EILAND KEPPEL CO2 NEUTRAAL: ENERGIE VAN EIGEN BODEM
|
|
- Esmée Margaretha Maes
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 EILAND KEPPEL CO2 NEUTRAAL: ENERGIE VAN EIGEN BODEM Martin Verbeek Frans van Lynden DEFINITIEF 24 februari 2014
2 Inhoud 1. Conclusies Aanleiding Aanpak en doel biomassapilot Conclusies en vervolg Valorisatie biomassa landgoed Keppel Ontwikkelingen landschapsbeheer Kosten winnen biomassa uit resthout Oogstbare hoeveelheid resthout op landgoed Keppel Inzet houtsnippers voor energieopwekking eiland Keppel Globale financiële analyse Studie DWA: Energiebesparing en duurzame energie landgoed Keppel Verkenning meerwaarde energiecoöperatie voor landgoed Keppel Inleiding De coöperatie als organisatievorm De coöperatie vergeleken met andere rechtsvormen Samenwerken rond warmtenet landgoed Keppel Betrokken belangen warmtenet Energiecoöperatie Keppel Bijlage 1 Rapport bureau DWA... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 2
3 1. Conclusies 1.1. Aanleiding In 2012 is voor landgoed Keppel de visie Toekomst Landgoed Keppel opgesteld en vastgesteld door Landgoed Keppel en aangeboden aan de Provincie Gelderland, Waterschap Rijn en IJssel en de gemeente Bronckhorst. De landgoedvisie geeft antwoord op de vraag hoe landgoed Keppel zich in de periode tot 2020 wenst te ontwikkelen om op de veranderende omstandigheden in te kunnen spelen. Het verschil in de dynamiek van een landgoed en de maatschappij in zijn algemeenheid is groot. Instandhouding van een landgoed is een zaak van de lange termijn, terwijl de maatschappij zich steeds sneller lijkt te ontwikkelen. In de visie zijn een aantal mogelijkheden geschetst om het landgoed zich sneller en beter aan te laten passen aan de dynamiek van de maatschappelijke ontwikkelingen. Dat betekent dat voor de instandhouding van het landgoed aangehaakt wordt op actuele maatschappelijke behoeften en ontwikkelingen. De instandhouding van het landgoed en de waarden op het landgoed staan daarbij centraal, maar er is ruimte voor ontwikkelingen die aansluiten bij de behoeften vanuit de maatschappij. Belangrijk is daarbij dat die ontwikkelingen materieel en/of financieel bijdragen aan de instandhouding van het landgoed en daar niet strijdig mee zijn. In de landgoedvisie is ook het project Eiland Keppel CO 2 neutraal! opgenomen. Doel is door opwekking van energie op het landgoed in de eigen energiebehoefte te voorzien. 3 Landgoed Keppel staat voor de uitdagende opgave te zoeken naar creatieve oplossingen en nieuwe inkomstenbronnen. Voorzien wordt dat niet kan worden volstaan met het benutten van kansen die zich voordoen in de markt, maar actief mogelijkheden zullen moeten worden gecreëerd voor de verdere ontwikkeling van het landgoed. Los daarvan bestaat de wens een bijdrage te leveren aan de verduurzaming van het landgoed. Het gebruik en verwaarden van resthout van het landgoed door het in te zetten als biomassa voor energieopwekking kan een bijdrage leveren aan beide doelen. Daarom heeft landgoed Keppel het initiatief genomen voor deze biomassapilot Aanpak en doel biomassapilot De pilot beoogt antwoord te geven op de vraag op welke wijze resthout afkomstig van landschappelijke beplantingen het beste tot waarde kan worden gebracht op landgoed Keppel, om zo tot inspiratie te zijn voor andere landgoederen. Vanuit deze pilot is daarom onderzoek gedaan naar de kosten benodigd voor de realisatie van een kleinschalige biomassacentrale voor ruimteverwarming, waarmee kasteel Keppel en een aantal nabij gelegen gebouwen zoals koetshuis, kinderdagverblijf en enkele woningen in de toekomst verwarmd kunnen worden. Er is uitgegaan van drie scenario s, een basisscenario waarin alleen het kasteel, koetshuis en de kinderopvang zijn
4 aangesloten, een eerste uitbreidingsscenario waarin daarbovenop nog eens drie woningen worden aangesloten en een tweede uitbreidingsscenario waarin nog eens vijf woningen en zorghotel de Gouden Leeuw aangesloten worden (zie ook par 3.4). In het onderzoek zijn de kosten van oogst, verwerking en opslag van (rest)snoeihout in beeld gebracht. Voorts zijn een aantal mogelijke installaties, de bedrijfszekerheid en een aantal specifieke voor- en nadelen en de kosten in vergelijking tot elkaar in beeld gebracht. Tenslotte is onderzoek gedaan naar de kosten verbonden aan de aanleg van een kleinschalig lokaal warmtenet en een aantal organisatorische zaken die daarbij komen kijken. Vanuit de wens de pilot zodanig op de praktijk gericht vorm te geven dat uitvoering ingeval van gunstige uitkomsten eenvoudig mogelijk is, gaat de voorkeur van het landgoed uit naar een gefaseerde opzet, waarbij in beginsel alleen het landgoed Keppel en enkele partijen die het project kunnen en willen financieren betrokken zijn. In een latere fase is het de bedoeling een lokale energie coöperatie op te zetten waarin bewoners van nabij gelegen woningen kunnen participeren. Doelstelling van de biomassapilot Keppel is het in beeld brengen van de mogelijkheden op landgoederen om warmte op te wekken vanuit bestaande houtafval reststromen, afkomstig van landschappelijke beplantingen. Er is gekozen voor een korte pilot met als doel al in 2014 of 2015 een lokaal landgoed warmtenet op eiland Keppel aan te leggen. Uitvoering zal uiteindelijk niet alleen afhankelijk zijn van de uitkomsten van deze pilot, maar ook van de mate waarin externe bijdragen uit subsidies en andere fondsen verworven kunnen worden voor de realisatie van de biomassacentrale en het lokaal warmtenet. 4 Bureau DWA heeft in het kader van deze pilot onderzocht wat de energievraag is van de gebouwen op en rond eiland Keppel die mogelijk kunnen worden aangesloten op een warmtevoorziening die gestookt wordt op houtsnippers. Ook zijn de kosten van de aanleg van een (kleinschalige) biomassainstallatie globaal doorgerekend Conclusies en vervolg Uit het rapport van DWA blijkt dat realisatie van een warmtenet op eiland Keppel met een centrale installatie gestookt op houtsnippers haalbaar is. Uitgaande van de huidige prijzen voor gas en biomassa kan een dergelijke installatie concurreren met andere energieaanbieders. Bij de uitwerking van het implementatieplan zijn er echter wel een aantal aandachtspunten: Realisatie van het lokaal warmtenet met een biomassa installatie vergt een hoge investering. Om deze investering verantwoord te kunnen doen, zijn maatregelen nodig om een aantal risico s en onzekerheden te beperken: o Door afspraken en contracten het rendement en de terugverdientijd vooraf zoveel mogelijk vastleggen. o Waar mogelijk afnamegaranties bewerkstellingen. o Zorgen dat de leveringszekerheid gegarandeerd is, ook bij storingen in het net of de centrale. o Heldere afspraken over verantwoordelijkheden en aansprakelijkheid. o Afdekken van (financiële) risico s. Mogelijke oplossing is een pilot project waarbij:
5 o Investeringsomvang/risico wordt beperkt door subsidie onrendabele top / warmtenet / oprichting coöperatie en/of renteloze lening. o Deelnamebereidheid wordt verhoogd. o Samenwerking met andere partijen / oprichting coöperatie wordt bevorderd. o Kennis/expertise en ervaringen wordt gedeeld. In dit rapport wordt dieper op de achtergronden van het project ingegaan. In hoofdstuk 2 wordt de inzet van biomassa van landgoed Keppel voor energieopwekking ten behoeve van eiland Keppel nader onderbouwd. Hoofdstuk 3 gaat in op de mogelijke organisatievormen, waarbij vooral gekeken wordt naar de meerwaarde die een coöperatie zou kunnen hebben voor het welslagen van het project. Op basis van deze rapportage zullen verdere stappen naar realisatie worden gezet. In eerste instantie zal gekeken worden of er (naast het landgoed zelf) voldoende animo is om warmte af te nemen. Landgoed Keppel heeft reeds een eerste behoeftepeiling gedaan en daaruit blijkt dat er veel interesse is om deel te nemen. Belangrijk is deze interesse om te zetten in afspraken over deelname, om bij de start van het project voldoende afname te garanderen. Vervolgens wordt een financieringsplan opgesteld. Daarbij wordt gekeken naar mogelijkheden van subsidie, laagrentende lening, participatie van afnemers en andere geïnteresseerden, crowdfunding en andere fondsen. Als de financiering rond is en voldoende maatregelen genomen zijn om onzekerheden en risico s te beperken, worden het warmtenet en de biomassacentrale gerealiseerd. 5
