De Biologie van Aandacht. Het effect van haloperidol op aandacht.

Transcriptie

1 Sorbonnelaan 16, 3584 CA Utrecht Postbus 80082, 3508 TB, Utrecht Datum 28 oktober 2011 Onderwerp Informatiebrief voor Deelnemers. De Biologie van Aandacht. Het effect van haloperidol op aandacht. Informatie- en toestemmingsformulier voor deelnemers. Versie 02, datum 28 oktober Versie 02, datum 28 oktober 2011

2 Geachte heer, Dank u voor uw interesse met betrekking tot het onderzoek naar de biologie van aandacht. Deze informatiebrief ontvangt u, zodat u een goede afweging kunt maken of u mee wilt doen aan dit onderzoek. U kunt deze brief rustig (her)lezen en bespreken met anderen. U bent nooit verplicht om mee te doen aan dit onderzoek en mocht u besluiten mee te doen dan mag u altijd, zonder dat u hiervoor een reden opgeeft, uw deelname beëindigen. U mag altijd vragen stellen aan de onderzoeker of aan de artsen. Deze worden genoemd aan het eind van deze brief. Inleiding Voor hun functioneren wisselen de zenuwcellen in onze hersenen chemische boodschappen met elkaar uit. Dit doen ze door middel van boodschapperstoffen, ook wel neurotransmitters geheten. Een van die neurotransmitters is dopamine. Om de rol van het lichaamseigen dopamine neurotransmittersysteem in aandacht te onderzoeken gaan wij bij gezonde deelnemers een medicijn toedienen dat specifiek dit systeem beïnvloedt. Hierdoor zien we welke rol dit neurotransmittersysteem heeft bij aandacht. 2 Versie 02, datum 28 oktober 2011

3 Doel en achtergrond van het onderzoek Het doel van dit onderzoek is om meer te weten te komen over de rol van het zogenaamde dopamine neurotransmittersysteem bij aandacht. Het dopamine systeem is belangrijk voor aandacht en bij bijvoorbeeld ADHD patienten is het dopamine systeem betrokken bij de aandachtsproblemen. Helaas is tot nu toe nog niet geheel duidelijk wat precies de rol van het dopamine systeem is bij aandacht. Inhoud van het onderzoek Het medicijn dat gebruikt wordt heet haloperidol en is in nederland geregistreerd o.a. als antipsychoticum (zie ook de bijsluiter). Het medicijn dempt de werking van het dopamine systeem. Het medicijn is geregistreerd voor een ander doeleinde dan waarvoor we het willen gebruiken. In dit onderzoek wordt het medicijn niet voor een behandeling gebruikt maar om de rol van het dopamine systeem in aandacht te onderzoeken. Dit is echter niet het eerste onderzoek naar aandacht waarbij haloperidol aan gezonde deelnemers is toegediend. In totaal zullen maximaal 38 deelnemers deelnemen aan dit onderzoek. De totale duur van het onderzoek per deelnemer bedraagt ongeveer 2 weken. Het onderzoek zal op twee dagen plaatsvinden, per dag 1 sessie van c.a. 6 ½ uur. Er zit minimaal een week tussen twee sessies. In een sessie krijgt u het medicijn (2mg haloperidol) toegediend en in de andere sessie een placebo. Een placebo is een nepmedicijn (hier zit dus geen werkzame stof in) dat er hetzelfde uitziet als het medicijn. De volgorde van de sessies is voor elke deelnemer anders, dus u en eveneens de uitvoerder van het onderzoek zullen niet weten of het medicijn of het placebo wordt toegediend. Mocht u onverhoopt toch klachten krijgen na 3 Versie 02, datum 28 oktober 2011

