoraat Gezondheidszorg Het lectoraat Beoordeling Algemene bevindingen Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het onderzoek Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot het onderwijs Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot de beroepspraktijk Bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot het zelfevaluatierapport Evaluatie van het lectoraat Sociale Studies Het lectoraat Beoordeling Algemene bevindingen Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het onderzoek Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot het onderwijs Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot de beroepspraktijk Bevindingen en aanbevelingen met betrekking tot het zelfevaluatierapport Bijlage 1: Antecedenten EOC- leden Bijlage 2: Programma externe evaluatie Bijlage 3: Bestudeerde documenten Bijlage 4: Onafhankelijkheidsverklaringen

9 1. Commissie, opdracht en werkwijze In het kader van de kwaliteitszorg onderzoek organiseert de CHE elke zes jaar een externe evaluatie van de lectoraten. De eerste evaluatie heeft najaar 2013 plaatsgevonden onder voorzitterschap van Prof. dr. Henk Procee, emeritus hoogleraar Universiteit Twente. 1.1 De commissie De commissie bestond uit de volgende leden: Vaste kern Prof. dr. H. (Henk) Procee, voorzitter Dr. G.J. (Gertjan) Schuiling, secretaris Panel Theologie en Educatie Dr. G. (Gert) Noort Dr. W.L. (Wim) Wardekker Panel Journalistiek & Communicatie en Mens & Organisatie Drs. D.J. (Dicky) Nieuwenhuis Dr. S.S. (Sharda) Nandram Dhr. J. (Jan) Schinkelshoek Panel Sociale Studies en Gezondheidszorg Dr. E.J. (Evelyn) Finnema Dhr. J (Johan) van der Veer Dr. B.T.J. (Erna) Hooghiemstra Conform protocol en zoals te doen gebruikelijk is de EOC bijgestaan door een externe secretaris. Hij heeft in samenspraak met de voorzitter de rapportages en de correspondentie van de commissie ver- zorgd. 1.2 De opdracht Het College van Bestuur heeft de externe onafhankelijke commissie (EOC) de opdracht gegeven elk lec- toraat goed in beeld te brengen en tegelijk overzicht te bieden over de ontwikkelingsmogelijkheden van de lectoraten in het licht van het instellingsplan. Bij het evalueren van de lectoraten dienen de evaluatie- vragen van de BKO te worden gebruikt. De vijf BKO- vragen zijn: 1. Is er voldoende relevante productiviteit, impact, waardering en erkenning op het gebied van: Kennisontwikkeling binnen het onderzoekdomein; Valorisatie naar (beschikbaar maken voor) beroepspraktijk en maatschappij; De betekenis voor onderwijs en scholing? 2. Vindt een en ander plaats vanuit een relevante en uitdagende missie en een helder onderzoek- profiel? 9

10 3. Worden de missie en het onderzoekprofiel geborgd door het portfolio en de wijze waarop de eenheid is georganiseerd? 4. Is de inzet van mensen en middelen daarbij toereikend in kwalitatief en kwantitatief opzicht? 5. Zijn de interne en externe samenwerkingsverbanden, netwerken en relaties daarbij voldoende relevant, intensief en duurzaam? De hogeschool heeft een ontwikkelingsgerichte evaluerende nulmeting van de zes lectoraten mogelijk gemaakt door de commissie de volgende bronnen ter beschikking te stellen: Beleidsdocumenten hogeschool; Zes zelfevaluatierapporten, één per lectoraat; Gesprekken met betrokkenen per lectoraat; Voorbeelden van kennisproducten per lectoraat: artikelen, boeken, afstudeerwerkstukken stu- denten. 1.3 De werkwijze De externe onafhankelijke commissie (EOC) bestaat uit drie panels met dezelfde voorzitter en secretaris. De commissie heeft eerst in haar geheel de hogeschool bezocht om de ambitie van de hogeschool ten aanzien van onderzoek te leren kennen alsmede de set indicatoren die per BKO- vraag zijn gehanteerd bij de zelfevaluatie. Deze informatie vormde voor de commissie de basis voor het beoordelen van het on- derzoekbeleid van de hogeschool en voor het vormen van een gedeeld referentiekader voor de evaluatie van de lectoraten. Vervolgens heeft de commissie zich opgedeeld in drie panels, waarbij twee verwante acade- mies/lectoraten op één dag door hetzelfde panel zijn gevisiteerd. Elk panel bevat twee à drie experts op het domein van de verwante academies/lectoraten. De voorzitter en secretaris vormden de vaste kern van alle panels. De secretaris heeft op geleide van de bevindingen het conceptrapport geschreven en dit eerst toegestuurd aan de voorzitter en daarna aan de overige leden van de commissie. Na een check van de conceptversie door de directie van de academies, is het definitieve evaluatierapport door de voorzit- ter vastgesteld en aangeboden aan het College van Bestuur van CHE. 10

