Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs. Beroepsopleidingsprofiel Manager Toerisme en Recreatie Competentieprofiel 2014

Transcriptie

1 Hoger Toeristisch en Recreatief Onderwijs Beroepsopleidingsprofiel Manager Toerisme en Recreatie Competentieprofiel 2014 Januari

2 2

3 Prelude De opleiding Hoger Recreatief Toeristisch Onderwijs en de opleiding Vrijetijdsmanagement Bij de totstandkoming van de competentieprofielen van de opleidingen Hoger Toeristisch Recreatief Onderwijs (HTRO)/Tourism Management en Vrijetijdsmanagement (Leisure Management vanaf 1 september 2014) is in het Landelijk Overleg Leisure en Tourism Management (LOLTM) ook stilgestaan bij de overeenkomsten en verschillen tussen deze opleidingen. Beide opleidingen leiden studenten op die hun werk zullen vinden in de brede Tourism, Hospitality en Leisure sector, soms ook wel aangeduid met de gastvrijheidssector. Immers beide opleidingen zitten in het BBA-domein en kennen daardoor een sterke bedrijfseconomische focus, zeker ook als naar de eindkwalificaties van beide opleidingen wordt gekeken. Dat er in dit werkveld raakpunten zijn is duidelijk. Beide opleidingen kennen een traditie van tientallen jaren. Ook in het buitenland worden beide opleidingen op universiteiten al sinds decennia aangeboden en kennen zowel een wetenschappelijk als beroepsgerichte basis. Des te belangrijker is het om te benadrukken dat de verschillen tussen de profielen ook substantieel zijn. Het gaat om wezenlijk verschillende opleidingen die studenten opleiden met een andere focus en oriëntatie. De meest wezenlijke verschillen zitten in de aard van de toegevoegde waarde (kennis en de wijze waarop deze wordt toegepast) van de Leisuremanager en de Tourism manager. Leisure Management De Leisuremanager creëert toegevoegde waarde door het mede vormgeven aan vrijetijdsbelevenissen die, waar mogelijk, een bijdrage leveren aan quality of life (welzijn, gezondheid, duurzaamheid, participatie etc.). Hij creëert dus diensten, producten en processen met zowel een economische als sociaal-maatschappelijke betekenis. Hij is organisator, regisseur en deskundige op meerdere relevante vrijetijdsdomeinen. Hij cocreëert met en voor lokale en regionale gemeenschappen. Hij heeft kennis van sociale verbanden en weet deze economisch te vertalen en kan er naar handelen. Essentieel is daarbij het maken van strategische keuzes, juist daar waar de Leisuremanager vanuit het domein van de vrijetijd de brug slaat naar domeinen zoals zorg, ruimtelijke ontwikkeling en participatie. De opleiding Leisure Management kent, zeker internationaal, een sterke wetenschappelijk traditie vanuit de gedragswetenschappen en in het bijzonder de sociologie enerzijds en de organisatiewetenschappen anderzijds. Tourism Management De toerismemanager creëert toegevoegde waarde door in complexe internationale netwerken kennis van plaats (toerismebestemming) te combineren met specifieke keten- (distributie) en marktkennis. De toerismemanager kan daarmee de juiste strategische keuzes maken voor het vermarkten van een bestemming (reisindustrie), dan wel de behoeftes van (zakelijke of recreatieve) reizigers vertalen naar ontwikkelingsprocessen op toerismebestemmingen (bestemmingsmanagement). De maatschappelijke toegevoegde waarde van de toerismesector zit specifiek in het besef van de potentiële multipliereffecten en het sturen op PPP (people, planet, profit). Iets dat vanwege de toekomstige bestendigheid van de natuurlijke hulpbronnen onontbeerlijk is geworden. De wetenschappelijke traditie van Tourism Management is sterk geënt op de gedragswetenschappen en in het bijzonder (culturele) geografie, bestuurlijke en politieke wetenschappen, economische wetenschappen en bedrijfskunde. Concluderend De instituten die samen het LOLTM vormen zijn ervan overtuigd dat beide opleidingen een substantiële en onderscheidende bijdrage leveren aan de verdere ontwikkeling en professionalisering van het brede domein van de gastvrijheidssector. Op een aantal punten zijn er overeenkomsten, wat evident is aangezien beide opleidingen dienen te voldoen aan de generieke eindkwalificaties van het BBA-domein. Maar juist waarin de opleidingen complementair zijn, zit in de ogen van het LOLTM de toegevoegde waarde die de sector nu nodig heeft om invulling te geven aan het zelf geformuleerde ambitieniveau. De Leisuremanager die zich richt op het (co-)creëren van toegevoegde waarde door kwalitatief hoogwaardige vrijetijdsdiensten waarbij gekeken wordt hoe het vrijetijdsdomein een bijdrage levert aan vraagstukken binnen andere maatschappelijke en economische domeinen. En de tourism manager die zich primair richt op de complexiteit en interdependentie 3

4 van actoren op toerismebestemmingen inclusief alle vraagstukken die daarbij een rol spelen, alsmede op innovatie en management van distributieketens in de reisindustrie. Bovenstaande ambities worden uiteraard verder uitgewerkt in het voorliggende competentieprofiel. Maar het zijn ambities die zijn geformuleerd in samenspraak met alle relevante brancheorganisaties en topbedrijven in de sector. Ambities waar we de komende jaren met enthousiasme, samen met alle docenten en studenten, onze tanden in zullen zetten! Arend Hardorff, MSc. Voorzitter LOLTM en directeur NHTV Academy for Leisure 4

5 Inhoudsopgave Prelude... 3 Voorwoord... 7 Samenvatting... 9 Deel Inleiding Aanleiding voor de herziening Werkwijze Profiel van Beroep en Praktijk Karakterisering van De toeristisch recreatieve branche Toerisme verandert Toerisme en de Nederlandse opleiding Hoger Toeristisch Recreatief Onderwijs Wat vraagt dit van de afgestudeerde Competentieprofiel van de Opleiding HTRO HBO niveau HTRO binnen de nieuwe BBA standaard Gedegen theoretische kennis Onderzoekende houding Het onderzoekend vermogen Maatschappelijke verantwoordelijkheid Corporate and Social Responsibility Competentieprofiel HTRO Verantwoording Literatuur Deel Beschrijving van het beroep en de praktijk Manager Toerisme & Recreatie en zijn rollen Instroom- en doorstroomfuncties Deel Manager Toerisme & Recreatie: de domeincompetenties Competenties belicht Domeincompetentie 1. - A

6 Domeincompetentie 1. - B Domeincompetentie Domeincompetentie Domeincompetentie Domeincompetentie 5 A Domeincompetentie B Domeincompetentie Domeincompetentie Domeincompetentie Domeincompetentie Domeincompetentie

