Ideeën verzameld door Demy van der Ham

Transcriptie

1 Kaartenbak natuur Ideeën verzameld door Demy van der Ham ALGEMEEN Informatie voor de leerkracht Water, waanzinnig gewoon! Inderdaad, water dat kennen we allemaal. Het is toch eigenlijk heel gewoon, wat kan je de kinderen daar nog over vertellen? Nou best veel! Een leuke manier om kinderen meer te leren over water, is door proefjes in de klas te doen. Op de kaarten met het blauwe kader staan proefjes over water, stap voor stap uitgelegd. U kunt de kaarten zelf gebruiken als lesvoorbereiding voor een klassikale les of u kunt de kinderen er zelf mee aan de slag laten gaan (in groepjes, tweetallen of individueel). U bepaald zelf of er extra begeleiding nodig is. Bij sommige proefjes is er een bijlage. Op de bijlage staat achtergrondinformatie voor de leerkracht. Ook staan er vragen die u aan de kinderen kunt stellen. Hoi, ik ben Droppie Water! Hiernaast zie je Droppie Water. Droppie Water is een figuurtje die op elke kaart weer te zien is. Hij geeft de kinderen tips waar ze op moet letten. Ook is er een Droppie water veiligheidskaart die de kinderen moeten lezen voordat ze beginnen met een proefje. Kaartenbak natuur Ideeën verzameld door Demy van der Ham PROEFJES 1. Bellen blazen! 2. Zelf een lavalamp maken 3. Water zuiveren 4. Zoet en zout water 5. Regenmeter maken 6. Een appeltje voor de dorst 7. Glaasje water? 8. Het zwevende ei 9. Regen maken 10. Beweging van het water 11. Onderzeese vulkaan 12. Hoeveel druppels passen er op een munt? 13. Water-aangedreven boot 14. Wat gebeurt er met de bloem? 15. Hard water

2 Kaartenbak natuur Ideeën verzameld door Demy van der Ham VEILIGHEIDSKAART Veiligheid is belangrijk, lees daarom voordat je begint de veiligheidskaart. 1. Lees voor je begint de proef goed door. 2. Werk voorzichtig. 3. Doe extra voorzichtig als je werkt met heet water of een mes. 4. Zorg ervoor dat je geen stoffen in je ogen of je mond krijgt. Mocht dit toch gebeuren, spoel dan met water. 5. Was na het doen van het proefje je handen.

3 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham BELLEN BLAZEN! - Twee of drie soorten afwasmiddel - Rol stevig ijzerdraad - Schaar - Drie plastic potjes - Tang om ijzerdraad te buigen - Water - Eetlepel - Glycerine Jullie gaan eerst een paar sopjes maken. Door met verschillende soorten afwasmiddel te experimenteren ontdekken jullie welk afwasmiddel voor het bellenblazen het beste is. - Pak ieder een potje en doe dat halfvol met water. - Pak ieder een ander soort afwasmiddel. Doe drie eetlepels van 1 soort afwasmiddel bij het water in het potje en een druppeltje glycerine. Dan blijft de bel langer goed. - Knip ieder een stuk ijzerdraad van de rol af en maak er een vormpje van dat gemakkelijk in het potje past. - Dompel het vormpje in het sopje, haal het vormpje met het zeepvlies uit het sop en blaas er dan voorzichtig tegenaan. - Kijk hoe groot de bel wordt en hoe lang ze heel blijft. - Doe nu ieder nog twee extra eetlepels van je afwasmiddel in je potje erbij. Blaas dan weer een bel. Gaat dit beter of minder goed dan eerder? - Geef nu je sopje door aan een ander kind en probeer met je eigen vormpje ook eens bel te blazen met het sopje van een ander. - Samen overleggen jullie nu wie het best sopje heeft om bellen mee te blazen. Met dat afwasmiddel ga je verder! Let op! Sop op de grond is erg glad. Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham BIJLAGE 1: BELLEN BLAZEN! Informatie voor de leerkracht Voor het maken van goede zeepbellen en zeepvliezen zijn twee zaken super belangrijk: 1. het soort zeepsop 2. het materiaal waar de vormpjes van zijn gemaakt Soorten zeepsop Allereerst het zeepsop: de basis is eenvoudig een mengsel van water en zeep, het liefst een zeep die eenvoudig oplost, zoals afwasmiddel. Voor het beste resultaat wordt daar echter vaak nog iets aan toegevoegd, en dat iets daar heeft iedereen zijn eigen ideetjes over net zoals over de soort zeep en de beste water/zeep verhouding. Er wordt bijvoorbeeld vaak een klein beetje glycerine (verkrijgbaar bij de drogist) aan de oplossing toegevoegd om de bellen langer te laten leven. Vormen Om de beste en grootste zeepbellen te maken moet je ook een (bij voorkeur groot) ringvormig voorwerp hebben van het juiste materiaal. Het moet in ieder geval open genoeg zijn om voldoende zeepsop op te nemen en een geleidelijke overgang van zeepvlies naar houder te geven. De vormpjes die je in de winkel koopt zijn vaak van plastic met groefjes om het sop vast te houden. Verbredingsinformatie zeepbel Een zeepbel is een dun laagje water dat hetzelfde doet als het dunne rubber van een ballon: lucht kan er niet doorheen en het is elastisch. Door de zeep lukt het om het waterlaagje dun te maken, maar de stevigheid van de bel komt door het water zelf. Die stevigheid kan trouwens worden vergroot door glycerine aan het water toe te voegen. Daardoor wordt ook de verdamping minder zodat het water langer blijft en dus ook de bel langer bestaat.

