Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken"

Transcriptie

1 Leerlingeninstructie: Zuren en basen in de keuken Introductie Wat eet je? Wat drink je? Welke producten gebruik je tijdens je verzorging? Welke producten worden er bij jou thuis gebruikt om schoon te maken? Misschien denk je, wat heeft dit nu te maken met zuren en basen. Hierop kan snel een antwoord worden gegeven: alles! Want alles wat je eet, drinkt en gebruikt heeft een bepaalde zuurgraad. In dit practicum gaan we onderzoeken wat verschillende zuurgraden zijn en hoe je dit kunt aantonen. Bijna alle producten komen gewoon uit de keuken en zijn ook bij jou thuis te vinden! Doelen - Kennis o Kunnen aangeven wat zure producten zijn o Kunnen aangeven wat neutrale producten zijn o Kunnen aangeven wat basische producten zijn o Aan kunnen tonen hoe je een zuurgraad kunt bepalen o De zuurgraad kunnen uitdrukken in ph-waarden o Weten wat scheikundige notaties zijn o Weten hoe een indicator werkt. o Enkele indicatoren kunnen benoemen - Vaardigheden o Onderzoek kunnen doen naar zuurgraden o Vloeistoffen afmeten o Werken met een pipet o Kunnen werken met relevante Binastabellen - Houding o Zelfstandig kunnen werken aan proeven o Veiligheidsvoorschriften naleven Veiligheid Een aantal stoffen is irriterend voor ogen huid en luchtwegen. Ga daarom altijd voorzichtig te werk. Draag te allen tijde een veiligheidsbril en labjas. Practicum De volgende proeven worden in tweetallen uitgevoerd. In elke proef wordt uitgelegd wat je nodig hebt en wat je moet doen. Tijdens de proef zijn er vragen die beantwoord moeten worden. Voor elke proef heb je 15 minuten de tijd om het uit te voeren. 1

2 Praktische informatie Hoe maak je rodekoolsap? Het rodekoolsap maak je door klein gesneden stukjes rodekool kort te koken in water. Giet de rodekool af en vang het sap op. Na afkoelen is het sap klaar voor gebruik. Rodekoolsap bederft na 3 dagen; het werkt dan nog wel maar het stinkt behoorlijk. We raden daarom aan het rodekoolsap niet te ver van te voren te maken. Het is mogelijk rodekoolsap in kleine porties in te vriezen. Dan kun je zo veel ontdooien als nodig is. 2

3 Demo 1: Groen gebakken ei Informatie Je gaat waarnemen hoe een indicator (in dit geval rodekoolsap) reageert als het in aanraking komt met een stof en zijn specifieke zuurgraad ofwel ph-waarde. Benodigdheden - Ei - Rodekoolsap - 2 Schaaltjes (1 voor eiwit en 1 voor de dooier) - Pan + bakboter (spray) Tijdsduur - 10 min (5 min demo + 5 min verwerking leerling) Opdracht leerling 1. Wat denk je wat er met het ei is gebeurd? Kun je het nog eten? 2. Voer zelfstandig proef 1 uit: ph-indicator: kooknat van rode kool. 3. Wat denk je na het uitvoeren van de proeven wat er met het ei is gebeurd? Wat kun je er nu nog meer van vertellen? 3

4 Proef 1: ph-indicator: kooknat van rode kool Informatie (WIKIPEDIA) Rodekoolsap bevat een pigment genaamd cyanidine. Het wordt gebruikt om de zuurgraad van oplossingen te meten. De stof is: - Rood in zeer zure oplossingen (ph < 2), - Roze in zure oplossingen (ph 2-7), - Paars in neutrale oplossingen (ph ~ 7), - Groen in basische oplossingen (ph 7-12) - Geel in zeer basische oplossingen (ph > 12) waar het pigment volledig gereduceerd is. Benodigdheden - Rodekoolsap - Maatbekers / schaaltjes / reageerbuisjes - Azijn - Sodaoplossing - Producten uit de keuken - Pipet (3 stuks) Tijdsduur - 15 min Uitvoering Zet je waarnemingen bij de stappen in tabel 1 (zie volgend blad). 1. Vul een reageerbuisje met 2 cm azijn. Druppel er wat rodekoolsap bij. Wat zie je? 2. Vul een ander buisje met 2 cm sodaoplossing 1. Druppel er wat rodekoolsap bij. Wat zie je? 3. Vul een derde buisje met 2 cm gewoon water uit de kraan. Druppel er wat rodekoolsap bij. Wat zie je? 4. Vul een buisje met een beetje rodekoolsap. Druppel er beurtelings wat azijn en sodaoplossing bij. Wat zie je? 5. Onderzoek de zuurgraad van een vijftal producten uit de keuken, bepaal dus of deze producten zuur of basisch zijn. 6. Beantwoord ook vraag 3 beantwoorden van de demo met het groene ei. 1 Sodaoplossing is een oplossing van 1 theelepel soda in 50 ml. water 4

5 Tabel 1: Nr. in buisje toegevoegd waarneming 1 azijn rodekoolsap 2 sodaoplossing rodekoolsap 3 water rodekoolsap 4 rodekoolsap Druppels azijn - sodaoplossing Zet de producten in volgorde van zuurgraad in tabel 2. Maak hierbij een schatting van de ph-waarde (kijk hiervoor in de tekst van wikipedia). Tabel 2: Plaats Product Schatting ph-waarde Wat gebeurt er als de verschillende vloeistoffen in de reageerbuisjes worden gemengd? (Dit mag je ook uitvoeren, begin dan met het buisje waarin de meeste rodekoolsap zit!) 5

6 Proef 2: Zuurgraad van koffie bepalen met viltstiften Informatie In deze proef onderzoek je de invloed van de zuurgraad van een vloeistof op het transport en de scheiding van kleuren in viltstiften. Je onderzoekt of je met viltstiften kunt aantonen of een vloeistof zuur of basisch is. Sommige vloeistoffen zoals koffie zijn namelijk donker van kleur en kleurenindicatoren zijn dan lastig toe te passen omdat je de omslag lastig kunt waarnemen. Benodigdheden - Filtreerpapier- koffiefilter - 6 bekerglazen - Zwarte viltstift (niet watervast) - Satéprikkers - Zure vloeistof (bijvoorbeeld azijn) - Basische vloeistof (bijvoorbeeld ammonia) - Vloeistoffen uit de keuken (4 stuks) - Stopwatch Tijdsduur - 15 min. Uitvoering 1. Neem 6 stroken papier en plaats een zwarte stip op elke strook, 1 cm boven de onderkant. Hang elke strook over een satéprikker (zie voorbeeldstrook). 2. Er staat een glas met een zure vloeistof en een glas met een basische vloeistof. Daarnaast staan vier bekerglazen met verschillende vloeistoffen uit de keuken. Hang de 6 stroken in de vloeistoffen, zorg dat de onderkant van de strook de vloeistof net raakt. 3. Neem waar wat er gebeurt in de 6 bekerglazen. Doe dit gedurende 5 min. Noteer dit in tabel 3. Tabel 3 Nr. Vloeistof Waarneming zuur base 6

