De wijk gaat voor duurzaam

Transcriptie

1 De wijk gaat voor duurzaam wijkprojectplan duurzaamheid Camminghaburen Wijkpanel Camminghaburen Leeeuwarden, 17 februari 2012

2 Voorwoord Alles is tot nu toe zo vanzelfsprekend: een knopje om en we hebben licht, we kunnen wassen, koken, TV kijken en we hebben aangename warmte in huis. We weten niet beter of dat is normaal. Veel mensen denken dat dat altijd zo zal blijven. Maar dat is niet zo. Vlak bij huis, in Frankrijk, is het al zo dat mensen geregeld het bericht krijgen van de overheid, wilt u alstublieft in de komende dagen weinig energie verbruiken ; niet wassen, niet elektrisch drogen en u beperken in handelingen die veel stroom kosten. Reizen we iets verder de wereld in dan wordt er oorlog gevoerd. Spanningen die vaak mede veroorzaakt worden door de olievoorraden die daar liggen. Te komen aan voldoende (schone) energie is door de snelle toename in de wereldbevolking een enorm groot probleem. De verandering in de opwekking van energie, van fossiele brandstoffen naar duurzame vormen van energieopwekking, geldt als één van de belangrijkste wereldthema s van dit moment omdat de olie- en gasvoorraden in deze eeuw opraken en omdat het milieu ernstig aangetast wordt door de verbranding van fossiele brandstoffen. Omdat de begrippen duurzaam en duurzaamheid zo vaak genoemd worden, eerst een korte toelichting. Het begrip duurzaamheid is een begrip dat stamt uit de biologie; de ecologie om precieser te zijn. Het gaat er bij duurzaamheid om de natuur zodanig te beheren dat de natuurlijke structuren en processen niet wezenlijk worden aangetast. Een voorbeeld: aan visgronden en bossen mag je, wanneer je als mens duurzaam wilt handelen, niet méér vis of hout onttrekken aan het milieu dan er door natuurlijke aanwas vanzelf weer bij komt. Deze respectvolle omgang betekent dat ook toekomstige generaties van deze gebruiksruimte gebruik kunnen blijven maken. Dat is duurzaam; bestendig, voortdurend, onveranderlijk, standvastig. Bij duurzame ontwikkeling is er sprake van een ideaal evenwicht tussen ecologische, economische en sociale belangen. Alle ontwikkelingen die op technologisch, economisch, ecologisch, politiek of sociaal vlak bijdragen aan een gezonde vitale aarde met welvarende bewoners en goed functionerende ecosystemen zijn duurzaam. De oerstap (de overstap) naar duurzame energie biedt kansen. Kansen om mensen samen te brengen en samen te laten werken rondom een gezamenlijk doel, een doel wat ons en de generaties na ons allemaal betreft. Namelijk het terugdringen van de winning en gebruik van schadelijke fossiele brandstoffen en de transitie 1 naar duurzame, schone energie mogelijk te gaan maken. Op een duurzame manier omgaan met de aarde vergt een bijzonder inlevingsvermogen en soms nieuwe omgangsvormen van mensen en organisaties. Het is dan ook aan ons om onze maatschappij in te richten tot een duurzame, gezonde en vitale maatschappij; in evenwicht met de natuur, economisch in balans en sociaal betrokken. Actieve deelname van burgers en bedrijven is daarvoor cruciaal. 1 Een transitie is een structurele verandering die het resultaat is van op elkaar inwerkende en elkaar versterkende ontwikkelingen. In dit hoofdstuk de verandering in de opwekking van energie. Van fossiele brandstoffen naar duurzame vormen van energieopwekking. Met behulp van zon, wind, aardwarmte, biomassa, zee etc / fkm mkm PAGINA 2

3 Bij de centrale overheid is een trend ingezet de verantwoordelijkheden meer en meer bij de burgers en het bedrijfsleven (terug) te leggen. Zo was het motto van het kabinet in 2003: Meedoen, meer werk, en minder regels In 2006 was het motto: Terughoudend en zorgvuldig En het motto van het kabinet Rutten van nu is: Vrijheid en verantwoordelijkheid Actief investeren in een duurzame transitie vindt door de centrale overheid nauwelijks plaats. De overheid nodigt wel private initiatieven uit om met plannen te komen, zij wil in enkele gevallen partijen bij elkaar brengen maar wil niet zelf financieel bijdragen. Subsidies op het gebied van duurzame ontwikkelingen zijn veelal ingetrokken en/of sterk gereduceerd. Ook wordt meer overgelaten aan provinciale en gemeentelijke initiatieven die ook maar mondjesmaat van de grond komen. De overgrote meerderheid aan subsidies (iets waaraan wij allen bijdragen) gaat naar initiatieven voor fossiele brandstoffen. Zij staat niet in verhouding tot de problemen die aangepakt moeten worden. Wil de transitie naar duurzame energie binnen de termijnen die de politiek van de daken roept überhaubt tot stand komen dan ligt de oplossing niet bij de politiek maar bij de burgers en bedrijven zelf. De plannen voor de wijk Camminghaburen die aan de gemeente Leeuwarden zijn voorgelegd om de wijk energieneutraal te gaan sluiten aan bij de beleidsvisie van de gemeente zelf op het gebied van duurzaamheid en bieden een nieuw interessant perspectief namelijk die van de actieve burger. De wethouder mevrouw Diks, en haar op dit beleid adviserende ambtenaren, spreken zich sinds eind 2010 sympathiek uit over de plannen, maar reageren terughoudend. De aanvankelijk toegezegde financiele ondersteuning blijft vooralsnog uit 2. Er heerst een afwachtende houding. Wat gaan de burgers doen? Wat is wijsheid? Moeten wij ons niet gaan aansluiten bij grote, landelijke opererende partijen? Organisaties in de wijk zelf zijn actiever. Het wijkpanel van Camminghaburen ziet duurzame energie als motor voor een veilige, schone en gezonde samenleving en verwacht dat het onderwerp ook een positieve impuls kan geven aan een grotere sociale, milieutechnische en economische verbondenheid in de wijk. Zij heeft het thema voor de komende vier jaar op haar agenda geplaatst. De werkgroep Kerkelijk Leeuwarden Duurzaam heeft in november 2010 een beleidsplan voor het thema duurzaamheid vastgesteld. Het beleidsplan is gebaseerd op het beleidsplan van kerk in actie Kerk in de wereld = werk aan de wereld. De werkgroep hierover: Vanuit het christelijk geloof is duurzaamheid verbonden met de Bijbelse visie op gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping. Deze visie ontspringt in de Bijbel aan de verwondering over de schepping en de dankbaarheid voor de aarde, als een plek waar het goed kan zijn om te leven. We moeten ons realiseren dat we de aarde in bruikleen hebben gekregen. De doelstelling van de werkgroep bestaat uit het bewust maken van de kerkelijke gemeenten en hun leden in Leeuwarden en Goutum, van het feit dat we als kerkmensen een Bijbelse opdracht hebben als het gaat om duurzaamheid en het vorm en inhoud geven aan en het verbinden van bestaande initiatieven voor het bevorderen van duurzaamheid van de eigen gemeente en wijk. 2 Er is een bijdrage van door de gemeente verstrekt aan het Wijkpanel om plannen vorm te geven aan de hand waarvan gekeken zal worden of er een grotere bijdrage zal volgen. Een aanvankelijke toezegging wordt betwist / fkm mkm PAGINA 3