7 Voorwoord De Manager Toerisme & Recreatie Het zijn fascinerende tijden. Het lijkt wel alsof alles in de "overdrive" zit. De reissector is een fascinerende branche om in te werken, maar alleen als je van "veranderen" en "aanpassen" houdt. De Nederlandse reissector is steeds in beweging. Vol met dynamiek en innovaties, constant onderhevig aan allerlei maatschappelijke, politieke en economische gebeurtenissen. Beweging leidt tot verandering, tot het bijstellen en aanpassen van plannen en doelstellingen. Kortom: in de reissector is geen dag hetzelfde. De reiswereld past zich steeds aan de veranderde marktomstandigheden aan. De trends zijn duidelijk: steeds intensiever gebruik van internet en internettoepassingen, een verschuiving van productgericht- naar service gerichtheid, naar steeds meer maatwerk, steeds meer beleving en inspiratie, een groeiende behoefte om te differentiëren en in te spelen op niches, de drang naar duurzamer toerisme en het creëren van meer en andere toegevoegde waarde. En dan hebben we het nog niet eens over die grillige consument gehad. Ook die is, daardoor in staat gesteld door nieuwe techniek, steeds meer gericht op participatie, wil zelf waarde (mee) creëren en dat houdt in dat bestaande (retail) waarden veranderen. De oude zoals prijs, gemak en keuze worden vervangen of aangevuld door nieuwe waarden als " delen", "online", " betrokken" en "authenticiteit". De Reisondernemingen moeten door al deze ontwikkelingen voortdurend kritisch kijken naar hun eigen rol in de keten, een visie hebben en ontwikkelen, durven te kiezen en te focussen, nieuwe samenwerkingsverbanden aangaan, stoppen met het oude. Fascinerend als je er midden in zit, maar ook spannend, uitdagend en veeleisend. Kortom als je in de reissector gaat werken, komen er heel wat aan uitdaging en complexiteit op je af. De reissector stelt daardoor ook bijzondere eisen aan de toekomstige managers. Onderwijs en opleiden is niet voor niets een speerpunt voor de ANVR. Een Intensieve samenwerking tussen het onderwijsveld en het bedrijfsleven is de absolute voorwaarde voor een succesvolle branche op de lange termijn. Het onderwijs en het bedrijfsleven moeten elkaar dicht op de huid zitten zodat de scholen de juiste mensen afleveren en het bedrijfsleven zicht heeft op zeer toegewijde en goed toegeruste nieuwe medewerkers. Zeker in een tijd waarin het " reislandschap" zo drastisch aan het veranderen is. Vandaar dat ik bijzonder blij ben met het initiatief van de HTRO scholen om het BeroepsOpleidingsProfiel Manager Toerisme & Recreatie te actualiseren. Ik ben er van overtuigd dat met dit nieuwe beroepsopleidingsprofiel de HTRO s weer perfect in staat zijn de toekomstige reis- en recreatiemanagers klaar te stomen om hun bijdrage te leveren aan het verder professionaliseren van onze branche. Frank Oostdam ANVR jan

8 8

9 Samenvatting Voor u ligt het Beroepsopleidingsprofiel Manager Toerisme & Recreatie (BOP) dat van kracht is tot en met Het profiel is geschreven door betrokkenen hogescholen bij het Landelijk Overleg Tourism Management (LOTM) en ter validering voorgelegd aan werkveldvertegenwoordigers. Het LOTM is tot de conclusie gekomen dat de vorige versie van het BOP (vastgesteld in 2009), de meer modelmatige benadering in het beroepsopleidingsprofiel, nog van toepassing is voor de startbekwame HTRO er. Echter ontwikkelingen in het beroepenveld en het hoger onderwijs (nieuwe BBA) maken die actualisering noodzakelijk. Ontwikkelingen beroepenveld Het Landelijk Overleg constateert een aantal ontwikkelingen, die relevant zijn voor het beroepsopleidingsprofiel. Deze hebben onder meer betrekking op sterke groei en toepassing van informatie en communicatietechnologie rond de distributiekanalen van de toeristische en recreatieve industrie, de daardoor veranderende positie van consumenten en het ontstaan van nieuwe business modellen. Verder is er een toenemende internationalisering gaande, alsmede groei van maatschappelijk bewustzijn van de ethische dilemma s, die toeristische activiteiten opleveren. Nadrukkelijker dan voorheen vraagt dit van afgestudeerden dat zij flexibel kunnen opereren in deze dynamische omgeving, bekwaam zijn in relevante moderne communicatie technologie (e-commerce/marketing), kennis hebben van de consument en in een internationale context kunnen functioneren. Veranderingen het domein van de Bachelor of Business Administration Naast de generieke inhoudelijke kernkwalificaties die gelden voor het HBO, geldt voor HTRO de Standaard Bachelor of Business Administration (BBA), die per 2012 is gewijzigd. Het betreft vier componenten: Gedegen theoretische Kennis De BBA noemt daarbij een aantal kerngebieden: Accounting, Business Law & Ethics, Economics, Finance, Management Informatie Systems marketing, Organizational behaviour, Quantitative techniques, Strategic management, Operations management. Deze kernvakgebieden zijn in dit geactualiseerde beroepsopleidingenprofiel toegespitst op de kennis en vaardigheden behoefte van de HTRO manager (paragraaf 3.2.1). Onderzoekend vermogen De vernieuwde BBA geeft meer gewicht aan het onderzoekend vermogen van een afgestudeerde. Het onderzoekend vermogen kenmerkt zich door het systematisch en methodisch doorlopen van een aantal stappen. Het LOTM heeft geconcludeerd dat het onderzoekend vermogen -methodisch handelen- in iedere competentie in meer of mindere mate tot uiting dient te komen. Dit is uitgewerkt in paragraaf 3.2.2, waarbij competenties zijn aangescherpt en aangevuld. Professioneel vakmanschap De nieuwe BBA geeft de eigenschappen van de afgestudeerde, zijnde een professionele vakman of vrouw. Aan deze eigenschappen besteedt het bestaande BOP reeds aandacht, echter vraagt op onderdelen aanscherping en aanvulling. Vooral vanwege de ontwikkelingen in het beroepenveld heeft deze plaatsgevonden voor de eigenschappen internationale oriëntatie en ondernemende en innovatieve houding (paragraaf 3.2.3). Verantwoord handelen Een pas afgestudeerde BBA-er is zich bewust van de maatschappelijke context van zijn gedurende de opleiding opgedane kennis en vaardigheden. Voor een HTRO-afgestudeerde is dit bij uitstek van belang. Toeristisch-recreatieve bestemmingen en -producten hebben een samengesteld karakter en maken gebruik 9