6 2. Valorisatie biomassa landgoed Keppel 2.1. Ontwikkelingen landschapsbeheer De afgelopen jaren staan de beheerssubsidies voor landschappelijke elementen erg onder druk. Tegelijkertijd is er een toenemend besef dat snoei- en restafval afkomstig van onderhoud aan landschapselementen een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de klimaatdoelstellingen. Zeker als deze reststromen tot waarde kunnen worden gebracht en daarmee een directe bijdrage kunnen leveren aan de instandhouding van landschappelijke waarden, is dat waardevol. Landschapselementen in het kader van de Natuurschoonwet, maar ook de wens (en soms noodzaak) tot verbetering van de landbouwstructuur en de toegenomen recreatiebehoeften leggen een groot beslag op de beschikbare ruimte Kosten winnen biomassa uit resthout Het regulier onderhoud van de bos- en landschapselementen vergt in de huidige situatie al de nodige inzet en kosten. Om het vrijkomende resthout in te kunnen zetten als biomassa voor energieopwekking, moeten extra kosten worden gemaakt. Feitelijk bestaan deze extra kosten uit de verkleining / het versnipperen, de opslag om het hout voldoende te laten drogen en het transport van en naar de (tussen)opslagbunker van de biomassa-installatie. Op landgoederen elders is gebleken dat het goed mogelijk is per uur ongeveer 6 m3 houtsnippers te oogsten als wordt gewerkt met een snippercombinatie bestaande uit een (kleine) versnipperaar, tractor, kiepwagen en twee arbeiders en wordt uitgegaan van relatief kleine hoeveelheden verspreid gelegen resthout en inclusief transport van en naar de bunker. Als een dergelijke combinatie wordt ingehuurd belopen de kosten 120,- / uur excl. BTW. Omgerekend bedragen de kosten derhalve 20,- / m3 houtsnippers. 6 Om de opslagkosten laag te houden is het aan te bevelen de houtsnippers op een centraal gelegen locatie in het landgoed op te slaan op een vlakke vloer onder een eenvoudig afdekzeil. Per jaar zullen de kosten van opslag inclusief wat extra transport, laad en loskosten naar verwachting niet meer dan 10,- per m3 belopen. Per saldo zullen de extra kosten voor het vervaardigen en opslaan van biomassa derhalve niet meer dan 30,- / m3 bedragen. Uiteraard lopen deze kosten op als ook de kosten van het landschapsonderhoud zelf worden meegenomen in de berekening.
7 2.3. Oogstbare hoeveelheid resthout op landgoed Keppel Het ruim 630 hectare grote landgoed Keppel is gelegen tussen Doetinchem en Doesburg en bestaat uit een buitenplaats, bossen en landerijen. Op de kaart hieronder is de begrenzing van landgoed Keppel afgebeeld. 7 Figuur 1: Begrenzing landgoed Keppel Op landgoed Keppel bevinden zich 945 stuks knotbomen die gemiddeld eenmaal per 4 jaar worden afgezet. Daarnaast behoren tot het landgoed een oppervlakte van ha. bos, meter knip- en scheerhagen, 2.59 ha. houtwallen en meter elzensingel/struweelhaag. Al deze elementen moeten met enige regelmaat onderhouden worden en bij dat onderhoud komt resthout vrij dat geschikt is om te versnipperen en te verwerken in de biomassacentrale. De oogstbare hoeveelheid biomassa afkomstig van knip- en scheerhagen en elzensingels, houtwallen en elzensingel/struweel bedroeg de afgelopen jaren gemiddeld ca. 250 m3 verse snippers per jaar. Rekening houdend met het feit dat de inzet afgelopen jaren wat groter is geweest dan gebruikelijk wordt de jaarlijkse hoeveelheid oogstbare snippers geschat op gemiddeld m3 verse snippers.
8 De gemiddelde aanwas/bijgroei per ha bos is afhankelijk van de soort opstand. Voor populieren kan gerekend worden met een aanwas van ongeveer 12 m3/ha/ jaar. Voor essen bedraagt dat deze hoeveelheid ca. 5 m3 /ha/jaar en voor eiken is dat 3 m3/ha/jaar. Op landgoed Keppel kan gerekend worden met een gemiddelde aanwas van 6-9 m3/ha/jaar. Uitgaande van afgerond 120 ha. bos beloopt de gemiddelde bijgroei op landgoed Keppel aldus 900 m3 per jaar. Ongeveer de helft hiervan zal beschikbaar komen voor omzetting in houtsnippers ten behoeve van verwerking in een biomassacentrale. De andere helft zal voor een hoogwaardiger bestemming kunnen worden afgezet. Per saldo zal aldus een hoeveelheid van gemiddeld 450 vaste m3 beschikbaar komen afkomstig van eigen bossen. Omgerekend naar (verse) snippers zal dit per saldo leiden tot een oogst van gemiddeld m3 houtsnippers per jaar. Uitgaande van een vierjaarlijkse cyclus waarbinnen de knotbomen worden geknot zullen jaarlijks 236 stuks bomen worden geknot, hetgeen globaal geschat zal leiden tot een oogst van m3 verse snippers per jaar. Uit bovenstaande inventarisatie blijkt dat elk jaar gemiddeld ca m3 verse snippers kunnen worden geoogst van landgoed Keppel. Verse snippers hebben een vochtgehalte van meer dan 50 %. Droge snippers hebben een vochtgehalte van ca. 25 % en dan een gewicht van 250 kg per m3. Uitgaande van m3 en een gewicht van 250 kg/m3 bedraagt de jaarlijkse oogst kg droge houtsnippers Inzet houtsnippers voor energieopwekking eiland Keppel Om een goede afweging te maken voor de inzet van houtsnippers voor energieopwekking, wordt een vergelijking gemaakt met gebruik van gas voor ruimteverwarming. 8 De verbrandingswaarde van 2,5 kg hout is gelijk aan de verbrandingswaarde van 1 m3 gas. De verbrandingswaarde van kg hout kan gelijk worden gesteld aan /2,5 = m3 gas. De conclusie is dat een eigen biomassa installatie - uitgaande van de huidige hoeveelheid bos en landschapselementen - zonder problemen gevoed kan worden met van landgoed Keppel afkomstige houtsnippers bij een capaciteit waarmee een gasverbruik van m3 kan worden vermeden zonder roofbouw of kaalslag te plegen. In de periode van 7 april 2012 tot 1 mei 2013 bedroeg het gasverbruik van kasteel Keppel afgerond m3. Samen met het verbruik van het koetshuis en het kinderdagverblijf en de nabijgelegen twee woningen bedraagt het jaarlijkse verbruik ongeveer m3. Voor de vermijding van een hoeveelheid van m3 gas is omgerekend een hoeveelheid van x 2,5 kg = kg / 250 kg = 450 m3 droge snippers nodig. Het gasverbruik van een gemiddeld huishouden in Nederland bedroeg in 2012 ongeveer m3 per woning. De woningen in de Dorpsstraat hebben doorgaans een wat grotere inhoud dan een gemiddeld huishouden en zijn doorgaans wat ouder en waarschijnlijk wat minder goed geïsoleerd. Daarom wordt aangenomen dat het gemiddelde verbruik van de woningen aan de Dorpsstraat ca m3 per huishouden zal bedragen. De jaarlijks te oogsten hoeveelheid houtsnippers van
9 landgoed Keppel zal naar verwachting voldoende zijn om naast het kasteel, koetshuis, kinderdagverblijf en de twee nabijgelegen woningen = /2500 = 42 extra huishoudens van voldoende warmte te kunnen voorzien. Volgens opgave van de Gouden Karper bedraagt het jaarlijkse gasverbruik van zorghotel de Gouden Karper ongeveer m3. Als naast het kasteel, koetshuis, kinderdagverblijf en de twee nabijgelegen woningen ook de Gouden Karper zou worden aangesloten zou uitgaande van alleen afkomstig van landgoed Keppel geoogste houtsnippers - ruimte bestaan voor aansluiting van 18 extra woningen in de Dorpsstraat. Conclusie: De gemiddelde jaarlijkse hoeveelheid houtsnippers afkomstig van regulier onderhoud van tot landgoed Keppel behorende bos- en landschapselementen is toereikend om het hele eiland van voldoende warmte te voorzien Globale financiële analyse Interessant is dat uit de laatste jaarafrekening van kasteel Keppel van mei 2013 is gebleken dat voor 1 m3 gas inclusief belastingen, toeslagen en netwerkkosten een bedrag van 0,573 / m3 exclusief BTW in rekening werd gebracht. Voor m3 beloopt dat een bedrag van ,55 per jaar. Als in plaats van deze hoeveelheid gas eigen houtsnippers zouden kunnen worden ingezet zouden houtsnippers een waarde vertegenwoordigen van ,55 / 450 m3 = 57,30 / m3, overeenkomend met een prijs van afgerond 230,- / ton. Ook als de extra kosten die voor het snipperen, transport, opslag, laden- en lossen ten bedrage van 30,- / m3 (zie hiervoor) hiervan zouden worden afgetrokken zou nog altijd een bedrag van 27,30 / m3 overeenkomend met een prijs van afgerond 110,- / ton resteren. In de huidige markt (begin 2014) is dit ruim boven de thans geldende marktprijs. 9 Conclusie: Bij de huidige marktprijs voor houtsnippers is het voordeliger de vrijkomende houtsnippers van het landgoed aan te wenden in een eigen biomassacentrale dan deze te verkopen op de houtsnippermarkt Studie DWA: Energiebesparing en duurzame energie landgoed Keppel Bureau DWA uit Bodegraven heeft in het kader van de biomassapilot op landgoed Keppel een studie uitgevoerd naar de mogelijkheden voor inzet van houtsnippers voor ruimteverwarming. Tevens is in deze studie gekeken naar mogelijke energiebesparende maatregelen in het kasteel. In deze paragraaf worden de belangrijkste bevindingen van bureau DWA weergegeven (bron: DWA, oktober 2013). Het gehele rapport van DWA is als bijlage 1 bij deze rapportage gevoegd. DWA onderscheidt een achttal mogelijke energiebesparende maatregelen die in het kasteel gerealiseerd zouden kunnen worden. Naast energiebesparing leveren deze maatregelen ook een bijdrage aan het verhogen van het comfortniveau van het kasteel en aan het behoud van het monument. In onderstaande tabel zijn de mogelijkheden voor energiebesparing opgenomen.
