Hoe een rapport schrijven

Transcriptie

1 Handleiding LATEX voor beginners Hoe een rapport schrijven Uitgave Auteur HC

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 L A TEX in het kort Wat is L A TEX? Wanneer L A TEX gebruiken? Hoe werkt L A TEX? Wat onthouden we van dit hoofdstuk Aan de slag met eenvoudige oefeningen Hoe gaan we beginnen? Oefening Commando s Document klasse en document onderdelen Oefening Even samenvatten wat we tot nu toe gezien hebben Aan de slag, het echte werk begint nu Inleiding Packages Geometry Babel Parskip Oefeningen 3 en Lijsten - oefening Tabellen - oefeningen 6 en Oefening Oefening Verwijzingen Figuren en foto s inlassen - oefening Even samenvatten wat we in dit hoofdstuk gezien hebben De afwerking Inleiding Titelpagina

3 5.3 Inhoudslijsten Voetnota s Het volledige plaatje - oefening Even samenvatten wat we in dit hoofdstuk gezien hebben Nog een aantal tips Besluit 48 2

4 Lijst van tabellen 3.1 Enkele veel gebruikte document klassen Onderdelen van documenten Samenvatting hoofdstuk Het echte werk Samenvatting hoofdstuk De afwerking

5 Lijst van figuren 3.1 Screenshot van de pdf van mijn oefening Screenshot van de pdf van mijn oefening Screenshot van de pdf Babel dutch Screenshot van de pdf Babel english Screenshot van de pdf met parskip Screenshot van de pdf zonder parskip Screenshot van oefening Screenshot van de pdf mijn eerste tabel Screenshot van de pdf eerste blad van mijn longtabel Screenshot van de pdf tweede blad van mijn longtabel Screenshot van de pdf oefening 8 blad Screenshot van de pdf oefening 8 blad Screenshot van de pdf oefening 9 Inhoudstabel

6 Hoofdstuk 1 Inleiding Waarom gebruik ik L A TEX Techniek en wetenschap hebben altijd een grote aantrekkingskracht op mij uitgeoefend. Nog steeds wil ik weten hoe iets werkt en ik wil die kennis ook graag delen met anderen. Daarom nam ik jaren geleden het besluit om mijn wetenschappelijke kennis vast te leggen in een handleiding, zeg maar een soort naslagwerk. Ik startte vol moed met een moderne tekstverwerker maar van zodra ik een complexe formule diende in te tikken liep het vast. De oplossing was investeren in de software MathType. Maar 100 e investeren zonder garantie vond ik teveel. In mijn zoektocht naar een oplossing was ik L A TEX 1 tegengekomen, maar programma s installeren en een nieuwe taal leren zag ik niet onmiddellijk zitten. L A TEX leek ook complex, waar en hoe beginnen was mij niet duidelijk. Het zou bovendien mijn project teveel vertragen. Daarom nam ik eerst mijn toevlucht tot MathBot een speciale app op de ipad (vergelijkbaar met MathType maar het koste net geen 5 e ) die een image van de formule levert. De image diende ik dan in mij tekst te kleven. Complexe formules schrijven en er een image van maken lukte vrij goed maar het eindresultaat leek nergens op. Ik had geen controle over de grootte van de image. Zelfs zonder dat ik de grootte aanpaste zag je duidelijk dat de formule in de tekst gekleefd was. 2 Ten einde raad heb ik dan na maanden vruchteloos zoeken en proberen toch beslist om L A TEX te installeren en te leren. Ik installeerde het gratis pakket MacTeX 3 en kocht onmiddellijk het boek L A TEX Beginner s Guide (Kindle versie). Stap voor stap heb ik dan geprobeerd wat er in het boek stond, maar heel vlot ging het niet (het zal wel aan mij gelegen zijn). Het boek L A TEX Beginner s Guide begint goed maar naar het einde toe gaat het mij toch wat te snel. 1 Dit is de officiële schrijfwijze. 2 Alleen vectoriële figuren laten zich schalen zonder kwaliteitsverlies The MacTeX 2014 distribution van de TeX Users Group. 5

7 Wat is er nu mis met die professionele handleidingen? Het antwoord is: ze zijn geschreven door mensen voor wie het onderwerp (L A TEX in dit geval) geen geheimen heeft (gelukkig maar). Wanneer je heel bedreven in iets bent is het moeilijk je in de plaats van de beginneling te stellen. Je denkt niet meer als een beginneling en je gebruikt termen die de doorsnede beginneling niet begrijpt, je maakt te grote sprongen en schat de kennis van de lezer meestal te hoog in. En niet te verwaarlozen wij beginnelingen willen te snel een resultaat... Waarom deze handleiding Ik gebruik nu L A TEX sinds begin 2014 en heb reeds vele honderden pagina s geschreven. L A TEX blijkt bijzonder populair te zijn in de academische en wetenschappelijke wereld. Alle universiteiten stellen sjablonen ter beschikking voor hun studenten waarin ze hun papers en thesissen dienen te schrijven. Ik ga hier niet de voor- en nadelen van L A TEX behandelen. Ik ga ervan uit dat je dit artikel leest omdat je op punt staat L A TEX te gebruiken. Ik heb lang getwijfeld om deze handleiding te schrijven. Waarom zou ik zou ik er tijd insteken? Immers op het internet zijn er gratis handleidingen te vinden. Ik moet toegeven de internet handleidingen vond ik in het begin niet eenvoudig. En boeken dan? Wel ik heb een beginners boek gekocht. Het is een goed boek maar in het begin vond ik het ook moeilijk. Ik heb het meerdere keren moeten lezen. Zelf nu grijp ik er soms nog naar terug om iets op te zoeken als ik vast zit. Ik reken mezelf daarom nog steeds tot de groep van de L A TEX -beginners. Elk softwarepakket dat ik aanleer ervaar ik als het leren van een nieuwe taal. Dit is ook het opzet van deze handleiding: een nieuwe taal leren. We beginnen met het leren van eenvoudige woorden en zinnen en naarmate we die onder de knie hebben leren we zonder het te beseffen moeilijkere woorden en complexere zinnen te maken. In deze handleiding gaan we de L A TEX kindertaal stap voor stap leren. Nog iets over epub De output van L A TEX is een pdf-file die op alle computers en tablet s kunnen gelezen worden. Met de opkomst van de tablet s heb ik het ebook formaat leren kennen. Even heb ik overwogen de applicatie Scrivener 4 te gebruiken, maar ik kwam terug tot vaststelling dat er een extra app, zoals MathType, nodig was om formules te schrijven