4 toediening, dan is wel heel snel te achterhalen of u het medicijn heeft gehad. Hierna kan dan actie worden ondernomen. Exclusie criteria U kan helaas niet deelnemen als u een geschiedenis heeft van, of lijdt aan hart- en vaatziekten of epilepsie. U kan ook niet deelnemen als u lijdt aan een leverstoornis, schildklierproblemen, aan psychische problemen of als u (ooit) cocaine heeft gebruikt. Wat wordt er van u verwacht Een schema van het tijdsverloop betreffende een sessie is weergegeven in tabel 1. Wij verzoeken u om voorafgaand aan het onderzoek uw woonplaats en contactgegevens van uw huisarts door te geven aan de onderzoeker. Deze gegevens hebben wij nodig voor het inschakelen van medische hulp als er bijwerkingen optreden na het onderzoek. Bij aankomst in het lab zal u nogmaals geïnformeerd worden over wat u kunt verwachten. Ook is er dan ruimte om vragen te stellen die u mogelijk heeft. Vervolgens zal u verzocht worden het toestemmingsformulier te ondertekenen waarin u o.a. bevestigt dat u instemt met vrijwillige deelname. Daarna zullen een aantal vragen gesteld worden betreffende uw gezondheid. In dit onderzoek zal ook het effect van haloperidol op beweging worden gemeten. Hiervoor wordt u verzocht gedurende het onderzoek een apparaatje te dragen dat spontane beweging meet. Daarna zal u gevraagd worden om een vragenlijst in te vullen. Vervolgens wordt u verzocht drie computertaken uit te voeren, dit duurt ongeveer 40 minuten. Daarna wordt uw bloeddruk en hartslag gemeten, waarna u een capsule met het medicijn of met het nepmiddel inneemt. Alle capsules zien er hetzelfde uit. Vervolgens zal de onderzoeker u een EEG cap opzetten en gel tussen de electrodes en hoofdhuid inspuiten. De EEG cap dient ervoor om hersenactiviteit te meten. Er wordt een zogenaamd hersenfilmpje gemaakt. 4 Versie 02, datum 28 oktober 2011

5 Ongeveer 3 uur nadat u de capsule heeft gekregen, wordt u weer verzocht de vragenlijst in te vullen en wordt uw bloeddruk en hartslag weer gemeten. Daarna worden de drie computertaken herhaald, met als voornaamste verschil dat twee van de computertaken langer duren (in totaal c.a. 2 uur). Gedurende de computertaken zijn er veel korte pauzes en tussen de twee lange computertaken is een pauze van 20 minuten. Aan het eind van de laatste taak wordt nogmaals uw bloeddruk en hartslag opgemeten. Als u aangeeft dat u zich goed voelt, kunt u weer naar huis gaan (niet met de auto/motor!). Tabel 1: Schets van het verloop van een sessie, tijd is weergegeven als uren:minuten. 0:00-0:15 0:15-0:50 0:50-1:00 1:00-3:40 3:40-4:00 4:00-6:24 6:24-6:25 Interview Computer- taken. Bloeddruk/ Wachten en plaatsen EEG Vragenlijst Computer- Bloeddruk/ vragenlijst Hartslag cap. taken inclusief pauzes. hartslag meting. Bloeddruk/ meting. hartslag Daarna meting. Einde haloperidol experiment. of placebo toediening. Voor en nadelen Behalve dat uw deelname aan dit onderzoek mogelijk nuttige wetenschappelijke resultaten oplevert, heeft u zelf geen voordeel van deelname. Nadelen van deelname zijn de mogelijke bijwerkingen en het tijdsbeslag (de duur van de sessies). 5 Versie 02, datum 28 oktober 2011

6 Risico s en bijwerkingen Zie de bijsluiter voor gerapporteerde bijwerkingen bij haloperidol. Dit zijn gerapporteerde bijwerkingen voor vele doseringen bij vele groepen mensen. Mogelijke bijwerkingen bij de door ons toegepaste dosering haloperidol (2mg) hebben voornamelijk betrekking op beweging. Het is mogelijk dat u gedurende het onderzoek tijdelijk last zal krijgen van bewegingsstoornissen. Dit kan zich uiten in o.a. moeilijk kunnen stilzitten (akathisie) of een soort spierkramp (acute dystonie). Mocht u ernstige bijwerkingen ervaren, dan nemen wij contact op met de eerste hulp en kan er een middel worden toegediend dat de bijwerkingen verlicht. Ook nadat u het lab heeft verlaten kunnen in de uren daarna nog bijwerkingen optreden. Mocht dit het geval zijn, neem dan direct per telefoon contact op met de hoofdonderzoeker H.N.A. Logemann ( ), deze is gedurende 3 dagen na de laatste sessie 24 uur per dag bereikbaar. De hoofdonderzoeker zal vervolgens medische hulp inschakelen. Mocht het noodzakelijk zijn, dan is ook te achterhalen of u het medicijn of het placebo heeft gekregen. Wat gebeurt er als u tijdens het onderzoek toch besluit niet mee te doen? U mag altijd zonder opgaaf van reden stoppen met het onderzoek, u wordt wel verzocht dit te melden bij de onderzoeker. U krijgt dan gewoon uw vergoeding voor de tijd, die u heeft deelgenomen aan het onderzoek. 6 Versie 02, datum 28 oktober 2011