4 Omdat de steun van de overheid in financiele zin vooralsnog uitblijft, zoeken wij steun bij mensen die dit idee mee willen vormgeven en willen investeren. Er ligt nu een plan om aandelen uit te geven om een organisatie op te richten die de transitie via duurzame energie mogelijk maakt. Wij hopen van harte dat er voldoende mensen bereid zullen zijn mee te bouwen aan een samenwerking voor de transitie naar een duurzame samenleving. Dit wijkplan om awareness van de bewoners in de wijk tot stand te brengen is in opdracht van het Wijkpanel Camminghaburen geschreven en bedoeld als mogelijke start van een transitie naar duurzame energie. Het Wijkpanel Camminghaburen Opstellers en bedenkers van dit plan, Marion en Frits Klein Meulekamp / fkm mkm PAGINA 4

5 1. Hoofdlijn 1.1 Plannen op een kruispunt We staan op een kruispunt. Het kruispunt van een enorm toenemende vraag naar energie en de uitputting van fossiele brandstoffen van met name olie en gas rond het jaar Dit brengt wereldwijd grote spanning met zich mee. Het is noodzakelijk om hierop nu te anticiperen door een doorbraak te realiseren in de transitie naar duurzame energie. Grote energiebedrijven staan niet te popelen bij een transitie naar duurzaamheid. Slechts enkele maatschappijen promoten duurzaamheid. Heel langzaam komt je meer aandacht voor duurzaamheid voornamelijk gestimuleerd doordat meer burgers zelf meer aandacht gaan geven aan duurzaamheid. Initiatieven op het gebied van duurzaamheid worden genomen door kleine, lokale en regionale samenwerking van mensen met een ideaal. Bijvoorbeeld Texel en Ameland. Een ideaal van een schone omgeving met schone duurzame, zelfopgewekte energie en een samenleving met respect voor elkaar en de aarde waarop wij leven. Het inslaan van een nieuwe weg waarbij burgers, organisaties en bedrijven besluiten deze transitie mogelijk te gaan maken is niet zo ingewikkeld als het lijkt. Er is een beetje moed, goede wil en organisatietalent voor nodig. Eigenlijk komt het neer op: de handen ineen slaan. Het idee maar ook de uitwerking om een goede start te maken met de omslag naar duurzame energie is vrij eenvoudig en staat in dit stappenplan beschreven. In het kort komt het op het volgende neer: Stappenplan 1. bewustwording (awareness) van de noodzaak van duurzame energie 2. kijken wat er leeft onder de bewoners en het enthousiasmeren van samenwerking 3. transitie; het duurzaam opwekken van energie in de wijk en haar directe omgeving 1. Bewustwording Bewustwording is de 1 e stap. Hiervoor is een wijkprojectplan duurzaamheid en een begroting opgesteld met een groot aantal actiepunten. Zie paragraaf 1.2. Het hier beschreven plan waarvoor financiële hulp gevraagd wordt aan de Gemeente Leeuwarden bestaat voornamelijk uit deze 1 e stap. Aangevuld met een enquête onder de wijkbewoners om te peilen wat er leeft op het gebied van duurzaamheid (een onderdeel van stap 2). 2. Wat leeft er onder de bewoners en op zoek naar vormen van samenwerking Kijken wat er leeft onder de bewoners en het enthousiasmeren van mensen om samen te werken is de tweede stap in het plan. Vooral veel aandacht voor het verzamelen van wensen en ideeen en mogelijkheden voor samenwerking en bundeling ervan zal in deze in deze fase plaaats moeten vinden. Eén idee is dat de samenwerking kan bestaan uit het gezamenlijk inkopen van energie. De meeste energiemaatschappijen zijn inkoopbedrijven die op de wereldhandelsmarkt hun energie inkopen. Sommige bedrijven staan ervoor open om bij hen, op grotere schaal, energie in te kopen waarop korting gegeven wordt. Om dit mogelijk te maken moet er een organisatie komen die de krachten bundelt en de inkoop regelt voor haar leden. Een organisatie voor duurzame energie. Dit plan is eenvoudig en effectief. Door in het groot in te kopen -voor een grote groep huishoudens en bedrijven- kan er geld bespaard worden. Deze besparing per huishouden cq bedrijf is niet bijzonder groot -de inkoopmarges zijn klein- maar groot genoeg om bij een bepaald aantal klanten een eigen organisatie te bekostigen en om na enkele jaren / fkm mkm PAGINA 5