10 van zowel fysieke als sociale hulpbronnen. Toeristisch-recreatieve activiteiten moeten een duurzaam karakter hebben. De visie van het LOTM is dat de aandacht van managers voor duurzaamheid niet alleen moet gaan over het duurzamer maken van dingen voor de langere termijn, maar juist over het oplossen van problemen en het nemen van duidelijke en moedige beslissingen om de bestaande problemen op te lossen. Zo wordt de focus verplaatst van duurzaam toerisme naar verantwoord toerisme (Responsible Tourism). Het gaat om het (h)erkennen en nemen van verantwoordelijkheden. Van alumni wordt verwacht dat ze nadenken over en een ethische houding tonen op de dimensies People, Profit en Planet van duurzaamheid, als een meer expliciete reflectie van hun verantwoordelijkheid. Dit heeft zijn vertaling gevonden naar het beroepsopleidingsprofiel in paragraaf Het nieuwe profiel De hiervoor benoemde zaken, zijnde de veranderingen in het beroepenveld en de wijziging in de BBA, hebben hun vertaling gevonden in het vernieuwde geactualiseerde en aangevulde- beroepsopleidingsprofiel. Hierboven is in kort bestek weergegeven hoe. Een volledige overzicht is weergegeven in paragraaf

11 Deel 1 1 Inleiding 1.1 Aanleiding voor de herziening In maart 2009 is door Landelijk Overleg Tourism Management het Beroepsopleidingsprofiel Manager Toerisme & Recreatie gepubliceerd. De bij het LOTM betrokken hogescholen (InHolland, NHTV, Saxion Hogeschool en Stenden Hogeschool) hebben het gezamenlijke profiel beschreven, vastgesteld en met de werkveldvertegenwoordigers gevalideerd. In het profiel is vastgesteld dat het profiel geldig is t/m 2012 (BOP, blz. 5). Om tot een vernieuwd profiel te komen is het Landelijk Overleg in december 2011 gestart met een discussie over het nieuwe beroepsprofiel. Daarbij heeft het overleg zich laten leiden door de ontwikkelingen in het hoger onderwijs, de ontwikkelingen in het werkveld en de ervaringen met de profiel van Het LOTM is tot de conclusie gekomen dat de vorige versie van het BOP (vastgesteld in 2009), de meer modelmatige benadering in het beroepsopleidingsprofiel, nog van toepassing is voor de startbekwame HTRO er. Echter ontwikkelingen in het beroepenveld en het hoger onderwijs (nieuwe BBA) maken die actualisering noodzakelijk. Ontwikkelingen beroepenveld Het Landelijk Overleg constateert een aantal ontwikkelingen die relevant zijn voor het beroepsopleidingsprofiel. I. De belangrijkste ontwikkelingen in de macro omgeving hangen samen met: Sterke groei en toepassing informatie- en communicatie technologie rond de boekings- /verkoopkanalen van de toeristische en recreatieve industrie. Consument heeft de afgelopen 40 jaar een aanzienlijke ervaring opgebouwd in reizen en is daardoor mondiger en minder afhankelijk van advies diensten reisbranche. Consument heeft toegang tot veel product gerelateerde informatie en heeft daardoor een hoger kennisniveau. Bijvoorbeeld informatie verkrijgbaar van de distributeurs en Tripadvisor, Zoover, Social Media Feedback, Virtual Communities, Google. De voorheen gevestigde distributiekanalen ervaren sinds een decennia zeer sterke concurrentie van retailorganisaties die zelf niet in de productieketen van het toeristisch product zitten (verdienmodellen). Bijvoorbeeld Aldi en Lidl die reizen verkopen en nieuwe retailers als Google. De snelle verandering in de distributieketens en de individualisering van de behoeftes van de consument vereist een hoog reactievermogen en kennis van e-marketing van spelers op de markt. Verder is er binnen het toeristisch recreatief werkveld sprake van een verdere groei van maatschappelijk bewustzijn van de (ethische) dilemma s rond het concept van People, Planet & Profit en een verdere mondialisering. (Toeristische overbevolking van populaire bestemmingen en events wordt een toenemend probleem en vernietigt de expected destination experience. Zie bv Venetië, Florence, Amsterdam maar ook zon, zee en strand bestemmingen zoals Ibiza, etc. Zelfs voor beklimmers van de Mount Everest zijn er files en wachttijden.) Globalisering van het werkveld en noodzaak als opleidingen hierop in te spelen. Alle grote bedrijven in het Nederlandse werkveld zijn in buitenlandse handen m.u.v. Madurodam, Efteling, Van der Valk en Joop van de Ende. Dit betekent voor HBO afgestudeerden dat een goede communicatie met het buitenlandse hoofdkantoor essentieel is voor hun carrière. (Franstalig: Accor, Air France/KLM, Center Parcs; Duitstalig: TUI; Engelstalig: Intercontinental Hotel Groups, Priceline, Holland America Lijn; Spaanstalig: NH, Parques Reunidos) 11

12 Veranderende demografie en daardoor veranderende vraag van consument, bijvoorbeeld de stijgende vraag naar cruises. Vrijheid, culturele diversiteit en interculturele dialoog creëert niche markten. Toename van het aantal joint ventures, strategische allianties, etc. Van de toekomstige starters wordt in hoge mate vereist dat zij zich flexibel op kunnen stellen tegenover de behoefte van het werkveld en over vaardigheden beschikken om met onvoorspelbare situaties (wildcards = kenmerkend voor de huidige T&R branche) om te gaan. In hoofdstuk 2 worden de bovenstaande ontwikkelingen verder uitgewerkt. II. Veranderingen het domein van de Bachelor of Business Administration: In september 2012 is de nieuwe BBA standaard in werking getreden. De BBA standaard bestaat uit vier componenten (Standaard Bachelor of Business Administration herziene versie; vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad, 15 juni 2012): Gedegen theoretische Kennis o.b.v. de volgende kerngebieden: Accounting Business law & ethics Economics Finance Management informatie systems marketing Organizational behaviour Quantitative techniques Strategic management operations management Onderzoekend vermogen Een pas afgestudeerde BBA-er heeft het onderzoekend vermogen om langs de weg van reflectie en evidence based practice te komen tot (te commercialiseren) innovatie van producten, diensten en processen in zowel de private als de publieke sector. Daartoe heeft de BBA-er in de opleiding kennis en ervaring opgedaan met methoden en technieken van (praktijkgericht) onderzoek. Ook kan een BBA-er daarop reflecteren. Hij of zij heeft in de afstudeerfase van de opleiding bewezen dit onderzoekend vermogen in een concrete beroeps/praktijksituatie te kunnen uitoefenen. Professioneel vakmanschap Een pas afgestudeerde BBA-er heeft zich ontwikkeld tot een professionele vakman of vrouw. Hij of zij: is innovatief en ondernemend; bezit goede adviesvaardigheden; beschikt over goede mondelinge en schriftelijke communicatieve vaardigheden; houdt rekening met (internationale) cultuurverschillen; is gericht op (multidisciplinaire) samenwerking; fungeert als sparringpartner zowel binnen als buiten de eigen werkorganisatie; ontwikkelt voortdurend de eigen professionaliteit (persoonlijk leiderschap) en draagt bij aan de ontwikkeling van zijn of haar professie in de breedte. Verantwoord handelen Een pas afgestudeerde BBA-er is zich bewust van de maatschappelijke context van zijn gedurende de opleiding opgedane kennis en vaardigheden. Hij of zij weet dat ethisch handelen onderdeel van zijn of haar professioneel vakmanschap is en moet zijn. Maatschappelijk verantwoord ondernemen, bedrijfsethiek en duurzaamheid zijn onderwerpen van debat in de opleiding. 12