8 Hoofdstuk 2 LATEX in het kort 2.1 Wat is L A TEX? LaTeX is niet de naam van een applicatie, het is de naam van de taal die gebruikt wordt. L A TEX behoort tot de groep van document markup languages 1. Het voordeel van deze talen is dat ze onafhankelijk van het operating systeem (Windows, Linux, MacOS) zijn. 2.2 Wanneer L A TEX gebruiken? Moet je soms een brief of een artikel schrijven dan volstaat een standaard tekstverwerker. Wil je een novelle of roman schrijven dan raad ik Scrivener 2 of gelijkaardige software aan. Moet je een wetenschappelijk artikel of boek met veel en/of complexe formules schrijven, gebruik dan L A TEX. Wanneer je een L A TEX template moet gebruiken voor uw rapport of eindwerk. 2.3 Hoe werkt L A TEX? Een tekst in L A TEX schrijven bestaat uit de volgende twee stappen: 1. Je schrijft de tekst (of een stukje ervan) in het input venster van de L A TEX -editor 3. Je bewaart de file op je computer, dit levert een.tex bestand. Bij het schrijven van de tekst speelt het gebruikte lettertype en de opmaak (grootte, bold, italic, enz.) geen rol (je hebt zelfs geen menu s om dit aan te passen). Je schrijft alleen je tekst en waar nodig een commando (straks meer hierover). 1 Er bestaan ook markdown languages. Indien gewenst kan je op het internet er meer over lezen Je kan om het even welke applicatie gebruiken die een.tex file levert, maar een speciale editor heeft toch een aantal voordelen. 7

9 2. Wanneer je het wenselijk acht typeset je het.tex bestand 4. Je krijgt dan een pdf-file 5 te zien in het output venster. De pdf-file wordt ook op je computer bewaard. Bij het typesetten maakt de L A TEX applicatie gebruik van een vertaal bibliotheek 6. Je kan die op je PC installeren of je kan gebruikmaken van een online bibliotheek. Ik raad je aan de belangrijkste LaTeX distributies op uw PC te installeren 7. De installatie ervan levert je de vertaal bibliotheek en één of meerdere L A TEX-editor applicaties. Je moet dus geen afzonderlijke app kopen 8. Een moderne editor heeft ook een auto complete functie. Het intikken van commando s wordt daardoor een stuk eenvoudiger en het geeft ook veel minder kans op fouten. Ik raad iedereen aan gebruik te maken van deze functie 9. Misschien heb je jezelf afgevraagd waar de opmaak van je document wordt gedaan. Wel het woord commando is reeds gevallen. Via commando s die we in de tekst mee intikken vertellen we de typesetter wat we willen en hoe het document er moet uitzien. Het weze duidelijk: in het input venster van de editor zie je het eindresultaat van je tikwerk niet. Na het uitvoeren van het typeset commando zie je het eindresultaat in het output venster. Noteer dat je bij TeXShop de typeset opdracht best (steeds?) tweemaal uitvoert om het correcte resultaat te zien. Bij Texpad volstaat éénmaal. Deze handleiding is geschreven met Texpad op imac en ipad. 2.4 Wat onthouden we van dit hoofdstuk 1. We gebruiken L A TEX vooral voor wetenschappelijke teksten. 2. We installeren een L A TEX distributie op onze PC. We vinden L A TEX distributies via https: // latex-project. org. 3. We installeren een editor (dit is alleen nodig als er nog geen is geïnstalleerd). In het besef dat wat ik hierboven geschreven heb nog niet volledig duidelijk is voor u. Daarom nodig ik u uit het nu zelf te proberen in het volgend hoofdstuk... 4 Dit is een eerste reden om een speciale editor te gebruiken, alhoewel je kan ook online typesetten. 5 Opmerking: er zijn apps die ook andere formaten ondersteunen. 6 TeX-distributies. 7 Op het internet zijn er gebruikersgroepen die de L A TEX distributies en editors gratis ter beschikking stellen. 8 The MacTeX distribution installeert naast de TeX-distributie ook TeXShop en andere apps. TeXShop is een prima editor waarmee je alles kan doen. Je hoeft dus geen software te kopen. Trouwens als je software koopt krijg je enkel de editor en moet je de L A TEX distributie toch downloaden. 9 Zelf gebruik ik Texpad zowel op de Mac als op de ipad. 8

10 Hoofdstuk 3 Aan de slag met eenvoudige oefeningen 3.1 Hoe gaan we beginnen? Tijd om te beginnen. Ik ga ervan uit dat je aan je computer (of tablet) zit en dat je een L A TEX distributie 1 en L A TEX app hebt geïnstalleerd. Bekijk eerst even hoe de software in elkaar zit als je het nog niet gedaan hebt. Misschien lukt het je nu reeds om teksten te maken en heb je deze handleiding niet meer nodig... In deze handleiding zullen we met oefeningen werken. Die zullen we steeds in stappen afwerken: 1. Eerste stap: we tikken in de editor de tekst en de commando s in; 2. Tweede stap: we voeren de typeset uit (is niet meer dan op een knop drukken 2 ); 3. Derde stap: we controleren het resultaat (onze pdf-file); 4. Laatste stap: ik geef uitleg over wat we gedaan hebben en waarom. Wanneer je je eigen teksten schrijft zal je de stappen 1 tot en met 3 steeds uitvoeren. 3.2 Oefening 1 1. Maak een folder op je computer (mijn folder noemt LaTeX4dummies ). Alle documenten die je in het kader van deze handleiding maakt komen in deze folder. Deze folder mag om te beginnen geen subfolders hebben. 1 De TeX-distributie op de tablet is beperkt om niet te veel opslagruimte te in beslag te nemen. 2 Sommige TeX-applicaties op de PC hebben de functie Auto-Typeset. Indien je deze functie hebt aanstaan dan wordt je scherm verticaal in twee verdeeld. In de ene helft, de editor, kan je de tekst intikken. In de andere helft zie met enige vertraging het pdf resultaat van wat je aan het tikken bent. Dit lijkt misschien handig, maar persoonlijk wordt ik erdoor afgeleid. Ik tik steeds enkele zinnen in (als het een doorlopende tekst is zijn het enkele bladzijden) en dan typeset ik. Wanneer ik complexe formules intik dan typeset ik formule per formule of een deel ervan. 9