7 4. Welke conclusies kun je trekken naar aanleiding van je waarneming? (Denk hierbij aan de hoogte van de streep inkt, de kleuren die zichtbaar worden, de oplosbaarheid.) 5. Kunnen viltstiften indicatoren zijn? 6. Geef een schatting van de zuurgraad van de vier vloeistoffen. Nr. Vloeistof Zuurgraad

8 Proef 3: Een vulkaan van zuren en basen Informatie In deze proef onderzoek je een zuur-base reactie. Je hebt in een voorgaande proef bepaald welke stof in de reactie een zuur is en welke een base. (Zo niet, gebruik dan ph-papier om dit vast te stellen). Na afloop kun je uitleggen hoe deze stoffen hebben geleid tot de uitbarsting van de vulkaan en kun je globaal de reactievergelijking opstellen. Benodigdheden - Leeg frisdrank- of waterflesje (500 ml) - Teil - 2 Maatbekers (300 ml) - Azijn (CH 3 COOH) - Bakpoeder of zuiveringssoda (natriumbicarbonaat: NaHCO 3 ) - Afwasmiddel - Heet (kraan)water - (ph-papier) Tijdsduur - 15 min. Uitvoering - Let op veiligheid! 1. Los in een maatbeker ongeveer 2-3 eetlepels zuiveringssoda op in 300 ml warm water. (Bepaal eventueel de ph-waarde). 2. Schenk de andere maatbeker ongeveer halfvol met azijn. (Bepaal eventueel de phwaarde). 3. Schenk de oplossing zuiveringssoda over in het lege frisdrankflesje. (Let op: het frisdrankflesje staat in de teil.) 4. Voeg aan de oplossing een scheut afwasmiddel toe. 5. Om de vulkaan te laten uitbarsten voeg je nu een flinke scheut azijn toe. Opdracht leerling 6. Inventariseer de reagerende stoffen. Zet ze in onderstaande tabel 4. Tabel 4 Stof Naam Scheikundige notatie Zuur of base? Als bovenstaande stoffen oplossen in water hoe vallen de stoffen dan uiteen; welke zuren en basen ontstaan er dan volgens tabel 49 van Binas? Noteer je uitkomsten in tabel 5. Tip: Beide stoffen staan in de tabel op de linkerbladzijde redelijk onderaan. 8

9 Tabel 5 Stof Scheikundige notatie Valt uiteen in... en... (ionen) Welk ion is van belang bij de zuur-base reactie? 8. Stel de reactievergelijking van deze zuur-base reactie op. 9. Leg uit welke stof voor de eruptie heeft gezorgd en hoe deze eruptie tot stand is gekomen. 9

10 Proef 4: Geheime boodschap Informatie Azijn en water zien er precies hetzelfde uit: doorzichtig (helder) en kleurloos. Toch is de ene vloeistof zuur en de andere niet. Hoe zuur iets is kun je niet zien. Rodekoolsap reageert met verschillende zuurgraden in onder andere kleurloze vloeistoffen. Dit betekent dus dat je met behulp van deze twee ingrediënten een geheime boodschap kunt versturen. Daarnaast kun je nog meer zien met rodekoolsap, dat kun je ontdekken met deze proef. Benodigdheden - Filtreerpapier- koffiefilters - 6 kwastjes - Plantenspuit met rodekoolsap - Citroensap - Vijftal kleurloze vloeistoffen (diverse zuurgraden) - ph-papier Tijdsduur - 15 min Uitvoering 1. Schrijf met de kwast en citroensap een boodschap op het papier. Droog het papier (eventueel met een föhn). Als het droog (en onzichtbaar) is, spuit je voorzichtig een dun laagje rodekoolsap over het papier. Wat gebeurt er? 2. Nu ga je onderzoeken in welke kleur de rodekoolsap verandert in combinatie met de vijf kleurloze vloeistoffen. Pak een nieuw stukje papier en trek verschillende lijnen op het papier. Merk de verschillende lijnen zodat je weet welke lijn bij welke vloeistof hoort. Droog het papier weer en spuit daarna voorzichtig de rodekoolsap op het papier. Bepaal of de vloeistoffen zuur, neutraal of basisch zijn aan de hand van onderstaand overzicht, vul tabel 6 in. ph-waarde 10

11 3. Bedenk welke vloeistof het zou kunnen zijn. Schrijf dit in tabel 6 op. Tip: je kunt ook je neus gebruiken om te bepalen welke vloeistof het kan zijn, ben dan wel voorzichtig omdat je niet weet wat het kan zijn! Een vloeistof kan irriteren aan onder andere ogen en luchtwegen. Tabel 6 Nr. ph-waarde Wat zou de vloeistof kunnen zijn? Controleer met een ph-papier de ph-waarden van de vloeistoffen. Komt dit overeen met de ph-waarden die je hebt geschat (kijk in tabel 6). Wat is je conclusie? 11

12 Proef 5: Magische adem Informatie In deze proef zal je de werking van een indicator kunnen waarnemen. Door het gebruik van Binas tabel 52 kun je vaststellen of het een zure, een basische of een neutrale stof betreft. Benodigdheden - Veiligheidsbril - Maatbeker 100 ml druppels thymolftaleïne- of fenolftaleïe-oplossing - kalkwater: Ca(OH) 2 of sodawater - Rietje Tijdsduur - 15 min Uitvoering 1. Vul de maatbeker met 20 ml kalkwater of sodawater. 2. Voeg 1-2 druppels thymolftaleïne (of fenolftaleïe) toe aan het kalkwater (en/of de sodaoplossing. 3. Zie hoe de kleur verandert. 4. Zoek in tabel 52 van Binas (Zuur-base indicatoren) fenolftaleïnen op en neem de tabelwaarden over. Kleur bij lagere ph-waarden Omslagtraject in ph Kleur bij hogere phwaarden Fenolftaleïnen Thymolftaleïnen 5. Noteer de kleur die de oplossing heeft na toevoeging van de indicator. Bepaal met behulp van de waarden uit Binas of het kalkwater( of de soda-oplossing) een zuur of een base is. 6. Roer de gekleurde oplossing. 7. Plaats het rietje in de oplossing en blaas (naar buiten!). 8. Wat neem je waar? 9. Leg uit waardoor de kleurverandering plaatsvindt. Welke stof is hierbij betrokken geweest? 12