13 1.2 Werkwijze In december 2011 is het LOTM gestart met het schrijven van het nieuwe beroepsprofiel. In 2012 is ingegaan op de veranderingen in het werkveld en het hoger beroepsonderwijs. Op basis van een werkdocument zijn de leden gestart met het schrijven van een addendum. Naast de vaste leden van het LOTM zijn sinds december 2012 twee nieuwe partners (TIO en HZ University of Applied Sciences) nauw betrokken bij het proces. In april 2013 is gezamenlijk gebaseerd op het addendum- een concept beroepsopleidingsprofiel geschreven en gepresenteerd in een breed landelijk overleg in mei Voor de zomer 2013 zijn de verschillende branche- en adviesraden geconsulteerd (zie hoofdstuk 5). En dit heeft geresulteerd in het voor u liggend nieuw beroepsopleidingsprofiel HTRO. Bijdragende leden & partners Leden: Partners: 13

14 14

15 2 Profiel van Beroep en Praktijk 2.1 Karakterisering van De toeristisch recreatieve branche Toerisme is een maatschappelijk verschijnsel, waarbij personen, individueel of in kleiner of groter gezelschap, uit recreatieve (of zakelijke) motieven reizen naar en verblijven op een bestemming (ver of nabij) buiten de eigen leef- en werkomgeving 1. De motieven van dit recreatieve gedrag blijven in aanleg onveranderlijk: klimaat, landschap, heritage (cultuur), familie, entertainment, events, gezondheid (wellness), outdoor activiteiten en andere vormen van vermaak. Bij reis en verblijf gelden onder andere eisen als veiligheid, gemak, bereikbaarheid en betaalbaarheid. Uiteindelijk staat de beleving centraal. Het toeristisch product is een belevingsproduct en daarmee meer dan een dienst. Het toeristisch product heeft een samengesteld karakter waar een groot aantal actoren/stakeholders een rol spelen. Niet op de laatste plaats de consument zelf ( de consument produceert mee ). Er wordt daarbij gebruik gemaakt van culturele en natuurlijke bronnen. Toerisme en recreatie is een element in een economisch en maatschappelijk systeem. Oog voor duurzaamheid is belangrijk, alsmede voor ethiek en de ethische dilemma s. Om in deze context goed te kunnen functioneren heeft de toeristisch-recreatief manager kennis van de kenmerken of profiel van de consument, experience management, commercie, het product en de keten en de betekenis en effecten van toerisme voor een bestemming. De verwevenheid met gezondheid, welzijn, cultuur en de bestemming vraagt om een integrale kijk van de toeristisch/recreatief manager als productontwikkelaar. 2.2 Toerisme verandert Toerisme blijft wereldwijd een groeisector, onder meer toe te schrijven aan de groei van een welvarende middenklasse in met name de opkomende economieën. De vraag differentieert zich. Het spectrum gaat van basic tot zeer luxe, kant & klaar convenience arrangementen of individueel samengestelde pakketten; dat geldt voor zowel in- en uitgaand toerisme. De individualisering van de behoeftes van de consument vereist een hoog reactievermogen van spelers op de markt. 1 vrije vertaling WTO definitie van toerisme 15

16 Toerisme internationaliseert verder. De toerist maakt meer verre reizen (zie tabel onder) en er vindt een mondialisering van de branche plaats. De verwachting is dat de groei in werkgelegenheid m.n. buiten Europa komt te liggen 2. Naast deze voorspelling blijkt uit recente cijfers van het NRIT dat Nederland in 2011 een recordaantal van 11.3 miljoen buitenlandse toeristen verwelkomde. Dat is een toename van 4% ten opzichte van Hoewel Nederland het qua inkomend toerisme goed deed in 2011, bleef de groei met 4% achter op het EU gemiddelde van +6% 3. 2 UNWTO Persbericht, 29 januari 2013, media.unwto.org 3 Trendrapport toerisme, recreatie en vrije tijd 2012, NRIT

17 Kerncijfers vakanties en overnachtingen 2011 Bron: NBTC-NIPO Research (tussen haakjes de ontwikkeling tussen 2010 en 2011 Toerisme heeft sociologische, ecologische en economische effecten. Met een toenemend maatschappelijk bewustzijn is er binnen het toeristisch recreatief werkveld een toenemende besef van de dilemma s, die toeristisch-recreatieve activiteiten kunnen opleveren. Hoe kan toerisme en recreatie, met zijn (potentiële) positieve effecten voor welvaart en welzijn, plaatsvinden op een wijze dat sociale en ecologische effecten aanvaardbaar zijn en daarmee een duurzaam karakter krijgen of behouden. De sterke groei en toepassing van informatie- en communicatie technologie door de massa, hebben de distributieketen ingrijpend veranderd. Hierdoor is de branche in een strategische flux gekomen, die heeft geleid tot veranderende business en verdienmodellen, uittredende organisaties en de komst van nieuwe spelers, zoals retail organisaties, die zelf niet in de productieketen van het toeristisch product zitten. De historische keten van producent, groothandelaar en verkoopagent vervaagt steeds meer. De reisagent wordt touroperator en inkomend agent en productaanbieder in het land zelf (vlucht, hotel, landvervoer, excursies) benaderen de klant nu rechtstreeks. De rol van de consument wordt meer en meer prominent. Zijn kennis en ervaring in de westerse wereldneemt toe. Informatie ook inzicht in prijzen- is meer beschikbaar en transparanter dan ooit. Meningen worden uitgewisseld (ratingsites en sociale media). Boekingen vinden steeds vaker online plaats en kunnen steeds makkelijker rechtstreeks bij de aanbieder worden gedaan. Anderzijds is er een overvloed aan informatie en keuze mogelijkheden voor de consument, waarvan inzichtelijkheid en betrouwbaarheid wisselend is. Persoonlijk contact en advies blijft een belangrijk element in de verkoop van reizen. Voor bepaalde productcategorieën zijn het zoeken naar vertrouwen en zekerheid redenen voor de consument om adviserende intermediaire organisaties in te schakelen. Vluchten zijn nu inmiddels vooral een commodity good geworden waarbij (persoonlijk)advies nog maar zeer beperkt nodig is. De toeristische wereld is een onzekere wereld, maar op vakantie gaan en reizen blijft bestaan. Organisaties die het reis, verblijf en vermaak mogelijk en makkelijker en aantrekkelijker- maken zullen er ook blijven. Maar hun rol zal veranderen, waarbij nog nadrukkelijker dan in andere sectoren de klant centraal staat (van 17