6 sparen te kunnen investeren in duurzaamheid in de eigen regio. Bijvoorbeeld door de aanschaf van apparatuur zoals zonnepanelen om in de eigen regio duurzame energie op te wekken. Of bioraffinage voor methaan productie bij boeren in de directe omgeving. De nieuwe energie organisatie kan vormen van duurzaam opgewekte energie gaan leveren aan anderen. Dit is onder andere denkbaar bij verenigingsgebouwen die niet continue in gebruik zijn maar wel continue energie opwekken. 3. Transitie. Door op deze wijze te werken (via het bottom up proces) kan de transitie naar duurzame energie mogelijk gemaakt worden door burgers, organisatie en bedrijven zelf, die zich hiervoor verenigen. Op die manier wordt én het milieu gespaard én de kosten van energie teruggebracht maar ook wordt in de eigen regio tastbaar gemaakt hoe je er met elkaar voor zorgdraagt je eigen regio te verduurzamen. Een transitie bewerkstelligen door, voor en met elkaar. Analoog aan de samenwerking in de middeleeuwen voor de bouw van terpen en dijken. Toen voor een droge en veilige omgeving, nu voor een schone en sociale omgeving. Zo laat je zien wat je met elkaar kunt bereiken door de handen ineen te slaan. Integer en beschaafd. 1.2 De noodzaak van awareness Een deel van de mensen is zich inmiddels bewust hoe belangrijk het is om de samenleving te gaan verduurzamen. Bijvoorbeeld door schone, duurzame energie te gebruiken. Een aantal mensen is om die reden bijvoorbeeld aangesloten bij de energieleverancier Greenchoice. Een enkeling (nog geen 1%) heeft meegedaan met de aanschaf van zonnepanelen via initiatieven als Urgenda. Maar dit deel is nog veruit in de minderheid. De noodzaak van transitie naar een duurzame samenleving is op (sociaal) wetenschapelijke grondslag aanwezig maar de awareness van deze noodzaak in de samenleving kennelijk nog niet. Gebruik van fossiele brandstoffen is een vanzelfsprekendheid geworden. Een vanzelfsprekendheid die niet één twee drie is weg te nemen. De belangrijkste redenen voor de noodzaak van energietransitie zijn: de fossiele brandstoffen raken uitgeput (de meeste schattingen liggen voor olie en gas rond het jaar 2050) er is steeds meer energie nodig zijn; de vraag naar energie neemt zeer snel toe 3 door krapte van fossiele brandstoffen in de markt zullen de prijzen verder zullen stijgen wanneer de energieprijzen stijgen, stijgen daarmee de vaste lasten. Vooral bij de kleinverdieners zal dat extra hard aankomen. De kans bestaat dat hierdoor mensen in de problemen kunnen raken gezondheidsaspecten; fijnstof bij verbranding van fossiele brandstoffen is schadelijk voor de volksgezondheid en de consequenties van de CO 2 uitstoot wordt door vele wetenschappers als rampzalig gezien door o.a. onbetrouwbare en instabiele regeringen in de productie en/of transportlanden zijn de prijzen slecht voorspelbaar en zal de prijsdruk op fossiele brandstoffen op onverwachte momenten hoog tot zeer hoog 4 zijn 3 met name door de groei in welvaart in India met 1,1 miljard inwoners en China met 1,3 miljard inwoners, is de vraag naar energie enorm 4 De onrust in Egypte in januari 2011 zorgde ervoor dat de olieprijs binnen 1 week ruim boven de $ 100,00 uitsteeg. De hoogste prijs sinds september Weliswaar produceert Egypte zelf bijna geen olie, maar het land beheert wel het Suezkanaal. Dat is de belangrijkste scheepsroute voor olietankers. Dagelijks worden bijna twee miljoen vaten olie door het kanaal vervoerd. Bron: NOS, Robeco / fkm mkm PAGINA 6

7 het is niet ondenkbaar dat indien we te lang wachten met de overstap naar duurzame energie er conflicten gaan ontstaan in de wereld. Dit moeten we te allen tijde zien te voorkomen iedereen gebruikt energie, het is van ons allemaal, daarom is het belangrijk een sociaal systeem te gaan hanteren, bij voorkeur te beginnen in de eigen regio waar mensen voor en met elkaar samenwerken Naast het milieuaspect zijn ook de sociale aspecten bijzonder belangrijke beweegredenen om een dergelijk plan te realiseren. Het is een vorm van samenwerking die de regio zowel sociaal als ook economisch versterkt. Dit kan als voorbeeld dienen voor anderen. Wanneer je in de eigen regio energie gaat opwekken hoeft er minder energie uit het buitenland aangekocht te worden. Dit versterkt de economie in de eigen regio. Er is dus ook een belangrijk regionaal economisch aspect aan deze vorm van duurzame ontwikkeling. In plaats van energie aan te schaffen bij grote meestal in buitenlandse handen zijnde bedrijven kan dat voortaan ook in de eigen regio. De energie komt dan bijvoorbeeld via de eigen energieorganisatie van de eigen vereniging (bijvoorbeeld via zonnepanelen op verenigingsgebouwen; scholen, kerken, voetbalverenigingen enz) of van agrarische bedrijven. Mestraffinage bijvoorbeeld (het maken van biogas uit koeienmest) is naast zonne-energie een andere, in ontwikkeling zijnde, mogelijkheid om duurzame kringlopen te maken dicht bij huis. Het gas kan dan betrokken worden bij veeboeren uit de omgeving. Eén kubieke meter mest kan circa 18 tot 20 kubieke meter biogas opleveren wat gebruikt kan worden om op te koken of om auto s op te laten rijden. Werken aan duurzaamheid werkt op drie belangrijke tereinen: milieu, economie en sociale gemeenschap. 1.3 Het idee: lokaal-sociale energie transitie naar een duurzame samenleving Wil deze transitie slagen dan zal er een tendens bij de bevolking moeten gaan ontstaan om de energieproblematiek die op ons afkomt ook zelf ter hand te gaan nemen en met elkaar op te lossen. Onafhankelijk van de bestaande grote bedrijven en de centrale overheid. Er moet een organisatie komen die dit vorm gaat geven. Met een transparente en gewetensvolle opzet. Een organisatie met de missie: de transitie (overgang) naar schone duurzame energie en daarmee een duurzame samenleving vorm te geven. Investeren in de eigen regio door de opbouw van een sociale verbondenheid rondom duurzame energie -in een periode van toenemende werkeloosheid-, is niet alleen een nobel streven maar ook hard nodig. Het is een unieke kans die zich nu voordoet. De start van een zorgzame organsatie die mensen verenigt en die gericht is op ontwikkelingen op de langere termijn is van groot belang. De oerstap 5, de transitie naar duurzame energie, kan en zou nu gestart moeten worden. Daar is niet veel voor nodig! Een beetje goede wil, ondersteuning, vertrouwen en samenwerking. Een netwerk van mensen die elkaar op dit terrein tegemoet willen treden en elkaar hierin willen ondersteunen. Een groep mensen die het voortouw willen nemen en laten zien dat het anders kan. Mensen die met elkaar dezelfde idealen nastreven. Samen ben je immers sterk, samen kan je heel veel. De kans voor burgers en bedrijven elkaar de hand te reiken is ook een kans te laten zien in welke samenleving je wilt wonen. Een groene evolutie met respect voor elkaar en de aarde waarop wij leven. Dicht bij huis beginnen met de mensen die je al kent is het plan. 5 Frylân stapt oer (Friesland stapt over) wordt genoemd in het programmaplan duurzame energie van PS van Friesland / fkm mkm PAGINA 7

