PDFLaTeX voor beginners - deel 4

Transcriptie

1 PDFLaTeX voor beginners - deel 4 Wilfried Van Hirtum Versie juli 2015 Het geheim van de smid

2 Copyright 2015 Wilfried Van Hirtum Dit werk wordt vrij gegeven aan de gemeenschap en mag dus gekopieerd, verspreid en aangepast worden mits vermelding van de bron onder voorbehoud dat het resultaat blijft beantwoorden aan deze voorwaarden, dus vrij blijft voor de gemeenschap. Bronvermelding De foto op de titelpagina is gemaakt tijdens een demonstratie van een hoefsmid in L abbaye de la Paix-Dieu in Amay. Door de geharde punt van het gereedschap in een potje koelingsvet op basis van bijenwas te dippen, blijft deze hard. De foto in het voorwoord is op dezelfde locatie genomen.

3 Voorwoord l Homme pense parce qu il a une main Anaxagorus In dit deel staan enkele suggesties om het werken met pdflatex nog leuker te maken. Aan het werk dus... Wilfried Van Hirtum

4

5 Inhoudsopgave 1 Je eigen pakket Schreefloze titels, koppen en bijschriften Het caption-pakket Een beter lettertype: Charter Paragraaftitels in schreefloos lettertype Niet-drijvende figuren en tabellen met een bijschrift Moderne alinea Opsomming zonder puntjes Inhoudsopgave met puntjes, ook bij secties Andere talen Newenvironment Twee figuren naast elkaar Afbeeldingen converteren met behulp van ImageMagick Transformaties met boxen Het fancyvrb-pakket De plaats van vlottende figuren Bibliografie met stijl De bibliografische databank Citeren De bibliografie Het stappenplan voor een bibliografie Meerdere auteurs Hyperref Het hyperref-pakket met de optie backref Het answers-pakket Lange tekst opsplitsen in aparte bestanden De bestandsnaam in het document Tekst absoluut positioneren De letter l in wiskunde-modus Uitlijnen op het decimaalteken in een tabel Boekjes in A5 maken Trefwoordenregister met een figuurtje Referenties Trefwoordenregister

6

7 1 Je eigen pakket Je hebt het misschien al gemerkt dat ik voor de boekjes pdflatex voor beginners een iets andere stijl gebruik dan standaard LaTeX. In de volgende subparagrafen staan de details. Om te beginnen maak je een nieuw pakket aan, en je noemt dit pakket bijvoorbeeld preamble.sty. Het pakket preamble.sty is niets anders dan een stukje LaTeX-broncode met een heleboel \usepackage s en zelfgedefinieerde commando s die je vaak gebruikt. Je kunt zo n preamble.sty schrijven in je favoriete LaTeX-editor en opslaan op een vaste plaats, bijvoorbeeld in de volgende map: Ubuntu: /usr/local/share/texmf/tex/latex/ Windows: c:\localtex\tex\latex Zie LaTeX voor beginners deel 1 [2, Een root toevoegen]. %preamble.sty \usepackage[english, dutch]{babel \usepackage{graphicx, booktabs, url, amsmath, amssymb \usepackage[pdftex, colorlinks]{hyperref \usepackage[t1]{fontenc \usepackage[utf8]{inputenc % =============================================== % ====== Mijn persoonlijke keuze van lettertypes % =============================================== \usepackage[scaled=1.00]{sourcesanspro \usepackage[charter]{mathdesign \usepackage{beramono \usepackage[scaled=1.00]{xcharter \linespread{1.2 \usepackage{makeidx \newcommand{\figuur[3]{ \begin{figure[h] \centering \includegraphics[width=#1]{#2 \caption{#3 \label{figuur:#2 \end{figure \newcommand{\vierkante[2]{\text{#1~#2\ensuremath{{^2 \newcommand{\kubieke[2]{\text{#1~#2\ensuremath{{^3 In plaats van deze commando s steeds opnieuw te moeten typen bij elk nieuw LaTeXdocument, roep je slechts één pakket aan: 7

8 \documentclass[twoside, a4paper] {article \usepackage{preamble \begin{document \figuur{3cm{felix{een kat \end{document Figuur 37 Een kat Als je nog interessante pakketten en/of newcommand s tegenkomt, zet ze dan meteen bij je zelfgemaakte preamble.sty. In de volgende subsecties staan een paar suggesties. 2 Schreefloze titels, koppen en bijschriften 2.1 Het caption-pakket Standaard LaTeX besteedt weinig aandacht aan de bijschriften in het Engels bekend als captions van figuren en tabellen. De bijschriften onderscheiden zich te weinig van de rest van de tekst, omdat ze zelf gezet zijn als een gewone alinea. Voorbeeld: Figure 37: White sand beaches. The pink smoothness of the conch shell. A sea abundant with possibilities. Duty-free shops filled with Europe s finest gifts and perfumes. Play your favorite game of golf amidst the tropical greens on one of the many championship courses. Dit moet anders en beter kunnen. Het zou fijn zijn om de tekst van het bijschrift (caption) een beetje kleiner te maken als gewone tekst, een beetje extra marge toe te voegen, en het caption label in dezelfde fontmamilie te zetten als de andere hoofdingen. Bijvoorbeeld zoals in het volgende voorbeeld: Figuur 37 White sand beaches. The pink smoothness of the conch shell. A sea abundant with possibilities. Duty-free shops filled with Europe s finest gifts and perfumes. Play your favorite game of golf amidst the tropical greens on one of the many championship courses. Je kunt dit gemakkelijk verwezenlijken met behulp van het pakket caption met zijn vele opties klaar-voor-gebruik. Zie de documentatie van het caption-pakket voor meer informatie over het gebruik. \usepackage{caption captionsetup{ margin=1ex, font={small, sf, labelfont={bf, sf, labelsep= endash \figuur{4cm{olifant{jumbo Figuur 37 Jumbo Figuur 1: Jumbo 8

