Hart voor medezeggenschap Evaluatie huidige stand van zaken

Transcriptie

1 Hart voor medezeggenschap Evaluatie huidige stand van zaken Interstedelijk Studenten Overleg Bemuurde Weerd o.z. 1, 3514 AN Utrecht T / F E iso@iso.nl / I Utrecht, maart 2008

2 Voorwoord Het ISO heeft een grote betrokken en actieve achterban. We spreken dagelijks met medezeggenschapsraden op hogescholen en universiteiten. Een goed medezeggenschapsklimaat wordt bevorderd door een stevige, in de wet verankerde, structuur. Toch draait medezeggenschap niet alleen op een goede wet, maar ook op een goed contact met bestuurders en een grote betrokkenheid van alle studenten bij medezeggenschap. Gezien de politieke actualiteit vindt het ISO het de hoogste tijd voor een grondige evaluatie van de kwaliteit van en betrokkenheid bij medezeggenschap op hogescholen en universiteiten. Deze notitie geeft alle relevante informatie over de huidige stand van zaken. Naar aanleiding van de resultaten zal het ISO in gesprek gaan met de minister en beleidsmakers, maar de informatie is juist ook nuttig voor studenten en instellingsbestuurders zelf. Naar verwachting zal het moeilijk worden om onderwijsbrede aanbevelingen te doen op het gebied van medezeggenschap, want wat voor de universiteit als positieve ontwikkeling geldt kan voor een hogeschool anders uitpakken. Ons doel is dan ook niet om met deze notitie voor te schrijven op welke manier de medezeggenschap vormgegeven moet worden. Wel zullen wij een aantal aandachtspunten formuleren en hopen dat de uitkomsten van het onderzoek inspiratie geven om de zaken die niet optimaal functioneren te evalueren en aan te pakken. Wij wensen u veel wijsheid toe bij het lezen van deze notitie en hopen dat u met hart voor medezeggenschap actie zult ondernemen op de punten waar volgens u veranderingen nodig zijn. Namens het ISO-bestuur , Bastiaan Verweij Voorzitter Fabienne Hendricks Bestuurslid Onderwijskwaliteit 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Onderzoeksresultaten Relatie CvB Relatie deelraden en OC s Huishoudelijk reglement Bevoegdheden Vergoedingen Betrokkenheid studenten Verkiezingen Aandachtspunten Extern Landelijke Werkgroep Verkiezingen Hogeschool Zuyd: Studenteninspraak buiten de vaste kaders 15 Bijlage

4 1. Inleiding Medezeggenschap is een krachtig instrument voor het waarborgen en verbeteren van de kwaliteit in het hoger onderwijs. Het vormt een belangrijk onderdeel van het interne kwaliteitszorgstelsel van een instelling. Zowel in het wetsvoorstel Besturing en Bekostiging als in de Strategische Agenda wordt aandacht gegeven aan het kracht bijzetten van de medezeggenschap. Ook speelt medezeggenschap een gewichtige rol in het nieuwe accreditatiestelsel. In dit licht heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) ons gevraagd hen van relevante informatie te voorzien. Het ministerie heeft aangekondigd de taken van de medezeggenschapsraden op instellingen onder de loep te willen nemen en eventueel te willen versterken. Daarnaast bestaat het vermoeden dat er grote verschillen bestaan tussen de medezeggenschap op de diverse instellingen en in het bijzonder tussen hogescholen en universiteiten. Het is dan ook van groot belang om deze verschillen inzichtelijk te maken en deze veelheid aan informatie te ordenen. Onderwijsbestuurders en studenten hebben volgens ons ook groot belang bij het in kaart brengen van de huidige stand van zaken in de medezeggenschap. Samen vormen dit de redenen voor het ISO om onderzoek te doen onder zijn lidorganisaties. Op deze manier is het ISO in staat een helder beeld van de huidige medezeggenschap te geven. Het onderzoek heeft mede door de brede opzet en de medewerking van veel betrokkenen een grote diversiteit aan informatie opgeleverd. In totaal hebben er 23 lidorganisaties van het ISO meegewerkt aan het onderzoek. Deze 23 organisaties vormen de medezeggenschap op tien hogescholen en dertien universiteiten. Het is van groot belang dat de status en structuur van de medezeggenschap in het hoger onderwijs in kaart wordt gebracht. Het functioneren van de medezeggenschap draait niet alleen om het scheppen van wettelijke kaders. Met dien verstande is er in dit onderzoek naast de tevredenheid over de juridisch verankerde instemming- en adviesrechten ook aandacht gegeven aan de relationele aspecten met betrekking tot het College van Bestuur. Daarnaast is de medezeggenschapstudenten gevraagd naar de manier waarop zij gefaciliteerd worden en de tijd die zij per maand besteden aan medezeggenschapwerk waaronder ook het aantal vergaderingen. Tevens gaat er aandacht uit naar de communicatie tussen medezeggenschapsraden, deelraden en opleidingscommissies. Andere interessante elementen in het onderzoek zijn de verkiezingen en de betrokkenheid van studenten bij medezeggenschap in het algemeen. Uit deze onderzoeksfacetten zal een aantal aandachtspunten geformuleerd worden. Naast de onderzoeksresultaten zullen wij ook aandacht schenken aan onze voornemens om een Landelijke Werkgroep Medezeggenschap te starten en we benoemen graag een goed voorbeeld van studenteninspraak dat buiten de vaste kaders is vormgegeven. De opleiding Fysiotherapie op de Hogeschool Zuyd in Heerlen hanteert een unieke vorm van medezeggenschap. 4