7 Tussentijdse beëindiging van het onderzoek Mochten er medisch ethische bezwaren ontstaan gedurende het onderzoek, dan kan er besloten worden het onderzoek te beëindigen. Afronding Aan het eind van de twee sessies, zullen wij u vragen of u nog op de hoogte gehouden wilt worden over de uitkomst van het onderzoek. Dit zijn dan wel resultaten gebaseerd op groepsgegevens. Kosten en vergoeding De vergoeding is 10 euro per uur. In totaal is de vergoeding dus 130 euro. Vertrouwelijkheid Tot uw persoon herleidbare onderzoeksgegevens kunnen slechts met uw toestemming (aan te geven op het toestemmingsformulier) door derden worden ingezien. Wanneer het nodig is om de juistheid van de genoteerde gegevens te controleren kunnen de ingevulde formulieren door daartoe bevoegde buitenstaanders vergeleken worden met de gegevens in uw medisch dossier. Dit kunnen monitors of auditors zijn, vertegenwoordigers van overheidsinstanties (bijvoorbeeld de Inspectie voor de Gezondheidszorg), of leden van de Medisch Ethische Toetsingscommissie (METC). Zij kunnen hiervan gebruik maken om de kwaliteit van het onderzoek na te gaan. 7 Versie 02, datum 28 oktober 2011

8 Als u instemt met deelname geeft u tegelijk toestemming tot deze vertrouwelijke inzage in uw medische gegevens. Onderzoeksgegevens worden gehanteerd met inachtneming van de Wet Bescherming Persoonsgegevens en het privacyreglement van het UMC Utrecht. Persoonsgegevens die tijdens deze studie worden verzameld, worden vervangen door een codenummer. Alleen dat nummer wordt gebruikt voor studiedocumentatie, in rapporten of publicaties over dit onderzoek. Slechts degene, die de sleutel van de code heeft (de onderzoeker of de behandelend arts) weet wie de persoon achter het codenummer is. De gegevens worden gedurende 15 jaar bewaard. Voor dit onderzoek is goedkeuring verkregen van de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht, na een positief oordeel van de METC van het UMC Utrecht. De voor dit onderzoek geldende internationale richtlijnen worden nauwkeurig in acht genomen. Wij willen uw gegevens ook bewaren om daar mogelijk later een ander onderzoek mee te kunnen uitvoeren. Het toekomstig onderzoek zal verband houden met dit onderzoek. Als u dat niet wilt, respecteren we dat vanzelfsprekend. U kunt uw weigering op het toestemmingsformulier schriftelijk vastleggen. Als u daar geen bezwaar tegen hebt, kunt u dat op het toestemmingsformulier ook aangeven. We zullen u, wanneer dat andere onderzoek uitgevoerd zal gaan worden, daarover informeren. U kunt dan alsnog aangeven of uw gegevens daar wel of niet voor mogen worden gebruikt. We benaderen u pas nadat de medisch- ethische toetsingscommissie die dit onderzoek goedkeurde ook dat andere onderzoek heeft goedgekeurd. 8 Versie 02, datum 28 oktober 2011

9 Vrijwillige deelname Deelname aan dit onderzoek is geheel vrijwillig. Als u niet wilt deelnemen, hoeft u daarvoor geen reden te geven. Ook als u nu toestemming geeft, kunt u die te allen tijde zonder opgave van redenen weer intrekken. Het onderzoek zal zo nauwkeurig mogelijk volgens plan verlopen. Het kan echter gebeuren, dat uw lichamelijke reacties of nieuw ontdekte feiten ons tot veranderingen dwingen. Die zullen direct met u besproken worden, zodat u de gelegenheid krijgt te overwegen al of niet met het onderzoek door te gaan. Als uw veiligheid of welbevinden in gevaar zijn, wordt direct contact opgenomen met de studiearts, Drs. P.K.H. Deschamps en beëindigt de onderzoeker uw deelname aan het wetenschappelijk onderzoek direct. Verzekering Voor de deelnemers aan dit onderzoek is een verzekering afgesloten. Deze verzekering dekt schade door letsel of overlijden als gevolg van deelname aan het onderzoek en die zich gedurende de deelname aan het onderzoek openbaart, of binnen vier jaar na beëindiging van de deelname aan het onderzoek. De schade moet zich hebben geopenbaard wanneer deze bij de verzekeraar is gemeld. Als u van mening bent dat u door of tijdens het onderzoek schade hebt opgelopen, adviseren wij u zo snel mogelijk contact op te nemen met Van Lanschot Chabot B.V. (per website: per telefoon , of per assurantien@vanlanschotchabot.com) U dient in dat geval de verzekeraar alle benodigde informatie te verschaffen. Het niet nakomen van deze verplichtingen kan leiden tot het niet vergoeden van de schade. Zie bijlage voor specifieke verzekeringsinformatie. 9 Versie 02, datum 28 oktober 2011