10 Tabel 1: Haalbaarheid energiebesparende maatregelen (bron: DWA, oktober 2013). Maatregel Investering (, exclusief btw) Energiebesparing (m 3 /jaar of kwh/jaar) Energiebesparing ( /jaar) Terugverdientijd (jaar) Verbeteren kierdichting , m 3 936,- 26 Isolatie zoldervloer , m ,- 28 Radiatorfolie 6.000, m 3 669,- 9 Radiatorkranen 1.000,- 454 m 3 241,- 4 Achterzetramen 250,- (per raam) 20 m 3 11,- 23 Monumentenglas 500,- (per raam) 20 m 3 11,- 47 Optimalisatie stookruimte 1.500,- 505 m 3 267,- 6 LED-verlichting 750,- 772 kwh 89,- 8 Voor de toepassing van de houtketel zijn door bureau DWA drie opties bekeken, waarbij in de basisvariant alleen het kasteel, het koetshuis en het kinderdagverblijf worden verwarmd. In de eerste variant wordt warmtelevering uitgebreid met levering aan Dorpsstraat 1-7. In de tweede variant wordt de warmtelevering verder uitgebreid tot levering aan De Gouden Leeuw en diverse extra woningen in de Dorpsstraat. In de volgende tabel staan de belangrijkste resultaten. Tabel 2: Overzicht investeringen (bron: DWA, oktober 2013) Investeringen Basissituatie Uitbreiding 1 Uitbreiding 2 Investering houtketel , , ,- 10 Distributienetwerk , , ,- Overig , , ,- Totale investering , , ,- Exploitatiekosten 8.100, , ,- Besparing gasgebruik , , ,- Netto resultaat , , ,- Eenvoudige terugverdientijd Conclusies: Uit de berekeningen van bureau DWA blijkt dat omschakeling op ruimteverwarming met houtsnippers haalbaar is, maar niet heel winstgevend. Dat komt doordat het huidige gasgebruik van het kasteel relatief laag is en omdat ook de investering in het warmtenet geheel wordt meegenomen in de business case. De levensduur van het net is echter veel langer dan die van de biomassaketel. Zonder warmtenet wordt de terugverdientijd 4 tot 8 jaar. Ook is in de business case geen rekening gehouden met subsidies en andere externe bijdragen. Daarnaast blijkt dat opschaling van het initiatief leidt tot een kortere terugverdientijd. Dat betekent dat ingezet zou moeten worden op een zo groot mogelijk deelname aan het initiatief. Een aantal van de voorgestelde energiebesparende maatregelen kunnen eenvoudig gerealiseerd worden, zoals het plaatsen van radiatorkranen. Dit kan op korte termijn al leiden tot vermindering van energiegebruik en dus verlaging van de kosten, terwijl het comfortniveau in het kasteel daarmee verhoogd wordt.
11 3. Verkenning meerwaarde energiecoöperatie voor landgoed Keppel 3.1. Inleiding Het voornemen van landgoed Keppel om waar mogelijk in de eigen energiebehoefte te voorzien, is tevens aanleiding om na te gaan op welke wijze dit het beste georganiseerd zou kunnen worden. In de afgelopen jaren zijn al veel lokale energie-initiatieven tot stand gekomen. In veel gevallen wordt daarbij gebruik gemaakt van de coöperatie als organisatiemodel. In deze verkenning wordt nagegaan of dit ook voor landgoed Keppel een interessant model kan zijn in het licht van de doelstelling om eiland Keppel CO 2 neutraal te maken. Ten behoeve van deze pilot is onder de bewoners en gebruikers van panden op eiland Keppel een enquête gehouden waarin de bereidheid om aan te sluiten op het warmtenet is gepeild. In onderstaande afbeelding zijn de resultaten van deze peiling weergegeven. Uit de resultaten van de enquête blijkt een grote bereidheid tot aansluiting op het warmtenet. 11 Figuur 2: Peiling deelname warmtenet (groen = neemt deel ; geel = heeft bereidheid tot deelname uitgesproken ; niet ingekleurd = geen respons ; rood = beoogde locatie biomassacentrale). In de huurvoorwaarden van het landgoed wordt ook voorgesorteerd op de realisatie van een eigen systeem voor energieopwekking. Vanaf 2012 in alle nieuwe huurovereenkomsten extra bijzondere bepaling opgenomen: Indien een lokaal warmtenet en/of groen gasnet wordt gerealiseerd, verklaart huurder zich bereid tot afname van warmte en/of groen gas alsmede met verrekening van de daaraan verbonden
12 lasten via leveringen en diensten zoals beschreven in deze overeenkomst, mits zulks niet zal leiden tot hogere verbruikskosten dan gebruikelijk. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de vraag of een coöperatie een geschikte organisatievorm kan zijn voor dit energie-initiatief. Eerst zal daarbij de coöperatievorm worden toegelicht. Daarna wordt ingegaan op de specifieke omstandigheden bij landgoed Keppel en wordt nagegaan of het oprichten van een coöperatie voor het biomassa initiatief zinvol is De coöperatie als organisatievorm De coöperatie is de laatste jaren herondekt als interessante organisatievorm voor doelgerichte samenwerking. Maar eigenlijk is de coöperatie nooit weggeweest 1. Sterker nog, in 2010 werd 19% van het Bruto Binnenlands Product voortgebracht door coöperaties. Er zijn in Nederland actieve coöperaties. De coöperaties in Nederland bieden werk aan ruim mensen. Gemiddeld is elke meerderjarige Nederlander lid van bijna twee coöperaties. Er zijn coöperaties in allerlei branches. De coöperatie is ook een oude organisatievorm: de oudste coöperatie in Nederland is schadeverzekeraar OVM De Veenhoop, die is opgericht in Coöperaties worden opgericht om verschillende redenen: Bescherming tegen uitbuiting door handelaren; Realiseren van schaalvoordelen in- en verkoop; Toegang tot producten en diensten die anders onbereikbaar of onbetaalbaar blijven; Schaalvoordelen creëren om te investeren in R&D, productkwaliteit, merken en afzetmakten; Schaalvoordelen in back-office functies, organisatorische professionalisering; Organiseren van markttransparantie, zowel kwaliteit als prijs; Spreiden van risico s; Verbreden aanbod met aanpalende concepten; Organiseren van groepsbelangen die de optelsom van de individuele belangen overstijgen. 12 Niet al deze redenen zijn direct van toepassing als gekeken wordt naar lokale energie-initiatieven. Maar de redenen die ooit ten grondslag lagen aan de oprichting van coöperaties die nu soms zijn uitgegroeid tot multinationals, zijn ook nu nog steeds van toepassing. De coöperatie brengt individuen en organisaties bijeen vanuit een gemeenschappelijk belang, dat individueel kennelijk niet ingevuld kan worden. Belangrijk is de economische dimensie. De coöperatie is een economische organisatie: de leden van de coöperatie hebben een economische behoefte om samen te werken. Samengevat kan de coöperatieve organisatievorm als volgt gekarakteriseerd worden: 1. Een strategische focus op het ledenbelang; 2. Lokale worteling en inbedding daar waar de leden gevestigd zijn; 3. Een betrekkelijk verre tijdshorizon; 4. Een organisatiecultuur gericht op samenwerking; 5. Eigendom en derhalve financiering primair door leden; 6. Het ontbreken van een zelfstandig winststreven in de onderneming ( business at cost ); 7. Mogelijkheid tot uitkering van winst aan leden en tot beperking van aansprakelijkheid; 1 Bron: Nationale Coöperatieve Raad voor land- en tuinbouw (NCR); Coöperatie+; de economische betekenis van de coöperatie, mei 2012.