11 2. Open uw editor, selecteer nieuw document, noem het oefening_1 (gebruik geen spaties in de naam, een underscore-teken mag wel). 3. Bewaar (save) het document in uw LaTeX4dummies folder. 4. Tik het volgende letterlijk (dus ook spaties en andere lijn) in 3 : \documentclass{article} \begin{document} Dit is mijn eerste zin van mijn eerste document. \end{document} 5. Bewaar dit document. 6. Klik nu op Typeset. 7. Het resultaat is een bijna leeg A4 blad met rechts boven de zin Dit is mijn eerste zin van mijn eerste document. (zie screenshot figuur 3.1) 4 en onderaan staat 1 (het bladzijde nummer). Figuur 3.1: Screenshot van de pdf van mijn oefening 1 Bespreking oefening 1. Wat valt er op? Het lettertype van de editor is monospace a. De pdf is in een serif font (een font met streepjes ). De pdf heeft zich er niets van aangetrokken dat ik het zinnetje op twee lijnen heb geschreven in de editor en dat ik veel spaties heb gegeven na het eerste woord Dit. Onthoud: meerdere spaties worden als één spatie beschouwd; als we een nieuwe lijn willen beginnen (een line break) dan moeten we: 3 Het lettertype (font) dat je kiest en de grootte ervan spelen geen rol. 4 Opmerking betreffende de screenshots in deze handleiding. Bij een screenshot gaat er steeds kwaliteit verloren, zeker wanneer de afbeelding vergroot of verkleind wordt. De resultaten op uw scherm zullen zeker beter zijn dan de figuren in deze handleiding. Noteer dat een.pfd vectoriëel is en er bij het vergroten geen kwaliteitsverlies optreedt..png en.jpg files zijn niet vectoriëel. Sommige figuren in deze handleiding heb ik verkleind zonder het te vermelden. 10

12 een lege lijn laten; of een commando gebruiken (zullen we later leren). Maar: meerdere lege lijnen worden als één aanzien. We hebben een aantal commando s (zoals \documentclass{article} en \begin{document}) moeten intikken. Wanneer we een commando intikken dan zet de editor ze in een andere kleur en misschien beschik je over de auto complete functie en kan je na het intikken van een paar karakters het gewenste commando uit een menu kiezen. We gebruiken dikwijls de speciale karakters \, { en }. a Bij een monospace lettertype staan de letters en de tekens steeds op dezelfde afstand van elkaar. 3.3 Commando s Het woord commando is al een paar keer gevallen. Hoog tijd dat ik wat uitleg geef. Je hebt ondertussen gemerkt dat het in de L A TEX-editor ontbreekt aan de opmaak mogelijkheden. Er is geen keuze voor lettertype, lettergrootte, vet of italic, of stijlen enz. die we in een tekstverwerker wel aantreffen, je kan hier blijkbaar niets instellen. L A TEX lost dit op via commando s. Het is zeker niet mijn bedoeling alle commando s in deze handleiding te beschrijven (ik ken er immers maar een beperkt aantal). Onthoud alvast het volgende: Alle commando s in L A TEXbeginnen met een backslash \. Vele commando s bestaan uit het koppel \begin{xxx} en \end{xxx}. Tussen de accolades in de plaats van xxx staat het argument (soms zijn er meerdere argumenten voor één commando). In onze eerste oefening was het argument het woord document. Commando s die beginnen met begin en eindigen met end vormen een omgeving (environment). We hebben kennis gemaakt met de omgeving \begin{document} - \end{document}. Noteer dat alles wat voor \begin{document} staat en alles wat na \end{document} komt nooit getoond wordt in de pdf. 3.4 Document klasse en document onderdelen Vooraleer verder te gaan met oefeningen moet ik iets vertellen over de document klasse en de document onderdelen. Het commando dat de document klasse bepaald is \documentclass{xxx}. Hierna een overzicht van de meest gebruikte klassen. 11

13 Argument xxx Het resultaat is... book report article lettre een boek. een rapport. een artikel. een brief. Tabel 3.1: Enkele veel gebruikte document klassen Elk document bestaat uit en aantal delen. Woorden vormen zinnen. Zinnen vormen paragrafen. Paragrafen vormen secties, enz. Van hoog naar laag kan een document uit de volgende delen bestaan: Commando Het resultaat... \part{xxx} maakt een nieuw deel in een boek of rapport. Nieuwe delen beginnen steeds op een even blad in een boek. xxx is de titel die we aan het deel geven. \chapter{xxx} maakt een nieuw hoofdstuk in een boek of rapport. Nieuwe hoofdstukken beginnen op een nieuw blad. xxx is de titel die we aan het hoofdstuk geven. \section{xxx} maakt een nieuwe sectie. Kan in alle document klassen gebruikt worden. xxx is de titel die we aan de sectie geven. \subsection{xxx} zoals sectie maar dan een sub-sectie. \subsubsection{xxx} zoals sectie maar dan een sub-sub-sectie. \paragraph{xxx} een (nieuwe) paragraaf. Tabel 3.2: Onderdelen van documenten De nummering en opmaak van titels ten behoeve van de pdf, gebeurt automatisch. Noteer dat je niet verplicht bent (alle) onderdelen te gebruiken. Je kan dus een boek schrijven zonder parts, of chapters of zonder Oefening 2 We bouwen verder op de kennis van de eerste oefening. 1. Maak een nieuw document en bewaar het als oefening_2. 2. Tik het volgende letterlijk in (let vooral op de commando s en de haakjes, een woord meer of minder of een tikfout in woord of zin is niet erg, de commando s moeten wel correct ingetikt worden): 12

14 \documentclass{article} \begin{document} \section{\sffamily Titel van sectie 1} Dit \textbf{was} mijn eerste zin van mijn eerste document. \begin{enumerate} \item \textbf{zuigermotoren}: door het verbranden van de brandstof stijgt de druk boven de zuigers. De translatie van de zuigers wordt door de krukas omgezet in rotatie. De motor drijft \ {e}\ {e}n propeller aan. \item \textbf{gasturbines}: door het verbranden van de brandstof verwarmt de aangezogen lucht waardoor het volume aan gassen stijgt. De gassen drijven een turbine aan die met de propeller verbonden is (turboprop) of verlaten de gasturbine aan hoge snelheid waardoor stuwkracht ontstaat (turbojet). \end{enumerate} \section{\sffamily Titel van sectie 2} Sommige fysische verschijnselen hebben naast hun grootte ook nog een richting en zin. We kunnen ze dan ook grafisch voorstellen. We spreken dan van vectoren. Verschijnselen die we niet door een \textit{vector} kunnen voorstellen noemen we een \textit{scalar}. \begin{itemize} \item Een kracht, de snelheid, enz... zijn voorbeelden van vectori\"{e}le grootheden. \item Temperatuur, tijd, massa, energie, enz... zijn voorbeelden van scalaire grootheden. \end{itemize} \end{document} 3. Klik op Typeset. 4. Zie figuur 3.2 voor mijn resultaat. 13

