Kennisdocument wijkinitiatieven energiebesparing Noord-Holland

Transcriptie

1 mevrouw B.C. SchalkDoelgroepenbenadering Blok-voor-blok7 december 2012Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Kennisdocument wijkinitiatieven energiebesparing Noord-Holland Leerpunten voor een effectieve aanpak en communicatiestrategie

2 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding Aanpak Leeswijzer Projectbeschrijvingen Componistenbuurt, gemeente Castricum Fruitbuurt, gemeente Hoorn Rembrandtkwartier, gemeente Alkmaar Wijkinitiatieven gemeente Haarlem Ramplaankwartier Garenkokerskwartier Planetenbuurt Geneesherenbuurt Koninginnebuurt Rozenprieel Winst uit je woning, gemeente Haarlemmermeer De leerervaringen gebundeld Doelgroepsegmentatie energiebesparingsprojecten Conclusies en aanbevelingen Evolutie van een wijkinitiatief - divergeren, convergeren en weer divergeren Redenen deelname wijkinitiatief - samen sterk! De initiatiefnemer(s) - lokaal gebonden en competent Inzet communicatiemiddelen - afstemmen op de bottom-up benadering De straatambassadeur - Wie is het? Een profielschets Rol van marketing - an offer you can't refuse! Rol van de gemeente - praktisch faciliteren Resultaten wijkinitiatieven - deelnamepercentages Invloed van de wijkstructuur - kleinschalig en sociaal van opzet werkt Bijlagen Bijlage I Contactpersonen per initiatief Bijlage II Geraadpleegde literatuur Colofon Dit kennisdocument is opgesteld door het Servicepunt Duurzame Energie. Het Servicepunt Duurzame Energie van Provincie Noord-Holland ondersteunt gemeenten bij het opzetten, uitvoeren en monitoren van klimaatbeleid. Het Servicepunt Duurzame Energie wordt in opdracht van Provincie Noord-Holland uitgevoerd door de bureaus DWA en SME Advies. Auteur van dit rapport is Daniël Dubbelhuis. Het kennisdocument is mede mogelijk gemaakt door subsidie vanuit het programma Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO). Binnen het onderzoek zijn praktijkervaringen en kennis over aanpak, communicatie en doelgroepbenadering bij wijkinitiatieven energiebesparing gebundeld en samengevat. Er vinden momenteel tevens veel (wijk)initiatieven plaats op het gebied van lokale duurzame energieopwekking. Voor een overzicht van deze initiatieven verwijzen wij naar de website NVRI567861

3 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Samenvatting In het hele land werken mensen en organisaties aan energiebesparing in de bestaande woningbouw. Om bewoners te motiveren energiemaatregelen te treffen, worden verschillende concepten toegepast. In de praktijk lijkt een aanpak vanuit de samenleving, zoals wijkinitiatieven, goed te werken. Bewoners van een wijk of buurt verenigen zich en laten gezamenlijk maatregelen uitvoeren aan hun woning. Dat zorgt voor een financieel voordeel voor de bewoner, maar heeft ook heel duidelijk een sociaal aspect. Voor dit kennisdocument zijn tien van dergelijke wijkinitiatieven energiebesparing onderzocht in de provincie Noord-Holland. Daarvoor zijn de initiatiefnemers en betrokken gemeenteambtenaren bij de initiatieven geïnterviewd. In dit rapport zijn de praktische leerervaringen die hier ten aanzien van aanpak en communicatie zijn opgedaan, uitgebreid beschreven en gebundeld. Dit is aangevuld met overige landelijke ervaringen en onderzoek naar dit thema. Het doel van dit document is om andere initiatiefnemers en gemeenten te helpen bij het vergroten van deelname van woningeigenaren bij energiebesparingsprojecten. Dit document geeft aan de hand van negen relevante thema's rond de wijkaanpak energiebesparing enkele conclusies en aanbevelingen. In het kort zijn deze conclusies en aanbevelingen als volgt: ten eerste bestaan er veel overeenkomsten tussen de beschreven wijk/buurtinitiatieven. Een eerste wijkbijeenkomst leidt in veel gevallen tot een splitsing in vier themagroepen (duurzame energie, energiebesparing, groen in de wijk en sociale duurzaamheid/toekomst). Vanuit die themagroepen