13 10. Als we de waarden van thymolftaleïne en/of fenolftaleïnen nogmaals bekijken, kan dan met zekerheid gezegd worden of de oplossing zuur, basisch of neutraal is? 11. Herhaal de proef eventueel met de andere oplossing en de andere indicator. 13

14 Proef 6: Zelfverdwijnende inkt Informatie Je bent na afloop van deze proef in staat uitleg te geven over de reactie die heeft plaatsgevonden en kunt daarbij uitleggen wat de rol van de indicator is geweest. Wees extra alert met de natriumhydroxide oplossing. Supervisie van een docent is vereist. In geval van contact met huid; afspoelen met veel water. Benodigdheden - Maatcilinder 10 ml - Mini maatbeker - Thymolftaleïne (oplossing) - Water - 5 druppels 0,1M natronloog (natriumhydroxide) - Katoenen lap stof Tijdsduur - 15 min Uitvoering 1. Vul de maatcilinder met 1 ml thymolftaleïne oplossing 2. Vul de maatcilinder vervolgens aan met water 9 ml water (de oplossing zal melkachtig worden). 3. Schenk de oplossing over in de maatbeker. 4. Voeg 5 druppels natronloog toe (de oplossing zal donkerblauw worden). 5. Test de inkt door het met een pipet op de katoenen lap stof te druppelen. 6. Wat neem je waar? 7. Meet de ph-waarde van de inktoplossing met ph-papier. Noteer de uitkomst. 7. Zoek in tabel 52 van Binas (Zuur-base indicatoren) thymolftaleïnen op en neem de tabelwaarden over. Kleur bij lagere ph-waarden Omslagtraject in ph Kleur bij hogere phwaarden Thymolftaleïnen 14

15 8. Verklaar met bovenstaande gegevens de uitkomst van de proef. Tip: lucht speelt een rol. 15

16 Demo 2: Vulkaanuitbarsting met kleur veranderend lava Informatie Ook deze proef laat je zien hoe indicatoren werken. Ditmaal is er naast een base ook een zuur aanwezig. De zuur-base reactie die zal plaatsvinden zorgt voor een kleurverandering van de indicator tijdens de uitbarsting. Voer deze proef NIET thuis uit. Zoutzuur is een erg agressief zuur! Benodigdheden - Labjas, veiligheidsbril en veiligheidshandschoenen - Maatbeker 600 ml - Onderschaal/ teil (groot genoeg om de maatbeker in te kunnen plaatsen) ml water ml 2M zoutzuur - 10 g natriumbicarbonaat NaHCO 3 (zuiveringssoda) - Broomfenolrood (0,5 g broomfenolrood in 50 ml ethanol) of Universeelindicator Tijdsduur - 20 min (5 min demo + 15 min uitwerking opdrachten) Opdracht leerling 1. Inventariseer de reagerende stoffen. Zet ze in onderstaande tabel 7. Tabel 7 Stof Naam Scheikundige notatie Zuur of base? Als bovenstaande stoffen oplossen in water hoe vallen de stoffen dan uiteen; welke zuren en basen ontstaan er dan volgens tabel 49 van Binas? Noteer je uitkomsten in tabel 8. Tabel 8 Stof Scheikundige notatie Valt uiteen in... en... (ionen) Welk ion is van belang bij de zuur-base reactie? Zoutzuur Natriumbicarbonaat 3. Stel de reactievergelijking van deze zuur-base reactie op. 16

17 4. Zoek in tabel 52 van Binas (Zuur-base indicatoren) broomfenolrood op en neem de tabelwaarden over. Kleur bij lagere ph-waarden Omslagtraject in ph Kleur bij hogere phwaarden Broomfenolrood Universeelindicator Rood 4,5 5,2 Groen 5. Leg uit welke ph-waarden de reagerende stoffen dus ongeveer hadden. 17

Docentenhandleiding: Zuren en basen in de keuken

Docentenhandleiding: Zuren en basen in de keuken Docentenhandleiding: Zuren en basen in de keuken Introductie Om de leerlingen bewuster te maken van het feit dat zuren en basen overal om ons heen zijn, kunnen we deze practica uitvoeren met voornamelijk

Nadere informatie

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6

onderzoek water opdrachtkaart Onderdeel A les 5-6.6 Onderdeel A 1. 2. 3. 4. 5. Lees de opdracht. Noteer de verwachting. Voer het onderzoek uit. Noteer het resultaat. Noteer de verklaring. - twee glazen - bol dikke wol - schaar - liniaal - viltstift, donkere

Nadere informatie

neutraal 13 geel vergelijk jouw data Hortensia ph-waarde

neutraal 13 geel vergelijk jouw data Hortensia ph-waarde ph-waarde vergelijk jouw data kraanwater Zuur is slecht voor je tanden. Het maakt je tandglazuur zacht... en dat harde glazuur beschermt nu juist tegen gaatjes. melk citroensap koffie frisdrank neutraal

Nadere informatie

Je onderzoekt de zuurgraad van de grond of het water in jouw buurt. Citroenen en frisdranken zijn zuur, dat kun je proeven.

Je onderzoekt de zuurgraad van de grond of het water in jouw buurt. Citroenen en frisdranken zijn zuur, dat kun je proeven. Hoe schoon is de lucht die je inademt? Is zwemwater hetzelfde als drinkwater? Zitten er veel of weinig microben in de grond? En wat betekent dat? Ontdek hoe gezond jouw buurt is en wat je zelf kan doen

Nadere informatie

Tevens is deze proefles ideaal als voorbereiding op de Mad Science workshop Zuren & Basen die via deze link te boeken is.

Tevens is deze proefles ideaal als voorbereiding op de Mad Science workshop Zuren & Basen die via deze link te boeken is. Lesbrief Zuren & Basen : Voor u ligt een begeleidende lesbrief van Mad Science die u in uw eigen klas kunt gebruiken. De les bevat enkele experimenten die de kinderen zelf in de klas uit kunnen proberen.

Nadere informatie

ph bepalen m.b.v. rode koolsap

ph bepalen m.b.v. rode koolsap ph bepalen m.b.v. rode koolsap 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je rode koolsap gebruiken om te bepalen of een oplossing zuur, neutraal of basisch is? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment

Nadere informatie

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof.