8 2. Wijkproject duurzaamheid in Camminghaburen 2.1 Programma van bewustwording Er is eerst een analyse gemaakt van de mogelijke invalshoeken en aanknopingspunten die de gemeenschapszin voor duurzaamheid in Camminghaburen kunnen entameren. Met als start een programma van bewustwording. Een inventarisatie hiervan is in schema 1. weergegeven. Voor de 1 e stap van het plan (het onderdeel awarenesss) wordt hulp van de Gemeente Leeuwarden gevraagd. Camminghaburen is de grootse wijk van Leeuwarden zowel qua oppervlakte als qua inwonersaantal. Het is logisch daar te starten en indien dit succesvol blijkt om de ideeen over te dragen aan andere wijken en dorpen in de stad. De opgedane ervaringen kunnen gebruikt worden als voorbeeld van communityvorming voor andere gemeenschappen en regio s die dit ook willen. Het Wijkpanel Camminghaburen is hier op kleine schaal al mee gestart door andere wijken en dorpen op de hoogte te houden van de ontwikkelingen en met het geven van informatie op verzoek. Het einddoel is om een groot netwerk te realiseren van mensen met hetzelfde doel. Het met elkaar vormgeven van een schone, duurzame regio en elkaar te informeren hierover. 2.2 Samenvatiing demografie van de Wijk Camminghaburen In Camminghaburen wonen ruim mensen in ruim woningen. Er wonen relatief veel gezinnen in Camminghaburen en relatief weinig alleenstaanden. Het overgrote deel van de woningen bestaat uit koopwoningen. De wijk is ruim en groen opgezet, bezit een winkelcentrum, een park en heeft veel speelgelegenheden. In de wijk bevindt zich een gezondheidscentrum met verschillende huisartsenpraktijken, een apotheek en een consultatiebureau en een pedicure. Daarnaast zijn er verschillende fysiotherapie praktijken en is er een tandartsenpraktijk. Maatschappelijk werk is in de wijk aanwezig. Kinderopvang, Peuterspeelzalen en een gastouderbureau. Met ingang van februari 2012 kent de wijk ook een steunpunt voor dienstverlening, een werkervaringsproject opgezet door een middelbare school. Camminghaburen is een kinderrijke wijk. Er bevinden zich vier reguliere basisscholen. Via de scholen kunnen veel kinderen en daarmee gezinnen bereikt worden. In Camminghaburen wordt ook veel gesport en zijn sportverenigingen in en vlak bij de wijk. Er is een actieve kerkelijke gemeente die zich op veel terreinen inzet in de wijk. Ook op het gebied van duurzaamheid. De wijkfeesten in het winkelcentrum die meestal jaarlijks door de winkeliersvereniging worden georganiseerd, worden druk bezocht. Camminghaburen is ook een zeer kunstrijke wijk, er is een kunstroute voor de wijk gemaakt. Camminghaburen bezit een groot multifunctioneel centrum / fkm mkm PAGINA 8