11 2. Evaluatie onderzoeksbeleid van CHE 2.1 De hogeschool De commissie heeft vier beleidsdocumenten van CHE bestudeerd en een middag gesproken met CvB, academiedirecteuren en lectoren (zie bijlage 1). CHE profileert zich in het Strategisch Instellingsplan als middelgrote kwaliteitsinstelling op protestants- christelijke grondslag die bij uitstek des- kundig is op de verbinding tussen vakmanschap en persoonlijke identiteit. CHE ziet een behoefte aan professionals die vakmanschap met identiteit kunnen verbinden door een visie te hebben, een debat kunnen entameren, keuzes kunnen verantwoorden, op kaderniveau kunnen opereren in een levensbe- schouwelijk pluriforme samenleving en kunnen reflecteren op waarnemingen over wat er gebeurt in de maatschappij. CHE wil hiertoe een leergemeenschap zijn met veelzijdige, inspirerende en leerzame ont- moetingen tussen studenten, docenten, onderzoekers en (toekomstige) collega s uit het beroepenveld. CHE wil docenten nauw verbonden houden met het werkveld. Het beroepenveld zelf wordt daarom ac- tief en zelfs initiërend betrokken in het onderwijs. Er worden structurele samenwerkingsarrangementen nagestreefd met meerdere bedrijven en instellingen. De nauwere verbinding tussen beroepspraktijk, onderzoek en onderwijs heeft tot een actieve participatie in de regio geleid. In de regio Gelderse Vallei heeft CHE zich verbonden aan Food Valley, de Wageningen UR en de topsectoren Agrofood en Life Sci- ences & Health. CHE is actief lid van VNO- NCW en het Edes Bedrijfs Contact. Voorts werkt men nauw samen met regionale VO- en ROC- instellingen met het oog op goede doorstroming in de beroepskolom. Het besturingsmodel gaat uit van een bestuurlijke driehoek tussen CvB, academiedirecteuren en dienst- directeuren waarbij academiedirecteuren op initiatief van het CvB de strategische richting bepalen en in de uitvoering gefaciliteerd worden door de dienstdirecteuren. De academiedirecteuren zijn aanspreek- baar op het succes van de ondersteunende diensten. Lectoren worden gezien als het intellectuele geweten van CHE, dichtbij het primaire proces van onder- wijs en onderzoek. Hun taak is vooral te ondersteunen op de relatie tussen beroepenveld en onderwijs. De bestuurlijke driehoek is hierin weer herkenbaar: werkveld is initiator, onderwijs actor en het onder- zoek is ondersteuner. De nota Onderzoek in verbinding is ontwikkeld door de lectorenraad en definieert drie hogeschoolthe- ma s voor onderzoek: 1. Normativiteit en professionaliteit; 2. Vitale en duurzame instituties; 3. Moderne samenleving en christelijke traditie. De nota Vakmanschap en identiteit werkt dit uit in een onderzoeksplan voor de periode Hierbij wordt een schillenmodel gepresenteerd met als kern het centrale onderzoeksprogramma gericht op vakmanschap en identiteit met zijn drie thema s, vervolgens een schil van academie- specifiek onder- zoek dat direct verband houdt met het thema van het centrale onderzoeksprogramma en waarin wordt samen gewerkt met het werkveld en ten derde een schil van academie- specifiek onderzoek dat zich richt 11

12 op wensen en verwachtingen uit het werkveld zonder sterke verbinding met het thema vakmanschap en identiteit. De gewenste verhouding in tijdsinvestering in de drie schillen is ongeveer In de gesprekken tijdens de kennismaking tussen CHE en EOC hebben academiedirecteuren en lectoren de volgende informatie verstrekt. De afgelopen jaren is hard gewerkt aan het inbedden van onderzoek in werkveld en onderwijs door de lectoraten te positioneren in de academies. Dat gaf winst, vooral naar het onderwijs, maar bleef te klein- schalig. Daarom is in 2012 een omslag gemaakt door de lectoraten duidelijker te verbinden aan het CHE- gezicht. De ontwikkelingsopgave die de academiedirecteuren zich thans stellen is een tweevoudige route vorm te geven: een lectoraat is én academie- specifiek én draagt bij aan het CHE- gezicht. Bovendien wil- len zij het tempo versnellen waarin reflectie op de beroepspraktijk in alle poriën van CHE voelbaar is en de bron vormt voor kennisontwikkeling. Het beroepenveld heeft behoefte aan methodieken die gebaseerd zijn op onderzoek. De hogeschool moet leren het werkveld ook om middelen te vragen om dit onderzoek te kunnen doen. Dit onderne- merschap vraagt een