15 Figuur 3.2: Screenshot van de pdf van mijn oefening 2 Bespreking oefening 2. Wat valt er op? Dit lijkt al meer op een document. De nummering, de lettergrootte, de lettertypes, bladnummering worden automatisch aangemaakt (ik kan ze niet beïnvloeden). De tekst van de pdf is in een serif font maar de titels van de secties zijn in sans serif (wil zeggen zonder streepjes ). Ik heb daarvoor gekozen door het commando {\sffamily xxx} a te gebruiken. Ik had ook de commando \textsf{xxx} kunnen gebruiken. Let hier vooral op waar de accolades staan. In mijn oefening staat het commando tussen de accolades. Je mag ook het commando {\sffamily } weglaten. Probeer dit even. Wanneer ik een woord of zin in het vet wil printen dan gebruik ik het commando \textbf{xxx} ( bf van bold face ). Wanneer ik een woord of zin schuin wil printen dan gebruik ik het commando \textit{xxx} ( it van italic ). Ik heb een genummerde lijst gebruikt. Het commando begint met 14

16 \begin{enumerate} en eindigt met \end{enumerate} (dit is de omgeving enumerate ). Iedere nieuwe input (nummer of letter) start met het commando \item. De nummers of letters moet ik zelf niet intikken. Ik heb ook een niet genummerde lijst gebruikt. Het commando begint met \begin{itemize} en eindigt met \end{itemize} (dit is de omgeving itemize ). Iedere nieuwe input start met het commando \item. De bolletjes moet ik zelf niet intikken. Een accent op een letter. Als we een accent op een letter willen plaatsen dan moeten we dit doen met de gepaste commando s. Als voorbeeld: \ {e}\ {e}n geeft één. Twee puntjes op een letter. Als voorbeeld: vectori\"{e}le geeft vectoriële. Accenten en speciale (lees)tekens kunnen we alleen maar ingeven via commando s. Ik kom er nog op terug. a xxx staat voor de tekst in deze bespreking. 3.6 Even samenvatten wat we tot nu toe gezien hebben 1. De installatie. We installeren een TeX-distribution (vb. van de TeX Users Group) a ; We gebruiken een applicatie die over de Typeset-functie beschikt; Eventueel kopen we een applicatie die over de Typeset-functie beschikt; We schrijven onze teksten in het input venster van de editor ; De Typeset-functie levert een pdf-document in het output venster van de editor ; De pdf wordt op onze harde schijf opgeslagen door de Typeset-functie ; Het uitzicht van het pdf-document wordt bepaald door commando s en de TeX-distribution. 2. Ons document. Het commando \documentclass{xxx} bepaalt de aard van het document. Voor xxx gebruiken we het meest book, article of report. \begin{xxx} en \end{xxx} zijn de begin en eind commando s van een omgeving ( environment ). \begin{document} en \end{document} zijn de begin en eind commando s van ons document. Een document bestaat meestal uit delen. \section{xxx} start een nieuwe sectie. xxx is de titel die we aan de sectie geven. 15

17 Meerdere spaties of blanke lijnen na elkaar worden herleid tot één spatie of één lege lijn. Wensen we een genummerde lijst dan gebruiken we de omgeving \begin{enumerate} - \end{enumerate}. Wensen we een niet-genummerde lijst dan gebruiken we de omgeving \begin{enumerate} - \end{enumerate}. Wensen we dat een woord of zin in het vet of schuin wordt afgedrukt dan gebruiken we resp. \textbf{xxx} en \textit{xxx}. Accenten en andere tekens moeten we altijd door middel van een commando schrijven. a 16

18 Hoofdstuk 4 Aan de slag, het echte werk begint nu 4.1 Inleiding Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf één en ander te proberen. Als je het bovenstaande goed onder de knie hebt dan zijn we klaar om verder te gaan. Tijdens de volgende oefeningen zal ik regelmatig gebruikmaken van copy - paste om de inhoud lang genoeg te maken. Meestal zal het niet belangrijk zijn wat we schrijven (je kan dus zelf ook een tekst kiezen), maar wel moeten onze paragrafen voldoende lang zijn. Tijdens de oefeningen zal het duidelijk worden wat nieuw is. 4.2 Packages Tijdens het typeset proces worden standaard vertaalprogramma s gebruikt. Voor eenvoudige documenten zoals we tot nu toe gezien hebben is dit geen probleem. Willen we de opmaak van de pdf beïnvloeden of willen we gebruikmaken van niet standaard commando s dan moeten we beroep doen op speciale vertaalprogramma s. Ik ga hier een aantal van die vertaalprogramma s (packages want zo noemen we ze) bespreken. We zullen ze in oefeningen gebruiken. Noteer dat de packages deel uitmaken van de L A TEX-distributie die je geïnstalleerd hebt. De packages die we nodig hebben staan voor het commando \begin{document}. Alles wat voor \begin{document} staat noemt men de preamble. Een package roepen we op met het commando \usepackage{xxx}. Terug staat xxx voor één of meerdere argumenten. Ik ga nu de packages geometry, babel, parskip, longtable, graphics en float bespreken in dit hoofdstuk. Noteer dat op het internet er documentatie te vinden is voor elk pakket (soms zijn het boeken van vele honderden pagina s). 17