4 Kaartenbak natuur Ideeën verzameld door Demy van der Ham BIJLAGE 2: BELLEN BLAZEN! Informatie voor de leerkracht Als de kinderen bezig zijn met het proefje, kunt u tussen door vragen stellen. Vragen (voor de kinderen) - Wat denk je dat er binnen in de bel zit? - Waarom drijft het door de lucht? - Welke kleuren zijn de bellen? - Welke vormen zijn de bellen die elkaar raken? - Waar heb je de bellen eerder gezien?

5 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham ZELF EEN LAVALAMP MAKEN - Slaolie of zonnebloemolie - Voedingskleurstof - Water - Zout of vitamine C-bruistablet - Lege glazen wegwerpflessen - Eetlepel Voordat je lege glazen wegwerpflessen weggooit, kan je er nog een heel leuk proefje mee doen. Jullie gaan namelijk zelf een lavalamp maken! - Pak ieder een lege glazen wegwerpfles en doe dat halfvol met water. - Voeg er dan wat voedingskleurstof bij. - Even roeren en het water krijgt een mooi kleurtje. - Hierop gieten jullie een laag slaolie of zonnebloemolie. - Jullie moeten het water nu even laten rusten. - Hebben jullie 5 minuten gewacht? Voeg dan nu een schepje zout erbij. - Kijk! De lamp begint te borrelen! - Als het borrelen stopt, doen we er weet zout bij en hop; daar gaat die weer! - Als je geen zout hebt, kan je ook een vitamine C-bruistablet gebruiken. Let op! Spoel je lavalamp niet door de gootsteen. Giet alle vloeistof in een lege plastic fles en gooi het weg bij het restafval. Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham BIJLAGE 1: ZELF EEN LAVALAMP MAKEN Informatie voor de leerkracht Hoe werkt een lavalamp? Je kent ze vast wel, die lampen met van die gekleurde 'blobs' erin die de hele tijd opstijgen en weer afdalen. Het ziet er leuk uit, maar hoe werkt het? De uitvinding van de lavalamp wordt toegeschreven aan een Engelsman, Edward Craven Walker. De lamp werd in 1963 voor het eerst op de markt gebracht. Het originele patent (US ) spreekt van 'A display lamp in which the light bulb illuminates and heats components contained in a glass vessel, one of the components being a mineral oil and the other water containing an additive ' In een lavalamp zitten twee vloeistoffen met vrijwel dezelfde dichtheid, die niet met elkaar mengen. De lichtbron geeft behalve licht ook warmte af aan de inhoud van de lamp. De onderste vloeistof (met de grootste dichtheid) neemt de warmte op, waardoor hij uitzet en de dichtheid afneemt. Als de dichtheid van de onderste vloeistof kleiner wordt dan die van de bovenste, stijgt de onderste vloeistof in een 'blob' op. Tijdens het opstijgen geeft hij zijn warmte af, waardoor de dichtheid weer toeneemt. De 'blob' zakt terug naar de bodem, waar het hele proces opnieuw begint.