5 2. Onderzoeksresultaten Het onderzoek naar de stand van zaken van medezeggenschap is uitgevoerd onder 23 lidorganisaties van het ISO. Deze lidorganisaties bestaan uit fracties of hele medezeggenschapsraden van zowel hogescholen als universiteiten. De organisatie van de medezeggenschap en de manier waarop deze is vormgegeven verschilt van instelling tot instelling. Van de 23 lidorganisaties zijn er 18 raden samengesteld op basis van een ongedeelde raad 1. Dit houdt in dat personeelsleden en studenten samen zitting nemen in de medezeggenschap en er geen aparte stem is voor de personeelsgeleding dan wel studentgeleding. In totaal komen er vijf gedeelde raden voor 2. Deze gedeelde raden vormen raden van universiteiten. Op zowel universiteiten als hogescholen wordt er gewerkt met fracties en individuele leden. In totaal opereert 48% van de studenten in fracties. Dit houdt in dat er door meer partijen lijsten worden samengesteld. Naar aanleiding van het aantal behaalde stemmen wordt er berekend op hoeveel zetels een partij recht heeft. De zetels worden opgevuld door de leden die op de kieslijst hebben gestaan. 26% van de studenten werkt met individuele leden die zich ook individueel verkiesbaar stellen. De personen met de meeste stemmen nemen zitting in de medezeggenschapsraad. Er zijn ook instellingen waar met beide mogelijkheden gewerkt wordt. Deze instellingen vormen in totaal 26%. Een voorbeeld van zo n instelling is de Universiteit Utrecht. Op verschillende hogescholen is het ook mogelijk om zowel via fracties of als individuen te participeren in de raad, maar in de praktijk zijn er maar twee hogescholen die fracties in de raad hebben. Het aantal zetels in de raad dat bekleed wordt door studenten verschilt van instelling tot instelling. In totaal hebben vijf van de ondervraagde universiteiten 9 studentzetels in de raad. Vier universiteiten hebben 12 zetels, twee instellingen hebben minder dan 9 studentzetels ter beschikking, een instelling heeft 10 studentzetels en nog eens een instelling meer dan 12. In totaal zijn er drie hogescholen met 10 studentenzetels, drie met 12 zetels, twee met 9 zetels en een met 11 zetels. Ook heeft één hogeschool minder dan 9 studentzetels ter beschikking. Geen enkele raad heeft meer dan 12 zetels. Bij alle ondervraagde ongedeelde raden hebben de studenten evenveel zetels als de personeelsleden. Er is één uitzondering. Op de Vrije Universiteit zijn er 9 studentzetels terwijl de personeelsgeleding 21 zetels telt. Wel is het zo dat de stem van de studentengeleding gelijk is aan de stem van de personeelsleden, waardoor er geen scheve machtsverhouding tussen beide geledingen optreedt. 2.1 Relatie CvB De relatie met het College van Bestuur is van groot belang voor het functioneren van de medezeggenschap. Ook de medezeggenschappers zelf geven te kennen dat deze relatie essentieel is. Met dien verstande is de studenten gevraagd om aan te geven hoe het met die relatie gesteld is. Op dit punt bestaat er, in tegenstelling tot andere onderzochte facetten, weinig verschil tussen hogescholen en universiteiten. 1 Ongedeelde Raden: Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Maastricht, Universiteit Utrecht, Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit van Tilburg, Universiteit Twente, Radboud Universiteit Nijmegen, Universiteit van Leiden, Hanzehogeschool Groningen, Hogeschool Drenthe, Meppel, Christelijke Hogeschool Windesheim, Zwolle,Saxion Hogescholen, Deventer en Enschede, Hogeschool Arnhem Nijmegen, De Haagse Hogeschool, Den Haag, Hogeschool InHolland, Den Haag, Hogeschool van Rotterdam, Hogeschool Utrecht, Fontys Hogescholen, Den Bosch en Tilburg. 2 Gedeelde Raden: Open Universiteit, Universiteit van Amsterdam,Vrije Universiteit, TU Delft, Wageningen Universiteit. 5

6 Gemiddeld zijn er 1,27 vergadermomenten per maand tussen de medezeggenschapsraden en het CvB. Op universiteiten vinden er iets meer vergaderingen plaats dan op hogescholen, respectievelijk 1,41 en 1,13 keer per maand. Om deze vergaderingen voor te bereiden en andere taken uit te kunnen voeren, vergadert de raad of delen van de raad zelf gemiddeld vijf tot zes keer per maand, inclusief de commissievergaderingen, vooroverleggen en studentenoverleg. Zowel hogeschool- als universiteitsraden geven aan zowel formeel als informeel contact te hebben met de bestuurders van de instelling. 22 % van de ondervraagden geeft aan dat er voornamelijk formeel contact bestaat. 84% heeft naast formeel ook geregeld informeel contact met het CvB. Een enkeling, de TU in Delft, geeft aan veel informeel contact te hebben. In het algemeen is 87% tevreden over de relatie en het contact met het CvB. Ondervraagden zeggen het volgende: Het contact is altijd hartelijk, we worden serieus genomen, en we kunnen altijd naar binnen wandelen. De Universiteit van Tilburg zegt: We kunnen altijd terecht met vragen. De Haagse Hogeschool geeft aan dat er een goede dialoog plaatsvindt. Op universiteiten is er niemand die ontevreden tot zeer ontevreden is. Eén hogeschool is ontevreden en geeft te kennen dat de medezeggenschap vaak als hindernis wordt gezien en niet als partner. Overigens geven de tevreden ondervraagde studenten wel aan dat de goede relatie niet per definitie betekent dat alles op rolletjes loopt. Een goede relatie wil immers niet per definitie zeggen dat er geen geschillen of problemen ontstaan. Diverse ondervraagden maken de volgende kanttekeningen bij de relatie met het CvB: Toezeggingen zijn rijkelijk laat of in afgezwakte vorm, CvB moet zich meer verdiepen in praktische zaken waar wij mee bezig zijn, en besluiten zijn niet altijd voldoende beargumenteerd. 2.2 Relatie deelraden en OC s Naast de medezeggenschapsraden bestaan er ook nog deelraden of faculteitsraden en opleidingscommissies. In dit onderzoek is de lidorganisaties gevraagd naar de communicatie met deze deelraden en opleidingscommissies. Van de ondervraagde hogeschoolstudenten vindt 40% de communicatie tussen de medezeggenschap en deelraden/ faculteitsraden goed tot zeer goed. Zij zeggen het volgende: Er zijn contactpersonen in de raad ingesteld en we hebben meerdere contactmomenten per jaar en er wordt goed gereageerd. Zo vindt er op de Hogeschool van Rotterdam maandelijks overleg plaats. Bij drie medezeggenschapsraden verloopt de communicatie met de deelraden/ faculteitraden stroef en deze noemen de communicatie slecht tot zeer slecht. Op de vraag of ze hun antwoord kunnen toelichten zeggen zij: Niet alle deelraden functioneren goed, waardoor communicatie lastig wordt, er zijn meer instituten dan medezeggenschapsleden; communicatie kost enorm veel tijd en er is eigenlijk te weinig contact. De Hogeschool Utrecht geeft aan dat er te weinig gebruik gemaakt wordt van kennisuitwisseling. Hanzehogeschool geeft aan dat krachten lang niet altijd gebundeld worden. 54% van de universiteitsstudenten is van mening dat de communicatie tussen de centrale raad en de faculteitsraden goed verloopt. 15% geeft aan de relatie zeer goed te vinden. Meer organisaties melden dat er goed contact is omdat elke faculteit vertegenwoordigd wordt. De Universiteit Utrecht, de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam geven aan dat er eens per zes weken een vergadering met de faculteitsraden plaatsvindt. De Radboud Universiteit Nijmegen voert formeel 7 keer per jaar overleg. In totaal vindt 9% de communicatie slecht: Het is lastig om ze te motiveren, er is geen vast overleg en we hebben weinig kennis van elkaars doelen. Geen enkele ondervraagde zegt de communicatie zeer slecht te vinden. Overigens kent de Wageningen Universiteit geen facultaire raden. 6