De TOA heeft een aantal potjes klaargezet. In sommige potjes zit een oplossing, in andere potjes zit een vaste stof. OPDRACHT 9 Practicum Om je kennis van de scheidingsmethoden en oplosbaarheid te vergroten volgen hieronder een aantal proeven. Ook krijg je een proef over indicatoren / reagens. Met behulp daarvan kun

Nadere informatie

Practicum Zouten 2 VMBO 4 Zouten Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout

Practicum Zouten 2 VMBO 4 Zouten Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout Practicum Zouten 2 Niveau: VMBO 4 Onderdeel: Zouten Proeven: Zoutoplossingen bij elkaar Slecht oplosbare zouten maken Ionen verwijderen Herkennen van een zout 1 Proef 1 Zoutoplossingen bij elkaar Nodig:

Nadere informatie

Onderzoeksformulier KRENTEN

Onderzoeksformulier KRENTEN 1.2 Onderzoeksvraag Waardoor bewegen krenten op en neer in een mengsel van water, azijn en soda? 2.1 Materiaallijst Voor dit onderzoek heb je nodig: o twee bekerglazen o 300 ml water o 100 ml azijn o een

Nadere informatie

Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap

Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap Kleurrijk schilderij maken met rode koolsap 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een kleurrijk schilderij maken met melk en rode koolsap? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment ph, zuur,

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? Blauw op drie wijzen 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een indicatordoekje op drie manieren van kleur doen veranderen? Dit van rood naar blauw en weer naar rood? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond

Nadere informatie

De proefjeskist. Wat moet er voor de les gebeuren:

De proefjeskist. Wat moet er voor de les gebeuren: De proefjeskist De proefjeskist is een kist waarin alle benodigdheden zitten om zes scheikundige/biologische proefjes te doen. De proefjes worden door groepjes in circuit vorm uitgevoerd. De kist is bedoeld

Nadere informatie

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren

Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen; pipet en buret; titreren Proef door een scholier 1617 woorden 10 maart 2003 5,1 74 keer beoordeeld Vak Scheikunde Zure en basische schoonmaak middelen

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat? blauw geheimschrift 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift ontwikkelen m.b.v. natriumcarbonaat? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Indicator (een stof waarmee we

Nadere informatie

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:.

1e klas. BiNaSch slootwateronderzoek. Deze reader is van: Scala Rietvelden Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas. Klas:. 1e klas BiNaSch slootwateronderzoek Deze reader is van: Klas:. Docent: Vakgroepen natuurkunde, scheikunde en biologie 1e klas Waterkwaliteit In deze lessencyclus ga je naar de kwaliteit van het water van

Nadere informatie

Experiment 1: Een wolk in een fles

Experiment 1: Een wolk in een fles Experiment 1: Een wolk in een fles Materiaal: een stevige plastic fles van 2 liter (bijvoorbeeld een colafles) drie lucifers lauwwarm water Welke stoffen gaan we op elkaar laten reageren? Wat zal het effect

Nadere informatie

Proef Scheikunde PH-bepaling

Proef Scheikunde PH-bepaling Proef Scheikunde PH-bepaling Proef door een scholier 924 woorden 27 mei 2001 4,9 57 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inleiding De opdracht voor de eerste module was een vaardigheidspracticum. In dit practicum

Nadere informatie

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden.

Een stof heeft altijd stofeigenschappen. Door hier gebruik van te maken, kun je stoffen makkelijk scheiden. Stoffen scheiden Schrijf bij elke proef steeds je waarnemingen in je schrift. Bij het doen van experimenten is het belangrijk dat je goed opschrijft wat je hebt gedaan, zodat andere mensen jouw experiment

Nadere informatie

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen

OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OEFENOPGAVEN VWO ZUREN EN BASEN + ph-berekeningen OPGAVE 1 01 Bereken hoeveel mmol HCOOH is opgelost in 40 ml HCOOH oplossing met ph = 3,60. 02 Bereken ph van 0,300 M NaF oplossing. 03 Bereken hoeveel

Nadere informatie

5 Water, het begrip ph

5 Water, het begrip ph 5 Water, het begrip ph 5.1 Water Waterstofchloride is een sterk zuur, het reageert als volgt met water: HCI(g) + H 2 0(I) Cl (aq) + H 3 O + (aq) z b Hierbij reageert water als base. Ammoniak is een zwakke

Nadere informatie

Draaiboek: Wie heeft het gedaan?

Draaiboek: Wie heeft het gedaan? Draaiboek: Wie heeft het gedaan? CSI voor Kids Het verhaal: Op de keukenvloer heeft iemand een kleurloze vloeistof gemorst! De kinderen moeten onderzoeken wie het heeft gedaan. Er zijn vier mogelijke knoeiers

Nadere informatie

Doezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven!

Doezijde. Zelf verf maken. Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Doezijde Zelf verf maken Wat ga je doen? Je gaat zelf verf maken en hier ook mee verven! Wat heb je nodig? Spullen Kwast of penseel Vel wit A4 papier om op te verven 4 schaaltjes Limonadeglas 4 theelepeltjes

Nadere informatie

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8

Scheikunde SE2. Hoofdstuk 8 Scheikunde SE2 Hoofdstuk 8 Paragraaf 2 Indicatoren: stoffen waarmee je kunt bepalen of een oplossing zuur of basisch is. Zuur: als een oplossing een ph heeft van minder dan 7. Basisch: als een oplossing

Nadere informatie

De kleur van fenolftaleïen

De kleur van fenolftaleïen Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Dick Naafs 06 October 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/43333 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit

Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit Docentenhandleiding 6x5 Daderprofiel DNA kit #VOS-038A versie 2.0 Inhoud kit: 6 x 5 DNA profielen 6 x Dader profiel 6 x 200µl loading dye (kleurloze vloeistof) 4 g agarose 400µl gel dye (1000x) 100ml elektroforese

Nadere informatie

Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit

Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit Docentenhandleiding 2x15 Daderprofiel DNA kit #VOS-038 versie 2.1 Inhoud kit: 2 x 15 DNA profielen 2 x Dader profiel 2 x 1 ml loading dye (kleurloze vloeistof) 3 g agarose 400 µl blauwe gel dye (1000x)

Nadere informatie

Forensische Chemie in groep 7/8

Forensische Chemie in groep 7/8 Forensische Chemie in groep 7/8 [Technasium] Scheikunde op de basisschool? Dat kan! Met stoffen die in elke supermarkt te krijgen zijn. Een spannend en uitdagend project voor aanstormende detectives! Korte

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Zuren en basen

Hoofdstuk 3: Zuren en basen Hoofdstuk 3: Zuren en basen Scheikunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Onderwerpen Scheikunde 2011 2012 Stoffen, structuur en binding Kenmerken van Reacties Zuren en base Redox Chemische technieken Koolstofchemie