6 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham WATER ZUIVEREN - Trechter - Theelepel - Flesje water, vervuild met zand en inkt - 2 filters - 2 lege maatbekers - Noritpoeder Jullie gaan onderzoeken hoe je water kunt zuiveren. - Zet het filterpapiertje in de trechter en de trechter op het lege potje. - Schenk het vervuilde water door het filter in het maatbekertje. Wacht totdat alle vloeistof is doorgelopen. Hoe ziet de vloeiestof eruit na het filtreren? - Voeg aan het gekleurde water in het glas een klein schepje Noritpoeder toe. - Schenk het water door het nieuwe filter heen. Is het water nu schoon. Schijf je bevindingen op in de tabel bij vraag 1. Let op! Noritpoeder vlekt op je kleding. Het is verstandig om een schort of een oud t-shirt aan te doen. Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham BIJLAGE 1: WATER ZUIVEREN Informatie voor de leerkracht Klasindeling Dit experiment kan gemakkelijke in tweetallen worden uitgevoerd. Tips - Het gekleurde water kunt u maken door wat vulpeninkt of een andere kleurstof op te lossen in water. Zorg dat u voldoende inkt toevoegt zodat de kleur duidelijk zichtbaar is. - Bij dit experiment moeten speciale laboratoriumfilters worden gebruikt. Gewone koffiefilters zijn namelijk niet fijn genoeg en laten het Noritpoeder door. - U kunt gewoon zand of kaarsenzand gebruiken om het water te vervuilen. Wat er gebeurt Met het filter halen de leerlingen het vuil uit het water. Door Noritpoeder toe te voegen en dit weer uit het water te filteren wordt ook de opgeloste kleurstof uit het water gehaald, doordat de kleurstofmoleculen hechten aan het koolpoeder.

7 WERKBLAD Water zuiveren Naam:.. Vragen 1. Voor filtreren Na filtreren Na het toevoegen van Noritpoeder en weer filtreren Hoe ziet het water eruit? 2. Welke twee manieren heb je bij dit proefje gebruikt om water te zuiveren?

8 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham ZOET EN ZOUT WATER Kaart voor de leerkracht - Per groepje twee glazen of potten water - Schaar - Lijm - Tijdschrift - Zout - Kleurpotloden - Bloem (met dieren en planten) De kinderen ontdekken dat planten en dieren van zout of van zoet water leven. Wat gaan de kinderen doen? - Laat de kinderen per groepje twee glazen met water vullen en doe in het ene glas twee volle theelepels zout. Gemiddeld zit er in een liter zeewater iets meer dan 35 gram zout. - Bespreek met de kinderen of er op de aarde nu meer zoet of zout water is. - Laat de kinderen proeven van het zoete en het zoute water. Welk water drinken wij? - Er zijn planten en dieren die in zout water leven. Laat de kinderen planten en dieren uit een tijdschrift knippen en vervolgens op het goede glas plakken. - Laat de kinderen in beide glazen een bloem zetten. Wat gebeurt er na een een tijdje met de bloem in het zoute water? De kinderen kunnen ook plaatjes van dieren en planten op internet zoeken.

9 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham REGENMETER MAKEN - Lege plastic fles - Stevig plakband - Water - Knikkers - Watervaste viltstift - Knipblad: meetlatje - Snijd de plastic fles in twee delen. Doe knikkers onder in de fles zodat de fles straks niet omvalt. - De bovenkant van de fles wordt met de tuit naar beneden in de onderste helft gezet. - Met een watervaste viltstift wordt boven de knikkers een rechte streep gezet. - Knip het papieren meetlatje uit en plak dit op de fles. - Giet vervolgens water in de fles tot aan de 0 streep. De regenmeter is klaar! - Nu de regenmeter nog buiten zetten en wachten tot het regent. Vraag naar hulp van een volwassene, bij het gebruik van het mes.