7 Over het algemeen verloopt de communicatie tussen medezeggenschapsraden en deelraden/ faculteitsraden wel beter dan met opleidingscommissies. Vooral hogescholen geven aan dat de communicatie niet altijd op rolletjes loopt. Maar liefst acht van de tien raden noemt de communicatie slecht tot zeer slecht. Geen enkele ondervraagde geeft aan de relatie goed tot zeer goed te vinden. De ondervraagden melden meerdere malen dat opleidingscommissies niet goed functioneren en dat er formeel geen communicatielijnen met deze raden zijn: Er is geen vast overleg tussen CMR en OC en opleidingscommissies staan dichter bij deelraden. 39% van de universitaire studenten betitelt de communicatie met opleidingscommissies als slecht tot zeer slecht: OC s zijn onbereikbaar, er is incidenteel contact, en we kennen elkaar nauwelijks. Meerdere respondenten geven aan dat het contact via faculteiten verloopt. De faculteiten vormen de extra schakel tussen de centrale raad en de opleidingscommissies. Toch bemoeilijkt deze schakel in veel gevallen de communicatie met opleidingscommissies. Twee instellingen geven aan dat de extra schakel geen moeilijkheden oplevert en noemen de communicatie met opleidingscommissies goed. Op de Universiteit Maastricht maken opleidingscommissies bijvoorbeeld deel uit van een speciaal overleg waarbij faculteiten ook aanwezig zijn. Hierdoor verloopt de communicatie goed. Ook elk raadslid van de Wageningen Universiteit gaat naar tenminste twee opleidingscommissies. Zij geven aan dat er veel goede ideeën van opleidingscommissies komen die vervolgens vaak opgepakt worden door de studentenraad. Echter geen enkele respondent geeft aan de communicatie zeer goed te vinden. Niet alle ondervraagde studenten waren van mening dat een slecht contact van de centrale raad met de OC s doorwerkt op het functioneren van de medezeggenschap en de bijbehorende activiteiten. Andere studenten gaven wel aan dat er intensiever ingezet moeten worden op het versterken van de contacten door bijvoorbeeld het plannen van vaste overleggen om zo op de hoogte te kunnen zijn van de gevolgen van centrale besluitvorming voor de organisatie op opleidingsniveau en andersom. Dit contact kan al dan niet getrapt verlopen via facultaire dan wel deelraden. 2.3 Huishoudelijk Reglement Op de vraag of er op de instelling gebruik gemaakt wordt van een huishoudelijk reglement geeft 96% aan dat dat inderdaad het geval is. Eén lidorganisatie geeft aan dat het huishoudelijk reglement een hele oude versie betreft, die geen enkele waarde meer heeft, niet nageleefd wordt en antwoordt daarom ontkennend. Dezelfde lidorganisatie meldt dat het huishoudelijk reglement niet vastgesteld wordt aan het begin van een zittingsperiode en ook niet uitgereikt wordt aan de leden. Alle ondervraagde universiteiten geven aan dat het huishoudelijk reglement wordt nageleefd. Ook alle hogescholen, op de bovengenoemde enkeling na, zijn van menig dat het reglement nageleefd wordt. De helft van de ondervraagde medezeggenschappers op hogescholen meldt een aantal afwijkingen van het huishoudelijk reglement: De Hogeschool Utrecht geeft te kennen dat zij instemming op de begroting hebben. Op de Hogeschool InHolland bestaat er de mogelijkheid tot schorsing wanneer studentleden niet komen opdagen. Ook bij universiteiten zijn afwijkingen niet onbekend. Op een aantal universiteiten zijn er verruimde bevoegdheden. Zo heeft de Universiteit van Amsterdam instemmingsrecht op maatregelen betreffende studieloopbaanregelingen, en de Wageningen Universiteit op het budget voor studentfaciliteiten en op gezondheid en veiligheid. De Rijksuniversiteit Groningen geeft aan dat er een mogelijkheid bestaat om zogenaamde lijmcommissies in te stellen wanneer de raad en het College van Bestuur er niet uitkomen in een reguliere vergadering. Deze lijmcommissies zorgen er uiteindelijk voor dat er toch compromissen gesloten kunnen worden bij geschil. 7