Nadere informatie

landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB

landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB Examen VMBO-KB 2012 gedurende 200 minuten landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB Het examen landbouw en natuurlijke omgeving CSPE KB bestaat uit twee deelexamens waarvan

Nadere informatie

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012

vrijdag 15 juni 2012 15:26:05 Midden-Europese zomertijd H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 H6 Zuren en basen 4havo voorjaar 2012 Toetsing in periode 4! 6 juni! DTM-T zuur/base t/m 6.6! Tabel 6.10,6.13,6.17 en ph-berekeningen (zoals in vragen 14,15,26 en 27)! Toetsweek einde periode! TW441 H1

Nadere informatie

Proef Scheikunde Proeven

Proef Scheikunde Proeven Proef Scheikunde Proeven Proef door een scholier 973 woorden 4 december 2001 4,6 177 keer beoordeeld Vak Scheikunde Titel: De zuurstoftoevoer. Proefnummer: 1 Verbrandt papier met zuurstof? -) het brandt

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen

Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II Vmbo 2011/2012 www.lyceo.nl Hoofdstuk 3: Water, zuren en basen NaSk II 1. Bouw van materie 2. Verbranding 3. Water, zuren en basen 4. Basis chemie voor beroep

Nadere informatie

Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit

Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit Docentenhandleiding 2x16 Daderprofiel Dye kit #VOS-039 versie 1.0 Inhoud kit: 2 x 15 Dye profielen 2 x Daderprofiel 3 g agarose 20 ml TAE 100x Benodigdheden: Electroforese opstelling inclusief voeding

Nadere informatie

Wa W rm r t m e Inlage

Wa W rm r t m e Inlage Inlage Proef 1 nattigheid - 1 Erlenmeyer (nr. 10) - 1 Rubberen stop (nr. 18) - Heet water Doe wat heet water in de erlenmeyer. Doe de stop erop en kijk wat er gebeurt. Kun je dit beschrijven? Proef 2 Frisse

Nadere informatie

CHIPS. light versus naturel

CHIPS. light versus naturel CHIPS light versus naturel 1 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Voedingswaarden van chips volgens de etiketten op de verpakking... 4 3. Experimenten... 5 Experiment 1: Vetgehalte van chips bepalen... 5 Experiment

Nadere informatie

Als de rodekoolsap roder is gekleurd betekend dit dat de stof die je erin hebt gedaan zuur is. Hoe zuurder, hoe roder!

Als de rodekoolsap roder is gekleurd betekend dit dat de stof die je erin hebt gedaan zuur is. Hoe zuurder, hoe roder! Opdracht 2; Bij deze opdracht is rodekoolsap nodig. Deze zit in de 6 potjes die op tafel staan. Druppel in elk glas één van de volgende stoffen. Doe dit om de beurt. Zet een kring om de stoffen die de

Nadere informatie

ßCalciumChloride oplossing

ßCalciumChloride oplossing Samenvatting door R. 1673 woorden 17 februari 2013 8 1 keer beoordeeld Vak Methode Scheikunde Pulsar chemie Additiereactie Bij een reactie tussen hexeen en broom springt de C=C binding open. Aan het molecuul

Nadere informatie

Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO

Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO Indi Go! Synthese Toepassing Onderzoek Onderzoeksproject in het sciencelab van de UvA voor klas 3 HAVO/VWO Indigo leerlingenhandleiding 1 Bewerkt door Guido Guijt, Hans van Dijk en Frank Schweikert Het

Nadere informatie

ANTWOORDEN Herhaling zuren, basen en buffers

ANTWOORDEN Herhaling zuren, basen en buffers ANTWOORDEN Herhaling zuren, basen en buffers 1) Wat geeft de onderstaande afbeelding weer? Je ziet deze deeltjes afgebeeld: het zwakke zuur HA (want veel deeltjes zijn niet geïoniseerd), de zwakke base

Nadere informatie

Zijn alle zuren even sterk?

Zijn alle zuren even sterk? Zijn alle zuren even sterk? 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een verschil in zuursterkte tussen 2 verschillende zuren aantonen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment -Zuur = een

Nadere informatie

Keuzeopdracht Textiel verven

Keuzeopdracht Textiel verven klas 2 havo/atheneum 2013-2014, periodeboek: Breng kleur in je leven! Keuzeopdracht Textiel verven Ontwerp en maak een kledingstuk van spijkerstof voor de R&D-mascotte en presenteer je product aan de groep***

Nadere informatie

Datum Voorzitter Secretaris Klusser

Datum Voorzitter Secretaris Klusser Datum Voorzitter Secretaris Klusser Elaborate Aan de slag 4: Het winnen van koper uit malachiet teamopdracht Inleiding De bereiding van koper uit malachiet gaat in verschillende stappen: Stap 1: het maken

Nadere informatie

Practicum 3 Verf: kleurrijke chemie

Practicum 3 Verf: kleurrijke chemie Practicum 3 Verf: kleurrijke chemie 3.1 In de volgende opdrachten ga je je kennis over evenwichten en andere chemische begrippen toepassen en uitbreiden. Je gaat dat doen in de context van verf. Bekijk

Nadere informatie

Scheikundige begrippen

Scheikundige begrippen Scheikundige begrippen Door: Ruby Vreedenburgh, Jesse Bosman, Colana van Klink en Fleur Jansen Scheikunde begrippen 1 Chemische reactie Ruby Vreedenburgh Overal om ons heen vinden er chemische reacties

Nadere informatie

Reacties met een kleurtje

Reacties met een kleurtje Supplement bij: Offereins, M. en J.R. Bette (2008). Een uitje met een DOEL. NVOX, 33(10), 442-443. Reacties met een kleurtje DATUM UITVOERING: Afdeling Laboratoriumtechniek Algemene informatie Doel: het

Nadere informatie

R eptenboek van Nikko en Co

R eptenboek van Nikko en Co R eptenboek van Nikko en Co Receptenboek van Nikko en co Inleiding O nze Chemiebende is er in geslaagd tijdens een bedrijfsbezoek een paar geheime recepten voor badproducten te ontfutselen. Nikko, Kloortje,

Nadere informatie

Bekers vastzuigen met koffiefilter

Bekers vastzuigen met koffiefilter A1 1 Bekers vastzuigen met koffiefilter 2 bekers 1 koffiefilter 1 schaar 1 waxinekaarsje Lucifers Waarom gaat het kaarsje uit? Hoe kan het dat je de onderste beker op kunt tillen zonder deze aan te raken

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2014 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2