10 Hoe te handelen bij klachten? Als u klachten heeft over het onderzoek, kunt u dit melden aan de onderzoeker of aan de studiearts. Wilt u dit liever niet, dan kunt u contact opnemen met de Patiëntenservice. Patiëntenservice is te vinden in de centrale hal van locatie AZU, naast de centrale opnamebalie, tel Als u twijfelt over deelname kunt u een onafhankelijke arts raadplegen, die zelf niet bij het onderzoek betrokken is, maar die wel deskundig is op het gebied van dit onderzoek. Ook als u voor of tijdens de studie vragen heeft die u liever niet aan de onderzoekers stelt, kunt u contact opnemen met de onafhankelijke arts. Wilt u nog iets weten? De uitvoerend onderzoeker: H.N.A. (Alexander) Logemann, PhD (Universiteit Utrecht, Experimentele Psychologie) tel: e- mail: H.N.A.Logemann@uu.nl Onafhankelijke arts: Dr. E. M. Van de Putte. (kinderarts UMC Utrecht) tel: e- mail: E.vandePutte@umcutrecht.nl 10 Versie 02, datum 28 oktober 2011

11 Studiearts: Drs. P.K.H. Deschamps (Psychiater UMC Utrecht) tel: e- mail: Met vriendelijke groet, H.N.A. (Alexander) Logemann, PhD 11 Versie 02, datum 28 oktober 2011

12 BIJLAGE Geachte heer, mevrouw, U denkt er over na om mee te doen aan een wetenschappelijk onderzoek waaraan in meer of mindere mate risico's verbonden zijn. In verband met de Wet Medisch wetenschappelijk Onderzoek met mensen treft u hierbij aanvullende informatie aan betreffende de verzekering die in verband met de studie ten behoeve van alle proefpersonen is afgesloten. De Universiteit Utrecht heeft een risicoverzekering afgesloten voor proefpersonen die meedoen aan wetenschappelijk onderzoek. De verzekering is afgesloten bij Marketform Limited te Londen onder het polisnummer L De verzekering dekt aanspraken van de proefpersoon voor schade door dood of letsel van de proefpersoon die zich openbaart gedurende de deelname van de proefpersoon aan het wetenschappelijke onderzoek of binnen vier jaar na beeindiging van die deelname. De verzekeraar van het onderzoek is: Naam: Marketform Ltd Adres: 8, Lloyd s Avenue, London EC3N 3EL, Engeland. Assurantietussenpersoon: Van lanschot Chabot BV Postbus BZ s Hertogenbosch Verzekerde bedragen: euro maximaal per aanspraak per proefpersoon, euro maximaal per afzonderlijk beoordeeld wetenschappelijk onderzoek euro maximaal per jaar voor alle wetenschappelijk onderzoek die de verzekeringnemer verricht of in opdracht van de verzekeringnemer worden verricht in dat jaar. 12 Versie 02, datum 28 oktober 2011

13 Uitloopdekking: euro maximaal voor schade die zich openbaart na beeindiging van de verzekeringsovereenkomst. Voor deze verzekering geldt een aantal uitsluitingen. De verzekering dekt niet voor aanspraken voor schade: - Waarvan het grond van de aard van het onderzoek zeker of nagenoeg zeker was dat deze zich zou voordoen. - die zich ook zou hebben geopenbaard wanneer de proefpersoon niet aan het wetenschappelijk onderzoek had deelgenomen. - die het gevolg is van het door de proefpersoon niet of niet volledig nakomen van aanwijzingen of instructies. - die zich openbaart bij nakomelingen van de proefpersoon als gevolg van de nadelige inwerking van het wetenschappelijk onderzoek op de proefpersoon of de nakomeling. - die het gevolg is van het uitblijven van een vermindering van de gezondheidsproblemen. - die het gevolg is aantasting van de gezondheid van de proefpersoon bij deelname aan een vergelijkend onderzoek tussen twee gebruikelijke behandelmethoden, en aannemelijk is dat de schade is ontstaan als gevolg van een van deze methoden. Deze opsomming betreft een samenvatting. Voor de precieze aard en uitleg van de uitsluitingen dient de polis te worden geraadpleegd. 13 Versie 02, datum 28 oktober 2011