groeiproces. Mochten de middelen echter niet uit het werkveld komen, dan zal de hogeschool uit eigen middelen de verdubbeling van de lectoraten financieren. De directeuren geven aan dat de hogeschool nog midden in het debat zit wat hbo- onderzoek is. Men ziet twee kernpunten. Ten eerste het ontwikkelen van de beroepspraktijk. Rond de afstudeeronder- zoeken van de 4 e - jaars beleggen enkele academies nu workshops met het werkveld om gezamenlijk te reflecteren op de afstudeerwerkstukken. Op deze wijze leren de opdrachtgevers van het onderzoek en ook van elkaar. De praktijk is hier grotendeels initiërend, zij dragen immers de thema s voor de afstu- deeronderzoeken aan. Ten tweede maken de lectoraten de verbinding naar de wetenschap, naar het onderzoek en de theorievorming. De meerwaarde van de lectoraten is studenten te helpen op een on- derzoekende en reflectieve manier hun beroep uit te oefenen. Er zijn concrete vormen ontwikkeld om de verschillende ritmes van onderwijs en onderzoek met elkaar te verenigen: satelliet- uren voor docenten die geen lid van een kenniskring zijn; team- teaching door kenniskringleden naar collega- docenten; en 3 e - jaarsstudenten die in stages onderzoek doen naar de methodieken die gebruikt worden in het werkveld. De onderzoeksleerlijn verschilt per academie. Voorbeelden van onderzoek waarmee de CHE zich onderscheidt zijn in de ogen van de academiedirec- teuren: Het promotieonderzoek van Doornebal naar missional leadership en de consequenties daarvan voor theologisch onderwijs. Het is empirisch én heeft impact in de praktijk van het onderwijs; CHE fungeert als objectieve derde in de transitie van overheidsbeleid naar gemeenten; CHE kwam in beeld van de Food Valley door onderzoek te doen naar de omvang van Food- gerichte bedrijvigheid in de regio; CHE helpt eerst een basisschool het curriculum in orde te krijgen en vervolgens draagt deze ba- sisschool bij aan het curriculum van CHE; Zorginstellingen zoeken CHE op via het motto goede zorg : menselijke maat in plaats van ver- technisering. 12

13 De prioriteit ligt voor CHE bij de regio en een beetje bij landelijk. Internationalisering is niet het eerste dat hoeft op te vallen aan CHE. De academiedirecteuren sturen op groei in kwaliteit, niet op het afvinken van een lijstje prestatie- indicatoren. Een uniforme normering voor prestaties van lectoraten achten zij onmogelijk. Zo dient de hbo- theologie zich te verhouden tot de academische theologie omdat zij als opleiding relatief nieuw is en de academische theologie in kerken nog altijd het primaat heeft. Andere opleidingen zijn meer gevestigd in relatie tot hun werkveld. De lectoren geven aan dat zij als pioniers in de academies zijn begonnen. Twee jaar geleden onderkende men dat er te weinig centrale aansturing was en de lectoren onzichtbaar waren voor het centrale ma- nagement team (CMT). Daarop zijn de lectoren meer als team gaan functioneren, eerst via een hoge- school- brede lector en sinds kort via de lectorenraad met één van de academielectoren als voorzitter. De hogeschool- lector is per 1 februari 2013 met pensioen gegaan. Een beslissing over het voortzetten van deze positie is nog niet genomen. Lector Van der Stoep is voorzitter van de lectorenraad en wordt ondersteund vanuit de dienst Onderwijs. In zijn gesprek met de commissie tijdens de visitatie van zijn lectoraat Journalistiek en Communicatie geeft hij aan dat de lectorenraad samen conceptuele kaders ontwikkelt die relevant zijn voor alle lectora- ten. Bijvoorbeeld: wat is een professional, als je die ziet als iemand die bepaalde waarden heeft geïnter- naliseerd. Hoe verhoudt de persoonlijke inspiratie zich tot het vak? Persoonlijke inspiratie heb je nodig en geeft ook spanning door de distantie die professioneel handelen vereist. Deze praktijkvisie zal de lec- torenraad verder uitwerken, ook in relatie tot contextgevoeligheid (dat de inspiratie nu andere woorden krijgt dan in het verleden). Het is nog onduidelijk of er een opvolger komt voor de hogeschoollector voor het thema vakmanschap en identiteit. De voorzitter van de lectorenraad geeft aan dat de lectoren zich binnen het wetenschappelijke discours van normatieve praktijken en normatieve professionaliteit bewe- gen. Gezien de producten die de lectoraten opleveren hebben zij genoeg reden zich in dit veld zelfbe- wuster naar buiten toe te positioneren. Zijn dubbelrol als lector en voorzitter vindt hij een pre en een