Wat is CO2? (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof. ervaren of je CO 2 Klimaatverandering 7 en 8 2 Wat is CO2? Proefjes Doelen Begrippen Materialen De leerlingen: weten dat (koolstofdioxide) een gas is dat in de lucht zit, net als zuurstof ervaren of je kan zien, ruiken en

Nadere informatie

Stoffen en Reacties 2

Stoffen en Reacties 2 Stoffen en Reacties 2 Practicum Metalen Naam student 1. Naam student2..... Pagina 2 van 13 Inleiding Reageert metaal met zuurstof? Sinds de mensheid metalen kent worden ze voor allerlei toepassingen gebruikt

Nadere informatie

Dit is een beknopte versie vertaald uit de Engelse versie, waar naar gerefereerd word in deze tekst. Zie PDF Ground test A

Dit is een beknopte versie vertaald uit de Engelse versie, waar naar gerefereerd word in deze tekst. Zie PDF Ground test A Dit is een beknopte versie vertaald uit de Engelse versie, waar naar gerefereerd word in deze tekst. Zie PDF Ground test A PH Grond test kit instructies Planten hebben de juiste ph(zuurgraad/alkaliteit)waarde

Nadere informatie

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek

Laat de kinderen ook opzoeken in een woordenboek en/of spreekwoorden boek Voorbereiding: Materialen verzamelen Voor de les alles al klaarzetten. De tafels in groepjes van vier zetten zodat je elk proefje eventueel twee keer kan klaar leggen. De werkbladen kopiëren De opdrachtvellen

Nadere informatie

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test.

Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. Bereiding en eigenschappen van CO 2 Deel 1: traditionele kalkwater met koolstofdioxide test. 1.1 Onderzoeksvraag Hoe kunnen we CO 2 aantonen? 1.2 Mogelijke hypothesen 1.2.1 Geen interactie: Er vormt zich

Nadere informatie

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water

Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktische opdracht Scheikunde Waterstofcarbonaat in water Praktischeopdracht door I. 1848 woorden 3 mei 2013 4,3 27 keer beoordeeld Vak Scheikunde Inleiding Op een zonnige dag zit je op het strand. Je

Nadere informatie

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen?

Sheet 2: Bekijk met de kinderen de tussenstand van Afval the Game op Instagram en/of Facebook. Hoe gaat het bij de kinderen met inzamelen? Afval the Game Docentenhandleiding les 2 Duur Voor deze les hebt u ongeveer 80 minuten nodig. Leerdoelen De kinderen hebben in de vorige les geleerd dat het belangrijk is om plastic te scheiden, zodat

Nadere informatie

Naam: Sevgi Özen, Eline Booyink & Leonie Kraesgenberg. Klas: 3H1. Docenten: Dhr. Steenbergen & Mevr. Meijer. Datum: 2 oktober 2007.

Naam: Sevgi Özen, Eline Booyink & Leonie Kraesgenberg. Klas: 3H1. Docenten: Dhr. Steenbergen & Mevr. Meijer. Datum: 2 oktober 2007. Naam: Sevgi Özen, Eline Booyink & Leonie Kraesgenberg. Klas: 3H1. Docenten: Dhr. Steenbergen & Mevr. Meijer. Datum: 2 oktober 2007. Hoe schoon is het water in de Dinkel bij het Singraven? Wij denken dat

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen? Chemisch stoplicht 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we aan de hand van chemische reacties een oplossing de kleuren van een stoplicht krijgen? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde/scheikunde 2 vmbo gl/tl 2010 - II

Eindexamen natuurkunde/scheikunde 2 vmbo gl/tl 2010 - II Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt één punt toegekend. Aardolie 1 C 2 B 3 C Tinnen lepels 4 maximumscore 2 Fe 3+ 1 S 2 1 5 B 6 maximumscore 3 2 Sn + O 2 2 SnO Sn en O

Nadere informatie

Hoe schrijf ik de geheimste brief?

Hoe schrijf ik de geheimste brief? Lesbrief Onderzoekend Leren Hoe schrijf ik de geheimste brief? Deze lesbrief gebruikt de methodiek onderzoekend leren uit de leerkrachtgids Onderzoekend leren met chemie. Deze lesbrief geeft verdieping

Nadere informatie

Oefentoets zuren en basen havo

Oefentoets zuren en basen havo Oefentoets zuren en basen havo Opgave 1 Melk en yoghurt Zweedse voedingswetenschappers hebben in 2014 bij meer dan 10000 mensen onderzocht of melk en melkproducten gezond zijn. Het doel van het onderzoek

Nadere informatie

Onderzoeksthema: DNA extractie uit levende cellen (kiwi) (6 jaar) C. Schramme

Onderzoeksthema: DNA extractie uit levende cellen (kiwi) (6 jaar) C. Schramme Onderzoeksthema: DNA extractie uit levende cellen (kiwi) (6 jaar) C. Schramme Bij dit onderzoekje wordt het accent in hoofdzaak gelegd op het leren ontwikkelen van een onderzoeksmethode, een werkwijze,

Nadere informatie

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO

OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO OEFENTOETS Zuren en basen 5 VWO Gesloten vragen 1. Carolien wil de zuurgraad van een oplossing onderzoeken met twee verschillende zuur-baseindicatoren en neemt hierbij het volgende waar: I de oplossing

Nadere informatie

bedoeld wordt met hoeveelheidbegrippen als: alle, geen, niets, veel, weinig, meer, minder, evenveel. Ordent hoeveelheden om ze te Groep 1 Groep 2

bedoeld wordt met hoeveelheidbegrippen als: alle, geen, niets, veel, weinig, meer, minder, evenveel. Ordent hoeveelheden om ze te Groep 1 Groep 2 6. Waterproef Tijdens deze activiteit: Doen de kinderen proefjes met water, kleurstof en olie, waarbij zij vooraf voorspellen wat zij denken dat er zal gebeuren, dit vervolgens uitproberen en een verklaring

Nadere informatie

Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO

Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO Toelichting bij Voorbeeldopgaven Syllabus Nieuwe Scheikunde HAVO De opgave is een bewerking van de van de volgende CE-opgave: Wijn enz. 2006-1ste tijdvak De oorspronkelijke versie van deze opgave is na

Nadere informatie

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding

BUFFEROPLOSSINGEN. Inleiding BUFFEROPLOSSINGEN Inleiding Zowel in de analytische chemie als in de biochemie is het van belang de ph van een oplossing te regelen. Denk bijvoorbeeld aan een complexometrische titratie met behulp van

Nadere informatie

DEEL 2. Papierchromatografie. VWO 6 BIOLOGIE Practisch SchoolOnderzoek 2 12 april min