14 Toestemmingsformulier, onderzoek: De Biologie van Aandacht. Het effect van haloperidol op aandacht. Ik bevestig dat ik het informatieformulier voor de proefpersoon (versienummer 02, 28 oktober 2011) heb gelezen. Ik heb de gelegenheid gehad om aanvullende vragen te stellen. Deze vragen zijn in voldoende mate beantwoord. Ik heb voldoende tijd gehad om over deelname na te denken. Ik weet dat mijn deelname geheel vrijwillig is en dat ik mijn toestemming op ieder moment kan intrekken zonder dat ik daarvoor een reden hoef te geven. Het is mij bekend, dat haloperidol niet wordt gebruikt binnen dit onderzoek voor de toepassing waarvoor deze is geregistreerd. Ik geef toestemming, dat monitors, auditors, medewerkers van de Inspectie voor de Gezondheidszorg, of leden van de medisch-ethische toetsingscommissie inzage kunnen krijgen in mijn medische gegevens en onderzoeksgegevens Ik geef toestemming om de gegevens te verwerken voor de doeleinden zoals beschreven in de informatiebrief. Ik geef wel/geen* toestemming om mijn gegevens in de toekomst eventueel te gebruiken voor onderzoek met een zelfde onderzoeksdoel. Ik geef wel/geen* toestemming om in de toekomst opnieuw benaderd te worden voor onderzoek Ik stem in met mijn deelname aan bovengenoemd onderzoek. Naam proefpersoon : Handtekening : Datum : / / Ik heb mondelinge en schriftelijke toelichting verstrekt op het onderzoek. Ik verklaar mij bereid nog opkomende vragen over het onderzoek naar vermogen te beantwoorden. Een eventuele voortijdige beëindiging van deelname aan dit onderzoek zal niet van invloed zijn op de behandeling. Naam onderzoeker : Handtekening : Datum : / / * Doorhalen wat niet van toepassing is. 14 Versie 02, datum 28 oktober 2011

15 Gerenvooieerde versie HALOPERIDOLUM PCH tabletten MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum: 24 november : Productinformatie Blz.: 1 NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Haloperidolum 1 en 5. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Per tablet: respectievelijk 1 mg en 5 mg haloperidol. FARMACEUTISCHE VORM Tabletten. KLINISCHE GEGEVENS Therapeutische indicaties Psychosen. Manie. Symptomatische behandeling van ernstige vormen van opwinding en onrust. Kortdurende behandeling van misselijkheid en braken veroorzaakt door matige prikkeling, indien andere middelen falen of gecontraïndiceerd zijn. Dosering en wijze van toediening De dosis dient individueel te worden vastgesteld. Steeds zal de laagst mogelijke effectieve dosis moeten worden gezocht. Bij psychosen, manie, symptomatische behandeling van ernstige vormen van opwinding en onrust: Volwassenen 1-15 mg per dag, incidenteel kan mg per dag nodig zijn. Kinderen en ouderen aanvankelijk 0,5-1 mg per dag. Onderhoudsdosering bij ouderen 2-4 mg per dag. Bij kortdurende behandeling van misselijkheid en braken veroorzaakt door matige prikkeling, indien andere middelen falen of gecontraïndiceerd zijn: 0,5-1 mg 2 maal per dag. Contra-indicaties Overgevoeligheid voor haloperidol. Speciale waarschuwingen en bijzondere voorzorgen bij gebruik Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met parkinsonisme, daar haloperidol de symptomen kan verergeren. rvg 56277_8 SPC v.AK ren