wordt een specifiek project opgezet, zoals een collectief isolatieproject. Ten tweede blijken bepaalde categorieën bewoners meer ontvankelijk te zijn om deel te nemen aan wijkinitiatieven dan anderen. Bewoners in de leeftijdscategorie 40+ zijn sterker vertegenwoordigd dan de jongere huishoudens. Ook inkomen lijkt een rol te spelen. Bij het zoeken naar initiatiefnemers kan hier rekening mee worden gehouden. Het derde thema gaat in op de rol van de initiatiefnemer. Naast een actieve bewoner kunnen dit ook andere partijen zijn, zoals architecten. Belangrijk is dat de initiatiefnemer/initiatiefgroep lokaal gebonden is en alle benodigde competenties in huis heeft om een wijkinitiatief op te pakken (van techniek, financieel, communicatie tot organisatie). Het vierde thema gaat in op de in te zetten communicatiemiddelen. Het document geeft verschillende voorbeelden van in te zetten communicatiemiddelen. Belangrijk is om bij deze bottom-up aanpak bewoners persoonlijk te benaderen. Mond-tot-mondreclame of een brief in de brievenbus kan veel effect sorteren. Het vijfde thema staat stil bij de straatambassadeur. De inzet van straatambassadeurs kan van grote meerwaarde zijn voor het project. De straatambassadeur maakt het initiatief bekend in de eigen straat en probeert zijn/haar buren mee te krijgen. Wel is het van belang de straatambassadeur goed voorbereid op pad te sturen. Het zesde thema gaat in op de rol van marketing. Marketing kan een krachtige bijdrage leveren aan een energieproject, zeker als daarmee beoogd wordt veel bewoners tegelijk te bereiken en te motiveren om hun woning te isoleren. Belangrijk is om aandacht te houden voor de specifieke kenmerken van de woning. Het toepassen van energiebesparende maatregelen aan (dezelfde) woningen is lang niet altijd een zaak van 'one size fits all'. Het zevende thema gaat over de rol van de gemeente. Een gemeente kan een wijkinitiatief op verschillende manieren ondersteunen, soms is dat heel praktisch. Het achtste thema geeft een overzicht van deelnamepercentages van huishoudens aan de onderzochte wijkinitiatieven. Het blijkt dat voor een deelname van 10 tot 15% van wijk-/buurtbewoners aan het initiatief al veel (communicatie-) inspanningen moeten worden verricht. Tot slot blijkt dat de fysieke structuur van de wijk ook een rol lijkt te spelen. Wijken of buurten die kleinschalig en sociaal zijn opgezet, nodigen eerder uit om samen een initiatief op te starten, dan wanneer sprake is van een grote wijk die geen sociale eenheid is. Dit is beschreven bij thema negen NVRI

4 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland 1 Inleiding 1.1 Aanleiding In het hele land werken mensen en organisaties aan energiebesparing in de bestaande woningbouw. Vanuit landelijke programma's zoals 'Blok voor Blok' en 'Lokaal alle lichten op groen' wordt geëxperimenteerd met verschillende aanpakken. Ook buiten deze landelijke regelingen vinden allerlei lokale initiatieven plaats om huiseigenaren energiebesparende maatregelen te laten nemen aan hun eigen woning. Voor alle aanpakken geldt dat naast een goed ontwikkelde aanbodzijde vooral ook aandacht uit moet gaan naar de vraagzijde. Voor huishoudens is het treffen van energiebesparende maatregelen aan de eigen woning (slechts) één van de vele afwegingen die zij moeten maken. De vraag is dan ook: hoe zorg je er als initiatiefnemer voor dat mensen gáán voor energiebesparing? In de praktijk lijkt het antwoord steeds meer te liggen bij een aanpak vanuit de samenleving. Bottomup-initiatieven waarbij de bewoners zelf aan zet zijn. Een goed voorbeeld hiervan zijn de wijkinitiatieven. Individuele bewoners voelen zich vaak niet direct aangetrokken tot het onderwerp energiebesparing, maar ze voelen zich wel verbonden met de directe omgeving waar ze in wonen en de mensen waar ze daar - nu en straks - mee samenleven. "Hoe kunnen we er met elkaar voor zorgen dat we hier ook in de toekomst prettig en betaalbaar kunnen blijven