DEEL 2. Papierchromatografie. VWO 6 BIOLOGIE Practisch SchoolOnderzoek 2 12 april min VWO 6 BIOLOGIE Practisch SchoolOnderzoek 2 12 april 2012 45 + 75 min Naam:. Klas: Het Praktisch Schoolexamen bestaat uit 2 gedeelten. In het eerste deel ga je een proefopzet opstellen hoe de natuurzuiverheid

Nadere informatie

PRACTICUM: TESTEN OP ALLERGIE

PRACTICUM: TESTEN OP ALLERGIE PRACTICUM: TESTEN OP ALLERGIE Julia zit met haar tweeling Saskia en Onno bij de huisarts. De tweeling is nu 7 maanden oud. Onno huilt veel en spuugt zijn eten vaak weer uit. De huisarts vertelt Julia dat

Nadere informatie

Scheikunde: vakspecifieke toelichting en tips

Scheikunde: vakspecifieke toelichting en tips Scheikunde: vakspecifieke toelichting en tips Nuttige bronnen Interessante situaties/taken: Diversie krantensites + nieuwssites Oude examens (www.examenblad.nl) Kennislink (www.kennislink.nl ) Voorbeelden

Nadere informatie

Drijven en zinken. Eerst gaan we het drijfvermogen testen van een paar voorwerpen:

Drijven en zinken. Eerst gaan we het drijfvermogen testen van een paar voorwerpen: Hiernaast zie je een ouderwets duikerspak. Om ervoor te zorgen dat de duiker niet gaat drijven, heeft hij een loden gewicht op zijn borst vastgeknoopt. De slang is voor de luchttoevoer. Op de wal stond

Nadere informatie

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift maken in meerdere kleuren dat zichtbaar wordt door te besproeien met slechts één stof?

1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift maken in meerdere kleuren dat zichtbaar wordt door te besproeien met slechts één stof? kleurrijk geschrift 1. Onderzoeksvraag Hoe kunnen we een geheimschrift maken in meerdere kleuren dat zichtbaar wordt door te besproeien met slechts één stof? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond

Nadere informatie

Moleculaire Gastronomie: Gluten

Moleculaire Gastronomie: Gluten Moleculaire Gastronomie: Gluten Het maken en analyseren van deeg met gluten Inleiding Moleculaire gastronomie heeft alles te maken met het ontdekken van nieuwe smaakcombinaties, experimenteren met structuren

Nadere informatie

Papier recyclen. Inlage

Papier recyclen. Inlage Inlage A1 Papier maken Voor deze opdracht heb je de volgende materialen nodig: A - 1 Drielenzige loep B - 3 Bladen viltpapier C - 1 Reinigingsdoek D - 1 Zeef E - 1 Scheprand F - Stapel oude kranten G -

Nadere informatie

Vitamines zitten in kleine hoeveelheden in je eten en drinken. Je hebt het halve alfabet aan vitamines: A, B, C, D, E, K.

Vitamines zitten in kleine hoeveelheden in je eten en drinken. Je hebt het halve alfabet aan vitamines: A, B, C, D, E, K. Testlab Er zitten heel veel voedingsstoffen in gezonde producten. Dat hebben jullie in de film gezien. Nou ja gezien? Voedingsstoffen zijn niet zichbaar in producten, maar we kunnen ze wel aantonen. Daar

Nadere informatie

1a. Hoeveel tuinslakken zie je op de foto? 1b. En hoeveel slakken van een andere soort?

1a. Hoeveel tuinslakken zie je op de foto? 1b. En hoeveel slakken van een andere soort? Waarnemen de tuinslak en klimaatverandering Tuinslakken hebben verschillende kleuren huisjes. Hun huisjes kunnen bruin, roze of geel zijn. Ook hebben sommige strepen (banden) op hun huisjes en anderen

Nadere informatie

PENTA college CSG Scala Rietvelden vakgroep biologie Glaswerk practicum. Naam: Klas: Samengewerkt met:

PENTA college CSG Scala Rietvelden vakgroep biologie Glaswerk practicum. Naam: Klas: Samengewerkt met: Glaswerk practicum Naam: Klas: Samengewerkt met: 1 Inhoudsopgave Stofonderdelen Blz. Inleiding glaswerk: 2 - Doelen glaswerkpracticum & eindpracticum - Planning Veiligheidregels: 3 - Opdracht 1 Glaswerkpracticum:

Nadere informatie

Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland. Scheikunde. Trainingsmateriaal. De slimste bijbaan van Nederland! lyceo.

Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland. Scheikunde. Trainingsmateriaal. De slimste bijbaan van Nederland! lyceo. Grootste examentrainer en huiswerkbegeleider van Nederland Scheikunde Trainingsmateriaal De slimste bijbaan van Nederland! lyceo.nl Traininingsmateriaal Scheikunde Lyceo-trainingsdag 2015 Jij staat op

Nadere informatie

Afweer en Immuniteit

Afweer en Immuniteit practicum over drie linies van afweer en vaccinatie Karlijn (16) wordt op een dag wakker met keelpijn en het lijkt alsof de klieren in haar hals zijn opgezet. Na een paar dagen is de keelpijn nog niet

Nadere informatie

CHEMIE. Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol. Prof. dr. Wanda Guedens Lic. Monique Reynders

CHEMIE. Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol. Prof. dr. Wanda Guedens Lic. Monique Reynders CHEMIE Weet wat je drinkt als je nog rijden moet!!! Een practicum over alcohol 2007 Universiteit Hasselt Introductie Weet wat je drinkt als je nog rijden moet! 1 In de chemie is een alcohol een koolstofverbinding

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOX vwo

Oefenopgaven REDOX vwo Oefenopgaven REDOX vwo OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO 6. 03 Methanol in zuur milieu wordt omgezet in

Nadere informatie

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties

Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties Oefenopgaven REDOXREACTIES vwo Reactievergelijkingen en halfreacties OPGAVE 1 Geef de halfreactie waarbij 01 P 2 O 5 wordt omgezet in PH 3. 02 Jodaat, IO 3 - in neutraal milieu wordt omgezet in H 5 IO

Nadere informatie

Magnetische velden groep 7-8

Magnetische velden groep 7-8 Magnetische velden groep 7-8 Zonder magnetisch veld zouden we niet op aarde kunnen leven. Zonnewinden zouden de atmosfeer rond de aarde laten verdwijnen en schadelijke straling zou het leven op aarde vernietigen.