9 Tabel 1: Dieren Aap Beer Chimp Tabel 1 Dieren Aap Beer Chimp Het bijschrift ziet er nu iets stijlvoller uit. Het bijschrift staat in een schreefloos lettertype en in een kleiner lettergrootte. Het label is vet gezet. De dubbelepunt is vervangen door een grote spatie. Bij tabellen wordt er een extra verticale witruimte voorzien tussen het bijschrift van de tabel en de eerste regel van de tabel, zodat het bijschrift duidelijk los van de tabel staat 2.2 Een beter lettertype: Charter \usepackage[scaled=1.00]{sourcesanspro \usepackage[charter]{mathdesign \usepackage{beramono \usepackage[scaled=1.00]{xcharter \linespread{1.2 \begin{document \section{lorem ipsum Lorem ipsum nam Het standaardlettertype van LaTeX is Computer Modern. Dit was een goede keuze voor inktjetprinters. De letters worden echter te fijn bij een afdruk met een laserprinter. Er zijn ondertussen betere keuzes dan het lettertype Times. Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar de volgende combinatie van lettertypes. Ik gebruik Bitstream Charter als serif font in combinatie met Source Sans Pro als sans serif font. Dit sans serif heeft een duidelijk onderscheid tussen de kleine letter l (l) en de hoofletter I (I). Dit bevordert naar mijn gevoel de leesbaarheid van tekst. Hetzelfde geldt voor het monospace font Beramono, waarin naast het duidelijke onderscheid tussen de kleine letter l en de hoofdletter I bovendien ook een duidelijk onderscheid is tussen het cijfer nul (0) en de hoofdletter O (O). Je kunt dit bereiken met behulp van de pakketten XCharter, sourcesanspro, beramono. Het pakket mathdesign met de optie charter zorgt ervoor dat het wiskundig font goed samen gaat met het basislettertype Bitstream Charter. 9

10 2.3 Paragraaftitels in schreefloos lettertype \usepackage[scaled=.92]{helvet \usepackage{sectsty allsectionsfont{\sffamily \begin{document \section{lorem ipsum Lorem ipsum nam 1 Lorem ipsum Lorem ipsum nam ut nostrud fierent, deleniti maluisset assueverit ius id... In tekstboeken wordt vaak een schreefloos lettertype gebruikt voor titels, koppen en bijschriften van figuren en tabellen, en een schreeflettertype voor de gewone tekst, net als in dit boek dus. Je kunt dit bereiken met behulp van het pakket helvet. De titels van hoofdstukken en paragrafen staan nu in het schreefloos lettertype Helvetica. Omdat Helvetica iets groter lijkt dan Computer Modern, het standaardlettertype van La- TeX, wordt het best verkleind tot 92 %. Je hebt het \allsectionsfont-commando nodig van het pakket sectsty. Het lettertype Helvetica uit het pakket helvet levert een stijlvoller (minder breed) schreefloos lettertype dan het standaard schreefloos lettertype van LaTeX. Om de bijschriften van figuren en tabellen ook schreefloos te krijgen, zie sectie 2.1 op pagina 8. 3 Niet-drijvende figuren en tabellen met een bijschrift Het caption-pakket heeft nog een extra commando, namelijk \captionof. Je wilt soms dat een figuur precies op die plaats die je zelf wenst. Met andere woorden: je wilt niet dat LaTeX zelf in jouw plaats beslist wat de beste plaats is voor een figuur. Je mag dan niet de figure-omgeving (of table-omgeving) gebruiken, maar een gewone center-omgeving, waarin een figuur of tabel is geplaatst. Als je deze figuur of tabel wilt voorzien van een bijschrift moet je in plaats van het \caption-commando het \captionofcommando gebruiken. Dit commando maakt deel uit van het caption-pakket. \begin{center \includegraphics[width=3cm]{felix captionof{figure{een kat \end{center Figuur 37 Een kat 10

11 Merk op dat het eerste argument, het float-type (figure of table) verplicht is, omdat het \captionof-commando moet weten of het om een figuur of om een tabel gaat, en in welke lijst het deze float moet opnemen. Verder is het op jouw verantwoordelijkheid dat er soms extra veel witruimte onderaan een pagina ontstaat, als de figuur te groot is voor die plaats, en omdat jij het per se zo wenste, de figuur dus naar het begin van de volgende pagina moet verhuizen. Drijvende figuren geven nog altijd de beste paginavulling. 4 Moderne alinea Lorem ipsum dolor sit amet, consectetaur adipisicing elit. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate. Standaard laat LATEX de eerste regel van een nieuwe alinea automatisch inspringen en zet tussen twee alinea s geen witregel. Als een document bestaat uit veel tekst met langere alinea s, oogt dit wel mooi. Professionele boeken gebruiken ook deze insprong. Als een tekst echter bestaat uit veel korte alinea s, kun je kiezen voor een andere stijl: geen insprong en een smalle witregel tussen twee alinea s. Je kunt dit veranderen door de parameters \parindent en \parskip een nieuwe waarde te geven. Voorbeeld: \documentclass[a4paper]{article \usepackage[dutch]{babel setlength {parindent {0pt setlength {parskip {1.5ex plus 0.5ex minus 0.2ex \begin{document Lorem ipsum dolor sit amet, consectetaur adipisicing elit. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetaur adipisicing elit. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate. Ut enim ad minim veniam, \end{document Tussen twee alinea s is er nu een witregel van 1,5 ex, of soms een beetje meer (plus 0.5ex) of een beetje minder (minus 0.2ex). Een ex is een typografische maateenheid gelijk aan de 11