10 Knipblad: meetlatje

11 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham EEN APPELTJE VOOR DE DORST Kaart voor de leerkracht - Sinaasappel - Komkommer - Hand-sinaasappelpers - Rasp - Tomaat - Het appeltje voor de dorst - Mesje - Zeef - Snijplank - Kommetjes - Schenkkan Proefonderindelijk ontdekken kinderen dat groente en fruit voor een groot deel uit water bestaan. - Bespreek met de kinderen de volgende vragen: Waarom drinken wij water? Waar gaat het heen als we het uitplassen? Wat betekent het voor de mens als er geen water meer uit de kraan komt? Is water uit de kraan wel het enige dat we binnen krijgen? - Laat de kinderen het vochtgehalte van de verschillende vruchten en groenten onderzoeken. - De sinaasappel wordt geperst: daar komt heel veel sap uit. Doe het sap in een kom. - Laat de kinderen ook de tomaat goed uitpersen. Om het vocht beter te scheiden kunnen de kinderen de tomatendrab door de zeep wrijven. Vang het vocht op. - Om het water uit de komkommer te halen kan deze het beste worden geraspt. Laat de rasp en tijdje in een zeef, boven een kommetje, uitlekken en wrijf het laatste vocht door de zeef. - Doe hetzelfde met de appels. - Vergelijk de kommetjes met vocht. Wat is het verschil? Wat is het meeste? - Doe alle sap in een grote schenkkan. De groente- en fruitcocktail kan gedronken worden! Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham GLAASJE WATER? Kaart voor de leerkracht - Vijf glazen gevuld met: 1 slootwater, 2 water uit de kraan, 3 bronwater zonder koolzuur, 4 water met een flinke scheut helder azijn, 5 water met een schepzout De kinderen doen een drinkwatertest. Ze ontdekken dat helder water niet hetzelfde is als schoon drinkwater. - Zet vijf glazen op een rij. Laat de kinderen de glazen goed bekijken. Wie wil er een glaasje water? - Laat een kind bepalen welk water het wil drinken en welk water niet. Het slootwater valt waarschijnlijk af. - Geef het kind het water met azijn. De geur zal hem weerhouden het water te drinken: geur helpt mensen te bepalen wat iets is en of het slecht voor ze is. - Er zijn nog drie glazen over. Geef een kind het glas met het zoute water. Laat hem onderzoeken of het water vreemd ruikt. Dan kan het worden geproefd. Het smaakt niet lekker, maar dat kon je niet zien en ook niet ruiken. - De laatste twee glazen zijn het kraanwater en bronwater. Zijn er nog kinderen die durven te proeven? De twee soorten water worden onderzocht en geproefd. Is het lekker? Proef je verschil tussen het water? Laat het het kind raden wat het kraanwater is en wat het bronwater.

12 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham HET ZWEVENDE EI - Twee londrinkglazen - Eetlepel - Water - Twee ongekookte eieren - Zout - Vul de beide glazen voor de helft met water. - Laat een ei met behulp van een lepel voorzichtig in het water zakken. Wat gebeurt er met het ei? - Schep in het andere glas vier eetlepels zout. Roer goed ot het zout opgelost is. - Doe het tweede ei in het glas met het zoute water. - Het ei zal gaan drijven: Het zout dat is opgelost in het water heeft het water dichter gemaakt. Dit betekent eigenlijk dat het water dikker wordt, en hoe dikker het water is, hoe makkelijker een voorwerp erop kan blijven drijven. - Probeer om het ei te laten zweven. - Begin met water zonder zout. Beetje bij beetje kan het zout worden toegevoegd tot het ei langzaam los komt van de bodem van het glas! Longdrinkglas> Vergeet niet af en toe te roeren om het zout sneller te laten oplossen. Een ongekookt ei gaat gemakkelijk stuk, pas daarom goed op. Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham REGEN MAKEN - Een (koud) spiegeltje - Een kookplaatje - Water - Een pan - Een ovenwant - Zet het kookplaatje aan. - Doe een beetje water in een pan en zet hem daarna op het kookplaatje. - Het water wordt warm gemaakt totdat het begint te verdampen. - De stoom die onstaat is te vergelijken met een wolk. - Nu het spiegeltje erboven houden. - De wolk komt tegen het koude spiegeltje aan. - Wat gebeurt er? - Het regent! Vraag naar hulp van een volwassene, bij het doen van dit proefje.

13 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham BEWEGING VAN HET WATER - Kleine bal boetseerklei (golfbal-formaat) - Grote kom of emmer water - Markeerstift - Grote bal boetseerklei (sinaasappel-formaat) - Plakband - Papieren handdoekjes - Vul een grote kom of emmer, voor de helft met water. - Markeer het niveau van het water met een markeerstift (op een stukje plakband, zie plaatje). > - Doe de kleine bal boetseerklei in het water. - Markeer het nieuwe niveau van het water met een markeerstift. - Haal de kleine bal boetseerklei weer uit het water. - Leg nu de grote bal boetseerklei in het water. - Opnieuw markeer je het niveau van water. - Haal de grote bal boetseerklei uit het water en dep het droog met keukenpapier. - Verander de vorm van de grote bal boetseerklei in een kom of boot. - Leg de kom of boot van boetseerklei weer in het water. - Bij welk voorwerp was het waterniveau het hoogst: de kom of boot, de kleine bal boetseerklei of de grote bal boetseerklei? Vraag aan je juf of meester het goede antwoord. Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham ONDERZEESE VULKAAN - Een grote bak (doorzichtig) - Kleurstof - Heet water - Kleine fles - Koud water - Bindt een touwtje om de hals van het kleine flesje. - Vul een grote glas of schaal, ongeveer driekwart vol met koud water. - Vul het kleine flesje met warm kraanwater en voeg een paar druppels kleurstof toe. - Laat het kleine flesje voorzichtig in de grote bak zakken. - Kijk wat er gebeurt met het gekleurde water in het kleine flesje. - Je hebt een onderzeese vulkaan gemaakt! Hoe kan dat? Het gekleurde water in het kleine flesje stijgt zodra je het in de grote bak doet. Warm water is lichter dan koud water. Daardoor stijgt en zweeft het naar de top van de grote bak met water. Als het warme water afkoelt en vermengt met het koele water, krijgt al het water dezelfde kleur. Sommige kleurstoffen vlekken op kleding. Trek daarom een schort.