19 4.3 Geometry \usepackage[a4paper]{geometry} wil zeggen dat de pdf op een A4 blad geprint wordt. Het legt de afmetingen van het blad en de marges vast. Eenvoudig, maar wil je zelf je marges bepalen dan kan het. Ik verwijs hiervoor naar oefening Babel \usepackage[dutch]{babel}. Met babel laten we weten wat de taal van ons document is. In ons geval is het Nederlands. Door het argument dutch te kiezen laat ik de typesetter weten dat de automatische titels in het Nederlands moeten zijn. De taal bepaalt ook hoe er gesplitst wordt (ja, ook dat gebeurt automatisch). Ik laat het verschil in automatische keuze van titels van deze handleiding zien, met resp. het argument dutch en english, in de figuren 4.1 en 4.2. Figuur 4.1: Screenshot van de pdf Babel dutch Figuur 4.2: Screenshot van de pdf Babel english 4.5 Parskip Een nieuwe paragraaf in een tekst maken we door een lege lijn in te voegen. Standaard wordt inspringen toegepast vanaf de tweede paragraaf (dus de eerste springt niet in). We kunnen dit onderdrukken door gebruik te maken van \usepackage{parskip}. Parskip op zich is niet zo belangrijk, maar ik hou ervan en daarom behandel ik het hier. Als je inspringende paragrafen verkiest gebruik dit package niet. Probeer het zelf met de oefeningen 3 en 4. 18

20 4.6 Oefeningen 3 en 4 1. Maak een nieuw document, bewaar het en noem het oefening_3. 2. Tik het onderstaande letterlijk in. Maak één hoofdstuk en twee secties (zie mijn voorbeeld). Tik een drietal alinea s in (minimum 2 lijnen lang). Gebruik gerust copy-paste. Laat tussen de alinea s één lege lijn. Zie verder mijn voorbeeld. \documentclass{report} \usepackage[a4paper]{geometry} \usepackage[dutch]{babel} \usepackage{parskip} \begin{document} \chapter{\sffamily Mijn eerste hoofdstuk} \section{\sffamily Eerste sectie} Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. Als je het bovenstaande goed onder de knie hebt dan zijn we klaar om verder te gaan. Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. Als je het bovenstaande goed onder de knie hebt dan zijn we klaar om verder te gaan. Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. Als je het bovenstaande goed onder de knie hebt dan zijn we klaar om verder te gaan. \section{\sffamily Tweede sectie} Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. Als je het bovenstaande goed onder de knie hebt dan zijn we klaar om verder te gaan. Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. Als je het bovenstaande goed onder de knie hebt dan zijn we klaar om verder te gaan. Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. Als je het bovenstaande goed onder de knie hebt dan zijn we klaar om verder te gaan. \end{document} 3. Bewaar het document en Typeset. 19

21 4. Bekijk het resultaat. De alinea s mogen niet meer inspringen. Zie het resultaat van mijn oefening in de figuur 4.3. Figuur 4.3: Screenshot van de pdf met parskip 5. Verlaat het document van oefening_3. 6. Dupliceer dit document, herbenoem het duplicaat als oefening_4. 7. Open de file van oefening_4. 8. Verwijder in de preamble de lijn \usepackage{parskip}. Een alternatieve verwijdering oplossing beschrijf ik hierna een nota. 9. Typeset en bekijk het resultaat. De alinea s zullen nu wel inspringen. Zie het resultaat van mijn oefening in de figuur

22 Nota: iets (tijdelijk) verwijderen Probeer even het volgende: zet een procentteken (%) voor de lijn van parskip. Deze lijn zal waarschijnlijk een andere kleur krijgen (is niet zo belangrijk op zich), maar door het procentteken wordt deze lijn onderdrukt en is het alsof ze er niet staat... Figuur 4.4: Screenshot van de pdf zonder parskip 4.7 Lijsten - oefening 5 In oefening 2 je heb reeds een genummerde lijst gemaakt. We zullen dit in oefening 5 wat verder uitdiepen. 1. Dupliceer de file van oefening_3 en noem het duplicaat oefening_5. 2. Pas het aan zoals in mijn voorbeeld. Terug speelt de tekst zelf geen rol. \documentclass{report} \usepackage[a4paper]{geometry} \usepackage[dutch]{babel} \usepackage{parskip} \usepackage{enumerate} 21

23 \begin{document} \chapter{\sffamily Mijn eerste hoofdstuk} \section{\sffamily Eerste sectie} \begin{itemize} \item Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. \begin{itemize} \item Eerste item. \item Tweede item. \end{itemize} \item Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. \begin{enumerate} \item Eerste item. \item Tweede item. \end{enumerate} \end{itemize} \section{\sffamily Tweede sectie} \begin{enumerate} \item Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. \begin{itemize} \item Eerste item. \item Tweede item. \end{itemize} \item Ik hoop dat het bovenstaande duidelijk is. Het staat je vrij om zelf \ {e}\ {e}n en ander zelf te proberen. \begin{enumerate} \item Eerste item. \item Tweede item. \end{enumerate} \end{enumerate} \end{document} 3. Bewaar en Typeset. 4. Bekijk het resultaat. Zie het resultaat van mijn oefening zie je in figuur

24 Figuur 4.5: Screenshot van oefening 5 Bespreking oefening 5. Wat valt er op? 1. Ik heb genummerde lijsten gemaakt met de omgeving enumerate op twee niveaus. De wijze van nummeren gebeurt automatisch en elk niveau heeft een ander type nummering. Ter info: we kunnen tot zes niveau s gaan. 2. Ik heb niet genummerde lijsten gemaakt met de omgeving itemize op twee niveaus. De wijze van markeren gebeurt automatisch en elk niveau heeft een ander type bullet. Ter info: we kunnen tot zes niveau s gaan. 3. We kunnen beide types door elkaar gebruiken (nesten). 4. Elke nieuwe item begint met het commando \item. 23

25 5. Een omgeving bestaat steeds uit een begin en end commando. Bij lijsten komt daar het commando item tussen voor elke input. Als je nest moet je er goed op letten dat deze drie commando s aanwezig zijn als één blok a. Bij het nesten zal je dus na een item of tussen twee items deze drie commando s opnieuw moeten gebruiken. a Een fout die veel gemaakt wordt ontstaat als volgt: na het intikken van de begin commando tik je op de toets om naar een andere lijn te gaan. De editor maakt automatisch het end commando (prima, is werk gespaard). Wanneer je nu opnieuw hetzelfde begin commando intikt dan maakt de editor geen nieuw end commando. Je moet het nu zelf intikken, doet je dat niet dan loopt het fout bij het typesetten. 4.8 Tabellen - oefeningen 6 en 7 Ik ga je twee methodes voor eenvoudige tabellen leren (zonder cellen samen te voegen (geen merge dus)). De eerste methode gebruikt de omgevingen table en tabular (tabular zit genest in table). Deze methode heeft de volgende nadelen: de tabel mag niet groter zijn dan één bladzijde, zo ja dan loopt het mis. je hebt geen 100% controle over waar de tabel zal geplaatst worden. Ik verklaar mij nader: stel je heb een tekst dan lukt het niet steeds dat de tabel op de door u gekozen plaats verschijnt na de Typeset. Ik los dit dan op door in de tekst te verwijzen naar de tabel (verwijzingen zien we later). De tweede methode gebruikt de omgeving longtable en het package longtable. We kunnen nu lange tabellen maken die over een onbeperkt aantal bladzijden gaan Oefening 6 In oefening 6 leren we de omgevingen table en tabular. 1. Maak een nieuw document en bewaar het als oefening_6. 2. Tik het onderstaande in (in de commando s mogen geen fouten zitten). \documentclass{report} \usepackage[a4paper]{geometry} \usepackage[dutch]{babel} \usepackage{parskip} \usepackage{enumerate} \begin{document} \section{\sffamily Mijn eerste tabel} We gebruiken de omgevingen \textbf{table} en \textbf{tabular} 24