12 hoogte van een letter x. Merk de elastische lengtemaat op: LATEX bepaalt dan of deze witruimte soms meer of minder mag zijn binnen de opgegeven grenzen om de best mogelijke verticale uitvulling te krijgen. 5 Opsomming zonder puntjes renewcommand {labelenumi{arabic{enumi setlength{labelsep{1em \begin{enumerate \item Kat \item Hond \item Olifant \end{enumerate 1. Kat 2. Hond 3. Olifant 1. Kat 2. Hond LaTeX zet standaard een punt achter het nummer van een opsommingonderdeel. In dit voorbeeld is \labelenumi (het labelnummer van een enumerate, niveau 1) opnieuw gedefinieerd zonder een punt. De scheiding tussen het nummer en het item is nu 1 em, de breedte van een hoofdletter M. 6 Inhoudsopgave met puntjes, ook bij secties \makeatletter \renewcommand{l@subsection{ \renewcommand@dotsep{3 \renewcommand{l@subsubsection{ makeatother \tableofcontents \setcounter{tocdepth{2 Inhoudsopgave 1 Honden Katten Felix Minoe Paarden Standaard zet LaTeX geen puntjes voor het eerste niveau. Je kunt dit gedrag veranderen door de commando s \l@section te herdefiniëren. Het commando \@dottedtocline heeft drie verplichte parameters: het niveau, de insprong vanaf de linkerkantlijn, en de breedte van het sectienummer. In de documentatie van het tocloft-pakket staat nog meer uitleg over de manier waarop LaTeX de inhoudsopgave zet. 12

13 LaTeX gebruikt voor haar eigen commando s soms om onderscheid te maken met de commando s die we zelf in een LaTeX-document gebruiken. De groep commando s waarin als een letter gebruikt wordt, moeten tussen de twee commando s \makeatletter en \makeatother staan, zoniet interpreteert LaTeX ze als een speciaal symbool. 7 Andere talen \usepackage[english, dutch]{babel Goed in administratie selectlanguage{english Good in administration Goed in administratie Good in administration Goed in administratie selectlanguage{dutch Goed in administratie De laatst genoemde taal in de opties van het babel-pakket staat standaard aan. Je kunt tijdelijk overschakelen op een andere taal met het commando \selectlanguage. De afbreking van woorden gebeurt dan correct overeenkomstig de ingestelde taal. Dit is handig bij het citeren van stukken tekst in een andere taal. 8 Newenvironment Je kunt ook eigen omgevingen definiëren. Deze worden meestal in de preamble gedefinieerd, maar kunnen ook in de body worden aangemaakt. Het maken van nieuwe omgevingen gebeurt als volgt: \newenvironment{nieuwe naam [aantal parameters] [standaardwaarde eerste parameter] {vooraf {achteraf De eerste drie parameters van newenvironment hebben dezelfde betekenis als bij \newcommand. De groep commando s {vooraf worden dirct uitgevoerd als de omgeving geöpend wordt, de groep commando s {achteraf worden verwerkt als de omgeving afgesloten wordt. We illustreren met een voorbeeld: 13

14 \documentclass[twoside, a4paper] {article \usepackage{preamble newcounter{taak newenvironment{taak {refstepcounter{taak {\bfseries Taak \thetaak\\ {$\square$ \begin{document \begin{taak Zoek een kat. Ze zit ergens tussen het werkhuis en de tuin. Misschien slaapt ze. \end{taak Taak 1 Zoek een kat. Ze zit ergens tussen het werkhuis en de tuin. Misschien slaapt ze. Taak 2 Zoek een hond. De hond zit niet in de buurt van de kat. Taak 2 vertelt iets over een hond. begin{taaklabel{katje% Zoek een hond. De hond zit niet in de buurt van de kat. end{taak Taak ref{katje vertelt iets over een hond. \end{document Het commando \newcounter definieert een nieuwe teller. Je mag de naam van de teller zelf kiezen, bijvoorbeeld taak. De naam van de nieuwe omgeving mag dezelfde naam zijn als die van de bijbehorende teller, we kiezen dus als naam van de nieuwe omgeving ook taak. Bij het openen van de omgeving taak, dus bij \begin{taak, wordt eerst het woord Taak vet gezet, gevolgd door een automatisch nummer \thetaak. LaTeX gebruikt het voorvoegsel the om het nummer van de bijbehorende teller taak aan te geven. Bij het aanroepen van \end{taak wordt nog een vierkantje gezet. Telkens als je de nieuwe omgeving in het LaTeX-document gebruikt, moet de teller aangepast worden. Dit commando laat ook toe kruisverwijzingen toe naar de nieuwe omgeving. 9 Twee figuren naast elkaar newcommand{tweefigurennaastelkaar[6] { \begin{figure[h] \centering \begin{minipage[t]{#1 \centering \includegraphics[width=#1]{#2 caption{#3\label{figuur:#2 \end{minipage% 14