Nadere informatie

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de

Nadere informatie

o In zakken gemaakt uit de huid van de dieren. o In de magen van de dode dieren. o Door veel te roeren in de melk.

o In zakken gemaakt uit de huid van de dieren. o In de magen van de dode dieren. o Door veel te roeren in de melk. Oppervlaktespanning Lees aandachtig info fiche 1 Beantwoord de vragen. info fiche 1 Apps 15 min Van probleem tot ontwerp In welk voorwerp bewaarden de jagers hun melk vele jaren geleden? o In zakken gemaakt

Nadere informatie

Doktor Proktor lesbrief groep 3-4. behorend bij de verteltheatervoorstelling: 'Doktor Proktor's Schetenpoeder' door Marjo Dames/ Sterk-Verhaal

Doktor Proktor lesbrief groep 3-4. behorend bij de verteltheatervoorstelling: 'Doktor Proktor's Schetenpoeder' door Marjo Dames/ Sterk-Verhaal Doktor Proktor lesbrief groep 3-4 behorend bij de verteltheatervoorstelling: 'Doktor Proktor's Schetenpoeder' door Marjo Dames/ Sterk-Verhaal 1 Voorbereiding Samen met uw groep gaat u naar de Verteltheatervoorstelling

Nadere informatie

HYDRATIESTATION leerling-sectie

HYDRATIESTATION leerling-sectie Missie X: Train als een astronaut HYDRATIESTATION leerling-sectie Naam leerling Deze les zal je helpen verschillende hydratieniveaus te identificeren en je eigen hydratieniveaus waar te nemen. Tijdens

Nadere informatie

Wijnsoorten maken. 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je verschillende wijnsoorten maken?

Wijnsoorten maken. 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je verschillende wijnsoorten maken? Wijnsoorten maken 1. Onderzoeksvraag Hoe kun je verschillende wijnsoorten maken? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Indicator: een stof waarmee men kan aantonen dat een bepaalde

Nadere informatie

ontleding van bakpoeder tot soda

ontleding van bakpoeder tot soda ontleding van bakpoeder tot soda 1. Onderzoeksvraag Welk gas ontstaat er bij de thermolyse van bakpoeder? 2. Voorbereiding a. Begrippen als achtergrond voor experiment Gasvormingsreactie (een reactie waarbij

Nadere informatie

Kaas maken. Handleiding leskist

Kaas maken. Handleiding leskist Kaas maken Handleiding leskist Deze leskist is ontwikkeld door Het Groene Wiel Hendrikweg 14b 6703 AW Wageningen 0317 422 041 www.groenewiel.nl info@groenewiel.nl 2 I. IN HET KORT Met deze leskist kunt

Nadere informatie

landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB

landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB Examen VMBO-KB 2011 gedurende 200 minuten landbouw en natuurlijke omgeving verwerking agrarische producten CSPE KB Het examen landbouw en natuurlijke omgeving CSPE KB bestaat uit twee deelexamens waarvan

Nadere informatie

China. Chinese karakters. Vakgebied: Beeldende Vorming. Lesduur: 60 minuten

China. Chinese karakters. Vakgebied: Beeldende Vorming. Lesduur: 60 minuten China Chinese karakters Vakgebied: Beeldende Vorming Lesduur: 60 minuten Pagina 1 Colofon Chinese karakters Les voor groep 7/8 60 minuten Tekenen China - Chinese karakters - Leerkracht - handreiking Inleiding

Nadere informatie

Tomatensoep. Eet smakelijk. Muffins. Nodig:

Tomatensoep. Eet smakelijk. Muffins. Nodig: Tomatensoep Nodig: 1 liter water. 1 kilo rijpe tomaten. 2 groentebouillonblokjes. 1 prei of klein zakje soepgroente. Vermicelli. 1. Doe het water in de pan en breng het aan de kook. 2. Was en snij de tomaten

Nadere informatie

Handleiding Oogfunctiemodel

Handleiding Oogfunctiemodel Handleiding Oogfunctiemodel 300132 De mogelijkheden van het oog functiemodel zijn: - beeldvorming, met een positieve lens - gekleurde voorwerpen zien - accommoderen; werking van de ooglens - oogafwijkingen

Nadere informatie

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO

ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO ZUUR-BASE BUFFERS Samenvatting voor het VWO versie december 2017 INHOUDSOPGAVE 1. Vooraf 2. Wat is een buffer? 3. Hoe werkt een buffer? 4. Geconjugeerd zuur/base-paar 5. De ph van een buffer De volgende

Nadere informatie

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4.

4 Gedrag. 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? 4.1 Opdrachten 1-24. 4.2 Opdrachten 1-20. 4. 4 Gedrag DO-IT Datum 4.2 Aapt een aap echt na? 4.4 Hoe leven dieren samen in een groep? PARAGRAFEN Datum 4.1 Opdrachten 1-24 4.2 Opdrachten 1-20 4.3 Opdrachten 1-16 4.4 Opdrachten 1-16 Samenvatten Test

Nadere informatie

5 VWO. H8 zuren en basen

5 VWO. H8 zuren en basen 5 VWO H8 zuren en basen Inleiding Opdracht 1, 20 min in tweetallen Nakijken; eventueel vragen stellen 8.2 Zure, neutrale en basische oplossingen 8.2 Zure, neutrale en Indicator (tabel 52A) Zuurgraad 0-14?

Nadere informatie

1. Je schilt een kg kruimige aardappels en deze snijd je in kleine stukken.

1. Je schilt een kg kruimige aardappels en deze snijd je in kleine stukken. Aardappelpuree : Ingrediënten 1 kg kruimige aardappels 150 ml melk 25 g boter nootmuskaat Aardappelpuree : Bereidingswijze 1. Je schilt een kg kruimige aardappels en deze snijd je in kleine stukken. 2.

Nadere informatie

Stofveranderingen in 9 projecten 90 proeven Proefjes met lekkere, (on)gezonde voedingsmiddelen

Stofveranderingen in 9 projecten 90 proeven Proefjes met lekkere, (on)gezonde voedingsmiddelen Stofveranderingen in 9 projecten 90 proeven Proefjes met lekkere, (on)gezonde voedingsmiddelen maandag 11 mei 2015 Begeleiding: F. Poncelet Filip.Poncelet@khlim.be + 20 studenten lerarenopleiding BASO

Nadere informatie

Onderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek

Onderzoekscompetenties. 3 de jaar. Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoekscompetenties 3 de jaar Hfdst 4 Hoe verlopen chemische reacties? A Tekst leerlingen: leerwerkboek Onderzoek: het behoud van atoomsoorten in een reactiereeks Werkmethode 1. Wat onderzoeken? Probleemstelling

Nadere informatie