16 Gerenvooieerde versie HALOPERIDOLUM PCH tabletten MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum: 24 november : Productinformatie Blz.: 2 Bij patiënten met psycho-organische stoornissen dient men rekening te houden met het grotere risico van bijwerkingen. Bij langdurige behandeling met haloperidol (vooral met hoge doses) kan tardieve dyskinesie voorkomen. Deze symptomen kunnen tijdelijk verergeren na het staken van de behandeling of zelfs nog ontstaan. Het risico van irreversibiliteit is groter bij oudere patiënten en bij patiënten met een organische hersenbeschadiging. Het verdient aanbeveling de patiënten vanaf 3-6 maanden na de start van de therapie periodiek hierop te controleren en tevens de patiënten van te voren over dit risico te informeren. Bij patiënten met cardiovasculaire aandoeningen (o.a. prikkelgeleidingsstoornissen, decompensatio cordis en recent myocardinfarct) dient haloperidol met voorzichtigheid te worden toegepast wegens het risico van orthostatische hypotensie. Bij middelen met een duidelijk anticholinerg effect is voorzichtigheid geboden bij patiënten met mictiestoornissen en prostaathypertrofie; deze middelen kunnen leiden tot een verhoogde oogboldruk. Bij patiënten met lever- en/of nierfunctiestoornissen dient voorzichtig gedoseerd te worden wegens het mogelijk verstoorde metabolisme. De arts moet bijzonder bedacht zijn op het optreden van het zogenoemde maligne neurolepticum-syndroom, waarin centraal staan: hyperthermie, extreme spierrigiditeit en een autonome instabiliteit. Verder kunnen zich voordoen: verhoging van het serumcreatininefosfokinasegehalte en leukocytose, tachypnoe, bewustzijnsverandering en profuus zweten. Levensbedreigend is meestal de rabdomyolyse en een daarmee samenhangende nierinsufficiëntie. Behalve ondersteunende maatregelen (externe afkoeling en rehydratie) worden vaak eerst anticholinergica en benzodiazepinen gegeven. In ernstige gevallen zijn deze farmaca onvoldoende effectief en dienen dantroleen en/of dopamine-agonisten te worden gegeven. Bij niet aanslaan van deze therapie of in een uiterst levensbedreigende situatie kan electroconvulsietherapie levensreddend zijn. Er zijn bij gebruik van antipsychotica gevallen van veneuze trombo-embolie gemeld. Aangezien patiënten onder behandeling met antipsychotica zich vaak presenteren met verworven risicofactoren voor veneuze trombo-embolie, dienen alle mogelijke risicofactoren hiervoor voorafgaand aan en tijdens de behandeling met haloperidol onderkend te worden en voorzorgsmaatregelen getroffen te worden. Toegenomen mortaliteit bij ouderen met dementie Uit gegevens uit twee grote observationele onderzoeken is gebleken dat bij ouderen met dementie die met antipsychotica worden behandeld een licht verhoogd risico op overlijden bestaat in vergelijking tot ouderen die niet worden behandeld. Er zijn onvoldoende gegevens beschikbaar om een goed onderbouwde schatting te geven van de precieze omvang van het risico; de oorzaak van dit toegenomen risico is niet bekend. Haloperidol is niet goedgekeurd voor de behandeling van gedragsstoornissen bij dementie. Interacties met andere geneesmiddelen en andere vormen van interactie Haloperidol versterkt de dempende werking van o.a. alcohol, opioïden, antihistaminica en benzodiazepinen. rvg 56277_8 SPC v.AK ren