9 Schema 1. Invalshoeken/aanknopingspunten voor de ontwikkeling van een wijkgerichte aanpak van een milieuplan duurzame energie Onderstaande items vormen belangrijke aanknopingspunten voor het wijkproject duurzame energie. Van hieruit zijn ideeën ontwikkeld die, als de takken van een boom geleid hebben en nog steeds leiden tot andere aanknopingspunten en contacten voor het wijkproject. In dit kader voert het te ver deze allemaal te beschrijven. Een aantal deelaspecten komen terug in het antwoord op de vraag over de begroting. 1 Invalshoek / aanknopings punt Schoolgaande kinderen Omschrijving Camminghaburen is een kinderrijke wijk en er staan vier basisscholen en een school voor bijzonder onderwijs, drie kinderopvangcentra, een gastouderbureau en buitenschoolse opvang (potentiële) organisaties v samenwerking Obs de Wielen lokatie Kingmastate Obs de Wielen lokatie Galamastins RK basisschool de Sprong Prot chr. Basisschool Dr Algraschool Prof. Grewelschool 2 Sport Er wordt veel gesport in Camminghaburen BV Sport / Scholen 3 Kerk 4 Wijk- en straatfeesten 5 Kunst 6 Dans 7 Muziek 8 Winkelcentrum 9 Multicultureel centrum 10 Wijkpark 11 Woningbezit Koopwoningen Er is een zeer actieve protestants christelijke geloofsgemeenschap in Camminghaburen die vele sociale projecten in de wijk ondersteunt. Ook op het gebied van duurzaamheid hebben mensen van de Schakel een aparte werkgroep in het leven geroepen die ook contacten met anders kerken in de gemeente en landelijk onderhoud De wijkfeesten in het winkelcentrum worden goed bezocht Geregeld worden er in de wijk, wijk- en straatfeesten georganiseerd. Camminghaburen is een van de meest kunstrijke wijken van Leeuwarden. Overal staat kunst in de wijk en dit wordt door de bewoners hoog gewaardeerd. Kunst zou een invalshoek kunnen worden. (Fotografie, schilderkunst, beeldende kunst) Dans is een kunstuiting waar veel belangstelling voor bestaat; veel kinderen volgen een danscursus of zitten op streetdance of andere vormen van dans Er wonen veel muziekliefhebbers in de wijk. Er zijn veel mensen die zelf een instrument bespelen, in een band zitten, lessen volgen of muziekles geven Er is een voor de wijk een relatief groot winkelcentrum aanwezig met 2 pleinen en een brede winkelpromenade. De wijk bezit over een goed geoutilleerd en groot multifunctioneel centrum Camminghastins Camminghaburen bezit een groot centraal wijkpark met veel speelgelegenheden en waterpartijen wat volop gebruikt wordt, ook voor diverse evenementen Het eigen woningbezit: Koopwoningen. het overgrote deel van de woningen in Camminghaburen bestaat uit koopwoningen. De eigen woningbezitter is met de prot. Chr. Kerk de Schakel Werkgroep duurzaamheid Winkeliersvereniging Wijkactiviteitenplatvorm Wijkpanel / MFC / Palet Wijkverenigingen Hulpverleningsorganisatie Jongerenwerk Welzijn en Welzijn Centraal Wijkpanel; Gemeente, Kunstroute; Kunstenaars Obs de Wielen lokatie Kingmastate Obs de Wielen lokatie Galamastins RK basisschool de Sprong Prot chr. Basisschool Dr Algraschool Brede Wijk Choreografen in de wijk Individuele muziekliefhebbers en bandleden Peter Keyproductions Winkeliersvereniging Eigenaar winkelcentrumgebouwen ZDT MFC/ Palet /Wijkvereniging/Gemeente Scholen/ Zeeverkenners/ Padvinders/ BV Sport/ e.a. Eigen woningbezitter.woningenergie analyse en label.info e / fkm mkm PAGINA 9

10 12 13 Huurwoningen Enkele wijkkenmerken (demogr.) Bedrijven in de wijk 14 Vrijwilligers name geïnteresseerd in de waardevastheid c.q. toename van de waarde van het eigen woningbezit. Huurwoningen. Huurders ervaren een steeds grotere toename in de vaste lasten. Wanneer deze teruggedrongen kunnen worden is dat uitermate belangrijk vooral voor degenen met een kleine portemonnee Een duurzame woning met laag energieverbruik levert een positieve bijdrage aan beide type woningen. In het noordoosten van de wijk zijn woningen aangesloten op een oud warmtenet. Er zijn plannen deze te vernieuwen met de warmte die vrij komt bij Friesland Campina. Er wonen relatief veel gezinnen in Camminghaburen en weinig alleenstaanden Het inkomensniveau ligt plaatselijk gemiddeld hoger. Wellicht mogelijkheden voor investeringen. Veel groen o.a huisartsenpraktijk, apotheek, fysiotherapie, maatschappelijk werk Uit gesprekken in de wijk blijkt dat veel inwoners bereid zijn op vrijwillige basis een bijdrage te leveren aan een milieuvriendelijke groene duurzame wijk / Friesland besparingsmogelijkheden.info ontwikkelingen duurzame energie in Wijkinformatiewinkel Huurders terugdringen van woonlasten Woningbouwcorporaties Woonfriesland /Elkien/Friesland Campina Essent warmtenet Eigen woningbezitter en huurder Gezondheidscentrum Makelaardij Welzijn Centraal Focus Makerlaardij Drukker Middenstand Dienstverlening Vrijwilligers 2.3 Communicatieprogramma Awareness is niet in een dag te bereiken daarom is als opzet gedacht om in één a twee maanden een grote diversiteit van activiteiten rondom duurzaamheid te organiseren met een aantal schrijfrondes (artikelen in verschillende media) daaraan voorafgaand. Daar is een professioneel communicatieprogramma voor nodig. Om dit mogelijk te maken moet veel worden voorbereid en georganiseerd. Voor een groot deel is dit proces in gang gezet door gesprekken die vanaf januari 2011 gevoerd zijn met een groot aantal mensen van bedrijven, kenniscentra en instellingen en voorbereid. Veel organisaties willen meewerken. Hiervoor is een intentieverklaring opgesteld / fkm mkm PAGINA 10

11 2.4 Overzicht deelplannen Uit de inventarisatie zijn plannen gemaakt om de awareness voor duurzaamheid in de wijk op de volgende manieren te entameren: A. Speciaal op duurzaamheid gerichte lessen, op de lagere scholen in Camminghaburen voor de groepen 7 en 8. B. Energiescans voor de scholen C. Een tentoonstelling D. Een demonstratie van gemaakte producten in het wijkpark/op school/winkelcentrum of MFC E. Een muziekprogramma F. Een dansprogramma G. Een radioprogramma H. Een speurtocht in de wijk I. Een energy-day/energiemarkt in het winkelcentrum met bedrijfspresentaties J. Analoge media; uitingen via wijkmagazine en webkrant, flyers en folders K. Digitale media; via internet en mobile telefonie; tweets met name voor de jeugd L. Wijkinformatiecentrum in het MFC of winkelcentrum / fkm mkm PAGINA 11