15 \quad% \begin{minipage[t]{#4 \centering \includegraphics[width=#4]{#5 caption{#6\label{figuur:#5 \end{minipage \end{figure tweefigurennaastelkaar {3cm{felix{Felix {5cm{aambeeld {Aambeeld van een smid Figuur 1 Felix Figuur 2 Aambeeld van een smid Door middel van een handig gebruik van de figure-omgeving en twee minipages, kun je een nieuw commando definiëren om twee figuren, elk met een eigen bijschrift, te zetten. De optie [t] zorgt ervoor dat de top van de bijschriften uitgelijnd staan. 10 Afbeeldingen converteren met behulp van ImageMagick Soms heb je een rastervorm van een pdf-afbeelding nodig, bijvoorbeeld om deze figuur op te nemen in een website, of gewoon om te plakken in een of ander programma. Je kunt een pdf omzetten in een png met behulp van het programma ImageMagick. Zie LaTeX voor beginners deel 1 [2, Afbeeldingen converteren naar jpg, png of pdf]. Open een opdrachtprompt (Windows) of een terminal (Ubuntu). Om bijvoorbeeld de figuur foo.pdf om te zetten in foo.png, ga je eerst met behulp van het dir-commando in een naar de map waar de figuur zich bevindt. Stel dat dit de submap doc/project is: Terminal dir doc/project 15

16 Hallo Typ vervolgends het volgende commando: Terminal convert foo.pdf foo.png Soms is aangewezen om de gewenste resolutie handmatig in te stellen met behulp van de optie density, bijvoorbeeld: Terminal convert -density 300 foo.pdf foo.png Zoals je weet, je kunt geen gif-afbeelding gebruiken in een pdflatex-brontekst. Met behulp van ImageMagick kun je echter een gif gemakkelijk converteren in een png: Terminal convert foo.gif foo.png 11 Transformaties met boxen \usepackage{graphicx \includegraphics[width=2cm] {olifant reflectbox {\includegraphics[width=2cm] {olifant scalebox{2 {rotatebox{60 {reflectbox{hallo De commando s \reflectbox, \rotatebox en \scalebox werken zowel op tekst als op afbeeldingen. Je kunt ze apart gebruiken, of onderling genest. 12 Het fancyvrb-pakket \usepackage{fancyvrb \DefineVerbatimEnvironment% {verbatimcode{verbatim {gobble=0, frame=single, framesep=1em, numbersep=1em, fontsize=\small, commandchars=çéè 16

17 \begin{verbatimcode[numbers=left] for (int i=0; i<10; ++i){ çemphéwriteè (i^2); \end{verbatimcode 1 for (int i=0; i<10; ++i){ 2 write (i^2); 3 De omgeving verbatimcode is een zelfgemaakte omgeving, gedefineerd door middel van het fancyvrb-pakket. Deze omgeving maakt een paragraaf die een stuk tekst letterlijk zet, zoals je hem in de editor typt: met dezelfde spaties en regelovergangen. De enige tekst die je niet in deze omgeving mag zetten is de volgende reeks van veertien tekens: "\end{verbatim" Dergelijke omgeving is een zogenaamde verbatim-omgeving. Verbatim-omgevingen mogen niet gebruikt worden als een argument van een ander LaTeX-commando, maar je kunt ze wel zetten binnen een minipage-omgeving. Als je veel verbatim-tekst gebruikt in een document, zoals bijvoorbeeld stukjes programmacode in een bepaalde programmeertaal, is het handig om een zelfgemaakte omgeving te maken, zoals bijvoorbeeld de verbatimcode-omgeving. Het fancyvrb-pakket laat leuke opties toe, zoals onder andere regelnummers, een kader. Als je binnen zo n zelfgemaakte fancyvrb-omgeving ook nog LaTeX-commando s gebruikt, moet je de speciale tekens van LaTeX escapen. Je moet dan zelf bepalen met welke tekens je dat wil doen. Bijvoorbeeld ç voor \, é voor { en è voor. 13 De plaats van vlottende figuren Een van de meest frustrerende eigenschappen van LaTeX is het feit dat vlottende figuren en tabellen, de zogenaamde floats, naar onverwachte plaatsen verhuizen. Er is evenwel een manier om dit enigszins te controleren. Laten we eerst even kijken hoe LaTeX werkt met floats. In standaard LaTeX mag een pagina maar een bepaalde fractie aan floats bevatten, deze fracties zijn afzonderlijk bepaald voor de top (70 %) en voor de onderzijde (30 %) van een pagina. Bovendien moet de hoeveelheid tekst zonder floats ministens 20 % zijn. Als er volgens deze limieten te veel floats op een pagina voorkomen, duwt LaTeX ze naar een volgende pagina, en als er op deze pagina ook geen plaats is, eventueel weer naar een volgende pagina. Het kan dus gebeuren dat een bepaalde figuur naar het einde van het document wordt doorgeschoven. Maar ongelukkiglijk is er een regel in LaTeX die zegt dat alle figuren en tabellen in volgorde moeten staan, zodat een enkele hardnekkige float alle andere floats voor zich uitduwt, ook naar het einde van het document. Je kunt deze standaardinstellingen van LaTeX veranderen in de preamble: \renewcommand{\topfraction{.95 %in plaats van.70 \renewcommand{\bottomfraction{.95 %in plaats van.30 17

18 \renewcommand{\textfraction{0.05 %in plaats van.20 \begin{figure[h] \end{figure De parameter [h] bij de figure- en bij de table-omgeving zet de figuur hier ter plaatse, als er volgens de nieuwe regels plaats voor is. clearpage Als je desondanks nog ondervindt dat een bepaalde figuur problemen veroorzaakt, gebruik dan het commando \clearpage om alle opgestapelde blokkages te onstoppen. Alle figuren die tot dan in de wachtrij stonden worden dan onmiddellijk geplaatst. usepackage{afterpage afterpage{clearpage Als je geen pagina-einde wilt forceren, gebruik dan het afterpage-pakket. Het commando \afterpage{clearpage maakt dan eerst de huidige pagina af, en forceert dan pas een aparte float-pagina. Als floats dan nog altijd opstapelen op het einde van het document, heb je waarschijnlijk ergens een figuur die gewoon te groot is voor een pagian. Maak de figuur dan kleiner. Als je het vlottende karakter van een figuur of een tabel wilt verwijderen, met alle andere voordelen zoals bijschrift en automatische nummering behouden, kijk dan ook eens naar sectie 3 op pagina