17 Gerenvooieerde versie HALOPERIDOLUM PCH tabletten MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum: 24 november : Productinformatie Blz.: 3 Alcoholgebruik moet dus worden ontraden. Van de interactie met opioïden met benzodiazepinen kan eventueel therapeutisch gebruik worden gemaakt. Bij gelijktijdig gebruik van stoffen met anticholinerge werking kunnen de symptomen van tardieve dyskinesie verergeren. Bovendien worden de anticholinerge bijwerkingen versterkt. Het gelijktijdig gebruik van andere antipsychotica verhoogt het risico van tardieve dyskinesie. Verwacht kan worden dat haloperidol de werking van dopamine-agonisten en levodopa blokkeert. De α 1 -adrenoceptor blokkerende werking kan een versterking geven van het bloeddrukverlagende effect van fenoxybenzamine, labetalol en andere α-blokkerende sympathicolytica, alsmede van methyldopa, reserpine, en andere centraal werkende antihypertensiva. Daarentegen wordt het bloeddrukverlagende effect van guanethidine geblokkeerd. Antacida verminderen de orale opname van haloperidol. Middelen die verhoging van de leverenzymactiviteit induceren (barbituraten, fenytoïne en carbamazepine) versnellen de afbraak van haloperidol. Door gelijktijdig gebruik van haloperidol en lithium kan neurotoxiciteit optreden. Gebruik bij zwangerschap en het geven van borstvoeding Over het gebruik van haloperidol tijdens de zwangerschap bij de mens bestaan onvoldoende gegevens om de mogelijke schadelijkheid te beoordelen. Er zijn tot dusver geen aanwijzingen voor schadelijkheid bij dierproeven. Verwacht kan worden dat haloperidol, zij het in geringe mate, via de moedermelk ook het kind bereikt. Op basis van farmacologische effecten en een onbekende werking op de ontwikkeling van het kind is het geven van borstvoeding af te raden. Beïnvloeding van de rijvaardigheid en het vermogen om machines te gebruiken Het reactievermogen kan door het gebruik van haloperidol nadelig worden beïnvloed. Deelname aan het verkeer en het bedienen van gevaarlijke machines wordt daarom afgeraden. Bijwerkingen Tijdens de behandeling met haloperidol kunnen in het begin van de behandeling en/of bij het verhogen van de dosis, afzonderlijk of gelijktijdig, de volgende extrapiramidale stoornissen optreden: - dosisafhankelijke Parkinsonachtige verschijnselen (hypokinetisch of hypokinetisch-rigide syndroom) - acute dyskinetische-distone verschijnselen - dosisafhankelijke akathisie. Bovendien treden incidenteel andere onwillekeurige motorische verschijnselen op. Na langdurig gebruik (na maanden tot jaren) kunnen bewegingsstoornissen (in het bijzonder tardieve dyskinesie) ontstaan, zowel tijdens als na de behandeling (zie ook "Waarschuwingen en voorzorgen" en "Interacties"). Ook kunnen zich de volgende bijwerkingen voordoen: convulsies, verergering van depressies en dysforie en het maligne neurolepticumsyndroom (zie "Waarschuwingen en voorzorgen"). Haloperidol kan een dosisafhankelijke stijging van de prolactineconcentraties veroorzaken. Deze stijging kan aanleiding geven tot galactorroe, tot cyclusstoornissen bij vrouwen en tot impotentie bij mannen die voorheen geen sexuele stoornissen hadden. rvg 56277_8 SPC v.AK ren

18 Gerenvooieerde versie HALOPERIDOLUM PCH tabletten MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum: 24 november : Productinformatie Blz.: 4 Een antihistaminerg effect kan leiden tot slaperigheid. Ten gevolge van de α 1 -adrenoceptor blokkerende werking kan orthostatische hypotensie optreden; bij hogere doseringen: algemene hypotensie en reflectoire tachycardie. Ten gevolge van de anticholinerge werking kunnen de volgende verschijnselen optreden: droge mond, visusstoornissen (cycloplegie), verhoogde oogboldruk en mictiestoornissen. Ook kan een anticholinerg effect leiden tot centrale effecten, zoals opwinding en delirium; dit laatste komt vooral bij kinderen en bejaarden voor. Gastrointestinaal kunnen misselijkheid, braken en obstipatie optreden. Bij mannen kunnen zich erectie- en ejaculatiestoornissen voordoen (o.a. priapisme en retrograde ejaculatie). Er zijn bij gebruik van antipsychotica gevallen van veneuze trombo-embolie gemeld, waaronder gevallen van longembolie en diep veneuze trombose. Frequentie niet bekend. Overdosering Hoge doseringen haloperidol kunnen leiden tot depressie van het centrale zenuwstelsel, zich uitend in lethargie, dysartrie, stupor, bewustzijnsdaling tot coma (kinderen zouden hiervoor gevoeliger zijn dan volwassenen), convulsies; miosis of mydriasis; cardiovasculaire symptomen zoals hypotensie, ventriculaire tachycardie en aritmie (deze kunnen ook nog na een latentietijd van enkele uren tot dagen optreden in verband met het ontstaan van een darmdepot); respiratoire depressie; hypothermie. Deze effecten kunnen door andere ingenomen farmaca of alcohol worden versterkt. Bij middelen met een duidelijke anticholinerge component is het zgn. anticholinerg syndroom van belang. Behandeling met fysostigmine wordt afgeraden in verband met een mogelijk negatief effect op de ademhaling en de circulatie. De behandeling zal in het algemeen bestaan uit maagspoelen (bij gedaald bewustzijn na intubatie) gevolgd door toediening van geactiveerde kool en een laxans. (Laten braken zal in de meeste gevallen geen zin hebben wegens de anti-emetische effecten van haloperidol.) Maagspoeling heeft ook nog een aantal uren na ingestie zin omdat ten gevolge van de anticholinerge werking de darmperistaltiek wordt vertraagd. Herhaald toedienen van geactiveerde kool en een laxans is zinvol, aangezien er een enterohepatische kringloop plaatsvindt. Opnemen op een intensive care afdeling is noodzakelijk. Bij ademhalingsdepressie beademen. Bloeddrukdaling behandelen door aanvulling van het circulerend volume met plasma of een plasmavervangingsmiddel. Bij onvoldoende effect kan o.a. dopamine worden toegediend. Bij aritmieën geniet cardioversie de voorkeur boven anti-arrhythmica, zoals lidocaïne en fenytoïne. Kinidine en procaïnamide zijn gecontraïndiceerd. Van geforceerde diurese, hemodialyse of hemoperfusie is weinig effect te verwachten daar deze alleen zinvol zijn bij verbindingen met een gering verdelingsvolume. Voorts zal de behandeling ondersteunend moeten zijn. FARMACOLOGISCHE EIGENSCHAPPEN Farmacodynamische eigenschappen rvg 56277_8 SPC v.AK ren