14 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham HOEVEEL DRUPPELS PASSEN ER OP EEN MUNT? - Verschillende muntstukken (20 eurocent, 50 eurocent, 1 euro en 2 euro) - Water - Pipet of rietje - Glas - Vul het glas met een klein beetje water. - Kies een munt. - Hoeveel druppels denk je dat er op die munt passen? - Houd het rietje of de pipet in het glas. - Als je een rietje gebruikt houd je duim op het rietje. Het rietje zuigt water op. Nu houd je het rietje met je duim erop boven de munt. Haal je duim van het rietje af en het gaat druppelen. - Als je een pipet gebruikt houd je die in het water en knijp je aan achterkant in het pippetteerballon. Het pipet zuigt water op. Nu houd je het popet boven de munt. Knijp heel zachtje in het pippertteerballon en het gaat druppelen. - Probeer zoveel mogelijk druppels op de munt te krijgen. < Pippetteerballon - Hoeveel druppels pasten er op de munt? - Probeer nu een andere munt. Pipet > Knijp heel zachtjes in de pippetteerballon, anders druppelt het water er te snel uit. Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham WATER-AANGEDREVEN BOOT - Mes of schaar - Potlood - Buigzaam rietje - Lege melkpak (1-kwart) - Weggooibeker - Wastafel of emmer water - Snij een lege 1-kwart melkpak in de lengte doormidden. Je hebt 1 van de helften nodig, dus zet de andere helft opzij. - Zet het melkpak rechtop (met de openkant naar jou toe). - De bovenkant van het melkpak zal de boeg zijn (de voorkant) en de bodem de achterkant. - Met het potlood maak je een gat in de bodem. Groot genoeg om het rietje doorheen te steken. - Ook maak je in de zijkant van de weggooibeker een gat. Groot genoeg om het rietje doorheen te steken. - Zet de weggooibeker in het midden van de boot. - Steek het rietje door de bodem en door het bekertje. - Vul een wastafel of emmer met water. - Zet de boot op het water en zorg ervoor dat het rietje dat uit de bodem steekt, onder het wateroppervlak zit. - Vul de weggooibeker met water en houd je vinger op het uiteinde van het rietje. - Plaats bootje in het water en haal je vinger van het rietje. - Kijk! Je boot beweegt! Vraag naar hulp van een volwassene, bij het gebruik van het mes.

15 Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham WAT GEBEURT ER MET DE BLOEM? - Een witte anjer met een lange steel - Water - Mes - 2 hoge glazen - Rode en blauwe kleurstof - Vul de 2 glazen met water. - Doe een paar druppels rode kleurstof in 1 glas. - Doe een paar druppels blauwe kleurstof in 1 glas. - Snij de steel van de witte anjer, in de lengte doormidden tot de helft. - Plaats het ene uiteinde van de bloemsteel in het blauwe water en het andere uiteinde in het rode water. - Laat de bloem 48 uur (2 dagen) staan. - Wat gebeurt er met de bloem? Vraag naar hulp van een volwassene, bij het gebruik van het mes. Kaartenbak natuur Bron: Ideeën verzameld door Demy van der Ham HARD WATER - Krijtje - 3 potten - Een fles water - Lepel - Grote steen - Zakdoek - Afwasmiddel - Maak een poeder van een krijtje door het vermalen met een grote steen. - Vul 2 potten driekwart vol met water. - Voeg krijtpoeder toe aan 1 van de potten. - Roer met de lepel door het water. - Filter grote stukken van het krijt water door het mengsel door een zakdoek in de lege pot te gieten. - Voeg 3 druppels afwasmiddel in de pot met krijtwater en 3 druppels van het afwasmiddel in het potje gewone water. - Roer in de twee potten om zeepsop te maken. - In welke pot zit het meeste zeepsop? Het kalk water produceert niet zoveel zeepsop als het gewone water. Bepaalde materialen zoals kalksteen (het krijt) maken het water hard. De materialen mengen niet goed met zeep. Daarom heb je ook veel minder schuim. Het is slim om het krijtje buiten te vermalen!