eer, waarbij de verbrokkeling van tijd een handicap is. Volgens de voorzitter begint de lectorenraad een team te worden al kwam dat op de eerste bijeenkomst met de visitatiecommissie niet zo tot uiting - en draagt de emancipatie van de lectoren in relatie tot de academiedirecteuren. Het is nog dun, maar heeft wel potentie. Het bouwen aan een gezamenlijke visie op vakmanschap en identiteit geeft energie. De lectoren willen samen optrekken om aan elkaar steun te ontlenen en een eigen invulling te geven aan het onderzoeksbeleid van CHE. In de notitie Vakmanschap en identiteit hebben de lectoren het drie- schillenmodel ontwikkeld dat én dicht bij het hart van CHE ligt én waarmee de kracht van het decentrale benut kan blijven worden. Bovendien hebben de lectoren gezocht naar spanningen in de drie thema s van het CHE- onderzoeksbeleid. Neem bijvoorbeeld de spanning tussen beroep en roeping, die breed speelt in het werkveld. Vanuit dergelijke spanningen kunnen goede onderzoekvragen geformuleerd wor- den. Het CMT heeft met deze uitwerking ingestemd. De lectoren hebben een fasering gemaakt om steeds een jaar volop aan een van de drie CHE- thema s te werken, zowel in de vorm van gedachtewisselingen in de lectorenraad als via academie- overstijgende projecten. Het eerste project is gestart, het is een samenwerking tussen het lectoraat Sociale Studies en 13

14 het lectoraat M&O. De uitdaging is nu onderzoeken te ontwikkelen die over meerdere jaren lopen en hierin beter te plannen. Lectoren zien graag dat de commissie meedenkt over drie vragen: 1. Sluiten de lectoren goed aan bij de centrale onderzoekagenda? 2. Is er voldoende samenhang tussen de onderzoekthema s per lectoraat? 3. Komt het onderzoek van de lectoraten voldoende vruchtbaar terug in de curricula? De lectoren betrekken docenten bij het onderzoek allereerst door docenten te ondersteunen op het onderzoeklint in de bachelor- opleidingen. De uitwerking is per academie anders vanwege de uiteenlo- pende situatie en positionering van elke academie. Bovendien heeft elke lector aansluiting met docenten op de eigen inhoudelijke expertise. De lectoren ontmoeten alle docenten maar willen niet bij al het on- derwijs betrokken raken. In hun ogen is er nog een wereld te winnen. Er is een groep docenten die heel graag onderzoek wil doen, een groep is nieuwsgierig, en er is ook een groep die er niet veel van wil we- ten. De lectoren vinden dat geen punt. Er is een professionaliseringsplan voor de kenniskring en voor de hele opleiding. De lectoren spelen ook een rol in de masteropleiding van docenten: bachelordocenten die een masteropleiding volgen doen hun afstudeeronderzoek in de context van het lectoraat. Ook leve- ren lectoren bijdragen aan de opleiding van studenten in elkaars academie. Een docent kan deelnemen aan de kenniskring als hij of zij academisch niveau heeft en dus een master- graad. Bovendien moeten de interesse en kennis van de docent passen bij het expertisethema. Het pro- fessionaliseringsbudget van CHE wordt besteed aan mastertrajecten voor docenten. Promoveren is aca- demiebeleid, het is de academie die middelen vrijmaakt voor promotietrajecten. Enkele academies vin- den promoties van belang om een kennisfundament op te bouwen. Vooral als de universiteit in sommige domeinen geen wetenschappelijke opleiding en geen promotieplaatsen heeft. Bij Sociale Studies ziet het lectoraat het daarom als haar taak door middel van promoties zowel te werken aan fundamentele vra- gen als aan toepassingsvragen. De promotietrajecten dienen bij Sociale Studies als onderlegger voor de overige onderzoeksprojecten en als opleiding tot senioronderzoeker die na promotie een domein kan beheren. Het lectoraat M&O hecht minder belang aan promoties. Wel delen de lectoren het belang van het vormen van een pool gepromoveerden waaruit lectoren gerekruteerd kunnen worden. Veel acade- mici lukt het namelijk niet te aarden in de hbo- context. Van de NWO- promotiebeurs voor leraren maakt CHE met genoegen gebruik. CHE beoogt zoals gezegd een verdubbeling van de onderzoekcapaciteit. Uitbreiding van capaciteit kan tot stand komen doordat lectoren de markt opgaan of van CHE budget krijgen voor centrale samenwer- king bij het ontwikkelen van methodieken om samen verder te komen in de eerste en tweede schil. De wijze waarop extra capaciteit benut kan worden is nog open. De eerste gedachten gaan niet uit naar meer lectoraten, maar naar de aanstelling van associate lectoren en senior- en junioronderzoekers. Nu bedient een lector bijvoorbeeld twee vakgebieden, zoals journalistiek & communicatie. De associate lector zou een van beide voor zijn rekening kunnen nemen. Het kwaliteitskader stelt voor de lectoren de norm: zij willen bijdragen aan de hele driehoek van be- roepspraktijk, onderwijs en onderzoek. Het gewicht van de hoekpunten kan per lectoraat verschillen. Deze verschillen komen nu aan het licht waardoor keuzes gemaakt kunnen worden. Lectoren vinden het 14