26 (tabular zit genest in table). \begin{table}[h] \centering \begin{tabular}{rl} \hline Activiteit & Vermogen (in watt)\\ \hline Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ \hline \end{tabular} \caption{vermogens voor verschillende activiteiten} \end{table} \section{\sffamily Mijn tekst} Hierna volgt de uitleg. \end{document} 3. Bewaar het document en Typeset. 4. Bekijk het resultaat. Zie het resultaat van mijn oefening in figuur 4.6. Figuur 4.6: Screenshot van de pdf mijn eerste tabel 25

27 Bespreking oefening 6. Wat valt er op? 1. Voor dit eenvoudig document had ik geen packages nodig, maar ik heb de gewoonte in elk nieuw document al mijn packages op te nemen. 2. Ik heb eerst de omgeving table gemaakt. 3. Ik heb het commando \begin{table} het extra argument [h] gegeven. Hiermee laat ik weten dat ik de tabel hier wil, dit wil zeggen op de plaats waar ik ze in de tekst heb ingelast. 4. Met het commando \centering zeg ik dat de tabel, horizontaal gezien, in het midden van het blad moet. Ik kon ook left of right gebruikt hebben (probeer het zelf even). 5. De omgeving tabular bepaalt het begin en einde van de inhoud van de tabel. 6. In het argument na het commando \begin{tabular} bepaal ik het aantal kolommen en het alignement in de kolommen. Elke letter staat voor één kolom (in deze oefening: twee letters voor de twee kolommen). r staat voor rechts uitlijnen; c staat voor centre (midden) uitlijnen; l staat voor links uitlijnen, p{xcm} staat voor paragraaf-mode met breedte x cm (x is een getal). Hiermee kunnen we langere teksten in een cel schrijven. Het alignement is bij paragraaf steeds links. 7. Met het commando \hline teken ik een horizontale lijn. Als ik er geen wil dan laat ik het achterwege. Wil ik na een bepaalde rij een horizontale lijn dan gebruik ik dit commando. 8. In de eerste rij komen de kolomnamen. De namen worden gescheiden door een &. De rij wordt afgesloten door een \\. 9. De volgende rijen zijn de inhoud van de tabel. De cellen worden gescheiden door een &. Alle rijen moeten afgesloten worden door een \\. 10. Heb ik voor een cel geen input dan tik ik niets maar vergeet de & en \\ niet. 11. Met het commando \caption bepaal ik de titel van de tabel. Let op: staat caption na end tabular dan staat de titel onder de tabel; staat caption voor begin tabular dan staat de titel boven de tabel. 12. De breedte van de tabel of kolommen kan ik niet beïnvloeden, tenzij ik gebruik maak van de paragraaf-mode. 26

28 4.8.2 Oefening 7 In oefening oefening 7 testen we longtable. 1. Dupliceer oefening_6 en herbenoem de file als oefening_7. 2. Open oefening 7 in de editor. 3. Pas het document aan zoals hierna te zien is, let op: Vul de preamble aan. Pas de titel van de tweede sectie aan. Tik het begin en einde van de longtable foutloos over. Kopieer de inhoud van de eerste tabel (vijf rijen). Kleef dit vijf tot zesmaal na elkaar tussen het begin en einde van de longtable. \documentclass{report} \usepackage[a4paper]{geometry} \usepackage[dutch]{babel} \usepackage{parskip} \usepackage{enumerate} \usepackage{longtable} \usepackage{array} \setlength{\extrarowheight}{2pt} \begin{document} \section{\sffamily Mijn eerste tabel} We gebruiken de omgevingen \textbf{table} en \textbf{tabular} (tabular zit genest in table). \begin{table}[h] \centering \caption{vermogens voor verschillende activiteiten} \begin{tabular}{p{6cm}p{4cm}} \hline Activiteit & Vermogen (in watt)\\ \hline Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ 27

29 \hline \end{tabular} \end{table} \section{\sffamily Mijn lange tabel} We gebruiken de omgeving \textbf{longtable}. \begin{longtable}{p{6cm}p{4cm}} \caption{vermogens voor verschillende activiteiten} \\ \hline Activiteit & Vermogen (in watt) \\ \endfirsthead \caption*{vermogens voor verschillende activiteiten (vervolg)} \\ \hline Activiteit & Vermogen (in watt) \\ \hline \endhead \hline \endfoot Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ 28

30 Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ Menselijk hart & 1,5 \\ Hard werkende mens & 100 \\ Lopend paard & 1\,000 \\ Stadsauto & 100\,000 \\ Boeing 747 op kruissnelheid & 250\,000\,000 \\ \hline \caption*{einde tabel} \end{longtable} \end{document} 4. Bewaar het document en Typeset. 5. Bekijk het resultaat. Zie het resultaat van mijn oefening in de figuren 4.7 en

31 Figuur 4.7: Screenshot van de pdf eerste blad van mijn longtabel 30

32 Figuur 4.8: Screenshot van de pdf tweede blad van mijn longtabel Bespreking oefening 7. Wat valt er op? 1. We hebben het package longtable nodig. 2. We gebruiken het package array. Er zijn meerdere commando s die hiervan gebruikmaken. 3. Met het commando setlength kan ik de ruimte tussen de rijen in de tabellen beïnvloeden. Dit is te zien als je figuur 4.6 vergelijkt met figuur Een aantal commando s van longtable ga ik niet bespreken. 5. De caption commando heb ik drie maal gebruikt. De eerste maal bepaalt de titel die boven de tabel komt. De tweede maal verschijnt boven het vervolg van de tabel op de volgende bladzijde. Zelf heb ik aan deze titel het woord (vervolg) toegevoegd. De derde maal is een fantasietje van mij. Ik laat de lezer weten dat hier de tabel eindigt. Er is nog iets speciaals: \caption*{xxx} in deze commando staat er een sterretje. De bedoeling hiervan is dat bij het maken van een inhoudslijst deze input niet verschijnt. In het volgende hoofdstuk komt inhoudslijsten aan bod, ik kom er dan op terug. 6. Voor de rest vertoont deze longtable veel gelijkenis met tabular. 7. Is het je ook opgevallen dat de twee tabellen automatisch elk hun eigen nummer gekregen hebben? 8. Tot slot: ik heb de breedte van de kolommen zelf gekozen (resp. 6 en 4 cm)... 31