wonen?" is een relevante vraag die wijkbewoners zichzelf en elkaar tegenwoordig stellen. En waar het over de toekomst van de wijk gaat, komt energie en energiebesparing ineens wel in beeld en wordt het gezamenlijk naïsoleren van gevels, daken en/of vloeren ineens wel relevant. De wijkaanpak als manier om - op grotere schaal - energiebesparing te realiseren. In Noord-Holland is en wordt er in diverse steden ervaring mee opgedaan. De ervaringen uit die wijkinitiatieven zijn gebundeld in dit kennisdocument, zodat andere initiatiefnemers in de provincie (en daarbuiten) bij de opzet van nieuwe wijkprojecten er hun voordeel mee kunnen doen. Het beschrijft do's and dont's, aanpakken die werken, maar ook valkuilen en belangrijke aandachtspunten. Eén van die aandachtspunten is om inzicht te hebben in de bewoners van de wijk. Zoals geen wijk gelijk is, zijn ook de bewoners die erin wonen niet gelijk. Om een effectieve aanpak en communicatie/ participatiestrategie op te zetten, is het van belang inzicht te hebben in de verschillende kenmerken van de wijkbewoners. De ministeries van BZK en ELI hebben onlangs uitgebreid onderzoek laten uitvoeren naar doelgroepsegmentatie bij energiebesparingsprojecten. De belangrijkste conclusies uit dit onderzoek hebben een plek gekregen in dit kennisdocument. Ook zijn enkele andere relevante ervaringen met wijkinitiatieven van buiten de provincie Noord-Holland opgenomen in dit document. Het Servicepunt Duurzame Energie hoopt met dit kennisdocument zowel initiatiefnemers als andere gemeenten een rijk document vol met praktische informatie aan te kunnen bieden, dat zij kunnen raadplegen bij de opzet en begeleiding van nieuwe wijkinitiatieven energiebesparing in de provincie Noord-Holland en daarbuiten. 1.2 Aanpak Voor de beschrijving van de Noord-Hollandse wijkinitiatieven zijn diverse interviews gehouden met sleutelfiguren die nauw zijn/waren betrokken bij de uitvoering van het initiatief. Ook is gesproken met betrokken ambtenaren vanuit de betreffende gemeenten. Daarnaast is aanvullend deskresearch en literatuuronderzoek gepleegd naar andere initiatieven buiten de provincie NVRI567861

5 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland De volgende tien wijk-/buurtinitiatieven in Noord-Holland zijn geanalyseerd. Initiatiefnemer Buurt/wijk Gemeente 1 Energiecoöperatie CALorie Componistenbuurt Castricum 2 Wijkbewoners ondersteund door Duurzaam Zwaag Fruitbuurt Hoorn 3 Buurtvereniging/duurzaamheidscommissie Rembrandtkwartier Alkmaar 4 Stichting DE Ramplaankwartier Ramplaankwartier Haarlem 5 Communicatiebureau (i.s.m. wijkbewoners) Garenkokerskwartier Haarlem 6 Architectenbureau Planetenbuurt Haarlem 7 Architectenbureau (i.s.m. wijkbewoners) Geneesherenbuurt Haarlem 8 Architectenbureau (i.s.m. wijkbewoners) Koninginnebuurt Haarlem 9 Ontwerp- architectenbureau (i.s.m. wijkbewoners) Rozenprieel Haarlem 10 Natuur en Milieucentrum Haarlemmermeer Hoofddorp Oost/ Haarlemmermeer Haarlemmermeer De wijkinitiatieven zijn beschreven op basis van de volgende onderdelen: introductie; benadering doelgroep en resultaat; ingezette communicatiemiddelen; interne samenwerking; samenwerking met gemeente; leerpunten. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 zijn de geanalyseerde projecten uitgebreid beschreven op basis van bovenstaande onderdelen. De genoemde leerpunten daarbij zijn voornamelijk geformuleerd door de initiatiefnemers zelf. Hoofdstuk 3 vat de leerervaringen samen, waarbij paragraaf 3.1 de belangrijkste bevindingen uit het onderzoek over doelgroepsegmentatie vermeldt en paragraaf 3.2 de algemene conclusies en aanbevelingen benoemt. Deze conclusies en aanbevelingen zijn verrijkt met leerervaringen van buiten de provincie Noord-Holland. Het gaat om kennis en praktijkervaring van de onderzoekers met dit thema, maar ook om bevindingen van onder andere de Blok-voor-Blokaanpak in Amersfoort rond de wijkaanpak en inzet van straatambassadeurs en beknopt