15 allen een teken van succes als hun onderzoek terug te vinden is in het curriculum, vooral in de verdie- pingsminoren. De lectoren zoeken naar werkveldpartners om in deze minoren mee samen te werken. Onderzoeksprojecten komen tot stand doordat de lectoren naar het werkveld toegaan of het werkveld komt naar de lectoren toe. In beide gevallen probeert men samen tot een goede onderzoeksvraag te komen. De aanstelling van de lectoren varieert tussen 0,5 en 0,7 fte. 2.2 Bevindingen en aanbevelingen Opmerkelijk was de constructieve sfeer, het meer dan welkome onthaal, en het vertrouwen dat in de commissie is gesteld. De commissie had twee taken. Ten eerste de beoordeling van de kwaliteit van de lectoraten en ten tweede het geven, indien mogelijk, van adviezen. Bij de eerste bijeenkomst leek de instelling uitsluitend uit te gaan van de adviserende rol van de commissie, hetgeen enige verwarring over de taakopvatting van de voorzitter tot gevolg had. Bij de volgende bijeenkomsten was die verwarring afwezig. De CHE heeft de oproep om het hbo meer onderzoekend te maken buitengewoon ter harte genomen. Niet alleen de inbedding van de lectoraten in de academies wijst daarop, ook de beoogde uitbreiding, en nog sterker de herdefiniëring van het onderwijs. Termen als reflectieve academie, lerende organisatie, trialogisch leren, wijzen daar dan ook op. (Deze termen leerde de commissie overigens pas kennen tij- dens de visitaties van de academies; in de beleidsdocumenten van CHE komen ze niet voor of zijn ze de commissie niet opgevallen.) De lectoraten hebben, gewoon doordat ze bestaan, op die ontwikkeling een positieve invloed uitgeoe- fend, en het is te verwachten dat ze dat zullen blijven doen. Gezien de omvang van de CHE zullen, hoezeer er ook uitbreiding nodig is, de lectoraten relatief klein blijven. Dat vergt een speciale rol voor en invulling van de taken van de lectoraten. Bevindingen in relatie tot onderwijs Er is binnen de CHE een transitie gaande in de richting van onderzoekend leren en trialogisch le- ren. Het tweede is nog ingrijpender dan het eerste. Onderzoekend leren mag niet gelijk gesteld worden aan leren onderzoeken (al kunnen elemen- ten van dit laatste wel een bijdrage leveren aan het eerste). Bij onderzoekend leren gaat het niet om vanzelfsprekende kennisoverdracht, maar om de ont- wikkeling van de student tot iemand die zelf verantwoordelijkheid neemt voor de ingezette ken- nis en voor de kwaliteit van het leren. Bij lerend onderzoeken zijn eerste aanzetten gemaakt met het Tien- stappenplan (academie Mens & Organisatie) en het model van Osmer (academie Theologie), waarbij de functie vooral is onderzoeksrapporten te kunnen plaatsen en beoordelen. Daarnaast is het nuttig onderzoek ten behoeve van interventies als onderzoek te zien. Hierbij valt onder meer te denken aan de regula- tieve cyclus van Van Strien (inclusief de reflectie op de normatieve elementen in een verbeter- plan). Waar tegen gewaakt moet worden is de kwantitatieve aanpak (met in het verlengde het werken met gesloten vragenlijsten) als het keurmerk voor onderzoek te nemen. 15

16 Trialogisch leren is een veel fundamentelere verandering dan onderzoekend leren. Daarbij wordt het werkveld op z n minst als gelijke partner en op z n sterkst als leermeester gezien (waarbij onderzoek door de studenten bestaat uit het expliciteren en preciseren van al bestaande, vaak impliciete kennis in het werkveld). In dit kader zijn de experimenten die bij de academie Educatie gedaan zijn met pedagogische proefpraktijken (PPP) en praktijkwetenschappelijke reflectie (PWR) behulpzaam voor ook andere academies. Ze zijn zelfs behulpzaam voor het ontwikkelen van leergemeenschappen binnen de academies. Bevindingen in relatie tot de lectoraten Lectoraten kunnen aan bovengenoemde onderwijsvisie uitstekende bijdragen leveren, door ideeën te ontwikkelen, voorbeelden uit te werken, door docenten