13 8. Een grote mate van zeggenschap in de besluitvorming; 9. Naast zeggenschap een relatief hoge mate van participatie; 10. Behoud van zelfstandigheid van de leden buiten het domein van de coöperatie. De vraag is waarom juist bij lokale energie-initiatieven de coöperatie zo in zwang is. Die vraag wordt beantwoord aan de hand van de drie voorwaarden die ook de Rabobank hanteert voor het welslagen van een coöperatieve samenwerking: 1. Het belang van elke deelnemer moet zijn ingevuld; 2. De partners moeten elkaar vertrouwen; 3. Samenwerking moet iets opleveren wat je alleen niet voor elkaar krijgt. Voor vrijwel alle partijen geldt die derde voorwaarde als het om energie gaat: het energievraagstuk is dermate groot en complex, dat je er als individu niets mee kunt. Samenwerken vraagt om vertrouwen, de tweede voorwaarde: de leden gaan met elkaar een langjarige verbintenis aan om het gezamenlijke belang te dienen. En uiteraard geldt dat de leden er individueel er ook van moeten profiteren: what s in it for me. De coöperatie levert voordelen die een individu niet kan behalen. De lokale energie-initiatieven dragen bovendien door het samenwerken bij aan de sociale cohesie en daarmee aan de revitalisatie van de lokale gemeenschap en in geval van Keppel ook aan behoud van het landschap, c.q. de eigen leefomgeving. Naast het directe doel van de coöperatie is dit voor veel mensen ook een reden om actief deel te nemen aan een lokale coöperatie De coöperatie vergeleken met andere rechtsvormen In onderstaand schema wordt het coöperatiemodel geplaats in het perspectief van andere mogelijke rechtsvormen. Rechtsvorm Missie Eigendom van Aansprakelijkheid Stemrecht Eenmanszaak Individueel Contractueel Persoonlijk Overeenkomst Maatschap, VOF vastgelegd contractanten Stichting Doel Niemand Bestuur Geen (wanbestuur) Vereniging Ledenbelang Leden Evt. persoonlijk + Hoofdelijk wanbestuur Coöperatie Ledenbelang: economisch + Leden WA/BA/UA + wanbestuur Hoofdelijk / transactie dividend mogelijk BV Dividend + Aandeelhouders Aandelen + Per aandeel waardestijging wanbestuur NV Dividend + Aandeelhouders Aandelen + Per aandeel koerswinst wanbestuur Figuur 2: Rechtsvormen vergeleken (bron: COOP-champions; Hengevelde 2012) Zoals uit de figuur blijkt staat bij de coöperatie het economisch ledenbelang centraal. Leden hebben ook de zeggenschap in de coöperatie. Tevens biedt de coöperatie de mogelijkheid een winstuitkering te doen. De coöperatie is de meest geëigende vorm om betrokkenheid rond een gezamenlijk economisch belang te organiseren.
14 3.4. Samenwerken rond warmtenet landgoed Keppel De realisatie van een lokale biomassacentrale en warmtenet op eiland Keppel zijn een eerste stap om eiland Keppel CO 2 neutraal te maken. Het initiatief richt zich alleen op het voorzien in warmtebehoefte en niet op elektriciteit. Vrijwel alle panden op het eiland hebben een warmtevraag. In de maximale variant zouden dus alle panden op eiland Keppel aangesloten kunnen worden op het warmtenet. In de studie van DWA is vanwege de haalbaarheid gekozen voor het uitwerken van een aantal meer beperkte varianten: Basis: kasteel, koetshuis, kinderopvang; Uitbreiding 1: basis + schuur en drie woningen; Uitbreiding 2: basis + uitbreiding 2 + hotel Gouden Leeuw en vijf woningen in de Dorpsstraat. In alle varianten is het landgoed de leverancier van de biomassa Betrokken belangen warmtenet Samenwerking begint bij het belang van de deelnemers aan de samenwerking. Bij het warmtenet Keppel gaat het om de volgende belangen: Afnemers warmte: o Financieel: kosten warmte afgezet tegen kosten reguliere aanbieders. o Continuïteit: leveringszekerheid. o Duurzaamheid: zelf een zichtbare bijdrage leveren aan duurzaamheid. o Gemeenschap: samenwerken draagt bij aan lokale cohesie. o Omgeving: bijdragen aan het landschapsbehoud o Ontzorging van aanschaf en onderhoud van een eigen cv installatie Landgoed Keppel: o Financieel: extra afzetkanaal voor biomassa van het landgoed en kosten warmte uit eigen warmtenet afgezet tegen besparing gasverbruik van gebouwen op het landgoed. o Continuïteit: Leveringszekerheid (als afnemer van warmte); Bijdrage aan de instandhoudingsdoelen van het landgoed door gegarandeerde afzet van biomassa. o Duurzaamheid: invulling geven aan de doelstelling van de landgoedvisie Eiland Keppel CO 2 neutraal!. o Betrokkenheid van de bewoners en omwonenden van het landgoed. Eigenaar ketel en warmtenet: o Financieel: rendabele exploitatie van biomassacentrale en warmtenet. o Gegarandeerd beheer, onderhoud en vervanging. 14 De ervaring met al bestaande lokale energiecoöperaties is dat naast ideële en maatschappelijke belangen, vooral de financiële belangen leidend zijn. Daarbij gaat het uiteraard om de financiële haalbaarheid van initiatieven binnen de coöperatie, maar ook om de kosten voor de individuele deelnemers. Als de kosten van de producten van de coöperatie (structureel) hoger zijn dan van alternatieve aanbieders, haken de meeste deelnemers af. Op zich past dit ook bij de coöperatieve organisatievorm: het is een economische samenwerkingsvorm.
15 Uit de studie van DWA blijkt dat hieraan onder bepaalde voorwaarden aan dit financiële belang voldaan kan worden Energiecoöperatie Keppel Er van uitgaande dat de biomassacentrale en het warmtenet kan concurreren met andere aanbieders is de vraag of het zinvol is hiervoor een samenwerkingsverband in de vorm van een energiecoöperatie voor in het leven te roepen. In dit geval gaat het dan om een coöperatie van de afnemers. Landgoed Keppel is als afnemer van warmte lid van de coöperatie, niet als leverancier van biomassa. Voor de leverantie van biomassa wordt een leveringscontract tussen coöperatie en landgoed gesloten. Als de kenmerken van de coöperatie afgezet wordt tegen de belangen van de betrokkenen, kunnen de volgende voor- en nadelen van de coöperatievorm worden genoemd: Voordelen: o Afnemers zijn als leden mede eigenaar van de centrale en het warmtenet en hebben zeggenschap over investering, exploitatie en financiën. o De betrokkenheid van de afnemers wordt daarmee sterk vergroot, niet alleen bij het biomassaproject zelf, maar ook bij het doel om eiland Keppel C0 2 neutraal te maken. o De investering wordt gedragen door de coöperatie en daarmee indirect door de leden. Spreiding van het financieel risico voor de afnemers, inclusief het landgoed. o De coöperatie kan als rechtspersoon optreden. Uitgaande van een coöperatie UA (Uitgesloten Aansprakelijkheid) is het risico voor de leden beperkt tot de kosten voor het lidmaatschap (behalve bij wanbestuur). o De coöperatie is eenvoudig op te schalen naar het gehele landgoed als er aanvullende energie-initiatieven worden genomen. Nadelen: o Het is een relatief klein initiatief om een coöperatie voor op te richten, zeker als uitgegaan wordt van de basisvariant (kasteel, koetshuis en kinderopvang). o De opstartkosten en daarmee het risico is hoog vanwege de noodzaak van een eigen warmtenet. De vraag is of (zonder verdere participatie/garantstelling van de leden) financiering verkregen kan worden door een kleine, nieuwe coöperatie voor de noodzakelijke investeringen. o Vanwege de lange afschrijvingstermijn van een warmtenet en de installatie worden de mogelijkheden om op actuele ontwikkelingen in een sterk veranderende energiewereld in te kunnen spelen beperkt. 15 Als de voor- en nadelen in ogenschouw worden genomen is de coöperatie een goede optie als organisatievorm voor het biomassaproject als minimaal uitgegaan wordt van basis + uitbreiding 1. Hoewel het initiatief dan nog relatief kleinschalig is, bieden de wettelijke regels rond de coöperatie goede mogelijkheden om alle rechten en verplichtingen van de deelnemers goed vast te leggen. Bovendien kan het als katalysator dienen voor verdere gezamenlijke verduurzaming van het eiland. Het oprichten van een coöperatie is eenvoudig en niet duur en werpt dus ook geen drempel op voor oprichting. Belangrijk is wel dat er voldoende draagvlak (= potentiële leden) is voor oprichting van de coöperatie.