aanvullend literatuuronderzoek over projecten elders in het land. De conclusies en aanbevelingen zijn thematisch benoemd. Onderstaand overzicht geeft de thema s weer. Evolutie van een wijkinitiatief - divergeren, convergeren en weer divergeren Redenen deelname wijkinitiatief - samen sterk! De initiatiefnemer(s) - lokaal gebonden en competent Inzet communicatiemiddelen - afstemmen op de bottom-up benadering De straatambassadeur - wie is het? Een profielschets Rol van marketing - an offer you can't refuse! Rol van de gemeente - praktisch faciliteren Resultaten wijkinitiatieven - deelnamepercentages Invloed van de wijkstructuur - kleinschalig en sociaal van opzet werkt In de bijlage is een overzicht opgenomen van de geïnterviewde personen per project (Bijlage I) en een overzicht van geraadpleegde literatuur (Bijlage II). Leestip! De lezer die geïnteresseerd is in één van de bovenstaande thema's kan het best direct doorgaan naar paragraaf 3.2. De belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit de geanalyseerde projecten hebben per thema een plek gekregen in deze paragraaf. De lezer die specifiek geïnteresseerd is in één van de geanalyseerde projecten kan deze terugvinden bij de beschrijvingen in hoofdstuk NVRI

6 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland 2 Projectbeschrijvingen 2.1 Componistenbuurt, gemeente Castricum Introductie In 2010 werd in Castricum energiecoöperatie CALorie opgericht. CALorie is een burgerinitiatief met als doel om in 2030 in Castricum geen fossiele of nucleaire energie meer te gebruiken. CALorie bestaat uit vier werkgroepen: Bestuur, Besparen, Energie opwekken en Bewustwording. Vanuit de werkgroep Besparen zijn verschillende acties opgezet om collectieve naïsolatie van woningen te realiseren. Hun eerste acties in de Van Speijkkade (straat) en Componistenbuurt staan centraal in deze paragraaf. CALorie heeft zelf naar aanleiding van hun acties in de Van Speijkkade en Componistenbuurt een evaluatie opgesteld en daarin leerpunten benoemd. Deze evaluatie is hier in grote lijnen overgenomen. Benadering doelgroep en resultaat De eerste straat: Van Speijkkade Twee huidige leden van de coöperatie activeerden in mei 2010 in hun eigen straat bewoners om samen hun woningen te isoleren. Het ging om de Van Speijkkade, bestaande uit dertig jaren '60 rijtjeswoningen. De leden stelden een overzicht op van kosten, effecten en opbrengsten van de vier belangrijkste isolatiemaatregelen. Zij organiseerden een eerste huiskamersessie. Dat leverde een voorkeur op voor spouwmuurisolatie. Later werden meer huiskamersessies georganiseerd en werden mensen op de hoogte gehouden door informatie in de brievenbus. De eerste ronde leverde acht deelnemers op. Ontevredenheid over het lage aantal leidde tot een tweede ronde, die eveneens acht deelnemers opleverde. Met zestien deelnemers deed ruim 50% van de huishoudens mee. De eerste brief viel eind april 2010 in de bus en het laatste huis werd in november 2010 geïsoleerd. De Van Speijkkade-aanpak was puur een straataangelegenheid. Er waren geen andere partijen bij betrokken, ook de gemeente niet. In deze eerste actie was een belangrijke rol weggelegd voor de twee trekkers. Zij zien zichzelf, naast leden/oprichters van CALorie, tevens als straatambassadeur. De eerste buurt: Componistenbuurt Gestimuleerd door het succes in de Van Speijkkade, maar ook door de ervaring dat één enkele straat een grote inspanning en lange doorlooptijd kent, besloot CALorie op te schalen naar de buurt: de Componistenbuurt, met 220 woningen, verdeeld over 8 straten met hetzelfde type rijtjeshuizen en bouwperiode als de Van Speijkkade NVRI567861