12 2.4.1 Begroting wijkmilieuproject duurzame energie Camminghaburen Ad A. Lessen duurzaamheid op de lagere scholen in Camminghaburen voor de groepen 7 en 8. Lessenpakket 10,00 per leerling. 250 leerlingen Lesmiddelen en demonstratieapparatuur via bedrijven Bouwpakket/materiaal, optioneel, Blue energy/pv via bedrijven Bezoek aan een demonstratieproject ( 90,00 per excursie) 4 scholen 360 Studentenbegeleiding NHL/Stenden ( 50 pp) totaal 10 x 500 Ad B. Energiescans voor de scholen Energiescan op de scholen (de Grontmij N.V.) Vorig jaar is overlg geweest met de Grontmij over energiescans op de vier basisscholen. Onder bepaalde voorwaarden wil de Grontmij de energiescans gratis uitvoeren. Ad C./D. Een tentoonstelling voor ouders en wijkbezoekers van gemaakte producten / tijdelijk infopunt MFC Tentoonstellingsmateriaal en eventueel huur van ruimte 800 Presentatiemiddag/ochtend (in wijkpark of op scholen) huur tafels/standjes 1 dag 400 Presentjes/prijzen voor kinderen 200 Kinderkoor zingt op de E-dag Ad E. Muziekprogramma Kinderkoor; leiding maken van muziek, schrijven van liedjes, via Keyproduction Video opnames making off productie 950 Productiekosten voor de kinder CD bij Key-Productions via het Wijkpanel Cb Deze kosten ( 3.292) worden voledig gefinancierd uit de reserveringen Wijkpbudgetten Ad F. Een dansprogramma / flashmob Dansoptreden op de E-dag schoolkinderen in winkelcentrum, choreografie, kleding/ CD/USB / huur apparatuur Videoonames van de flashmob Ad G. Een radioprogramma Drie gezinnen drie dagen zonder energie (3 x 150) 450 Informatie met drie deskundigen (3 x 50) 150 Ad H. Een speurtocht in de wijk Speurtocht via GSM en het internet mbv vrijwilligers en studenten 500 Voor zowel basisschoolleerlingen als andere geinteresseerden (GSM app) 600 Ad I. Wijkcentrum energy day, met een energiemarkt Braderie met infostands over duurzaamheid en besparingtips te financieren via LOF met hulp van de Winkeliersvereniging Energieloop (prijzen) in opvallende hesjes ism BV Sport 250 Ad J. Communicatieplan en ondersteuning Analoge communicatie ism Liwwardders Digitale media (Blog, Twitter, LinkedIn, Facebook), inrichting van accounts en begeleiding ism Bonopoly Ad K. Projectorganisatie en begeleiding Gesprekken deelnemende instanties, aquisitie, coördinatie, begeleiding en projectmanagement (Klein Meulekamp) Coördinatie scholen en bedrijven Projectplanning E-day, energiemarkt en draaiboek door Tripple H Onderzoek, evaluatie Enquête onderdeel wat leeft er in de wijk Totale geraamde kosten / fkm mkm PAGINA 12