19 14 Bibliografie met stijl In LATEX voor beginners - deel 2 [3, Bibliografie voor dummies] is een eenvoudige methode gebruikt om een bibliografie in de tekst op te nemen. Deze methode heeft het nadeel dat de bibliografische gegevens in de brontekst moeten staan. Het is echter interessanter om de bibliografische gegevens in een apart bestand de bibliografische databank op te nemen. Dit apart bestand is platte tekst die je in elke editor zelf kunt typen. Elke keer als je een nieuw boek geraadpleegd hebt, werk je deze databank bij. BibTeX zorgt er automatisch voor dat in de bibliografie enkel die publicaties opgenomen worden waar effectief naar verwezen wordt De bibliografische databank Je zet in een apart bestand 1 alle bibliografische gegevens van publicaties die je ooit hebt geraadpleegd. Dit bestand is een platte tekst, die je kunt typen om het even welke editor. Je moet dit bestand bewaren onder de extensie.bib, bijvoorbeeld bibdatabank.bib. Een author="kopka", title="guide to LaTeX", edition="fourth", publisher="addison-wesley", author="van Hirtum, Wilfried", title="latex voor beginners - deel 1", year=2008, note="beschikbaar op: author="numan, John", title={bronnenboek voor grafisch ontwerp, publisher="academic Service", address="schoonhoven", year=2003, note="\textsc{isbn \textsf{ X" Het eerste woord van elk record in de bibdatabank, moet beginnen en geeft de soort publicatie @misc. Zie de documentatie van BibTeX voor de volledige lijst. Tussen accolades { komt de sleutel, gevolgd door de verschillende velden van de publicatie, gescheiden door komma s. Je gebruikt de sleutel in de brontekst om naar de publicatie te verwijzen. Je vult een veld in volgens het patroon veldnaam="". Je mag in plaats van veldnaam="" ook veldnaam={ gebruiken. De accolades of aanhalingstekens mogen weggelaten worden als de veldtekst alleen bestaat uit een getal. 1 Dit kunnen meerdere bestanden zijn, bijv. elk volgens een bepaald thema. 19

20 schuinpublicatiesoort{sleutel, veldnaaam = "", veldnaaam = "", veldnaaam = "" commentaar = "Dit boek handelt over " Sommige velden zijn verplicht, andere zijn optioneel. Zie tabel 3 op pagina 23. Als een verplicht veld vergeten wordt, geeft BibTeX een foutmelding aan de opdrachtprompt. Je kunt zelf een veldnaam verzinnen om commentaar op te nemen in de bibdatabank, bijvoorbeeld commentaar. Dit verzonnen veld wordt genegeerd door BibTeX zodat het commentaar niet afgedrukt wordt in de bibliografie Citeren Je citeert een publicatie uit de bibdatabank met het commando \cite. Je kunt details toevoegen via een optionele parameter. Voorbeelden: In cite{latbeg1 lees Volgens \cite[pagina 15] {bronnenboekgrafischontwerp In [2] lees je... Volgens [1, pagina 15] 14.3 De bibliografie Het babelbib-pakket is zeer geschikt om bibliografieën te zetten in verschillende talen, ook in het Nederlands. Standaard zet LATEX de titels Referenties (article) en Bibliografie (book en report) in de bibliografie. Je kunt deze naam wijzigen in bijv. Literatuurlijst met \renewcommand{\refname{literatuurlijst (voor article) of \renewcommand{\bibname{literatuurlijst (voor book en report). Om in de bibliografie een publicatie te zetten waar niet naar verwezen wordt, zet je \nocite{sleutel in de brontekst. Met \nocite{* zet je ineens alle bronnen uit de bibdatabank in de bibliografie. 20

21 \documentclass{article \usepackage[english, dutch]{babel usepackage{babelbib renewcommand {btxauthorcolon{. \usepackage{url \begin{document Het boek cite{honden is pas uitgegeven. nocite{katten bibliographystyle{babplain renewcommand{refname {Bibliografie bibliography{bibdatabank addcontentsline{toc{section {Referenties \end{document Het boek [2] is pas uitgegeven. Bibliografie [1] De Hond, Felix. Alles over katten [2] Luipaard, Gina. Nieuwe hondenrassen in Afrika. Kampala isbn Het commando \btxauthorcolon zet tussen de onderdelen van een bibliografie-item een punt in plaats van de standaardkomma. De bibliografie wordt automatisch alfabetisch gesorteerd op familienaam van de (eerste) auteur. Tussen de onderdelen komt telkens een punt. 21