16 De organisatie rond de biomassapilot wordt in een aantal stappen vormgegeven: 1. Landgoed Keppel neemt initiatief. 2. Interesse peilen voor het initiatief (afnemers / deelnemers). 3. Interesse peilen om deel te nemen in een coöperatie. 4. Bij voldoende interesse gezamenlijke opzetten van de coöperatie: a. Doel. b. (Voorlopig) bestuur c. Statuten en huishoudelijk reglement d. Vastleggen bij notaris 5. Start coöperatie en realisatie en exploitatie biomassacentrale en warmtenet. Indien gekozen wordt voor de basisvariant, zal het landgoed zelf de investering en exploitatie van de centrale en het warmtenet ter hand moeten nemen. Bij uitbreiding kan dit alsnog ingebracht worden bij een coöperatie. 16
Enquête kennis- en leertraject Monumentale Energietransitie
Enquête kennis- en leertraject Monumentale Energietransitie Energie besparen in monumenten en lokaal energie opwekken op landgoederen In het kennis- en leertraject Monumentale Energietransitie werkt de
Nadere informatieWerkatelier duurzame energieopwekking
Werkatelier duurzame energieopwekking Plaats Bodegraven Datum 12 maart 2018 Presentator Jody de Graaf Duurzame energie 12 maart 2018 Pagina 1 Welkom Wethouder Kees Oskam Duurzame energie 12 maart 2018
Nadere informatieDeel 1: de ORGANISATIE-MONITOR
Deel 1: de ORGANISATIE-MONITOR Deze Monitor gaat over: je organisatie (initiatief): mensen, activiteiten, organisatie, financiële situatie. TOELICHTING MONITOR ORGANISATIE LET OP: Deze vragenlijst bestaat
Nadere informatieHigh Level Business Case Energiecoöperatie
High Level Business Case Energiecoöperatie DE Ramplaan (Haarlem) Het project: een haalbaarheidsstudie Energie- en klimaatneutraliteit in bestaande woonwijk is technisch haalbaar en financieel haalbaar
Nadere informatieBeschikbaarheid houtige biomassa uit bos en landschap
Beschikbaarheid houtige biomassa uit bos en landschap Martijn Boosten & David Borgman (Zwolle, 1 november 2018) Huidig verbruik biomassa Studie beschikbaarheid houtige biomassa In opdracht RVO (juni 2018)
Nadere informatieTEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN
TEO/WKO WARMTE EN KOUDE NIEUWVEENSE LANDEN In gemeente Meppel is een nieuwbouwwijk van 1953 woningen gepland, die gefaseerd tussen 2014 en 2039 gerealiseerd wordt. Deels worden de kavels bouwrijp opgeleverd,
Nadere informatieJelle Vegt. Naam Medewerker Milieu en Duurzaamheid Stichting Natuur en Milieufederatie Limburg
Eigen duurzame energie Is dat mogelijk? Jelle Vegt Naam Medewerker Milieu en Duurzaamheid Stichting Natuur en Milieufederatie Limburg Waarom zouden we? 2-6-2015 3 2-6-2015 4 2-6-2015 5 Olie en gasvoorraden
Nadere informatieTEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG
TEO/WKO WARMTE BESTAANDE WOONWIJK HEEG In het dorp Heeg is voor een wijk met 800 slecht geisoleerde woningen onderzocht of verwarmen met thermische energie uit de nabijgelegen watergang Greft haalbaar
Nadere informatieHoutige biomassaketen
Houtige biomassaketen 27 januari 2016, Gilze Rijen Schakelevent RVO: Is houtige biomassateelt voor kleinschalige warmte-opwekking interessant? Ton.van.Korven@zlto.nl Eigen duurzame energieketen Biomassaproductie/Biomassa
Nadere informatieBeleid dat warmte uitstraalt. Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties
Beleid dat warmte uitstraalt Van warmteopties voor klimaatverbetering naar klimaatverbetering voor warmteopties Doelen rijksoverheid voor 2020 Tempo energiebesparing 2 % per jaar Aandeel duurzaam in totale
Nadere informatieBewonersbijeenkomsten januari 2018
Bewonersbijeenkomsten januari 2018 Op dinsdagavond 23 en vrijdagavond 26 januari organiseerde Warm in de Wijk een bewonersbijeenkomst. Doel van de bijeenkomsten was net als de vorige keer in september
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieEnergievisie Energiecoöperatie Noordseveld
Energievisie Energiecoöperatie Noordseveld Opschalen en Opschieten! Concept 5 juli 2017 Energievisie ECN versie 1.2 1 Inhoud 1. Koers Energiecoöperatie Noordseveld 2. Opgave Noordenveld 3. Ruimtelijke
Nadere informatieNotitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug
Nadere informatieDuurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016
Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte
Nadere informatieZon op VVE. Wormerveer Eric de Lange 19 mei 2016
Zon op VVE Wormerveer Eric de Lange 19 mei 2016 Waarom doen we dit? Wereldwijde klimaatcrisis Klimaat top Parijs Energie Akkoord Nederland Klimaatzaak Urgenda Maar er gebeurt nog steeds te weinig en te
Nadere informatieBeleidsnotitie Maatschappelijk draagvlak zonneakkers bij dorpen en wijken
Beleidsnotitie Maatschappelijk draagvlak zonneakkers bij dorpen en wijken 1. Aanleiding In december 2015 is door de gemeenteraad de Structuurvisie Emmen, Zonneakkers vastgesteld. In de structuurvisie zijn
Nadere informatieuitbreiding warmtenet Alkmaar Algemene Vergadering directie en raad van commissarissen Datum: 6 november 2015
6. Uitbreiding warmtenet Alkmaar Aan: Van: Betreft: Algemene Vergadering directie en raad van commissarissen uitbreiding warmtenet Alkmaar Datum: 6 november 2015 Bijlage: toelichting investeringsvoorstel
Nadere informatiePRESENTATIE. Zon op Bedrijfsdaken 01 / INTRODUCTIE 02 / PROJECTCASE TEXEL 03 / ZON OP BEDRIJFSDAKEN 04 / PROJECTCASES
01 / INTRODUCTIE 02 / PROJECTCASE TEXEL 03 / ZON OP BEDRIJFSDAKEN PRESENTATIE Zon op Bedrijfsdaken 04 / PROJECTCASES 05 / UW BEDRIJVENTERREIN VERDUURZAMEN? ZON OP BEDRIJFSDAKEN Ambitie gemeente Energieneutraal
Nadere informatieTEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK
TEO/WKO WARMTE RENOVATIEWIJK SNEEK Woningbouwcoöperatie Elkien heeft voornemens om in de wijk t Eiland in Sneek 300 woningen voor een deel te slopen en voor een deel te renoveren. Daarbij is de opgave
Nadere informatieOnderverdeeld naar sector bedraagt het energieverbruik procentueel: 32% 18%
Aan: gemeenteraad Van: B&W Datum: 9 november 2009 Betreft: Motie 134 "Meetbare stappen Duurzame Energie" In de raadsvergadering van 22 april 2009 is naar aanleiding van het onderwerp Duurzaamheidsplan
Nadere informatieIn de bijlagen is het voorstel meer in detail uitgewerkt. De belangrijkste punten zijn hieronder kort samengevat:
Besluit Algemene Ledenvergadering 2018 Onderwerp: Aanschaf zonnepanelen en renovatie dak. In werking stelling besluit: 17 september 2018 Beste Leden, Als VCB willen we niet alleen steeds duurzamer zijn,
Nadere informatieProvincie Antwerpen als katalysator voor duurzame energie, focus op houtige biomassa
Provincie Antwerpen als katalysator voor duurzame energie, focus op houtige biomassa 1-10/7/2016 Biomassa in de pers 2-10/7/2016 2-10/7/2016 CO2 emissies bij verbranding zijn afkomstig van CEREN, MEEDDAT.