18 businessmodels naar consumermodels ). Meer dan voorheen zal het gaan om het creëren van vertrouwen (trust), loyaliteit en het regisseren van de beleving. Het aansluiten bij levensstijlen wordt belangrijker voor het kunnen leveren van maatwerk. Door het veranderend boekingsgedrag van de consument, zijn de overlevingskansen van spelers in de reisketen nu steeds meer inherent aan een goede, klantvriendelijke aanwezigheid op het internet. 2.3 Toerisme en de Nederlandse opleiding Hoger Toeristisch Recreatief Onderwijs Zoals hiervoor is gesteld, krijgt toerisme en recreatie een steeds sterker internationaal karakter. De manager Toerisme en Recreatie zal zich nog nadrukkelijker dan voorheen moeten voorbereiden op werken in een internationale en interculturele context. De HTRO opleidingen behandelen specifiek hiervoor allerlei thema s rondom interculturele communicatie en management. Afgestudeerden zullen steeds meer een baan vinden bij buitenlandse, internationaal opererende bedrijven en teams met verschillende nationaliteiten en leeftijden. Economisch belang gastvrijheidseconomie In 2011 zorgde de gastvrijheidssector voor ruim 37 miljard euro aan bestedingen. Binnen- en buitenlandse bezoekers besteedden deze euro s bij zo n toeristisch-recreatieve bedrijven. Daarnaast zorgde de sector met ruim banen voor 4,5% van het totaal aantal banen in Nederland. 4 Zoals eerder gesteld wordt juist daar de groei in werkgelegenheid verwacht. HTRO afgestudeerden komen daarbij in concurrentie met en zullen zich moeten profileren ten opzicht van afgestudeerden van buitenlandse toerisme opleidingen. De HTRO opleiding behandelen specifiek hiervoor allerlei thema s rondom interculturele communicatie en management. Het HTRO onderwijs onderscheidt zich van buitenlandse toeristische opleidingen: - de HTRO-opleidingen zijn specifiek gericht op Toerisme/Recreatie - er is een meer nadrukkelijke internationale oriëntatie - de onderwijs methodiek heeft een (meer) competentiegericht karakter. Genoemd onderscheid is bevorderlijk voor de employability van afgestudeerden en geven hen een concurrentie voordeel op de internationale arbeidsmarkt. Een van de reden voor bijvoorbeeld Duitse studenten om in Nederland toerisme en recreatie te studeren. Zaak is dit concurrentievoordeel voor onze afgestudeerden te behouden en verder aan te scherpen. 2.4 Wat vraagt dit van de afgestudeerde Een toeristisch manager dient over een set van competenties te beschikken die aansluiten bij het specifieke karakter van Toerisme en Recreatie. Gelet op de geschetste verandering in toerisme is bijzondere aandacht nodig voor: - Om kunnen gaan met een sterk veranderende omgeving (agents of change) en zicht hebben op key drivers of change 5. Van de toekomstige starters wordt een hoge mate vereist dat zij zich flexibel op kunnen stellen tegenover de behoefte van het werkveld en over vaardigheden beschikken om met onvoorspelbare situaties (wildcards = kenmerkend voor de huidige T&R branche) om te gaan. Dit wordt in hoofdstuk verder uitgewerkt. - Beheersing van en kunnen toepassen van moderne communicatietechnologie op operationeel, tactisch en strategisch niveau (E-business). 4 NBTC Kerncijfers Gastvrijheidseconomie ETFI Rapportage 18

19 - Kennis van de consument: Onderkenning van de veranderende rol van de consument. Waarde kennen van klantcontact en de daarbij horende dienstverlenende houding. Zicht hebben op motieven van reizigers, wat beweegt de consument en keuze gedrag. - In een internationale context kunnen functioneren. Dit wordt in hoofdstuk verder uitgewerkt. Als we kijken naar de veranderingen vanuit het werkveld kunnen we constateren dat het volgende aan competentie een en vijf moet toegevoegd worden. Competentie 1: Ontwikkelen van visie op trends in omgeving, ontwikkelingen, relaties, netwerken en ketens Verandering werkveld Kennis van de consument: Onderkenning van de veranderende rol van de consument. Zicht hebben op motieven van reizigers, wat beweegt de consument, keuze en koopgedrag. (2) Bewustwording van veranderend technisch klimaat (technische mogelijkheden) en in samenhang daarmee de moderne communicatietechnologie en daarop kunnen inspelen (internet, mobile, datamining, big data) (3) 5. Analyseren van de financiële en juridische aspecten, interne processen en de bedrijfs- en organisatieomgeving om samenhang en wisselwerking te versterken. 7. Sociale en communicatieve competentie Beheersing van en kunnen toepassen van moderne communicatietechnologie op operationeel en tactisch en strategisch niveau. (3) Waarde kennen van klantcontact en de dienstverlenende houding (2) Manager Toerisme en Recreatie Model Het manager toerisme en recreatie globe model (MTR Globe) is ontwikkeld in het voorafgaande beroepsopleidingsprofiel HTRO van Het model geeft de verschillende rollen van de manager toerisme en recreatie weer en hoe deze worden beïnvloed door de omgeving. De hierin gedefinieerde rollen en invloeden op de manager toerisme en recreatie blijven van kracht en zijn in deel 2 terug te vinden. 19