8 2.4 Bevoegdheden De bevoegdheden van de medezeggenschap staan vaak ter discussie. Sommigen vinden dat de bevoegdheden verruimd zouden moeten worden en anderen willen de bevoegdheden liever laten zoals ze zijn. Met dien verstande is er in het onderzoek aandacht geschonken aan de mate van tevredenheid over de bevoegdheden en de redenen voor deze (on)tevredenheid. Over de hele linie is 65% tevreden tot zeer tevreden over de bevoegdheden. Gedifferentieerd naar hogescholen en universiteiten, is 70% van de medezeggenschappersraden op hogescholen tevreden tot zeer tevreden en op universiteiten 61%. Geen enkele hogeschoolstudent is echt ontevreden, drie raden zijn niet ontevreden maar ook niet tevreden. 15% van de universitaire studenten is ontevreden. De universitaire studenten die melden ontevreden te zijn hebben daar de volgende redenen voor: Adviesrecht is poppenkast, het is soms niet duidelijk waar we precies adviesrecht over hebben, en we worden alleen serieus genomen bij instemmingsrecht. Een enkele lidorganisatie zegt: Alle keren dat we gebruik hebben gemaakt van instemmingsrecht zijn door het CvB genegeerd: we hebben veel confrontaties gehad die tot weinig hebben geleid. Van de 61% die aangeeft tevreden te zijn over de bevoegdheden zegt hierover: We mogen over veel dingen meepraten, inspraak krijgen we altijd, en we hebben veel ruimte en vrijheid. De Rijksuniversiteit Groningen zegt: Alles wat het college besluit gaat ter kennisgeving langs de raad ook al hebben zij formeel geen instemming. Bovendien zit er zelfs een studentlid bij de collegevergadering, die overigens ook formeel niet meer inspraak oplevert. Hogeschoolstudenten zijn niet echt ontevreden, maar studenten die aangeven niet tevreden en niet ontevreden te zijn zeggen het volgende: Er wordt naar ons geluisterd, maar soms worden we gewoon vergeten, af en toe worden we gepasseerd en in de praktijk verliezen we vaak het politieke spel. Tevreden hogeschoolstudenten melden: de rechten volstaan, en we hebben meer rechten en bevoegdheden door de fusie. De Hanzehogeschool zegt: We hebben instemmingsrecht op vrijwel alle CvB besluiten.. Omdat niet elke medezeggenschapper tevreden is met de rechten en bevoegdheden, is de studenten gevraagd op welke punten zij graag meer bevoegdheden zouden willen hebben. Volgens enkele hogeschoolstudenten zou hun medezeggenschapsraad meer kracht bijgezet kunnen worden door het recht van amendement, instemmingrecht op de begroting en op de benoeming van collegeleden. Meerdere medezeggenschappers zouden het recht van amendement op beleidstukken graag ingevoerd zien. Een enkele lidorganisatie zegt eigenlijk genoeg bevoegdheden te hebben, maar zou deze beter willen inzetten en wil daarmee iets meer lef tonen. Universitaire medezeggenschappers zeggen graag instemming te willen op de richtlijnen voor het OER en op de begroting. Ook het amendementsrecht wordt genoemd en sommige studenten zouden meer betrokken willen zijn bij fusies en bij opheffing van een opleiding. Daarnaast werd er meerdere malen aangeven dat het wenselijk is om een student in de Examencommissie te laten plaatsnemen. Op het moment van geschil zouden universitaire studenten steviger in hun schoenen willen staan: Er moet niet alleen gekeken worden naar hoe reëel iets is dat er door het CvB wordt voorgesteld, maar hoe reëel het is dat een studentenraad iets weigert. 2.5 Vergoedingen Om de vergoedingen voor medezeggenschapswerkzaamheden inzichtelijk te krijgen werd de medezeggenschappers gevraagd aan te geven op welke manier hun inspanningen worden vergoed. Hierbij is ook aandacht geschonken aan de tevredenheid over deze vergoeding. Om deze bevindingen beter in perspectief te kunnen plaatsen is er ook een overzicht gemaakt van de tijdbesteding. In deze tijdbesteding was het oorspronkelijk de bedoeling om deze tijdsbesteding te differentiëren naar daadwerkelijk bestede uren en de tijd waarop de vergoedingen officieel zijn vastgesteld. Helaas is dit 8

9 laatste onmogelijk gebleken omdat veel medezeggenschappers geen document konden vinden waarin vermeld stond waarop de vergoedingen gebaseerd zijn of er geen tijdsaanduiding werd aangegeven. Daarom is de vergoeding alleen gekoppeld aan de daadwerkelijke tijdsbesteding van de medezeggenschappers. Verder is er in het onderzoek aandacht geschonken aan de tevredenheid van de ondervraagde medezeggenschappers over de vergoedingen. Overigens zijn ook hier weer grote verschillen tussen universiteit- en hogeschoolstudenten wat de tijdsbesteding en de bijbehorende vergoeding betreft. Op universiteiten ontvangt de 46,2 % van de medezeggenschappers een vaste vergoeding per maand met daarbovenop een beurs of afstudeersteun 3. 23% ontvangt maandelijks een vaste vergoeding. Twee van de 13 instellingen vergoeden de vergaderingen. Geen enkele universitaire student ontvangt een vergoeding per uur. In onderstaande tabel zijn de vergoedingen opgenomen. Vergoedingen op universiteiten: Vaste vergoeding per maand plus beurs of afstudeersteun Vaste vergoeding 165,84 per maand plus 7 maanden extra basisbeurs Vaste vergoeding 181,50 per maand plus 12 maanden basisbeurs Vaste vergoeding 196,- per maand plus 7 maanden basisbeurs Vaste vergoeding 140,- per maand plus 12 maanden basisbeurs Vaste vergoeding 369,20 per maand (12mnd) plus 6 maanden basisbeurs Vaste vergoeding 116,17 per maand (11mnd) plus 3226,38 per jaar Vaste vergoeding per maand Vaste vergoeding 400,- per maand 4 Vaste vergoeding 550,- per maand (12mnd) Vaste vergoeding 670,- per maand(12mnd) Vaste vergoeding per jaar Vaste vergoeding 4500,- per jaar Vergoeding per vergadering Vaste vergoeding 113,50 per vergadering plus basisbeurs Vaste vergoeding 80,- per vergadering 180 uur 260 uur 120 uur 160 uur 120 uur 160 uur 50 uur 24 uur 140 uur 80 uur 17 uur 20 uur Anders 3 maal 924,- plus 4 maanden basisbeurs 40 uur 3 Het bedrag van de beurs staat gelijk aan de maandelijkse basisbeurs van de studiefinanciering. 4 Aantal maanden onbekend. 9