Nadere informatieDuurzaam Sportcomplex De Tukkers Albergen
Duurzaam Sportcomplex De Tukkers Albergen Voorbeeldproject voor een gecombineerde inzet van duurzame energiebronnen voor de productie van warmte en elektriciteit Presentatie 18 dec. VV. Berkum Eddy Bramer
Nadere informatieMogelijkheden voor energie coöperaties. Jeroen Leclercq jeroen.leclercq@wijkenergie.coop 06-53544195
Mogelijkheden voor energie coöperaties Jeroen Leclercq jeroen.leclercq@wijkenergie.coop 06-53544195 Inhoud Samen sterker Belang van gezamenlijke projecten Variant 1: alles achter de meter Variant 2: korting
Nadere informatieTEO/WKO WARMTE EN KOUDE
TEO/WKO WARMTE EN KOUDE BEDRIJVENTERREIN MARSLANDEN Op het bedrijventerrein de Marslanden in Zwolle zijn bedrijven gevestigd, met uiteenlopende behoefte aan warmte en koeling. Vanuit gegevens over het
Nadere informatieSamenwerken met agrariërs geeft kansen voor groene energie. Ton van Korven Projectleider Bio-economie Ton.van.Korven@zlto.nl
Samenwerken met agrariërs geeft kansen voor groene energie Ton van Korven Projectleider Bio-economie Ton.van.Korven@zlto.nl LTO inzet duurzame energie 1. Verbetering inkomenspositie door (decentrale)energieproductie
Nadere informatieHartelijk welkom! Uniek nieuw initiatief Transition Town Breda Energie coöperatie: Brabants Eigen Energie (BREE)
Hartelijk welkom! Uniek nieuw initiatief Transition Town Breda Energie coöperatie: Brabants Eigen Energie (BREE) Peter Nuijten Mob: 06-22811585 E-mail: peter.nuijten@hotmail.nl 1 Concept Energie coöperatie
Nadere informatieBiomassapotentieel en de rol van lokale ketens. 1 december 2016 David Borgman
Biomassapotentieel en de rol van lokale ketens 1 december 2016 David Borgman Biomassapotentieel in NL Lokale ketenprojecten Gemene deler in projecten Uitgelicht: Biomassalland Lokale ketens voor glastuinbouw
Nadere informatieLandschap levert energie!
Landschap levert energie! Inspiratie en input: 1. MIP2 Limburgs groen voor een Groene Economie 2. Energiebos.nl 3. Groen Goud uit Landschapsonderhoud 4. Biomassalland Borgman Beheer Advies B.V. - Jeroen
Nadere informatieEnergiebesparing en duurzame energie landgoed Keppel
Energiebesparing en duurzame energie landgoed Keppel 31 oktober 2013 Het verschil tussen kijken en zien. Energiebesparing en duurzame energie landgoed Keppel Datum: 31 oktober 2013 Projectnummer: 13497
Nadere informatieZon op Heerjansdam daar krijgen we energie van! Samenwerkingsverband Wat/Wie Buurtbewoners is kopen van omwonende burgers/ondernemers Zon samen op in een Heerjansdam Op Dit is het het dak tweede van een
Nadere informatieResultaten Enquête Duurzame Energie Metslawier
Inleiding: Begin mei 23 is door Dorpsbelang Metslawier/DOM Metslawier een enquête huis aan huis verspreid. Doel van deze enquête is het inzichtelijk maken van de vraag van dorpsbewoners naar middelen om
Nadere informatieZonnepanelen op VvE De Albatros. Amsterdam Michiel Buur 12 april 2018
Zonnepanelen op VvE De Albatros Amsterdam Michiel Buur 12 april 2018 We weten waarom we hier zitten Genieten van een winters zonnetje. anp 2017 bij warmste drie jaar: 'Risico's voor leven op aarde' 2017
Nadere informatieZonnige Bedrijven in Oude IJsselstreek. onderdeel van Zonnige Bedrijven in de Achterhoek
Zonnige Bedrijven in Oude IJsselstreek onderdeel van Zonnige Bedrijven in de Achterhoek Zonnige Bedrijven Zonnige Bedrijven in Oude IJsselstreek maakt onderdeel uit van het programma Zonnige Bedrijven
Nadere informatieNieuwkoop aan de Warmterivier Gemeenteraad 10 maart 2016
Nieuwkoop aan de Warmterivier Gemeenteraad 10 maart 2016 Onderwerpen Aanleiding Betrokken partijen Uitleg systeem Rol partijen Pilot voor Schoterhoek Doorkijk naar Schoterhoek Planning realisatie (mondeling)
Nadere informatieTechnieken en financiering van de aardgasvrijoplossingen
Nieuwbouw is relatief eenvoudig aardgasvrij te realiseren. Er zijn grofweg twee alternatieven: - Verzwaard elektriciteitsnet met een lucht- of bodemwarmtepomp in de woning (all electric) - collectieve
Nadere informatie01 / AANLEIDING 02 / ZON OP BEDRIJFSDAKEN 03 / PROJECTAANPAK 04 / VOORWAARDEN PRESENTATIE 05 / VERVOLGSTAPPEN. Zon op Bedrijfsdaken 06 / VRAGEN
01 / AANLEIDING 02 / ZON OP BEDRIJFSDAKEN 03 / PROJECTAANPAK PRESENTATIE Zon op Bedrijfsdaken 04 / VOORWAARDEN 05 / VERVOLGSTAPPEN 06 / VRAGEN AANLEIDING Ambitie Capelle aan den IJssel Energieneutraal
Nadere informatieSAMEN IETS MOOIS GAAN DOEN. Postcoderoos Project ECZoR
SAMEN IETS MOOIS GAAN DOEN Postcoderoos Project ECZoR Agenda Opening en welkom; Jan Snelders, vz. ECU Klimaatdoelstellingen gemeente Tilburg; Paul van Dijk Presentatie collectief PV systeem Pauze Vragenronde
Nadere informatieNotitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland
Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal
Nadere informatieEnergieneutraal keten sluisdeur Goese Sas
Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Door de vastgestelde energie- en klimaatdoelstelling binnen Europa om in 2050 energieneutraal te zijn, is het voor de hele samenleving maar met name voor bedrijven
Nadere informatiePROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF
PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF De Eshof op weg naar energie neutraal! = woningen Eshof naar nul op de meter = Inhoud 1. Ambitie: naar meest duurzame wijk van Elst? 2. Meten is weten: per wijk per
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 Den Haag Postbus 20011 2500 EA Den Haag Nederland www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieKoude - & Warmte Opslagsystemen
Koude - & Warmte Opslagsystemen Duurzame energie systemen vanuit een operating excellence visie Afwegingen bij start project 1. Technische haalbaarheid en energievisie Ontwerp vanuit koude of vanuit warmte
Nadere informatie3 Energiegebruik huidige situatie
3 Energiegebruik huidige situatie 3.1 Het Energie Prestatie Certificaat In het kader van de Europese regelgeving (EPBD) bent u verplicht om, bij verkoop of verhuur van de woning, een energiecertificaat
Nadere informatieENERGIE IN EIGEN HAND
Zonne-energie voor bedrijven? ENERGIE IN EIGEN HAND De Stichting Beheer Bedrijvenpark Merm, heeft een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor bedrijven om d.m.v. aanbrengen van zonnepanelen op het
Nadere informatieIs uw huis geschikt voor een warmtepomp?
Is uw huis geschikt voor een warmtepomp? 14 februari 2019 Pieter Nap Frans den Braber Wie is BENG! www.beng2030.nl Energiecoöperatie BENG! is in juli 2013 opgericht en groeit sindsdien gestaag. We hebben
Nadere informatieMogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt
Notitie Contactpersoon Harry de Brauw Datum 14 juni 2017 Kenmerk N001-1246856HBA-rvb-V01-NL Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt De aanstaande rioolvervanging in de Benedenbuurt is aanleiding voor
Nadere informatieSlides op www.coopchampions.com
3 4 1994-2009: Sinds Jan10: COÖPERATIES VOOR EEN VERNIEUWENDE IMPULS VAN LOKALE BEWEGING dr. ir. Onno van Bekkum Noordelijke Studiemiddag: Coöperaties in Dorpen dinsdag 16 oktober 2012 Studies Advies Cursussen
Nadere informatieThijs van Oirschot. John van de Ven 22 januari 2019
Thijs van Oirschot John van de Ven 22 januari 2019 Wat en waarom? Doelstellingen en beleid Wie ben ik? Organisatie Zonneweide Haghorst Landschappelijke inpassing Flora Fauna Technische uitvoering Lokale
Nadere informatieEnergy Service Company: een kans voor u?