22 14.4 Het stappenplan voor een bibliografie Stappenplan voor een bibliografie 1. Maak een.bib-bestand. 2. Zet \usepackage{babelbib in de preamble. 3. Met \cite[details]{sleutel verwijs je naar een publicatie. 4. Zet \bibliography{bibdatabank en \bibliographystyle{babplain op de plaats waar de bibliografie moet komen. Zie tabel 2 voor andere stijlen dan babplain. 5. Compileer de brontekst een eerste keer ( F10 in Winshell). In het.aux-bestand worden alle verwijzingen opgeslagen. 6. Aan de opdrachtprompt (of F6 in Winshell): C:\ Opdrachtprompt bibtex brontekst(zonder extensie) Het.aux-bestand wordt gelezen, de bibdatabank wordt geraadpleegd en het.bblbestand wordt aangemaakt. Deze bevat de bibliografie in de.bst-stijl. Waarschuwingen en foutmeldingen komen in het.blg-bestand. Lees ook de berichten en foutmeldingen van BibTeX aan de opdrachtprompt. 7. Compileer de brontekst een tweede keer. De bibliografie wordt in de tekst gezet. 8. Compileer de brontekst een derde keer. De verwijzingen in de brontekst worden opgemaakt. 9. Herhaal de stappen 4 7 telkens je wijzigingen aanbrengt aan de brontekst of aan de bibdatabank. Tabel 2 Verschillende stijlen voor het bibliographystyle-commando. Zie de documentatie van BibTeX en van het babelbib-pakket. Stijl babplain babunsrt babalpha Betekenis Alfabetisch gesorteerd. De labels zijn nummers. De bibliografie wordt afgedrukt in de volgorde van verwijzing. De labels zijn nummers. Alfabetische gesorteerd. De labels zijn gevormd door de beginletters van de auteursnaam en jaar van publicatie. 22

23 Tabel 3 Verplichte en optionele velden in de bibdatabank. Zie de documentatie van BibTeX voor speciale soorten publicaties. Soort publicatie Verplichte velden author title journal year author of editor title publisher year volume number pages month note volume of number series address edition month note language url 14.5 Meerdere auteurs Gebruik het voegwoord and om meerdere auteurs van elkaar te scheiden in de bibliografiedatabank, ook als je de Nederlandse taal gebruikt. Hier zijn enkele voorbeelden: author= "Rik {Van Looy and Eddy Merckx and Rik {Van Steenbergen and Anders, Iemand", note={\textsc{isbn~90~511~2365~x Van Looy, Rik, Eddy Merckx, Rik Van Steenbergen, en Iemand Anders. isbn X. De familienaam komt steeds eerst in de bibliografie, maar je mag hem ingeven op verschillende manieren. Let op het gebruik van de accolades rond familienamen die bestaan uit meerdere woorden. Dit is nodig, omdat LaTeX anders zou denken dat een van de woorden een voornaam language={english, title="the kbordermatrix package", author="border, Kim C", year=" ", note="url { Border, Kim C. The kbordermatrix package caltech.edu/~kcb. 23

24 De laatste afkorting (Border, Kim C) heeft geen punt, anders zouden er twee punten op elkaar volgen in de bibliografie. Let op het commando language={english, author="hammerlindl, Andy and Bowman, John and Prince, Tom", title="asymptote", note="\url { year=" " Hammerlindl, Andy, and John Bowman, and Tom Prince. Asymptote. net/ Doordat de taal ingesteld is op english, staat het voegwoord and in het title="de niet zo korte LaTeX2e", author="oetiker, Tobias and anderen", year="2003", note="\\ \url{ info/lshort/dutch/lshort-nl-1.3.pdf" Oetiker, Tobias en anderen. De niet zo korte inleiding tot LaTeX2e lshort/dutch/lshort-nl-1.3.pdf. De taal is ingesteld op de standaardtaal dit is de laatste taal die bij het pakket babel staat vermeld in de opties en dus wordt het voegwoord and automatisch vertaald in language={english, author="peitgen, Heinz-Otto and Richter, Peter H.", title="the Beauty of Fractals: images of complex dynamical systems", publisher="springer", year="1986" Peitgen, Heinz-Otto and Peter H. Richter. The Beauty of Fractals: images of complex dynamical systems. Springer Bij de eerste auteur komt de familienaam eerst, maar vanaf de tweede auteur wordt de voornaam eerst language={english, Information title="humanities books typeset with TeX", publisher="", year="", note="\url{ Tseng Information Systems. Humanities books typeset with TeX. De groep Tseng Information Systems is geen voornaam, en moet daarom tussen accolades staan om de groep woorden in die volgorde samen te houden, anders zou het woord Tseng als een voornaam beschouwd worden en naar achter verhuizen. 24

25 15 Hyperref 15.1 Het hyperref-pakket met de optie backref \usepackage[ pdftex, a4paper, bookmarks, bookmarksopen, bookmarksopenlevel=2, pdfpagemode=useoutlines, backref, hyperindex, colorlinks ]{hyperref Bibliografie [1] De Hond, Felix. Alles over katten [2] Luipaard, Gina. Nieuwe hondenrassen in Afrika. Kampala isbn , 4.5 De optie backrref zet op het einde van een bibliografie-item de paragrafen waarin dit item geciteerd wordt. In dit voorbeeld wordt Alles over katten geciteerd in paragraaf 1.3, en het werk Nieuwe hondenrassen in Afrika in pagragrafen 3 en 4.5. Als je het paginanummer wilt in plaats van het paragraafnummer, gebruik dan de optie pagebackref in plaats van de optie backref. 16 Het answers-pakket \documentclass[a4paper]{article \usepackage[dutch]{babel \usepackage{amsmath usepackage{answers \newtheorem{opdracht{opdracht \Newassociation{uitwerking{Uitwerking{docent \Opensolutionfile{docent[uitwerkingenbestand] \begin{document \subsection*{opdrachten \begin{opdracht Zoek de kat. \begin{uitwerking Volg de kat. Je ziet dat ze naar de boom sluipt. \end{uitwerking \end{opdracht \begin{opdracht Dit is een oefening zonder resultaat. \end{opdracht \begin{opdracht Los op: \begin{equation* x^2 = 9\end{equation* \begin{uitwerking \begin{align* x&=0 \\\text{ of x&=3 \end{align* 25