33 4.9 Verwijzingen L A TEX wordt vooral gebruikt om wetenschappelijke documenten te maken. Maar je zou er ook een roman kunnen mee schrijven. Het kan gebeuren dat je in een document een verwijzing wilt maken naar een paragraaf, een pagina, een tabel, een tekening, een foto... noem maar op. Om een verwijzing te maken moet je: 1. de tekst of item waar je naar verwijst labellen. Dit doe je met het commando \label{xxx}. xxx is de naam die je geeft aan het label. xxx verschijnt niet in je pdf. Ik gebruik geen spaties in mijn labels, ik vervang ze door under-scores. De labels die ik gebruik zijn opgebouwd uit de volgende bouwstenen: par:xxx voor verwijzing naar een paragraaf; fig:xxx voor verwijzing naar een grafische item (foto, tekening,...); eq:xxx voor verwijzing naar een formule.... maar dit is geen verplichting. 2. de verwijzing leggen op de plaats van waaruit je wil verwijzen. Dit doe je met het commando \ref{xxx}. In oefening 8 zal ik dit demonstreren Figuren en foto s inlassen - oefening 8 In wetenschappelijke documenten zullen we naast tabellen ook grafische elementen aantreffen. In deze handleiding staan vele screenshots (png-formaat of jpg-formaat). Als ik tekening maak dan zet ik ze steeds om naar een pdf 1, maar png en jpg kan ook. Figuren inlassen vertoont veel gelijkenis met het inlassen van een tabel. We hebben de packages graphicx, float en wrapfig nodig en creëeren de omgevingen figure en wrapfigure. In oefening 8 wordt dit duidelijk. 1. Neem een screenshot van een foto of tekening van ongeveer 400 op 200 pixels. Geef die een naam (zonder spaties) en stop die in uw oefeningen folder. Ik heb in mij voorbeeld de naam Fig_L4d_oef_08.png gebruikt (mijn figuur heeft het png-formaat). Je mag gerust een andere naam gebruiken maar pas die dan ook aan in de oefening. 2. Maak een nieuw LaTeX document en noem het oefening_8. 3. Schrijf de preamble zoals in mijn voorbeeld. 4. Maak een hoofdstuk en twee secties zoals in mijn voorbeeld. 5. Schrijf een tekst van minimum 16 lijnen. Terug speelt de inhoud geen rol. 1 pdf heeft het voordeel vectoriëel te zijn, dus als je het vergroot blijft de kwaliteit behouden. 32

34 6. Kleef uw tekst in elke sectie. 7. Pas uw eerste sectie aan: Maak een paar lege lijnen ongeveer in het midden van de uw tekst; Tik de commando s voor de eerste figuur in zoals in mijn voorbeeld maar gebruik de naam van uw figuur. 8. Pas uw tweede sectie aan: Maak een lege lijn ongeveer in het midden van de uw tekst; Tik de commando s voor de tweede figuur in zoals in mijn voorbeeld maar gebruik de naam van uw figuur. \documentclass[11pt]{report} \usepackage[a4paper, top=2cm, bottom=3cm, left=2.5cm, right=2cm]{geometry} \usepackage[dutch]{babel} \usepackage{parskip} \usepackage{enumerate} \usepackage{longtable} \usepackage{array} \setlength{\extrarowheight}{2pt} \usepackage{graphicx} \usepackage{float} \usepackage{wrapfig} \begin{document} \chapter{een volgend hoofdstuk} \section{\sffamily Oefening 8 - Een beeld voor of na een paragraaf} Er zijn op aarde ongeveer zes grote en tien kleine platen, afhankelijk van de gehanteerde definitie. De platen bewegen relatief ten opzichte van elkaar (gemiddeld 5 tot 85 mm per jaar) bij de onderlinge plaatgrenzen. Er zijn drie typen grenzen: convergente (waar platen naar elkaar toe bewegen), divergente (waar platen van elkaar af bewegen) en transforme grenzen (waar platen langs elkaar bewegen). \begin{figure}[h] \centering \includegraphics[scale=0.8]{fig_l4d_oef_08.png} \caption{screenshot op schaal} 33

35 \label{fig:oef_08_1} \end{figure} Bij een divergente plaatgrens wordt door stolling van magma nieuwe lithosfeer gevormd, dit proces wordt oceanische spreiding genoemd. Bij een convergente plaatgrens zal een van beide platen onder de andere schuiven (subductie). Vanwege de lage dichtheid zal continentale korst in de praktijk niet goed subduceren. Meestal bestaat de subducerende plaat daarom uit oceanische korst. Als twee continenten naar elkaar toe bewegen (zie figuur \ref{fig:oef_08_1}) zal geen van beide platen subduceren, er zal dan een gebergte vormen. Omdat de beweging in de lithosfeer geconcentreerd is langs deze grenzen vinden hier aardbevingen, vulkanisme en de vorming van gebergten en oceanische troggen plaats. \section{\sffamily Oefening 8 - Een beeld in een paragraaf} Er zijn op aarde ongeveer zes grote en tien kleine platen, afhankelijk van de gehanteerde definitie. De platen bewegen relatief ten opzichte van elkaar (gemiddeld 5 tot 85 mm per jaar) bij de onderlinge plaatgrenzen. \begin{wrapfigure}{l}{9cm} \includegraphics[width=9cm]{fig_l4d_oef_08.png} \caption{screenshot op maat} \label{fig:oef_08_2} \end{wrapfigure} Er zijn drie typen grenzen: convergente (waar platen naar elkaar toe bewegen), divergente (waar platen van elkaar af bewegen) en transforme grenzen (waar platen langs elkaar bewegen). Bij een divergente plaatgrens wordt door stolling van magma nieuwe lithosfeer gevormd, dit proces wordt oceanische spreiding genoemd. Bij een convergente plaatgrens zal een van beide platen onder de andere schuiven (subductie). Vanwege de lage dichtheid zal continentale korst in de praktijk niet goed subduceren. Meestal bestaat de subducerende plaat daarom uit oceanische korst. Als twee continenten naar elkaar toe bewegen (zie figuur \ref{fig:oef_08_2}) zal geen van beide platen subduceren, er zal dan een gebergte vormen. Omdat de 34