1 Energy Service Company: een kans voor u? Stand van zaken provinciale pilot & Kansen voor de installatiebranche Hans van der Heide Pilot provincie Friesland (1) Doel: Ervaring opdoen met het opzetten
Nadere informatieVanavond. Workshop VvE Energieloket Gelderland Fletcher Hotel Doorwerth
Workshop VvE Energieloket Gelderland 29-05-2018 Fletcher Hotel Doorwerth Vanavond Kennismaking Ondersteuning VvE Energieloket Gelderland Waarom verduurzamen? Mogelijkheden verduurzamen VvE s Subsidie en
Nadere informatieAlgemene Vergadering van Aandeelhouders Zeeland Seaports
Algemene Vergadering van Aandeelhouders Zeeland Seaports datum vergadering: 19 december 2014 agendapunt: datum stuk: onderwerp: vennootschapslening ZSP aan WarmCO2 Inleiding Begin 2013 was de continuïteit
Nadere informatieSteller :S. Wind Telefoonnummer ; 0229-252200 Afdeling : Middelen en Beheer - VG Email : s.wind@hoorn.nl Document retour: Nee
1 van 5 W- "W" OEMEENTE J ^ Q Q J *! ^ t Zaaknummer MOOISBS Behoort bii opleqqer: 1001958 nr. : Programmabegroting^g R u m e j k e Ordening en Volkshuisvesting Telefoonnummer ; 0229-252200 : Middelen en
Nadere informatieAardgasloze toekomst, waarom? ecn.nl
Aardgasloze toekomst, waarom? Stroomversnelling Energy Up 2018 Casper Tigchelaar Inhoud presentatie 2 belangrijkste redenen voor aardgasvrije gebouwde omgeving Hoe heeft het energiegebruik in huishoudens
Nadere informatieTijdelijke duurzame energie
Tijdelijke duurzame energie Tijdelijk Uitgewerkte businesscases voor windenergie, zonne-energie en biomassa Anders Bestemmen Tijdelijke duurzame energie Inleiding In het Corporate Innovatieprogramma van
Nadere informatieFactsheet vorm MSB: maatschap - coöperatie - BV
Factsheet vorm MSB: maatschap - coöperatie - BV 1. Inleiding De OMS werkt modellen uit om een handreiking te bieden aan medisch specialisten vrij beroepsbeoefenaren bij hun veranderende positie met de
Nadere informatieUitkering superdividend aan EZ 20.000.000 EZ opteert voor uitbetaling in twee tranches: - 10.000.000 in 2015-10.000.000 in 2016
Concept tekst Bestuurlijk Principeakkoord EZ Noord Nederland inzake NOM. Versie 12 april 2016 (inclusief aanvullende afspraken m.b.t. Onderneming X) 1. De provincies Fryslân, Groningen en Drenthe enerzijds
Nadere informatiePresentatie Warmteproductie met snoeihout. 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus
Presentatie Warmteproductie met snoeihout 3 November 2011 Doen! Ervaring en tips uit de praktijk Ben Reuvekamp HeatPlus Inhoud presentatie Historie HeatPlus Energie en warmte Werking houtgestookte CV installatie
Nadere informatieVan gas los! Dialoog In een breder perspectief: Klimaatakkoord Landbouw en Landgebruik Huidige situatie Opgave Klimaatakkoord Ambitie Glastuinbouw
Van gas los! Klimaat Opties glastuinbouw Dialoog In een breder perspectief: Klimaatakkoord Landbouw en Landgebruik Huidige situatie Opgave Klimaatakkoord Ambitie Glastuinbouw Minder energie gebruiken CO2
Nadere informatieBiomassa: Hoeveel? Hoe? Gevolgen?
Biomassa: Hoeveel? Hoe? Gevolgen? 1 Biomassa uit landschappelijke beplantingen: Hoeveel? Hoe? Gevolgen? de praktijk is allemachtig weerbarstig! Dronten - 13 februari 2013 2 inhoud: 1. Hoeveel ton leveren
Nadere informatieGroen gas. Duurzame energieopwekking. Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Welke keuzes en wat levert het op?
Totaalgebruik 2010: 245 Petajoule (PJ) Groen gas Welke keuzes en wat levert het op? Huidig beleid 100 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 3 PJ. Extra inspanning 200 miljoen m 3 groen gas. Opbrengst: 6 PJ.
Nadere informatieZonnige Bedrijven in de Achterhoek
Zonnige Bedrijven in de Achterhoek Meld u aan voor een gratis quickscan www.zonnigebedrijven.nl 2 3 Zonnige Bedrijven Het programma Zonnige Bedrijven helpt ondernemers om de voordelen van zonnepanelen
Nadere informatieEnergieakkoord, gevolgen voor lokale energie. Inspiratiebijeenkomst Netwerk Duurzame Dorpen
Energieakkoord, gevolgen voor lokale energie Inspiratiebijeenkomst Netwerk Duurzame Dorpen Hoofdlijnen Besparing finale energieverbruik van 1,5% per jaar 100 Petajoule* aan energiebesparing in het finale
Nadere informatieLandgoederen en Energie. Bijeenkomst Landgoederen NMU juni 2011
Landgoederen en Energie Bijeenkomst Landgoederen NMU juni 2011 Nic en Michiel Franssens Nic 25 jaar in milieutechniek Michiel bedrijfskundige Rookgasmeting Afgasreiniging Stookcursus Advisering Agenda
Nadere informatieIntekenavond BioZon Achterhoek. 30 januari 2019 De Steck, Raadhuisstraat 25, Doetinchem
Welkom! Intekenavond BioZon Achterhoek 30 januari 2019 De Steck, Raadhuisstraat 25, Doetinchem Inhoud AGEM StortStroom BioZon Vragen Sluit je aan bij BioZon Achterhoek! Waarom AGEM? Snel overschakelen
Nadere informatieDe kracht van delen in lokale wind- en zonprojecten
De kracht van delen in lokale wind- en zonprojecten Menno van Rossum De Windcentrale Jeroen Vanson Greenchoice 21 November 2014 AGENDA Greenchoice Over Greenchoice Lokale initiatieven en coöperaties De
Nadere informatieDatum: 5 november 2013 Portefeuillehouder: De Graaf
Raadsvoorstel Raadsnummer: 2013-068 Registratiekenmerk: Onderwerp: raadsvoorstel haalbaarheidsstudie realisatie nieuw zwembad Korte inhoud: U heeft besloten om de haalbaarheid te onderzoeken voor de realisatie
Nadere informatieSamenwerkingen die werken
Samenwerkingen die werken Marianne Haverkamp De Dag van de Zelfstandige 20 maart 2013 Even voorstellen Marianne Haverkamp Civiel jurist 6 jaar adviesbureau (diverse samenwerkingsvormen) 6 jaar overheid:
Nadere informatiewww.begreenenergy.nl
www.begreenenergy.nl Fueling the future Steeds meer consumenten en ondernemers zijn zich ervan bewust dat het tegengaan van klimaatverandering een verantwoordelijkheid is voor iedereen. De wereldwijde
Nadere informatieDuurzame Energie Bedum
Duurzame Energie Bedum Postcoderoos Egbert Ludwig Egbert.ludwig@gmail.com 06 830608769 Achtergrond U kunt ons dorp duurzaam maken, samen met SV Bedum Woningen met zonnepanelen en zwembad met restwarmte
Nadere informatieHoe financier je een project; de opties op een rij. Pagina 1
Hoe financier je een project; de opties op een rij Pagina 1 Bernard Stornebrink - Manager Project Finance - Business Development - Energiefonds Overijssel Pagina 2 Tim Lammers - Coördinatie lokale energieinitiatieven
Nadere informatiegemeente Brasschaat houtsnipperinstallatie op laanbomen netwerkevent oogstbare landschappen biomassa 26 april 2018
gemeente Brasschaat houtsnipperinstallatie op laanbomen netwerkevent oogstbare landschappen biomassa 26 april 2018 bomenpatrimonium van ± 40.000 laanbomen evenveel laanbomen als inwoners beleidskeuze:
Nadere informatieWaarom zonnestroom? 21 maart 2013 1
Waarom zonnestroom? De zon is ruim voorradig. Je eigen stroom duurzaam zelf opwekken. Verwachte levensduur panelen ca. 30 jaar. Minder afhankelijk van de grote maatschappijen Minder invloed van wat ver
Nadere informatieCollegevoorstel. Zaaknummer Intentieovereenkomst dak zonnepanelen postcoderoos
Collegevoorstel Aanleiding / voorgeschiedenis Energiecoöperatie Energiek Heusden (hierna te noemen: Energiek Heusden) is gestart met het realiseren van een project in onze gemeente waarbij gezamenlijk
Nadere informatieRandvoorwaarden van de warmtewet voor warmteleveranciers
Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Waarom een warmtewet... 3 Randvoorwaarden van de warmtewet voor warmteleveranciers... 3 De scope van de warmtewet... 4 3. Administratieve impact van de Warmtewet... 4
Nadere informatieGreenspread. realising sustainable connections
Greenspread realising sustainable connections Greenspread, het Energieakkoord en CoopDeZon Inleiding Inleiding Greenspread richt zich op het ontwikkelen van lokale duurzame-energieproductiemiddelen. Greenspread
Nadere informatieWarmtenetten. Agenda. Wat is een warmtenet. Technologie. Projecten. Regulering. Rol Eandis. Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015
Warmtenetten Visie van een netbeheerder Energik - 28/5/2015 Agenda Wat is een warmtenet Technologie Projecten Regulering Rol Eandis 2 2015 Studiedag Energik - Warmtenetten 1 Wat zijn warmtenetten? Ondergronds
Nadere informatieDe opkomst van all-electric woningen
De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige
Nadere informatieHoe krijg ik ruim 1 miljoen etc
Hoe krijg ik ruim 1 miljoen van ondernemers voor verbetering van de binnenstad? Kennisnetwerk centrumontwikkeling In Krimp- en anticipeergebieden 16 april 2015 Winschoten 1 Hoe krijg ik ruim 1 miljoen
Nadere informatieAan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 Den Haag Postbus 20011 2500 EA Den Haag Uw kenmerk 2016Z15884
Nadere informatieGroen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.
Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.
Nadere informatieWelkom. StepUp. Wat zijn warmtenetten? StepUp_Warmtenetten 1
Welkom StepUp 8 Wat zijn warmtenetten? Ondergronds leidingsysteem dat warm water transporteert Koppelt plaatsen met een warmteoverschot ( warmtebron of restwarmte ) aan plaatsen met een warmtevraag ( verwarming,
Nadere informatieBijlage: Green Deal Sun Share Breda
1. Breda DuurSaam Breda DuurSaam is een onafhankelijke coöperatie die projecten opzet, begeleidt en uitvoert die bijdragen aan een volhoudbare, leefbare en gezonde Bredase samenleving. Deze projecten richten
Nadere informatieOnze eigen stroom van Zonnepark Rhoon. 3 e vervolgbijeenkomst - 24 april 2018
Onze eigen stroom van Zonnepark Rhoon 3 e vervolgbijeenkomst - 24 april 2018 Samen ons eigen energieverbruik duurzaam opwekken Coöperatie Initiatiefgroep postcoderoosproject v.l.n.r.: Jan van Opstal Frits
Nadere informatieLeiden, 13 april 2015. Geacht raadslid van de gemeente Leiden,
Leiden, 13 april 2015 Geacht raadslid van de gemeente Leiden, Onze wijken Stevenshof en Roomburg zijn de twee grootste wijken in Leiden waar woningen zijn aangesloten op stadsverwarming. Uit een persbericht
Nadere informatieZonne-energie voor ondernemers
Zonne-energie voor ondernemers Een zonnige en zuinige toekomst? Johannes Zijlstra 20-03-2013 LTO Noord Advies Zonne energie; drijvende kracht!? 1 Zonuren Onderwerpen Energie en duurzaamheid Ontwikkeling
Nadere informatieEljo Vos-Brandjes HVC. Stage raadsleden Dordrecht
Eljo Vos-Brandjes HVC Stage raadsleden Dordrecht Historie HVC Opgericht (1991) voor verwerken huishoudelijk en bedrijfsafval uit regio Na loslaten beleidsuitgangspunt regionale/provinciale zelfvoorziening
Nadere informatieBijlage 1 haalbaarheidsstudie Warmtewisselaar
Bijlage 1 haalbaarheidsstudie Warmtewisselaar Referentienummer Datum Kenmerk 336723.01.N001 1 september 2014 336723 Betreft Indicatieve berekening exploitatie warmtenet Westland 1 Inleiding Om een globale
Nadere informatieWATERKRACHT BIJ STUW VOORSTE DIEP BIJ BORGER
WATERKRACHT BIJ STUW VOORSTE DIEP BIJ BORGER In de gekanaliseerde beek Voorste Diep bij Borger liggen 5 stuwen tussen Bronneger en Borger. De werkgroep Watermolen Bronneger is voornemens om in het kader
Nadere informatieSamen aan de IJssel Inleiding
Samen aan de IJssel Samenwerking tussen de gemeenten Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel, kaders voor een intentieverklaring en voor een onderzoek. Inleiding De Nederlandse gemeenten bevinden
Nadere informatieKANSEN VOOR ENERGIE COÖPERATIES, VASTGOED ONDERNEMERS EN PARTICULIEREN
KANSEN VOOR ENERGIE COÖPERATIES, VASTGOED ONDERNEMERS EN PARTICULIEREN Ing. Robert Hemmen MBA, directeur De Groene Reus Coöperatie u.a. De Groene Reus Projecten b.v. 1 Wat streven wij na? Missie Wij streven
Nadere informatieIS UW HUIS GESCHIKT VOOR EEN WARMTEPOMP?
IS UW HUIS GESCHIKT VOOR EEN WARMTEPOMP? 8 NOVEMBER 2018 PIETER NAP FRANS DEN BRABER Wat is BENG! Biltse Energie Neutrale Gemeenschap www.beng2030.nl BENG! is een lokale duurzame energie coöperatie. BENG!
Nadere informatieDUURZAAM WEERSELO WAAROM EN HOE
WAAROM EN HOE Klimaat akkoord Parijs / Nederland Stimuleringsmaatregelen Accijns Energie besparing Inzet hernieuwbare bronnen Verminderen van fossiele brandstoffen 10-12-2018 1 KLIMAAT AKKOORD NL Nederlands
Nadere informatieVOORTGANGSRAPPORT SECTOR INITIATIEVEN
VOORTGANGSRAPPORT SECTOR INITIATIEVEN SPIE NEDERLAND BV DOCUMENT INFORMATIE VERSIE: OPGESTELD DOOR: VRIJGAVE DOOR: DATUM: WIJZIGINGEN: PARAAF: 01 M.A. van Dijck 18-03-2015 Concept 02 T.F.M. Herberighs
Nadere informatieWelkom VvE s uit Gemeente Emmen EEN INITIATIEF VAN
Welkom VvE s uit Gemeente Emmen EEN INITIATIEF VAN Informatiebijeenkomst Zonnepanelen voor VvE s 27 november 2018 Even voorstellen Jan Cullens, VvE Zonnecoach De VvE Zonnecoach geeft uw VvE energie Nut
Nadere informatieMeer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp
Meer wooncomfort en minder energieverbruik door een warmtepomp voltalimburg.nl/warmtepomp Tip! Vraag subsidie aan bij de aanschaf van een warmtepomp. Het subsidiebedrag voor een warmtepomp van 5 kw is
Nadere informatieLochemEnergie Lochemse Coöperatieve Energievereniging
LochemEnergie Lochemse Coöperatieve Energievereniging Ja ik wil zonne-energie, maar... Wat moet ik doen? Is het financieel rendabel? Welke zonnecellen zijn het beste? Waar en door wie worden panelen geïnstalleerd?
Nadere informatieRaadsmededeling. De volgende stukken zijn voor u bijgevoegd: Globale evaluatie van het project De Achterhoek Bespaart 2009
Raadsmededeling Nummer : 82/2009 Datum : 9 december 2009 B&W datum : - Portefeuillehouder : J. Teeuwsen Onderwerp : Tussentijdse evaluatie subsidieverordening 'Achterhoek Bespaart 2009' Aanleiding Brief
Nadere informatieMaak werk van zon & wind Schone energie voor heel Tynaarlo. Tynaarlo
Maak werk van zon & wind Tynaarlo Aanleiding Najaarsnota 2008 aankondiging plannen voor duurzame energie Voorjaar 2009 ontwikkelen scenario s Mei 2009 raadpleging inwoners Tynaarlo Juni 2009 voorstellen
Nadere informatie