26 \end{uitwerking \end{opdracht \Closesolutionfile{docent \subsection*{uitwerkingen \input{uitwerkingenbestand \end{document Je kunt de uitwerkingen van opdrachten samen met de opdrachten typen behulp van het answers-pakket, De uitwerkingen van alle opdrachten worden gebundeld in een apart bestand en ingelezen met behulp van het \input-commando. Voorbeeld: Opdrachten 1 Zoek de kat. 2 Dit is een oefening zonder resultaat. 3 Los op: x 2 = 9 Uitwerkingen 1 Volg de kat. Je ziet dat ze naar de boom sluipt. 3 x = 0 of x = 3 26

27 17 Lange tekst opsplitsen in aparte bestanden \documentclass[11pt,a4paper,twoside]{article \usepackage{preamble \titelboek {\textsc{pdflatex voor beginners - deel 2 {Wilfried Van Hirtum {Versie 2.07 \\ 4 december 2008 \makeindex \begin{document input{latbeg2titelblad input{latbeg2teksttypen input{latbeg2pakketten %input{latbeg2layout %input{latbeg2afbeeldingen \cleardoublepage \bibliographystyle{babplain \bibliography{bibdatabank \cleardoublepage \renewcommand{\indexname{trefwoordenregister \small \printindex \end{document De bestanden latbeg2titelpagina.tex en latbeg2frontmatter.tex, enzovoort zijn aparte LaTeX-bestanden. Bij het compileren van de hoofdtekst worden deze deelbestanden ingelezen en samengevoegd tot een grote brontekst. Met deze manier van werken, blijft het hoofddocument overzichtelijke klein. Je kunt delen tijdelijk als commentaar markeren (bijvoorbeeld het deel katten), zodat ze (tijdelijk) niet mee gecompileerd worden. Als de hele tekst klaar klaar is in de eindfase van het schrijven, kun je alles terug ontcommentaren. 18 De bestandsnaam in het document Het is soms handig om de bestandsnaam van de brontekst zelf in het document te zetten. Bijvoorbeeld: je vindt een van je zelfgeschreven teksten terug tussen jouw papieren, en je vraagt jezelf af: waar heb ik dat document toch weer bewaard op mijn computer?. Als de bestandsnaam zelf in het document opgenomen is, is dit geen probleem: jobname latbeg4.tex 27

28 19 Tekst absoluut positioneren Je kunt tekstblokken absoluut plaatsen op een blad met het textpos-pakket. Voor meer documentatie, zie het textpos-pakket. Handig om titelpagina s op te maken: \documentclass[a4paper]{article \usepackage[dutch]{babel \usepackage[absolute]{textpos \begin{document \thispagestyle{empty \setlength{tphorizmodule{1mm \setlength{tpvertmodule{1mm {\sc \LARGE begin{textblock{140(33, 20) \begin{flushleft Amsterdam \end{flushleft end{textblock Amsterdam Katten \begin{textblock{140(33, 130) \begin{center Katten \end{center \end{textblock 2009 \begin{textblock{140(33, 245) \begin{flushright 2009 \end{flushright \end{textblock ~ \clearpage %\end{document 20 De letter l in wiskunde-modus De letter l lijkt soms te veel op het cijfer 1. In wiskunde-modus kan dit aanleiding geven tot verwarring. Vandaar dat er een aparte letter l bestaat, speciaal voor het gebruik in wiskunde-modus: 28

29 $ell$ $1$ $l$ $1$ l 1 l 1 Duidelijk onderscheid Verwarrend 21 Uitlijnen op het decimaalteken in een tabel \documentclass[a4paper]{article \usepackage{dcolumn \usepackage{ctable newcolumntype{d{d{,{,{-1 \newcommand{\ceen[1]{\multicolumn{1{c{#1 \newcommand{\cc[1]{\multicolumn{2{c{#1 \newcommand{\ccc[1]{\multicolumn{3{c{#1 \newcommand{\po[1]{$\times 10^{#1$ \begin{document \begin{tabular{r d d d { l \FL \Ceen{Grootte & \Ceen{Concentratie & \Ceen{Volume & \CC{Oppervlakte \NN \Ceen{nm & \Ceen{g/ml & \Ceen{ml & \CC{mm\textsuperscript{2 \ML 40 & 5 & 0,2 & 14,3 & \Po{18 \NN 100 & 2 & 0,55 & 5,75 & \Po{18 \NN 200 & 32 & 0,60 & 11,4 & \Po{12 \LL \end{tabular \end{document Grootte Concentratie Volume Oppervlakte nm g/ml ml mm ,2 14, ,55 5, ,60 11, Boekjes in A5 maken Maak eerst het origineel op ware grootte in A5-lay-out, bijvoorbeeld dummya5.tex, en compileer het: %dummya5.tex %voor a5 mag de lettergrootte iets kleiner zijn: 10 punt \documentclass[a5paper, twoside, 10pt]{article \usepackage[text={11cm, 16.5cm]{geometry \begin{document \lipsum[1-26] \end{document 29