13 2.4.2 Toelichtig wijkproject duurzaamheid Ad A/B lessen op scholen en energiescans Lesmateriaal over duurzaamheid voor basisscholen is geschreven door de Vereniging van Natuur en Milieueducatie (IVN), Wetsus en Oikos. Zij stellen dit lesmateriaal om niet ter beschikking. Het IVN en Wetsus is ook bereid om begeleiders ter beschikking te stellen. Wetsus ziet dit graag in de vorm van train de trainer zodat zij haar kennis éénmalig overdraagt aan iemand die dat voortaan op de scholen kan overdragen. Indien de NHL en Stenden het lesprogramma begeleiden en overdragen (conform het train de trainer model) bedragen de kosten hiervan Dit bedrag kon vorig jaar aan de scholen ter beschikking worden gesteld via het Masterplan Ruimte voor Talent, ruimte voor Wetenschap en Techniek. Of dit nog zo is zal onderzocht moeten worden. Verder is er contact met verschillende bedrijven opgenomen om een bijdrage te leven aan het lesprogramma op de scholen. In ruil voor aandacht en artikelen en reclame zijn verschillende bedrijven van het bedrijvenpark de Hemrik bereid een bijdrage te leveren. Dat kan in de vorm van demonstraties zijn (Electrische auto van de Fiatgarage) tot aan apparatuur (Sensor intelligence en anderen) en het verrichten van energiescans (Grontmij, onder voorwaarden). Drie van de vier bassischolen hebben in de afgelopen periode een nieuwe directeur gekregen. Hierdoor is enige vertraging in de planvorming ontstaan. Er is opnieuw contact gelegd met de directeuren van de basisscholen en de plannen worden in de komende weken opnieuw voorgelegd. Zodra erduidelijk is of het school en wijkprogramma doorgang gaat vinden zal ook opnieuw contact gezocht moeten worden met de bedrijven die destijds hun medewerking hebben toegezegd. Medewerking van de basisscholen is een duidelijk go-no go moment. Ad C/D Tentoonstelling en presentatie van gemaakte producten Een tentoonstelling en presentatie (mogelijk in het wijkpark en/of op school/mfc) van de gemaakte producten van de kinderen speelt een belangrijke rol bij de bewustwording van de ouders en andere belangstellenden. Dat hun kind intensief bezig is geweest met duurzaamheid en dat de school dit programma heeft opgenomen geeft het belang van duurzaamheid aan. Tijdens de presentatie kan de school zich profileren en kunnen mogelijke demonstratiematerialen PV systemen ed. getoond worden. Door de scholen zelf voor de gelegenheid opgericht (assisitentie van bedrijven mogelijk). Ad E/F Muziek en dansprogramma Muziek speelt in onze samenleving een belangrijke rol. Muziek verbindt. Een kinderkoor met liedjes over duurzaamheid kan een extra dimensie geven aan het wijkproject duurzaamheid. Extra leuk voor de ouders en familieleden wanneer de making off op de CD erbij staat. Tegenwoordig worden veel liedjes via het internet bekeken en liedjes in combinatie met dans op YouTube geplaatst. 1 liedje is al geschreven, 2 e me moet nog worden geschreven. De studiokosten met muziekanten omvat het leeuwendeel van de kosten die gefinancierd worden door het wijkpanel. Ook via deze weg kunnen de wijkbewoners elkaar ontmoeten. Het ligt in de bedoeling om samen met schoolkinderen in het winkelcentrum een flashmob te organiseren. Waarbij de combinatie klassieke muziek en pop zowel ouderen als kinderen zal aanspreken. Een flashmob geeft een speciale dimensie aan de dans. Het verrassingseffect van zo n dans blijft de toeschouwers bij. Op video opgenomen kan de flashmob via het internet gaan rondzingen : voor de mensen die dit lijfelijk hebben meegemaakt een herbeleving en voor anderen biedt het de mogelijkheid van herkenning en inspiratie. De video van de flashmob te laten begeleiden door teksten van het doel geven een grotere impact hieraan. Een introductie van de belanrijke rol die duurzaamheid speelt in onze samenleving en de aandacht die daarvoor gevraagd wordt. Een duidelijke bijdrage aan de awareness van de wijkbewoners op een speelse manier. En iets om trots op te zijn. Ad G/H Radioprogramma en speurtocht Een radioprogramma drie gezinnen drie dagen zonder energie moet de vanzelfsprekendheid van het gebruik van energie voor een groot deel weg kunnen nemen. Wanneer je opeens niet meer de dingen kunt doen die je graag zou willen doen of zelfs moet doen dan ga je anders denken over energie. Stel je voor dat je niet meer kunt bellen? Je hebt geen warm water meer in de douche. Je moet je buurvrouw vragen of je een paar spullen in haar koelkast mag bewaren omdat die van jou uitgeschakeld is. De kinderen kunnen niet meer op de computer spelen en hun mobieltjes niet meer gebruiken wanneer de accu leeg is. Oei, drie dagen zonder energie. De gezinnen die zich hiervoor opgeven zijn erg moedig dat ze dit experiment aan durven gaan. De radio-makers zullen de gezinnen volgen en via de ervaringen in de gezinnen inzicht geven hoe belangrijk energie is in het dagelijkse leven en dat we niet meer zonder kunnen. Hoe moet dat wanneer de energie onbetaalbaar wordt? Het belang en de vanzelfsprekendheid van het gebruik van energie zal onder het gehoor van de luisteraars duidelijk worden evenals de consequenties wanneer energie onverwacht niet meer vanzelfsprekend is / fkm mkm PAGINA 13

14 Een speurtocht die je met je mobieltje of GPS kunt lopen door de wijk en waar je langs interessante plekken komt met aandacht voor duurzaamheid. Een speurtocht vol met vragen over duurzaamheid en het belang daarvan. Het is een speelse manier om in aanraking te komen met duurzaamheid en ecologische aspecten van de eigen omgeving. Wist je dat er in Camminghaburen een imker woont en dat zijn bijen honing verzamelen uit bloemen uit de wijk? De speurtocht blijft op het internet staan en kan zo een permanente plek krijgen in de wijk voor schoolkinderen en geinteresseerden. Ad I. Energie dag, energiemarkt Een van de ideeen van het programma is het organiseren van een E-day. Een energiedag en wijkfeest. Een braderie en energiemarkt organiseren samen met de winkeliersvereniging en de bedrijven in de omgeving in het winkelcentrum van Camminghaburen. De E-day is een vorm van een wijkfeest. Een gezellige braderie in het winkelcentrum met verschillende activiteiten die op één dag gepland worden. Een energieloop door de wijk met de start en finish in het winkelcentrum. Muziek (van de schoolkinderen, het kinderkoor op een podium aldaar) en de flahmop. Het wijkfeest bestaat onder andere uit een braderie met kraampjes over duurzaamheid. Braderieen in het winkelcentrum worden druk bezocht. Een braderie in de vorm van een energiemarkt waar bedrijven uit de omgeving kunnen laten zien welke besparingsmaatregelen de bewoners uit de wijk kunnen nemen is een mooie vorm van bewustwording. Veel mensen zijn niet op de hoogte welke mogelijkheden er bestaan om besparingen te treffen. Er zullen voorbeelden van besparingsmogelijkheden van o.a. woningen uit de wijk getoond worden. Een bijzondere dag in het teken van bewustwording voor duurzaamheid. Ad J/K Communicatie en projectorganisatie Communicatie en planning van activiteiten (projectmanagement) is een belangrijk onderdeel voor het welslagen van het wijkproject. Bewoners moeten op de hoogte gebracht en gehouden worden wat er allemaal gebeurt in de wijk. In een periode van een aantal maanden gebeurt er heel veel op het gebied van duurzaamheid. Het is de bedoeling van het project dat de bewoners enthousiast raken. Dat ze gaan inzien dat we vandaag de dag al veel aan duurzaamheid kunnen doen. Dat ze actief kunnen worden en ook zelf een bijdrage kunnen gaan leveren aan een schone en duurzame omgeving. Daarvoor is communicatie nodig. Het wijkproject zou een eerste stap kunnen zijn naar awareness van mensen die bij elkaar wonen en die willen laten zien dat een transitie op kleine schaal kan. Dat je nu al een belangrijke bijdrage kunt leveren aan duurzaamheid. Er zal samen met bedrijven gezocht worden naar projecten en projectjes die gerealiseerd kunnen worden in de wijk en die voor iedere betrokken partij voordeel oplevert. Voordeel in de vorm van sociale binding, economische activiteiten in de eigen regio en voordeel voor de ecologische omgeving. Voornamelijk de ouderen in de wijk willen via de hen bekende media op de hoogte gebracht worden. De wijkkrant, folders en verhalen van voorbeelden. Jongeren worden aangetrokken door informatie die via de nieuwe media verspreid wordt. Via je twitter te horen krijgen waar je vanmiddag met een electrische step kunt rijden. Dit vereist een nauwkeurige planning en media accounts die hiervoor aangemaakt moeten worden. Resumerend ziet het wijkpanel de opzet van het hierbovenbeschreven wijkplan als een belangrijke aanloop voor de bewustwording van bewoners en de mogelijkheid van groei van een grotere sociale cohesie van bewoners in de wijk door samen te gaan bouwen aan een duurzame eigen omgeving. Er zijn al vele inventariserende en aquirerende gesprekken gevoerd met een groot aantal bedrijven. Alle scholen in de wijk zijn benaderd. De scholen hebben aangegeven geen financiele bijdrage te kunnen leveren maar waren vorig jaar wel enthousiast om duurzame energie een plek te geven in het lesprogramma. Er is daar gesproken over de plannen. Er zijn contacten opgebouwd met het IVN, de Friesche Milieufederatie, Wetsus en Oiskos die een bijdrage willen gaan leveren aan de lessen op de basisscholen. Er is gesproken met muziekanten een muziek productie bureau die ook hun bijdrage willen leveren. Er is een liedje geschreven voor het kinderkoor. Er is een inventariserende steekproek gehouden onder 250 huishoudens waaruit blijkt dat er een grote groep mensen geinteresserd is om gezamenlijk stappen te ondernemen in de richting van duurzame energie. Uit de contacten met de verhuurder in het winkelcentrum is gebleken dat er geen winkelruimte in het centrum gehuurd kan worden. Dit gedeelte is komen te vervallen. Een deel kan wel worden verzorgt in het MFC in de vorm van een kleine tentoonstelling. Er zijn mensen in de wijk die aangegeven hebben om als vrijwilliger een bijdrage te willen leveren aan de plannen. Er is uitvoering gesproken met de werkgroep duurzaamheid. Er is contact gelegd met de NHL en Stenden University. Er is contact geweest met Omrop Fryslân over het radioprogramma. Uit de vele gesprekken kan geconcludeerd worden dat duurzaamheid in de eigen regio, lees wijk, een belangrijke plek in kan nemen bij de wijkbewoners. Steun vanuit de gemeentelijke overheid en politiek is darbij onontbeerlijk. Het Wijkpanel Camminghaburen / fkm mkm PAGINA 14