7 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Gelijk aan de Van Speijkkade moest dit traject ruim 100 deelnemende woningen gaan opleveren in dezelfde doorlooptijd. De werkgroep Besparen startte het proces op. Het uitgangspunt was dat het echte werk zou worden opgepakt door één of twee ambassadeurs per (naburige) straat die huiskamerbijeenkomsten organiseerden. Om de drempel voor potentiële ambassadeurs te verlagen, werd een cursus van twee avonden aangeboden. Deze cursus werd verzorgd door een externe energiedeskundige met kennis van communicatie, financieel ondersteund door de gemeente. In juni 2011 werden de eerste folders huis-aan-huis bezorgd in de buurt. Op de aangekondigde bijeenkomst kwamen elf bewoners af en deze bijeenkomst leverde twee nieuwe ambassadeurs op voor de hele Componistenbuurt. Later meldde zich nog een derde bewoner aan als ambassadeur. Na de zomerperiode is een tweede oproep gedaan om mensen te laten deelnemen aan de isolatieactie en te bewegen naar de volgende bijeenkomst te komen. Nu werden de folders op een ludieke manier persoonlijk aan bewoners uitgereikt door leden van CALorie, vergezeld door een meelopend orkestje met swingende muziek. Op de hierop volgende bijeenkomst was de aula van een school afgehuurd. Een inleiding door de wethouder, het verhaal over het succes in de Van Speijkkade, bevindingen van de energiedeskundige over drie woningen in de Componistenbuurt en kans op het winnen van gratis EPA-adviezen werd in het vooruitzicht gesteld. Na deze bijeenkomst waren er achttien belangstellenden uit de buurt. Van deze groep gaven in een vervolgbijeenkomst vijftien mensen aan serieus belangstelling te hebben voor spouwmuur- en vloerisolatie. Sommige eigenaren wilden beide maatregelen laten uitvoeren. Aan de ambassadeurscursus die werd georganiseerd, deden drie ambassadeurs en vijf leden van de werkgroep Besparen mee. Naast de drie ambassadeurs dienden zich later nog twee extra bewoners aan om het project te helpen uitvoeren. Hoewel zij weinig tijd hadden, beschikten ze wel over veel duwkracht in hun buurt. Aansluitend werd bij zes aannemers een offerte aangevraagd. In een bijeenkomst met alle belangstellende bewoners én de door de initiatiefnemers voorgestelde aannemer werd de overeenkomst gesloten. De aannemer begon de daarop volgende week met het isoleren van de vloeren. In totaal ging het om twintig woningen en dertig maatregelen (spouwmuur- en/of vloerisolatie). Om de deelname nogmaals te vergroten, werd een derde folder opgesteld met als inhoud de aankondiging van de werkzaamheden in de straten (even een kijkje kunnen nemen, praatje maken), de bedongen prijs van de maatregelen en een informatieavond voor bewoners die alsnog wilden instappen. Met succes, er tekenden nog eens tien woningen in. Het eindresultaat was dertig deelnemende woningen (circa 14% deelname) en 45 maatregelen. Ingezette communicatiemiddelen Straatambassadeurs. Wijkbijeenkomsten. Huis-aan-huisfolders. Website CALorie. Ludieke acties, zoals het uitdelen van de folders vergezeld door een meelopend orkestje met swingende muziek. De uitvoering van maatregelen bij de eerste woningen als communicatiemoment NVRI

8 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Interne samenwerking De trekkers van dit burgerinitiatief hebben ieder vanuit hun eigen specialisme en vooral technischinhoudelijke kennis van energiebesparing en ervaring met projectmanagement bijgedragen aan het project. Samenwerking met gemeente De gemeente heeft de aanpak op diverse manieren ondersteund. De gemeente heeft budget beschikbaar gesteld voor de energieambassadeurscursus en voerde regelmatig overleg met CALorie op het gemeentehuis. Ook bij het bepalen welke wijken zich in de toekomst mogelijk lenen voor het treffen van energiebesparende maatregelen denkt de gemeente mee (afdeling 'bouwzaken/wonen'). Leerpunten De werkgroep Besparen heeft zelf de volgende leerpunten benoemd naar aanleiding van de acties in de van Speijkkade en Componistenbuurt. Ze benadrukken dat deze conclusies slechts gebaseerd zijn op twee activiteiten, opgesteld door twee initiatiefnemers in één plaats. Ten aanzien van de organisatie De eerste buurtbijeenkomst moet vooraf niet geheel worden ingevuld. Beter is om aan te geven samen