10 Op hogescholen ontvangt de helft een vaste vergoeding per vergadering, één instelling geeft een vergoeding per uur, twee instellingen een vergoeding per maand en twee instellingen een combinatie van vergoedingen per maand plus een beurs of een andere combinatie. Ook deze vergoedingen zijn opgenomen in een tabel. Vergoedingen op hogescholen: Vaste vergoeding per vergadering Vaste vergoeding 50,- per vergadering Vaste vergoeding 54,- per vergadering Vaste vergoeding 55,- per vergadering Vaste vergoeding 70,- per vergadering Vaste vergoeding per vergadering maar niet bekend hoeveel Vaste vergoeding per uur Vaste vergoeding 9,16 per uur op basis van vier uur per week Vaste vergoeding per maand Vaste vergoeding 125,- tot 300,- naar gelang aanwezigheid Vaste vergoeding van 160,- per maand Combinatie Vaste vergoeding van 140,- per maand plus 900,- per jaar Vaste vergoeding per kwartaal van 340,50 en 25,- tegemoetkoming voor printkosten en mogelijkheid tot maximaal 6 maanden basisbeurs 40 uur 25 uur 20 uur 20 uur 8 uur 20 uur 50 uur 80 uur 100 uur 60 uur Op de vraag of studenten tevreden zijn met de vergoeding antwoordt 84% van de universitaire studenten tevreden tot zeer tevreden te zijn. Niemand is ontevreden. 15% van de ondervraagden antwoordt neutraal. Hogeschoolstudenten zijn over het algemeen minder tevreden dan universitaire studenten. Twee raden zijn daar ontevreden tot zeer ontevreden. Vier raden zijn wel tevreden en nog eens vier raden antwoorden neutraal. Maar liefst vier van de tien raden van hogescholen zouden een andere financiële regeling kiezen, mochten zij het voor het zeggen hebben. Bij universitaire studenten is dit 23%. Een deel van de medezeggenschappers op hogescholen geeft aan liever een beurs te krijgen. Andere hogeschoolstudenten geven aan dat een vaste vergoeding per maand wenselijker zou zijn dan een vergoeding per vergadering. Bij de vergoeding per vergadering gaat men namelijk niet uit van de voorbereidingstijd, maar alleen van de vergadertijd. In het algemeen kan er gezegd worden dat studenten van hogescholen minder vergoeding ontvangen dan universitaire studenten. Het verschil in vergoeding is deels toe te schrijven aan een verschil in tijdsbesteding. Het is namelijk opvallend dat medezeggenschappers op hogescholen gemiddeld 42,30 uren per maand besteden aan medezeggenschapsactiviteiten tegenover 105,46 uren op universiteiten. Diverse medezeggenschappers, van zowel hogescholen als universiteiten, geven aan te weinig tijd te hebben om alle activiteiten op te kunnen pakken. Als hogeschoolstudenten meer tijd ter beschikking 10

11 zouden krijgen dan zouden zij meer tijd besteden aan het intensiveren van het contact met eigen studenten, meer onderzoek doen, meer notities schijven en in externe contacten investeren. Ook zouden zij zich meer proactief en agendasettend opstellen. Over het algemeen hebben universitaire studenten genoeg tijd om hun activiteiten uit te voeren. Als ze aangeven te weinig tijd ter beschikking te hebben dan zouden ze meer tijd willen besteden aan het schrijven van notities, intensiveren van contacten met de achterban en het bezoeken van externe bijeenkomsten. De Erasmus Universiteit van Rotterdam geeft aan meer tijd te willen besteden aan het uitbrengen van een medezeggenschapskrant. Daarnaast geeft de Radboud Universiteit Nijmegen aan tijd te willen investeren in een grondige herziening van het medezeggenschapsstelsel en het maken van overdrachtsdocumenten. Overigens wordt niet aan alle medezeggenschapsraden een fysieke ruimte om te vergaderen of voor te bereiden toegekend. Op universiteiten heeft 15% geen kamer ter beschikking. Op hogescholen ligt dit op 30%. Daarnaast geven verschillende raden die wel toegang hebben tot een eigen fysieke ruimte aan dat de ruimte te klein is of niet over de juiste computer- en printfaciliteiten beschikt. 2.6 Betrokkenheid studenten De betrokkenheid van de eigen studenten bij het medezeggenschapswerk laat vaak te wensen over. Veel medezeggenschapsstudenten zijn dan ook ontevreden over deze betrokkenheid. Gemiddeld is maar liefst 69% van de medezeggenschappers ontevreden tot zeer ontevreden over de betrokkenheid van hun eigen achterban. Gedifferentieerd naar hogescholen en universiteiten bedragen deze percentages respectievelijk 80% en 62%. Op universiteiten is maar 15% tevreden over de betrokkenheid. Op de Wageningen Universiteit is de raad tevreden over de betrokkenheid en zegt hierover: studenten weten wie wij zijn, we hebben een groot netwerk en krijgen een goede respons. Op hogescholen is 9% tevreden. Op de vraag om de ontevredenheid toe te lichten werd er in bijna alle gevallen aangegeven dat medezeggenschap niet leeft: Studenten zijn onverschillig en niet betrokken, medezeggenschap is een ver-van-mijn-bed-show, er zijn weinig verkiesbare studenten en er zijn momenteel diverse zetels niet bekleed. Ook werd er meerdere malen aangegeven dat het bijna nooit lukt om studenten écht te betrekken: Studenten beseffen vaak niet wat een raad allemaal kan doen en we krijgen weinig input. De medezeggenschap van Saxion Hogescholen zegt: Voor veel studenten heeft medezeggenschap te weinig prioriteit in het speelveld van studie, bijbaan en sociaal leven. 2.7 Verkiezingen Tegenvallende betrokkenheid van de eigen studenten heeft vaak weerslag op de verkiezingsopkomst. In het onderzoek is daarom een aantal vragen gewijd aan de verkiezingen. Op 19 van de 23 ondervraagde lidorganisaties zijn er dit jaar verkiezingen gehouden. Op alle universiteiten, behalve de Open Universiteit, zijn er het afgelopen jaar verkiezingen uitgeschreven 5. In totaal hielden zeven van de tien hogescholen verkiezingen. De opkomstpercentages van hogescholen en universiteiten liggen erg ver van elkaar vandaan: op hogescholen is er een gemiddelde opkomst van 4,8%, tegenover 26,3% op universiteiten. De Rijksuniversiteit Groningen spant met een opkomst van 39% de kroon. Groningen wordt nauw gevolgd door de Universiteit van Wageningen (38%) en de Technische Universiteit in Delft (35%). Het opkomstpercentage van de Erasmus Universiteit Rotterdam bedraagt 12% en is de laagste van de 13 ondervraagde universiteiten. Op de Hanzehogeschool is er een opkomstpercentage van 12% en heeft daarmee het hoogste opkomstpercentage van de 10 5 De Open Universiteit schrijft eens per twee jaar verkiezingen uit. 11