en studenten te begeleiden. Bij die invulling per lectoraat gaf de academie Mens & Organisatie een buitengewoon inspire- rend voorbeeld met de koppeling van de onderzoeksthema s van het lectoraat met thema s per opleiding. In vakthemagroepen - communities of practice - werken werknemers van organisaties uit het werkveld samen met groepjes studenten aan praktijkvragen, gefaciliteerd door vakdocen- ten en ondersteund door de kenniskring van het lectoraat Daardoor wordt een organische kop- peling verkregen zowel met het onderwijs als het werkveld. De kenniskringen zijn uiterst gevarieerd en veelal historisch gegroeid. Uitgaande van het vorige punt (verhoging kwaliteit uitstroomprofielen) kan er wellicht systematischer een beroep gedaan worden op afstudeerdocenten. Een promotietraject kan bijdragen aan verhoging van het niveau en uitbreiding van de kennis. Waar dat nuttig en nodig lijkt is zo n traject goed te legitimeren, maar het is geen must. Het onderzoeklint is in eerste instantie de verantwoordelijkheid van de opleidingen. De lectora- ten kunnen hierbij stimulerend en informerend optreden, maar kunnen niet de verantwoorde- lijkheid ervoor dragen. De relatie met het werkveld is essentieel voor de lectoraten, waarbij de essentie per lectoraat en per lectoraatsproject kan verschillen (werkveld als partner, als leermeester, als voorbeeld, als opdrachtgever). Bevindingen in relatie tot de inbedding van lectoraten Het is opvallend hoezeer de steun van academiedirecteuren het floreren van lectoraten beïn- vloedt. Daarvan hebben we verschillende positieve voorbeelden gezien. Opmerkelijk is het grote aantal wisselingen van academiedirecteuren en van ad interims binnen de CHE. Dit is zorgelijk. Aanbevelingen 1. Beschrijf belangrijke termen als reflectieve academie, lerend onderzoeken, onderzoekend leren en trialogisch leren in een beleidsdocument van CHE. 2. Overweeg naast de academielectoraten het instellingslectoraat te continueren, met als taak de opbrengsten van de diverse lectoraten te verbinden en te verspreiden en met als specifieke in- houd de relatie tussen identiteit en vakmanschap (en in het verlengde daarvan persoonlijke vorming ). We hebben nu verschillende aanzetten gezien die in relatieve isolatie zijn ontwikkeld. Het zou jammer zijn als die opbrengsten niet verder komen dan de afzonderlijke academies. 16

17 3. Overweeg als alternatief voor aanbeveling 2 in elk academielectoraat een hogeschoolthema te identificeren. Zo is er een academielectoraat met als kernthema de lerende regio. Dit thema is voor de hele hogeschool van belang, omdat CHE vooral regiogericht wil werken. Het kan een jaar op de agenda van de lectorenraad staan en onderzoek in andere academies voeden. Zo zijn bij alle lectoraten onderzoekthema s te benoemen die een bredere betekenis hebben dan alleen voor het werkveld en de opleiding van de eigen academie. 4. Bied als CHE meer helderheid over prioritering: landelijk of regionaal. Indien CHE elke academie de ruimte biedt hier zelf een keuze in te maken, laat dan de keuze per academie duidelijk zijn. 5. Overweeg niet drie, maar één hogeschoolthema voor de lectoraten te benoemen. Vakmanschap en identiteit is hiervoor zeer geschikt, passend bij het profiel van de CHE. Deze formule kan in- gevuld worden met drie dimensies (micro, meso en macro) en uiteraard per academielectoraat specifiek worden ingevuld. Denk ook na over de doorwerking van het hogeschoolthema in de re- gio. 6. Reserveer een geoormerkt bedrag voor de lectoraten in de academiebegrotingen. 7. Laat door lectoraten binnengehaalde gelden aan de lectoraten ten goede te komen (of aan het inverdienende lectoraat of via een lectoraatsfonds) en niet terugvloeien in de algemene acade- miemiddelen. 8. Houd er rekening mee dat externe financiering voor de meeste lectoraten slechts in beperkte mate haalbaar is. 9. Doe systematischer een beroep op afstudeerdocenten en andere (externe) deskundigen om bij te dragen aan het onderzoek van het lectoraat. 17