20 20

21 3 Competentieprofiel van de Opleiding HTRO In dit hoofdstuk worden de nieuwe eisen vanuit het BBA domein op het HTRO profiel toegepast. Het hoofdstuk eindigt in paragraaf 3.3 met de beschrijving van de competenties volgens de eisen van de nieuwe BBA standaard van 2012 en de in eerdere hoofdstukken beschreven veranderingen van het beroepenveld. 3.1 HBO niveau De inhoudelijke eisen die aan een HBO-bachelor opleiding worden gesteld zijn door de Commissie Accreditatie Hoger Onderwijs (Commissie-Franssen; Prikkelen, presteren, profileren. 2001) in tien generieke inhoudelijke kernkwalificaties samengevat, die in de eindtermen van de opleiding uitgewerkt dienen te zijn en waarvan het niveau voldoende moeten worden aangetoond. De tien generieke kwalificaties die de commissie als beoordelingskader voor de HBO-bachelor voorstelt, zijn: Brede professionalisering Multidisciplinaire integratie (Wetenschappelijke) toepassing Transfer en brede inzetbaarheid Creativiteit en complexiteit in handelen Probleemgericht werken Methodisch en reflectief denken en handelen Sociaal communicatieve bekwaamheid Basiskwalificering voor managementfuncties Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid Internationaal zijn afspraken gemaakt over het eindniveau van Bachelor en Master opleidingen. De zogenaamde Dublin descriptoren zijn generieke HBO kwalificaties die het HBO niveau beschrijven HTRO binnen de nieuwe BBA standaard 2012 In deze paragraaf worden achtereenvolgens de veranderingen omschreven die de BBA standaard heeft op het HTRO profiel Gedegen theoretische kennis De hieronder genoemde kernvakgebieden zijn toegespitst op de kennis en vaardigheden behoefte van de HTRO manager. De invulling van de theoretische kennis is door samenwerking van de vakdocenten en de verschillende leden van beroepveld commissies tot stand gekomen. 21

22 BBA gedegen theoretische kennis Begripsbepaling / omschrijving (waar heeft de 'gedegen theoretische kennis betrekking op) Accounting De HTRO manager kan operationele en tactische bedrijfsprocessen plannen en beheersen, zoals kosten en baten analyse, baten vs. ontvangsten, kostensoorten, valutahandel, financial benchmarking. De HTRO manager kan beslissingsondersteunende calculaties maken, zoals break-even analyse, planning en control, beslissingsondersteunende calculaties. De HTRO manager kan de financiële situatie van een onderneming beoordelen, zoals Balans en Winst en verliesrekening, Resultatenrekening. Business Law ethics De HTRO manager is op de hoogte van de meest voorkomende juridische aspecten van zijn werk, zoals ondernemingsvormen, aansprakelijkheid, contracten, arbeidsrecht, vergunningen. De HTRO manager houdt bij zijn denken en handelen rekening met het balanceren van people, planet en profit en heeft om die reden kennis van corporate social responsibility, brancheafspraken m.b.t. duurzaamheid en betekenis en effecten van toeristisch gedrag op de bestemming. De HTRO manager is op de hoogte van de meest voorkomende regelgeving binnen de branche, zoals IATA regulering, taxes, visas regulations. Economics De HTRO manager kent de economische factoren rond een bestemming, zoals micro & macro economische mechaniek, multiplier effect/leakage, GDP, carrying capacity. Finance De HTRO manager kan financiële verslagleggingen structuur beoordelen, zoals investeringsbegroting, lezen van een resultatenrekening, relevante kengetallen analyseren, afdelingsbegroting opstellen, voor- en na calculatie en de basis van yieldmanagement. Management informatie systemen De HTRO manager kan relevante gegevens herkennen en bewerken en beslissingen ondersteunen, zoals benchmarking, forecasting, prestatie indicatoren, kengetallen analyse, databases, trendanalyse, scenarioplanning. Marketing De HTRO manager heeft kennis van de consument: Vrijetijdsgedrag, keuzemotieven en -gedrag, co-creatie, boekingsgedrag (kanaalkeuze) De HTRO manager kan strategische marketingbeslissingen nemen, gebruikmakend van methoden als CRM, Marktanalyse, Chainmanagement, Budgeting, Pricing, Marketing planning, Marketing Audit, Communicatie, Destinationmarketing, Channelmanagement. Organizational behavior Quantitative techniques Strategic Management Operations Management De HTRO manager kan gedrag van organisaties analyseren en verbeteren, waarbij aandacht uitgaat naar Organisatie structuur en cultuur, complexiteit van gedrag in organisaties, intercultureel management, leiderschapsstijlen, verandermanagement, netwerken. De HTRO manager kan zowel kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden toepassen, zoals onderzoeksopzet maken, valide onderzoeksmethodiek opstellen en uitvoeren. De HTRO manager kan strategisch beleid opstellen en uitzetten, met behulp van Strategische analyse, strategische opties opstellen, implementeren van strategische doelen, evalueren van strategische keuzes. De HTRO manager kan operationele processen binnen de toeristisch-recreatieve dienstverlening producties opzetten, beheren en optimaliseren. Daarbij gebruikmakend van methoden als service operations management, gaps, service profit chain, verandermanagement, capaciteitsmanagement, destinationsmanagement, experiencemanagement. 22