12 ondervraagde hogescholen. Hogeschool InHolland heeft van alle ondervraagde lidorganisaties de laagste opkomst: 1,5%. Over de verkiezingen en de moeilijkheid om studenten te doordringen van het feit dat ze moeten stemmen, zeggen de ondervraagden het volgende: meeste studenten weten wat stemrecht is maar gebruiken het niet, studenten vinden de verkiezingen voor medezeggenschap niet interessant genoeg en je moet mensen naar de stembus schoppen. Daarnaast vereisen verkiezingen vaak veel financiële middelen en inspanningen. Maar welke middelen hebben medezeggenschappers ter beschikking om de verkiezingen de organiseren? De meeste universiteitsstudenten hebben een budget ter beschikking. Dit budget wordt opgemaakt uit gelden verworven via de instelling en/of uit de eigen medezeggenschapsbegroting. Op de Universiteit Twente is er budget naar rato van het aantal zetels en de Universiteit Leiden ontvangt een campagnebedrag afhankelijk van het aantal leden. Eén universiteit geeft aan maar liefst ter beschikking te hebben, maar dit is nadrukkelijk de uitzondering op de regel. Alle andere universiteiten moeten het met veel minder budget doen. De meeste ondervraagden geven aan dat zij een budget van enkele honderden euro s hebben. Naast financiële middelen mogen de universitaire studenten gebruik maken van print- en webfaciliteiten. Een universiteit geeft aan dat er een krantje uitgebracht wordt (op kosten van de instelling) waarin alle kandidaten zijn opgenomen. Ook hogescholen hebben vaak wel financiële middelen, zowel bestaande uit medezeggenschapsbudget als geld uit de eigen begroting ter beschikking en medezeggenschapstudenten mogen gebruik maken van het intranet. Er zijn ook hogescholen die geen budget vanuit de instelling krijgen en zelf geheel verantwoordelijk zijn voor de financiële middelen. Daarnaast maken diverse hogescholen onderscheid tussen centrale en individuele campagnes. Voor centrale campagnes is er vaker budget beschikbaar en voor individuele campagnes moet er geld uit eigen middelen komen. Ondanks het feit dat lidorganisaties, zowel van universiteiten als van hogescholen, een budget ontvangen dan wel gedeeltelijk zelf financieren zeggen de studenten: Campagnevoeren draait momenteel vooral op manpower en niet op moneypower. Maar liefst de helft van de lidorganisaties afkomstig van hogescholen is ontevreden tot zeer ontevreden over de middelen die er beschikbaar zijn voor het campagnevoeren. Redenen voor deze ontevredenheid zijn: Van dit geld kun je slechts een paar flyers en posters bekostigen, ludieke acties (voor meer bekendheid) moeten uit eigen zak betaald worden en individuele inspanningen worden vaak niet gesteund. Daarnaast is er een lidorganisatie die aangeeft dat posters vaak verwijderd worden op hun instelling. Vier van de tien ondervraagde studenten zijn wel tevreden over de beschikbare middelen en geven aan het budget toereikend te vinden. Op universiteiten is 46% tevreden met campagnemiddelen. Zij geven aan dat het budget voldoende is en dat gebruik gemaakt wordt van erg professioneel materiaal.15% van de ondervraagden is ontevreden over de beschikbare campagnemiddelen. Niemand is zeer ontevreden. De ontevredenheid wordt deels veroorzaakt door een te krap budget, maar universitaire studenten zeggen ook: Het CvB zou meer aandacht moeten geven aan verkiezingen, er moet meer aandacht in de krant komen, en studenten moeten bereikt mogen worden via oproepjes tijdens colleges. Maar liefst 38% antwoordt neutraal en zegt niet tevreden en niet ontevreden te zijn. 12