19 Gerenvooieerde versie HALOPERIDOLUM PCH tabletten MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum: 24 november : Productinformatie Blz.: 5 Haloperidol is een neurolepticum uit de butyrofenonengroep. Naast een antidopaminerge werking bezit haloperidol tevens α 1 -adrenoceptor blokkerende eigenschappen, zij het in geringere mate. Ten opzichte van de antidopaminerge werking bezit haloperidol geringe antiserotonerge, antihistaminerge en anticholinerge eigenschappen die echter bij normale dosering verwaarloosbaar zijn. Haloperidol vermindert de verschijnselen van psychose, zoals opwinding, angst en waandenkbeelden. Haloperidol voorkomt misselijkheid en braken. Farmacokinetische eigenschappen Haloperidol wordt na orale toediening goed geabsorbeerd. Vanwege het "first-pass"-effect is de biologische beschikbaarheid ongeveer 60%. Twee plasmapieken worden gezien na orale toediening de eerste na 3 tot 6 uur en de tweede, die waarschijnlijk het gevolg is van een enterohepatische kringloop, na 12 tot 20 uur. Steady-state wordt bereikt na ongeveer 7 dagen. Een snelle verdeling van haloperidol naar extravasculaire weefsels zoals de lever vindt plaats. 92% Wordt aan plasmaeiwitten gebonden. Haloperidol passeert de bloedhersenbarrière. De concentratie in de cerebrospinale vloeistof is ongeveer 10 maal zo hoog als in plasma. Haloperidol wordt gemetaboliseerd in de darmwand en de lever. Haloperidol wordt voornamelijk oxidatief gedealkyleerd tot 2 hydrofiele metabolieten die verder geconjugeerd worden. De plasmahalfwaardetijd bedraagt ongeveer 19 uur. Gegevens uit het preklinisch veiligheidsonderzoek Niet relevant. FARMACEUTISCHE GEGEVENS Lijst van hulpstoffen Aardappelzetmeel, lactose, povidon, magnesiumstearaat, siliciumdioxide. De tabletten à 5 mg bevatten tevens indigotine (E132). Gevallen van onverenigbaarheid Niet bekend. Houdbaarheid Op onderstaande wijze bewaard, is dit geneesmiddel te gebruiken tot de op de verpakking vermelde datum. De houdbaarheid bedraagt 5 jaar. Speciale voorzorgsmaatregelen bij opslag Droog en bij kamertemperatuur (15-25 C) bewaren in de goed gesloten verpakking. Aard en inhoud van de verpakking rvg 56277_8 SPC v.AK ren

20 Gerenvooieerde versie HALOPERIDOLUM PCH tabletten MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum: 24 november : Productinformatie Blz.: 6 Haloperidolum 1 tabletten zijn verkrijgbaar in: - PE-pot à 250 stuks - stripverpakking à 30 (in 5 doosjes) en 500 stuks - EAV-verpakking à 50 stuks. Haloperidolum 5 tabletten zijn verkrijgbaar in: - PE-pot à 250 en 500 stuks - stripverpakking à 30 en 500 stuks - EAV-verpakking à 50 stuks. Gebruiksaanwijzing/verwerkingsinstructies Niet relevant. Registratiehouder Pharmachemie B.V. Swensweg GA Haarlem. Nederland In het register ingeschreven onder RVG 56277, tabletten à 1 mg. RVG 56278, tabletten à 5 mg. Laatste gedeeltelijke herziening betreft rubriek 1, 2, 6.1, 6.5 en 8: 10 december rvg 56277_8 SPC v.AK ren