23 3.2.2 Onderzoekende houding Het onderzoekend vermogen Bij professionele bachelors gaat het niet alleen om het vertalen van aangeleerde kennis van hoog niveau naar een praktijksituatie. In onze moderne samenleving is het cruciaal dat hbo-bachelors over een onderzoekend vermogen beschikken dat leidt tot reflectie, tot evidence based practice, en tot innovatie. Zo stelt de commissie Abrahamsen (Culture and Science, 2005). Binnen de standaard Bachelor of Business Administration wordt deze visie onderschreven en als volgt uitgewerkt voor de BBA graad: Een pas afgestudeerde BBA-er heeft het onderzoekend vermogen om langs de weg van reflectie en evidence based practice tot (te commercialiseren) innovatie van producten, diensten en processen in zowel de private als de publieke sector te komen. Daartoe heeft de BBA-er in de opleiding kennis en ervaring opgedaan met methoden en technieken van (praktijkgericht) onderzoek. Ook kan een BBA-er daarop reflecteren. Hij of zij heeft in de afstudeerfase van de opleiding bewezen dit onderzoekend vermogen in een concrete beroeps/praktijksituatie te kunnen uitoefenen ( Standaard Bachelor of Business Administration). Duidelijk moet zijn dat onderzoek op het hbo geen doel op zich is, maar een middel om studenten op te leiden tot professionals van de 21 ste eeuw. De professional van de 21 ste eeuw verschilt met die van de 20 ste eeuw, doordat er een nieuwe dimensie is bijgekomen: onderzoek. Daar waar in de 20 ste eeuw de professional binnen de grenzen van zijn eigen beroep moest kunnen functioneren, dient in de 21 ste eeuw de professional het hoofd te bieden aan complexere vraagstukken in een omgeving met meer en steeds veranderende kennis. (Barnett 2006 en Brew, In: Griffioen, 2011) De titel die Griffioen geeft is die van professional scholar. Een professional scholar is niet alleen toegerust voor het beroep wat hij/zij gaat uitoefenen, maar is ook in staat zich te verdiepen in nieuw kennis en ontwikkelingen op het gebied en dit op kritische wijze te gebruiken in de eigen handelingspraktijk (Griffioen, 2011, p 55). Ook Geerdink (2010) geeft aan dat er behoefte is aan meer kennis die bruikbaar is voor en in de praktijk en vindt dat deze behoefte gevuld kan worden door een hoogopgeleide professional: de hbo student. Zij geeft aan dat je van hen mag verwachten het knowing why te kunnen combineren met knowing how. Om die theoretische en meer praktische kennis te verenigen hebben professionals meer en andere kennis nodig en moeten ze competent worden in het doen van onderzoek. Alleen een onderzoekende professional kan zijn beroepsmatig handelen steeds weer aanpassen aan de bestaande dynamiek in de beroepspraktijk en pro actief- nieuwe werkwijzen bedenken en implementeren die leiden tot de gewenste innovaties (van Weert, In: Geerdink, 2010, p. 66). Het onderzoekend vermogen en de relatie tot de Dublin descriptoren, Domeincompetenties en curriculum In een curriculum van een opleiding dienen de vijf Dublin descriptoren goed geborgd te zijn. Daarom is het belangrijk om te bekijken hoe onderzoek en onderzoekend vermogen en de bijbehorende kennis, vaardigheden en attitude terug te vinden zijn in de vijf Dublin descriptoren. De Dublin descriptoren waar onderzoek aan verbonden kan worden of waar onderzoeksvaardigheden gevraagd worden zijn voornamelijk het toepassen van kennis en inzicht, oordeelsvorming en in enige mate communicatie. Binnen toepassen kennis en inzicht vinden we vooral onderzoek in het feit dat daar wordt vermeld dat de student in staat moet zijn problemen op te lossen en argumentaties te verdiepen en op moet kunnen stellen. De Dublin descriptor oordeelsvorming heeft mogelijk nog meer raakvlakken met onderzoek(svaardigheden). Hier wordt van de student verwacht dat zij in staat is om relevante gegevens te verzamelen en te interpreteren (meestal op het vakgebied) met als doel een oordeel te vormen (NVAO, z.d. p. 1). De meerwaarde van onderzoeksresultaten zit hem vaak in het verspreiden of delen van kennis en/of inzicht. Voor een onderzoeker is het dan ook belangrijk dat hij in staat is informatie, ideeën en oplossingen aan derden goed te kunnen overbrengen. Dit vinden we terug binnen de descriptor communicatie. 23

24 Uitgaande van bovenstaande en van het feit dat Dublin descriptoren 1; kennis en inzicht, 2; toepassen van kennis en inzicht en 3; oordeelsvorming bij alle domeincompetenties aan bod komen (BOP 2010:34) en descriptor 4; communicatie bij domein competentie 7, kan gesteld worden dat het formuleren van een aparte onderzoekscompetentie geen recht doet aan het feit dat het onderzoekend vermogen binnen alle domeincompetenties aan bod komt of zou moeten of kunnen komen (Descriptor 5; leervaardigheden sluit aan bij domeincompetentie 8 waarin het stuk reflecteren van het onderzoekend vermogen besloten ligt). Immers binnen diverse beroepssituaties en beroepshandelingen is sprake van onder andere analyseren, voorstellen van oplossingen, communiceren en reflecteren. Deze vaardigheden kunnen gezien worden als vaardigheden tot functioneren als HBO-professional. Binnen de uitwerking van de competenties HTRO 2010 is het onderzoekend vermogen echter nog onvoldoende verankerd. Het herziene competentieprofiel moet bepalend zijn voor de operationalisatie van het onderzoekend vermogen binnen het curriculum van alle instellingen. Hierna wordt weergegeven hoe de verankering van het onderzoekend vermogen in het herziene profiel tot uiting komt. Competentieprofiel Het onderzoekend vermogen kenmerkt zich door het systematisch en methodisch doorlopen van een aantal stappen. Hieronder worden de stappen van methodisch handelen nader uitgewerkt. Methodisch handelen: 1. het formuleren van een praktische probleemstelling en een onderzoeksvoorstel/methode van onderzoek 2. het identificeren van de voor de oplossing van een probleem benodigde kennis en theorie; 3. het kritisch beoordelen van de beschikbare kennis en theorie; 4. het uitvoeren van de probleemanalyse; 5. het verbinden van de theorie met de praktijksituatie / het probleem; 6. het verzamelen van data; 7. het analyseren van de praktijksituatie, bij voorkeur op basis van de theorie; 8. het trekken van praktisch uitvoerbare conclusies en aanbevelingen op basis van de onderzoeksresultaten; 9. het zelfstandig schrijven van een onderzoeksrapport; 10. het uitvoeren van een kritische reflectie op uitgevoerd onderzoek en eigen handelen; 11. het zelfstandig presenteren, onderbouwen en verdedigen van het onderzoeksrapport. In het overzicht op de volgende pagina wordt per competentie met een (aantal) voorbeeld(en) weergegeven in wat voor beroepsproducten en/of beroepshandelingen methodisch handelen tot uiting komt. Concluderend kan worden gesteld dat het onderzoekend vermogen in iedere competentie tot uiting komt. 24

25 Competentie 1: Ontwikkelen van visie op trends in omgeving, ontwikkelingen, relaties, netwerken en ketens 2. Analyseren van beleidsvraagstukken, vertalen van beleidsdoelstellingen en alternatieven en voorbereiden van besluitvorming Toepassen methodisch handelen (onderzoekend vermogen) bij: Marktanalyse, trendonderzoek, concurrentieanalyse (3) Beleidsanalyse uitvoeren (2) 3. Toepassen van HRM in het licht van de strategie van de onderneming. Onderzoekend vermogen vooral toegespitst op verzamelen van data (2) 4. Inrichten, beheersen en verbeteren van bedrijfs- en organisatieprocessen 5. Analyseren van de financiële en juridische aspecten, interne processen en de bedrijfs- en organisatieomgeving om samenhang en wisselwerking te versterken. Procesanalyse (2) Marktonderzoek (2) Interne en externe analyse (2) 6. Ontwikkelen, implementeren en evalueren van een veranderingsproces Het kritisch reflecteren en evalueren van het veranderingsproces. (3) 7. Sociale en communicatieve competentie Verdedigen, rapporteren (3) 8. Zelfsturende competentie Het onderdeel reflecterend vermogen uit methodisch handelen (3) 9. Balanceren tussen People, Planet, Profit 10. Initiëren, creëren en vermarkten van producten en diensten Onderzoeksrapport (2) Markt- en doelgroep analyse m.b.v. competentie 1 (2) Haalbaarheidsonderzoek (3) 25