30 Het gebruik van het geometry-pakket is noodzakelijk. Niet alleen om de marges in te stellen, maar om de optie a5paper van de documentclass te laten werken. Je hebt dus nu het bestand dummya5.pdf met pagina s in A5-formaat. Maak daarna een nieuw tex-bestandje, bijvoorbeeld boekje.tex. In dit bestand wordt de originele pdf in A5-formaat ingelezen en mooi verdeeld in A4-bladen, met op elke pagina twee A5-pagina s van het originele bestand. %boekje.tex \documentclass[a4paper]{article \usepackage{pdfpages \begin{document \includepdf[ pages={-, landscape, booklet, %signature=8, %veelvoud van 4 %frame=true, nup=2x1, noautoscale=true, scale=1.00, delta=0cm 0cm, offset=0cm 0cm ] {dummya5.pdf %naam van het origineel \end{document Voilà, je hebt nu een stapel A4-pagina s. Als je het dubbelzijdig afdrukt (lange zijde), dan kun je het plooien, en je hebt een A5-boekje. 23 Trefwoordenregister met een figuurtje Maak een nieuw bestand aan, bijvoorbeeld makeindexnieuw.ist: headings_flag 1 heading_prefix "\\includegraphics[width=.8cm]{shamrock" heading_suffix "\\nopagebreak%\n \\indexspace\\nopagebreak%" delim_0 "\\dotfill " delim_1 "\\dotfill " delim_2 "\\dotfill " delim_r "~--~" Bewaar dit tekstbestand in je persoonlijke LaTeX-map, zie sectie 1 op pagina 7. Ubuntu: //texmf/tex/latex/ Windows: c:\localtex\tex\latex Zoek een passende afbeelding, bijvoorbeeld shamrock.png en zet dit bestand ook in dezelfde map. 30

31 Pas het externe commando aan om het trefwoordenregister aan te maken: makeindex -s //texmf/tex/latex/makeindexnieuw.ist brontekst.idx Let op: we bedoelen hier het externe commando, zoals je dat in je editor instelt. (In de brontekst staat ook een LaTeX-commando \makeindex, dit laat je echter ongewijzigd.) Je kunt in de editor Winshell een knop definiëren die dit extern commando uitvoert. Ga naar de Opties van de editor, onder het tabblad Gebruikersprogramma s. Het exe-bestand is makeindex en de bijbehorende cmd-line wordt: -s //texmf/tex/latex/makeindexnieuw.ist "%s.idx" Zie LaTeX voor beginners deel 2 [3, Trefwoordenregister maken]. Het trefwoordenregister wordt nu opgemaakt volgens de instellingen in het bestand makeindexnieuw. De hoofdingen van het trefwoordenregister worden voorzien van het figuurtje shamrock.png. De paginanummers komen achter een uitvulling van puntjes. \documentclass[a4paper]{article \usepackage[dutch]{babel \usepackage{makeidx makeindex \begin{document olifanten index{olifant apenindex{aap arendindex{arend Trefwoordenregister A aap arend O olifant renewcommand {indexname {Trefwoordenregister printindex \end{document 31

32 Referenties Numan, John. Bronnenboek voor grafisch ontwerp. Academic Service, Schoonhoven, isbn X. Van Hirtum, Wilfried. LaTeX voor beginners - deel denkendehanden/. Van Hirtum, Wilfried. LaTeX voor beginners - deel denkendehanden/. Van Hirtum, Wilfried. LaTeX voor beginners - deel denkendehanden/. 32

33 Trefwoordenregister bibsleutel A absolute afbeeldingen converteren \afterpage afterpage-pakket alinea zonder insprong \allsectionsfont and answers-pakket \arabic article (bibliografie) auteur aux B babalpha babel-pakket babelbib-pakket babplain babunsrt backref bbl belowskip beramono-pakket bib , 22 bibdatabank bibliografie \cite velden \bibliography \bibliographystyle \bibname BibTeX , 22 bijschrift Bitstream Charter blg boekje A book (bibliografie) \bottomfraction box-transformaties bst \btxauthorcolon C caption-pakket , 10 caption label \captionof Charter (Bitstream Charter) \cite \clearpage \Closesolutionsfile Computer Modern convert D dcolumn-pakket decimaalteken, uitlijnen op \DefineVerbatimEnvironment dotsep dottedtocline dutch E eigen pakket elastische lengtemaat \ell em english enumerate-omgeving ex F familienaam fancyvrb-pakket figuren figuur (niet-drijvend) floats G geometry-pakket H [h] helvet-pakket Helvetica

34 hyperref-pakket \nocite{* I ImageMagick inhoudsopgave met puntjes \input , 27 inspringen K O omgeving enumerate textblock opdrachtprompt bibtex \Opensolutionsfile opsomming zonder puntjes kolommen uitlijnen op decimaalteken P L \labelenumi labelfont \labelsep labelsep language latexen driemaal (bibliografie) lengtemaat elastische ex letter l lettertype lettertype section localtex M \makeatletter \makeatother \makeindex makeindexnieuw.ist mathdesign-pakket meerdere auteurs N \Newassociation \newcolumntype \newcommand \tweefigurennaastelkaar \newcoounter \newenvironment \newtheorem niet-drijvende figuur of tabel nieuwe alinea \nocite seeusepackage pagebackref pakket (eigen) seeusepackage \parindent \parskip pdf -> png pdfpages-pakket plus... minus png maken van pdf preamble.sty punt na opsommingsnummer wegdoen puntjes in de inhoudsopgave R \reflectbox \refname \refstepcounter \renewcommand \rotatebox S \scalebox scaled section font sectsty-pakket \selectlanguage \setcounter \setlength sleutel sourcesanspro-pakket T tabel (niet-drijvend)

35 tabel uitlijnen op decimaalteken talen texlive textblock-omgeving textfont \textfraction textpos-pakket the (nummering) tocdepth tocloft-pakket \topfraction TPHorizModule TPVertModule twee figuren naast elkaar \tweefigurennaastelkaar (newcommand). 14 X XCharter-pakket U uitlijnen op decimaalteken \url \usepackage XCharter afterpage answers babelbib babel beramono caption , 10 dcolumn fancyvrb geometry helvet hyperref mathdesign pdfpages sectsty sourcesanspro textpos tocloft V velden (bibliografie) verbatim voornaam W witregel