18 3. Evaluatie van het lectoraat Theologie De academie Theologie bevat de opleidingen Godsdienst Pastoraal Werk (GPW) en Godsdienst Leraar (GL). De bachelor- opleiding GPW heeft 392 studenten, de bachelor- opleiding GL heeft 78 studenten en de GL master 18. Er zijn in de academie 42 docenten werkzaam, waaronder een hoog aantal gepromo- veerden. De academie onderscheidt vijf rollen voor docenten: ondernemer, inspirator, coach, onderwijs- ontwikkelaar en onderzoeker. Acht docenten zijn geïdentificeerd als onderzoeker. De lector ondersteunt de onderzoeksgroep en heeft daarin de rol van aanjager. 3.1 Het lectoraat Sinds 2010 kent de academie een eigen (tweede) lectoraat. Terwijl men in het eerste lectoraat (in het ZEG- verband) ontdekte wat de betekenis is van praktijkgericht onderzoek, maar ook het risico van op- sluiten van de lector in een eigen wereldje, heeft men met het tweede lectoraat gewerkt aan de verbin- ding van onderzoek en onderwijs en aan de professionalisering van docenten. Daarbij zijn de twee oplei- dingen als uitgangspunt gekozen. Het is de taak van de examinatoren van de opleidingen om de verbin- ding te maken met onderzoek, daarbij worden zij gecoacht door de zes onderzoekers, waaronder leden van de kenniskring. Het onderzoeklint loopt van het eerste tot en met het vierde jaar. In het eerste jaar wordt al bij het blok beroepsoriëntatie een begin gemaakt met het ontwikkelen van een onderzoekende houding door studenten vragend het werkveld in te laten gaan. Voor de komende jaren ziet de academie als uitdaging het onderzoek een belangrijke aanjager te laten zijn van een actievere verbinding van het onderwijs met de beroepspraktijk. Het lectoraat heeft twee onderzoekslijnen: 1. De betekenis en kwaliteit van spiritualiteit, ethiek en geloofsverantwoording in de opleiding voor de beroepspraktijk van de hbo- theoloog (deze lijn staat in relatie tot GPW); 2. Burgerschapsvorming (deze lijn staat in relatie tot GL). De kenniskring bestaat uit zes mensen, waarvan vier een aanstelling bij het lectoraat hebben. De aanstel- ling van de lector is 0,7 fte, de overige drie leden hebben een aanstelling van 0,2 fte. De drie kenniskring- leden zijn specialist in een van de volgende gebieden: godsdienstig pastoraal werk, godsdienstleraar en sociologisch- methodologische deskundigheid. Ook beschikt het lectoraat over 0,6 fte voor onderzoek op projectbasis. Daarnaast zijn in de periode twee docenten gepromoveerd bij de VU en zijn sinds 2012 twee nieuwe promotietrajecten gestart. De academie ziet drie bedreigingen voor onderzoek: de sterke diversiteit en het gebrek aan financiële middelen bij kerken en vrijwilligersorganisaties in het werkveld GPW; de fragmentatie van onderzoeks- thema s en vragen binnen de werkvelden GPW en GL; het meervoudige en meerduidige verwachtingspa- troon van de werkvelden GPW en GL. 18

19 De academie ziet vier kansen: onderzoek verder stimuleren als integraal onderdeel van het onderwijs (minoren); co- creatie op thema s die onderwijs, onderzoek en werkveld integreren; meer inhoudelijke publiciteit; thematische concentratie binnen de veelheid van belangrijke thema s. 3.2 Beoordeling De kennisontwikkeling van het lectoraat Theologie is van een goed niveau en heeft grote productiviteit. Er zijn relatief veel promoties waaronder één al met impact op de discussie over de kwaliteit van het onderwijs. De lector heeft duidelijk erkenning gevonden in het werkveld, er wordt naar hem gekeken en zijn inzichten worden gebruikt voor kwaliteitsverbetering van het werk en verheldering van de rol van de hbo- theoloog. Het lectoraat heeft ook duidelijk betekenis voor de docenten in het onderwijs en wel als intellectueel geweten waaraan docenten hun onderzoeksplan afmeten. Studenten kennen het lectoraat nauwelijks, maar dat is geen probleem daar gekozen is voor het model van teach the teacher. De tijdens de gesprekken mondeling verwoorde missie bevat een sterke formulering: de interpretative guide als christelijke presentie in de postmoderne samenleving. Gebruik deze naar buiten als profiel en als afbakening wat je wel en niet doet. Het past bij het hoofdthema vakmanschap en identiteit van CHE. En het maakt duidelijk dat systematische theologie hier niet past. Het onderzoekprofiel is niet geheel overtuigend. Het bevat vooral diverse methoden op kwalitatief- narratief terrein, maar ook een enquête met gesloten vragen. Het zou consistenter zijn als de uitkomsten van de vragenlijst gebruikt worden als input voor een vervolggesprek met respondenten/participanten. Ook lijkt het alsof onderzoek wordt gedaan voor de doelgroep, niet met de doelgroep. Zo ontbreekt ac- tieonderzoek bijvoorbeeld. Dat is juist bij de academie Educatie sterk. Te overwegen is te bezien wat de aanpak van Educatie ook voor Theologie aan mogelijkheden biedt. Het is een verstandige beperking dat de projectenportefeuille