36 beweging in de lithosfeer geconcentreerd is langs deze grenzen vinden hier aardbevingen, vulkanisme en de vorming van gebergten en oceanische troggen plaats. \end{document} 9. Bewaar het document en Typeset. 10. Bekijk het resultaat. Zie het resultaat van mijn oefening in de figuren 4.9 en Figuur 4.9: Screenshot van de pdf oefening 8 blad 1 35

37 Figuur 4.10: Screenshot van de pdf oefening 8 blad 2 Bespreking oefening 8 1. Ik heb de preamble uitgebreid: De argument van package geometry heb ik uitgebreid met de instelling voor de kantlijnen. Toen ik deze handleiding schreef en het resultaat bekeek vond ik dat er onderaan mijn blad nog veel onbenutte ruimte was. Ik ben dan gaan experimenteren met de instelling van de kantlijnen. Het resultaat is dat ik ondertussen al mijn LaTeX documenten heb aangepast. Noteer dat je niet verplicht bent de vier kantlijnen te bepalen. Zelf ben ik met bottom begonnen en heb er later de rest aan toegevoegd. Het package array gebruik ik het in al mijn documenten. Er zijn veel commando s die er gebruik van maken. Onder ander \setlength. Het commando setlength gebruik ik hier om de rijen van tabellen iets verder, in dit geval 4 pt a, uit elkaar te zetten. Ik heb dit in de oefeningen 6 en 7 reeds gebruikt. Het package graphicx hebben we nodig om een figuur in de tekst op te nemen. Het package float houdt de figuur op de gewenste plaats. Herinner je nog toen ik het over tabellen had dat je geen 100% controle hebt over waar de tabel zal 36

38 geplaatst worden. Met figuren is het hetzelfde, tenzij je float gebruikt. Het package wrapfig laat toe om een figuur door de tekst te laten omgeven. 2. In het document zelf hebben we figuren opgenomen: Om een figuur tussen twee paragrafen te plaatsen gaan we als volgt te werk: We gebruiken de omgeving figure. Het argument [H] moet ervoor zorgen dat hier de figuur geplaatst wordt. Dit werkt dankzij het package float. We kunnen nog kiezen tussen de letters t voor top, b voor bottom en p voor page. Met het commando centering zorg ik ervoor dat de figuur horizontaal gezien in het midden van het blad staat. Met het commando includegraphics wordt de grafische file geselecteerd. Om problemen te vermijden zorg ik ervoor dat er in de naam van deze file geen spaties staan en dat de file zelf in dezelfde folder als mijn.tex file zit. Het argument [scale] gebruik ik om de grootte van figuur aan te passen. Het is een decimaal getal (let op gebruik een punt, dus geen komma). Maximaal gebruik ik 1 (als er geen verkleining nodig is). Het commando caption kennen we reeds (zie tabellen). Met het commando label geven we deze figuur een etiket mee. Met het commando ref kunnen we dan om het even waar in de tekst naar dit etiket verwijzen. Op die manier leggen we een verwijzing. Om een figuur in de tekst op te nemen gaan we als volgt te werk: We gebruiken de omgeving wrapfigure. Het argument l zorgt ervoor dat mijn figuur links staat (er is ook r voor rechts). Het argument 9cm zegt dat een horizontale ruimte van 9 cm nodig is. Het commando includegraphics kennen we reeds. Om de grootte van de figuur aan te passen heb ik het argument [width] gebruikt. De andere commando s kennen we reeds. Om een verwijzing te maken moeten we twee stappen uitvoeren (zie ook oefening 7): Aan het onderwerp (een woord, een formule, een tabel, een figuur,... ) waarnaar we willen verwijzen kennen we een label toe: \label{xxx} met xxx de naam die we zelf aan het label geven. Op de plaats waar we naar het onderwerp willen verwijzen maken we de referentie: \ref{xxx} met xxx de naam die we aan het label hebben gegeven. 37

39 a pt staat voor punt, dit is een maateenheid die gebruikt wordt in de grafische wereld. Heden gebruik ik in nieuwe documenten 2 pt Even samenvatten wat we in dit hoofdstuk gezien hebben Ik doe het in een longtable... Tabel 4.1: Samenvatting hoofdstuk Het echte werk Onderwerp Preamble Packages Geometry Babel Parskip Lijsten Verwijzingen Een sterretje Info Het is het deel van ons document dat voor de omgeving document staat. In de preamble nemen we de packages en definities op. Wat in de preamble staat wordt niet geprint. Zijn vertaalprogramma s die we in de preamble opnemen. We roepen ze op met \usepackage{xxx}. xxx is de naam van het package. Meestal zijn er nog bijkomende argumenten. Dit package legt de afmetingen van het blad vast en bepaalt de zone waar er geprint wordt. Ik gebruik heden het argument [a4paper, top=2.5cm, bottom=2.5cm, left=3cm, right=2.5cm]. Met package babel leg ik de taal van het document vast. Ik gebruik het argument [dutch]. Gebruik dit package als je wilt dat je tekst niet inspringt vanaf de tweede paragraaf. We hebben gezien dat we het package enumerate nodig hebben voor genummerde lijsten. We kunnen tot zes niveaus gaan. Om te nummeren gebruiken we de omgeving enumerate. Voor bolletjes gebruiken we de omgeving itemize. Elke nieuw nummer of bolletje start met het commando \item in beide gevallen. Lijsten kunnen genest worden. Om een verwijzing te maken hebben we twee commando s nodig. Bij het item waarnaar we verwijzen komt \label{xxx}. xxx is een naam die we kiezen. Op de plaats waar de verwijzing moet komen komt \ref{xxx}. Een ongeschreven regel zegt dat de xxx voor een figuur fig:xxx is, voor een tabel is het tab:xxx, voor een paragraaf is het par:xxx en voor een formule is het eq:xxx (en zo zullen er nog wel zijn... ). Als we een sterretje gebruiken geven we het commando dat er iets niet moet opgenomen worden in de inhoudslijsten (zie paragraaf 5.3). 38