13 3 Aandachtspunten Het onderzoek toont aan dat er grote verschillen bestaan tussen instellingen en tussen hogescholen en universiteiten. Concrete algemene onderwijsbrede aanbevelingen zijn moeilijk te formuleren omdat de wenselijkheid van deze aanbevelingen gerelateerd zijn aan de cultuur van een instelling. Wel is het mogelijk om een aantal aandachtspunten te benoemen. Deze aandachtspunten dienen ter inspiratie voor belanghebbenden. Zowel het ministerie als collegeleden en studenten kunnen deze aandachtspunten in acht nemen. 3.1 Extern Het ISO formuleert de volgende externe aandachtspunten: 1. Betrokkenheid van eigen studenten bij medezeggenschap moet vergroot worden. In de praktijk blijkt het stimuleren van betrokkenheid van de achterban erg lastig en tijdrovend. Toch is deze betrokkenheid belangrijk voor de legitimiteit van de raad en het is essentieel voor het activeren van een kwaliteitscultuur binnen een instelling. De lage betrokkenheid kan doorwerken in de verkiezingsopkomst. Voldoende middelen voor verkiezingscampagnes zijn dan ook van groot belang. Wanneer de beschikbare middelen ontoereikend zijn, is het onmogelijk om de bekendheid en de daarbij horende betrokkenheid te vergroten. 2. Er blijkt een discrepantie te bestaan tussen het aantal uren dat een medezeggenschapper van een hogeschool besteedt in vergelijking met een universiteitsstudent in de medezeggenschap. Meer uren betekent niet per definitie dat de medezeggenschap beter functioneert. Toch is het gat tussen 105,46 en 42,30 uren per maand enorm groot. Hogescholen zouden naar mogelijkheden moeten zoeken om hogeschoolstudenten meer ruimte te geven om hun medezeggenschapsactiviteiten uit te breiden. Hierin moet de hoogte van de vergoedingen ook worden meegenomen. 3. Het feit dat niet alle ondervraagden een eigen kamer hebben om de medezeggenschapsactiviteiten voor te bereiden of te vergaderen bemoeilijkt het medezeggenschapswerk. Het is dan ook van groot belang dat alle medezeggenschapsstudenten een fysieke ruimte toegekend krijgen, die groot genoeg is en over voldoende computer- en printfaciliteiten beschikt. 4. Contacten tussen centrale medezeggenschapsraden en opleidingscommissies blijken in de meeste gevallen stroef te verlopen. Veelal wordt als reden aangegeven dat er weinig inspanningen zijn of dat de bereikbaarheid van OC s moeilijk is. Ook is het zo dat OC s vaak weinig aandacht krijgen en in veel gevallen niet functioneren of gewoonweg niet bestaan. Daarentegen zijn OC s wel een belangrijke speler in het kwaliteitszorgsysteem van een opleiding en daarmee ook van de instelling. Daarom zou er meer aandacht moeten komen voor de OC s en instellingen zouden de OC s beter moeten promoten of positioneren. Hierdoor zou de noodzaak voor medezeggenschapsraden om contact te onderhouden met de OC s ook vergoot worden en kan er een betere kennisuitwisseling tot stand komen. 5. Helaas komt het regelmatig voor dat de reglementen niet zoals beoogd worden nageleefd. Het is van groot belang om deze reglementen beter na te leven en een juiste invulling te geven aan de rechten zoals ze geformuleerd worden in de WHW. Ook hebben sommige raden ruimere bevoegdheden dan de WHW voorschrijft. Deze ruimere bevoegdheden verschillen van instelling tot instelling wat het moeilijk maakt om specifieke aanbevelingen te doen voor het verruimen van bevoegdheden. Toch raden wij aan om de verruiming van de volgende bevoegdheden door te voeren: 1) duidelijke en heldere formulering van adviesrechten, 2) recht 13

14 van amendement op beleidsstukken, 3) instemming op de begroting, en 4) instemming op de richtlijn Onderwijs en Examen Regelingen (OER). Daarnaast moet overwogen worden of studenten kunnen deelnemen in de examencommissie. Uiteraard zou de agenda dan opgesplitst moeten worden in een gedeelte over individuele casuïstiek, waar de student niet bij is en een algemeen gedeelte. Zo hoeft de student niet belast te worden met individuele zaken van andere studenten en kan ook de privacy gegarandeerd worden. 3.2 Werkgroep Landelijke Verkiezingen Het ISO is in samenwerking met de LSVb en het daarbij aangesloten LOF en SOM een werkgroep landelijke verkiezingen gestart. De achterban van beide organisaties kunnen actief participeren in de werkgroep die als doel heeft om op landelijk niveau aandacht te schenken aan lokale verkiezingen. In eerste instantie richt deze werkgroep zich op de verkiezingen in de maand mei, want dan is er een scala aan instellingen dat verkiezingen organiseert. De werkgroep stelt budget ter beschikking voor de promotie van medezeggenschap en gaat ook op zoek naar sponsorgelden om het bedrag te verhogen. Er worden bekende Nederlanders benaderd om lokaal de verkiezingsdagen te bezoeken en te ondersteunen, en er wordt promotiemateriaal ontwikkeld. 15 van de 23 instellingen zeggen interesse te hebben in deelname aan een landelijke werkgroep. Deze 15 lidorganisaties geven aan dat er op deze manier meer landelijke bekendheid kan komen voor medezeggenschapswerk: Studenten moeten doodgegooid worden met de campagne, elke inspanning om verkiezingen te promoten is meegenomen en verschillende instellingen lopen tegen dezelfde problemen aan. Maar ook: uitwisseling op landelijk niveau is goed, het kan zorgen voor creatieve kennisdeling en het schept duidelijkheid. 14