thans geordend is in nog slechts twee on- derzoekslijnen. De focus is goed. De organisatie biedt het lectoraat ruimte om te opereren in een sterke band met onderwijs en met een stevige verankering in de academie met steun van het management. Het lectoraat zet hooggekwalificeerde mensen in die toereikend zijn voor het verkleinde programma en heeft daarmee adequaat gereageerd op de bezuinigingen. In het licht van de nieuwe doelstelling om studentonderzoeken conceptueel te bundelen is meer menskracht nodig. De samenwerkingsverbanden in de academie zijn uitstekend. Over samenwerking met andere lectoraten in CHE heeft de commissie niets gehoord. Extern vindt duidelijk samenwerking plaats in het ZEG- verband. Bij de opleiding tot GPW is sprake van een diffuus veld, bij de lerarenopleiding is het veld veel duidelijker. Onduidelijk is of er contact is met het brancheoverleg, daar liggen mogelijkheden. 3.3 Algemene bevindingen Het lectoraat is voor de academie de belangrijkste ondersteuner op het gebied van onderzoek en verdie- ping van het academiethema. Het lectoraat profileert in samenspraak met het werkveld het eigene van de hbo- theoloog ten opzichte van de academische theoloog en draagt bij aan spirituele leiderschaps- vorming van de studenten. Het lectoraat articuleert in het onderzoek de ziel van de geestelijk werker. 19

20 Er heeft een bezuiniging op het lectoraat plaatsgevonden waarbij drie kenniskringleden zijn verdwenen. Het lectoraat heeft hierop het aantal onderzoekslijnen teruggebracht van zeven naar twee. De lector heeft nu als opdracht de capaciteit te verdubbelen vanuit de markt, maar dat de kans is groot dat dit niet zal lukken vanwege de afnemende financiële middelen van de kerken. Verdubbelen door middel van externe financiering is dus geen reële doelstelling, ook omdat de leden van het lectoraat geen fondswer- vers zijn. Aanbevelingen: 1. Ga zo door. 2. Wees preciezer in de schriftelijke weergave van de missie, omwille van focus en een pregnante verwoording van de essentie. 3. Reflecteer met docenten (en eventueel studenten) op de spanning tussen onderzoekend leren en lerend onderzoeken. Het eerste is een ander didactisch concept dat ook veel van docenten vraagt. 4. Meer menskracht is nodig om studentonderzoeken conceptueel te bundelen. Het is verantwoord dit uit interne middelen te financieren omdat conceptuele bundeling direct de afstudeeronder- zoeken van volgende jaren ten goede zal komen (alsook een hoger niveau van interactie tussen studenten en werkveld in het tweede en derde jaar mogelijk maakt). 3.4 Bevindingen en aanbevelingen ten aanzien van het onderzoek Het lectoraat heeft een groot aantal publicaties, ook op academisch niveau, waarvan vooral die over geestelijk leiderschap veel publiciteit genereerden. Daarbij komt de keuze voor multidisciplinaire theolo- giebeoefening goed tot uiting. De lector doet kwalitatief onderzoek vanuit een grounded theory benade- ring. Hij werkt nu met 36 alumni aan onderzoek naar hun spiritualiteit en vooral naar de vraag hoe zij deze tijdens hun opleiding hebben ontwikkeld. Biografisch materiaal, interviews en datatriangulatie laten nieuwe profielen van geestelijk leiderschap zien. Aanbevelingen 5. Ga zo door, maar wel met de focus op vakmanschap en identiteit. 6. Maak het concept van de reflective guide prominenter in de communicatie. 3.5 Bevindingen en aanbevelingen in relatie tot het onderwijs De lector en de kenniskring geven aan dat zij het als een taak van het lectoraat zien de ontwikkeling van onderzoekend leren en lerend onderzoeken te ondersteunen. Het lectoraat heeft veel gesprekken met docenten gevoerd over de vraag wat de aard is van de onderzoekscomponent in de opleiding en wat studenten leren aan onderzoekvaardigheden. Hierover is een notitie geschreven waarbij het praktisch- theologische model van Osmer centraal staat. Als doelstelling voor beide opleidingen is gekozen voor het vormen van interpretative guides. Een interpretative guide vraagt eerst wat is hier aan de hand en vraagt pas dan hoe zou ik hier kunnen handelen. De binnenkant van de professional is dan aan de orde: wat betekent het voor jou als professional om in de spanning te staan. Denk aan het spanningsveld tus- sen de eigen overtuiging van de godsdienstleraar en de overtuigingen van zijn leerlingen die anders kun- nen zijn. Het gaat om een vorm van theologiebeoefening die mensen helpt hun eigen zinsvragen te ver- 20