15 3. Politieke situatie 2.1 De huidige politieke uitgangssituatie De politieke wil om om te schakelen naar een duurzame energievoorziening in Europa en de noodzaak daarvan is onderkend. Hierover zijn bindende afspraken gemaakt op Europees niveau in Europa heeft zich als doel gesteld om in 2020, 14% van de totale energievoorziening uit duurzame energiebronnen te produceren. Vooral Duitsland en Denemarken zijn hierin de voortrekkers. Nederland heeft zich (in 2009) een hoger doel gesteld dan de gezamenlijk afspraken in Europa namelijk om in 2020, in plaats van 14%, 20% van de totale energiebehoefte uit duurzame energiebronnen te produceren. Het ziet er overigens naar uit dat Duitsland deze doelstelling van 20% al dit jaar zal bereiken en dat Nederland dit streven naar beneden moet bijstellen. De provincie Friesland wil op het terrein van duurzaamheid de koploper worden in Europa en de gemeente Leeuwarden heeft de ambitie om in 2020 volledig fossiele energieopwekking vrij te willen zijn 7. Een fossiele brandstof vrije wereld is een kwestie van wil, doorzettingsvermogen, organisatie 8 en communicatie. Zeer ambitieus. 2.2 Vrij maken van fossiele brandstoffen Volledig vrij zijn van energieopwekking met fossiele brandstoffen kan alleen maar bereikt worden wanneer de individuele huishoudens en bedrijven zich hier massaal voor gaan inzetten. En om dat te bereiken zullen huishoudens en bedrijven gemotiveerd moeten raken. Er zal een omslag in het denken moeten gaan plaatsvinden. De juiste stimuli moeten gevonden en ingezet worden om de transitie naar duurzame en regionaal opgewekte energie, mogelijk te maken. Awareness is hiervoor noodzakelijk en de tools moeten gebouwd worden om deze nieuwe social community vorm en kracht te geven. Ook zal aansluiting gezocht moeten worden met groepen mensen in de samenleving die zich voor dezelfde doelen van een schone gezonde samenleving en respect voor de aarde inzetten en/of uitdragen. Het wijkpanel wil de bovenstaande politieke uitgangspunten graag ondersteunen maar beseft tegelijkertijd dat zij niet in staat is dit alleen en zelfstandig ter hand te kunnen nemen. Het is navrant dat de transitie van een duurzame samenleving zo traag op gang schijnt te komen. Het wijkpanel wil indien dat haar mogelijk gemaakt wordt graag stimulerend werkt verrichten samen met met de vele vrijwilligers in Camminghburen en bedrijven en organisaties die hebben aangegeven zich hiervoor in te willen inzetten. 6 Richtlijn 2009/28/EG van het Europees Parlement en de Raad ter bevordering van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen van 23 april Los van de vraag of dat haalbaar is in zo n korte termijn, is het streven zeer nobel en wordt ingegeven door belangrijke drijfveren: (de opwarming van de aarde en daarmee gepaard gaande negatieve consequenties voor het klimaat; het opraken van de fossiele brandstoffen; de afhankelijkheid van politiek instabiele olie en gasproducerende landen en daardoor sterke schommelingen in de energieprijs). 8 Uitspraak van de provinciale Staten van Fryslân te lezen in Fryslân geeft Energie (2009) / fkm mkm PAGINA 15