15 4. Hogeschool Zuyd: Studenteninspraak buiten de vaste kaders Onlangs was het ISO op werkbezoek bij de opleiding Fysiotherapie aan de Hogeschool Zuyd in Heerlen. Deze opleiding heeft bewezen dat het mogelijk is studenteninspraak buiten de vaste kaders te organiseren. Zowel docenten als studenten dragen op unieke wijze gezamenlijke verantwoording voor de kwaliteit van de opleiding. Deze manier van studenteninspraak heeft een bijdrage geleverd aan de kwaliteit van de opleiding. Het resultaat van deze kwaliteitsverbeteringslag is de toekenning van een bijzonder kwaliteitskenmerk door de Nederlands Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). De opleiding Fysiotherapie scoorde namelijk 19 maal goed en 2 maal excellent in het adviesrapport dat door het visitatiepanel was opgesteld. Bovendien werden twee aanvragen voor bijzondere kenmerken door de commissie geaccordeerd en inmiddels gehonoreerd. De opleiding Fysiotherapie van de Hogeschool Zuyd is dan ook de eerste opleiding in Nederland en Vlaanderen met bijzondere kenmerken én een bijzonder kwaliteitskenmerk. Met de bijzondere kenmerken onderscheidt de opleiding zich t.o.v. de andere opleidingen Fysiotherapie, met het bijzonder kwaliteitskenmerk onderscheidt deze opleiding zich t.o.v. alle HBO-opleidingen in Nederland en Vlaanderen. De opleiding fysiotherapie van Hogeschool Zuyd heeft de traditionele opleidingscommissie en de studentenvereniging gecombineerd tot een nieuw orgaan: de opleidingsvereniging. Deze bestaat uit zes commissies, van de intro- en outro-commissie (die een kamp organiseert vlak voordat de studenten uitzwermen naar hun praktijkstages en afstudeerprojecten) tot en met de vertegenwoordigingscommissie. Uit deze laatste put men de leden en adviseurs voor de acht organen, zoals het opleidingsbestuur, de blokplanningsgroepen, de medezeggenschapsraad en óók de Examencommissie 6. Het gaat om een mix van inhoud, noodzakelijkheden en ontspanning. De commissies zijn zelf actief in het benaderen van eerstejaars om actief te worden en studenten die al langer in een commissie actief zijn vervullen bijvoorbeeld de rol van voorzitter. Onder andere op deze manier vervullen ouderejaars een duidelijke rol naar jongerejaars. Zij organiseren gedurende het jaar, samen met de opleiding, diverse activiteiten die een waardevolle bijdrage leveren aan het student zijn en het latere beroep. Naast ontspanning en plezier zorgen zij ook voor organisatorische aspecten binnen de opleiding zoals: organisatie van open dagen, meeloopdagen en voorlichting van toekomstige studenten. In totaal zijn 70 van de 400 studenten fysiotherapie actief in de opleidingsvereniging! Daar waar op andere instellingen nauwelijks iemand te vinden is voor de bemensing van opleidingscommissies en dergelijke, is dat bij Fysiotherapie geen probleem. Als we 30 studenten nodig hebben, krijgen we 90 aanmeldingen, zegt Jos Lipsch, docent. Voor dit soort activiteiten kunnen studenten ook studiepunten krijgen, maximaal twee keer 28 uur, terwijl ze er honderden uren aan besteden. En die inzet zie je ook bij de docenten. Op bijvoorbeeld een sportdag doet vanzelfsprekend ook een docententeam erg fanatiek mee. Vanuit de opleiding is er dan ook structureel aandacht voor de vormgeving van betrokkenheid. Tijdens het bezoek is het ISO zeer enthousiast geworden over een deze unieke werkwijze. In de opleidingsvereniging is er geen hiërarchie; docenten en studenten zijn gelijkwaardig aan elkaar. Daarnaast bieden de docenten ruimte aan studenten om zaken binnen de opleiding naar eigen inzichten in te vullen. Het ISO vindt het ook uitzonderlijk dat vereniging- en studentenleven aan elkaar gekoppeld worden door middel van de opleidingsvereniging. Studenten krijgen geen vergoeding voor de drukke werkzaamheden, maar geven zelf aan zeer tevreden te zijn over de opleiding en de extra 6 Bij de Examencommissie is de agenda opgesplitst in een gedeelte over individuele casuïstiek, waar de student niet bij is en een algemeen gedeelte. Zo hoeft de student niet belast te worden met individuele zaken van andere studenten en kan ook de privacy gegarandeerd worden. Alleen al deze splitsing in de agenda werkt erg verhelderend. 15

16 activiteiten die ze naast de colleges organiseren. Het is duidelijk dat een grote motivatie en bevlogenheid om betrokken te zijn bij de opleiding een steentje bijdraagt aan het functioneren van de studenteninspraak en de kwaliteit van de opleiding. Het ISO is zich er van bewust dat het concept van de opleidingsvereniging niet per definitie overal zal werken en is op de hoogte van het feit dat de opleiding studenten aan selectie onderwerpt. Daarnaast is de kans op saamhorigheid in Heerlen groter dan in studentensteden als Amsterdam of Groningen. Toch is het ISO onder de indruk van de manier waarop de Hogeschool Zuyd studenteninspraak organiseert. 16

17 Bijlage 1 De geënquêteerde instellingen en bijbehorende lidorganisatie: Universiteiten (13) Universiteit van Amsterdam - CSR UvA Vrije Universiteit, Amsterdam - VUSO/LSO Technische Universiteit Delft - ORAS Rijksuniversiteit Groningen - SOG Universiteit Maastricht - DOPE Universiteit Utrecht - UU-Raad Open Universiteit - Studentenraad Open Universiteit Nederland Erasmus Universiteit Rotterdam - EUR Universiteit van Tilburg - Fractie Front Universiteit Twente - UReka Universiteit van Wageningen - Veste Radboud Universiteit Nijmegen - SIAM Universiteit van Leiden - SGL Hogescholen (10) Hanzehogeschool Groningen - Hanze Studentenbelangen Vereniging Hogeschool Drenthe, Meppel - CMR Drenthe 7 Christelijke Hogeschool Windesheim, Zwolle - CMR Windesheim Saxion Hogescholen, Deventer en Ensched - CMR Saxion Hogescholen Hogeschool Arnhem Nijmegen - CMR HAN De Haagse Hogeschool, Den Haag - Hogeschoolraad van de Haagse Hogeschool Hogeschool InHolland - HMR InHolland Hogeschool van Rotterdam - CMR Rotterdam Hogeschool Utrecht - MUST Fontys hogescholen - CMR Fontys 7 Hogeschool Drenthe is onlangs gefuseerd met de Christelijke Hogeschool Nederland en omgedoopt tot Stenden Hogeschool. De enquête is uitgezet voor deze fusie. Met dien verstande is de Hogeschool Drenthe nog afzonderlijk opgenomen in deze notitie. 17