26 3.2.3 Professionele Vakmanschap Vakmanschap is onlosmakelijk verbonden met de opleidingen die hogescholen verzorgen. De professionele bacheloropleiding is voor velen de hoogste vorm van beroepsonderwijs die zij volgen. Dat betekent dat onze bacheloropleidingen moeten zorgen dat studenten de kennis en vaardigheden aanleren die specifiek zijn voor de rol van de professional in een werkveld... (Kwaliteit als opdracht, HBO Raad 2009) Het vakmanschap, zoals omschreven in de BBA standaarden (zie hoofdstuk 1), vraagt om een aanscherping van de competenties 7 en 8 (interpersoonlijke en intrapersoonlijke competenties). Samenwerken en schriftelijke en communicatieve vaardigheden, krijgen reeds ruimschoots aandacht binnen de opleidingen, maar worden in de vorige versie van het BOP niet nader genoemd. Het kunnen fungeren als sparringpartner en het beschikken over advies vaardigheden vraagt de beheersing van een set van vaardigheden, die al direct of indirect zijn opgenomen in het vorige BOP, dan wel worden opgenomen in deze nieuwe versie van het BOP. Gelet op de complexe omgeving van toerisme en recreatie en de ontwikkelingen daarbinnen (zie beschrijving onder hoofdstuk 2), is in het landelijk overleg HTRO geconcludeerd dat bijzondere aandacht nodig is voor: Internationale oriëntatie: de ontwikkeling van de student tot professional, die in een internationale context kan functioneren, waarbij het rekening kunnen houden met (internationale) cultuurverschillen relevant is. Bij het kunnen functioneren in een internationale context kunnen we onderscheid maken in operationeel handelen en het tactisch/strategisch handelen: Operationeel handelen vraagt: Interculturele communicatie op persoonlijk niveau Interculturele sensitiviteit op niveau van eigen organisatie en organisaties waarmee men samenwerkt Tactisch/strategisch handelen vraagt: Inzicht dat -afhankelijk van land- processen anders (kunnen) verlopen, zoals juridische zaken, werving personeel, beleids- en planvorming bij overheid of regelgeving. Marketing: Oog voor verschillen in drijfveren, keuzebeslissingsgedrag, effectieve marketing communicatie etc. Ondernemende en innovatieve houding, die de afgestudeerde beter in staat te stellen om te kunnen gaan met een sterk veranderende omgeving en zich flexibel op te kunnen stellen tegenover onvoorspelbare situaties en het efficiënt kunnen samenwerken in multidisciplinaire teams. Ondernemende houding heeft betrekking op de persoonlijke competenties van studenten. Het gaat om kansen zien en benutten en in het verlengde daarvan enthousiast zijn, beslissingen durven nemen, zelfkritisch zijn, weten wat je wilt afgewogen risico s nemen, volhardend, creatief zijn en in staat zijn nieuwe oplossingen te vinden.. In het bestaande competentie profiel komt de internationale oriëntatie & ondernemende houding bij enkele domeincompetenties aan bod: in 1 en 2 en daarnaast in 7 en 8. 26

27 Competentie 1: Ontwikkelen van visie op trends in omgeving, ontwikkelingen, relaties, netwerken en ketens 2. Analyseren van beleidsvraagstukken, vertalen van beleidsdoelstellingen en alternatieven en voorbereiden van besluitvorming 3. Toepassen van HRM in het licht van de strategie van de onderneming. 7. Sociale en communicatieve competentie Toevoegen vanuit professioneel vakmanschap, in het bijzonder internationale oriëntatie & ondernemende en innovatieve houding (niveau) Toepassen van de competentie in een internationale/niet- Nederlandse omgeving (2) Planvorming (wo marketing- en communicatieplannen) moet student voor internationale/niet-nederlandse context c.q. doelgroepen kunnen uitvoeren (3) Diversiteitsmanagement (3) Interculturele communicatie binnen internationale context. (3) Samenwerken binnen multiculturele en multidisciplinaire teams (3) Goed schriftelijke en communicatieve vaardigheden. (3) 8. Zelfsturende competentie Het tonen van gedrevenheid (enthousiasme, creativiteit, volharding, initiatief, flexibiliteit, zelfstandigheid) om kansen te zien en te benutten en nieuwe oplossingen te vinden. (3) Cultural awareness / interculturele integriteit binnen de internationale context. (3) 10. Initiëren, creëren en vermarkten van producten en diensten Competentie toe kunnen passen zowel nationaal als internationaal (3) Maatschappelijke verantwoordelijkheid Corporate and Social Responsibility Toeristisch-recreatieve bestemmingen en -producten hebben een samengesteld karakter. Zie ook hoofdstuk 2. Dit samengesteld karakter kent zowel fysieke als sociale componenten. Het gaat om het landschap, het klimaat, de cultuur, de folklore, het erfgoed, de demografische en sociaal-culturele aspecten van de bevolking, de bereikbaarheid en de toegankelijkheid, de veiligheid, etc.. Het overgrote deel van deze componenten is niet expliciet voor toerisme ontwikkeld, maar wordt geëxploiteerd voor recreatie en toerisme. Medegebruik is daarom van groot belang. Bij dit medegebruik moet sprake zijn van een wederkerigheid. Een ongecontroleerd toeristisch-recreatief gebruik van deze componenten leidt tot slijtage, vernietiging, verdringing, etc. van de componenten. Hiermee verdwijnt de authentieke, natuurlijke aantrekkingskracht van de bestemming. Het is daarom in het allergrootste belang van toerisme en recreatie zelf dat het medegebruik wordt gemanaged. Dit zijn vraagstukken met een maatschappelijke context. Het wordt steeds belangrijker dat professionals kritisch kunnen reflecteren op de maatschappelijk gedragen continuïteit van het product en de productie. Het gaat om het bewustzijn van de betekenis van aangeleerde kennis en vaardigheden in hun maatschappelijke context. Van studenten mag worden verwacht dat zij beschikken over het vermogen om kennis kritisch te beoordelen aan de hand van morele waarden. Op de Vakantiebeurs 2013 presenteerde prof. Harrold Goodwin, (Leeds Metropolitan University), auteur van Making Tourism Responsible (2011), de noodzaak om actie te ondernemen als het gaat 27