iets aan energiebesparing te willen doen, dan direct een besparingsmaatregel voor te stellen. Mensen worden op die manier enthousiast door hun eigen ideeën. Eerder straatambassadeurs vinden. Straatambassadeurs kunnen een cruciale rol vervullen in de startfase. CALorie heeft de ervaring dat 2 tot 3% van de bewoners een zekere gedrevenheid heeft om als straatambassadeur aan de slag te gaan. Ofwel vanuit zorgen om het klimaat, dan wel omdat zij het leuk vinden om bezig te zijn met zinvolle en financieel aantrekkelijke projecten samen met mensen in de buurt of straat. De kunst is om deze mensen te bereiken en om bij sommigen van hen wat koudwatervrees weg te nemen. Zorg ervoor dat binnen het team naast de inhoudelijke kennis, de verschillende benodigde vaardigheden aanwezig zijn. Zoals trekkracht, besluitvaardigheid, administratieve krachten en voorzitterschap. Het is raadzaam eventuele gaten hierin op te vullen. Werk aan een evenwichtige samenstelling van de initiatiefgroep. In het verlengde van voorgaand punt: zorg voor een divers team. De werkgroepleden van Besparen zijn allen mannen met een technische opleiding/carrière met ervaring in projectmatig werken. Als er bij de aanpak in de Componistenbuurt ook iemand met een communicatie/sociale achtergrond in het team had gezeten, waren er wellicht aanvullende huiskamerbijeenkomsten georganiseerd door straatambassadeurs, waardoor het deelnamepercentage mogelijk nog hoger was geweest. Volgend uit vorig punt: gebruik het bekende gezicht. De praktijkervaring in Castricum heeft geleerd dat er per straat één of enkele bewoners (straatambassadeurs) nodig zijn om bekendheid en vertrouwen te benutten, om contact te maken en gehoord te worden. Voorkom te lange doorlooptijd van het project. Op die manier blijven mensen betrokken en haken ze niet af. Tijdswinst is vooral in het voortraject (traject tot aanvragen offerte) te behalen. In de ogen van CALorie kan het helpen als mensen voordat het project start al algemene informatie hebben gekregen over het thema. Hier kan de gemeente ook een rol in vervullen. Bijvoorbeeld over nut en noodzaak van energiebesparing, gemeentelijke doelen en de rol/functie van het lokale burgerinitiatief in de gemeente. Verzamel als organisatie van tevoren informatie over de betreffende woningen in de straat. Kom snel tot een concreet aanbod nadat de focus is bepaald. Nadat de eerste buurtbewoners samen de richting van maatregel(en) hebben aangegeven en er idealiter voldoende ambassadeurs zijn, is de volgende stap een uitnodiging waarin al heel concreet de belangrijkste informatie van de gekozen maatregel staat (bijvoorbeeld vierkante meters isolatiemateriaal, orde van grootte van de kosten (per vierkante meter), schatting van de opbrengst en terugverdientijd, de verwachte comfortverbetering). Door mensen tijdig te informeren, voorkom je dat ze afhaken. Van de zes leden van de werkgroep Besparen waren het al gauw de twee gepensioneerden die al het werk deden. Werkgroepleden uit jonge werkende gezinnen hebben minder tijd en hun inbreng kan de werkzaamheden mogelijk ook te zeer versnipperen. Door meer specialisatie in de werkzaamheden aan te brengen kan dit in de toekomst verbeterd worden NVRI567861

9 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland De werkgroep heeft de volgende zaken als heel positief ervaren: de rolverdeling tussen werkgroepleden van CALorie en het ambassadeurgroepje, het principieel geheel onafhankelijk blijven van aannemers, de gemoedelijke sfeer tijdens de diverse bijeenkomsten en vergaderingen. Ten aanzien van de communicatie Internet geeft veel informatie, maar is tevens een valkuil. Mensen worden overvoerd met informatie over energiebesparing en daarnaast kan het tegenstrijdigheden bevatten. Verwijs bij communicatie naar gerichte, betrouwbare informatiebronnen. Huis-aan-huisfolders kunnen goed dienen om het eerste contact te leggen. Belangrijk is het afzenderschap. De folder van CALorie verdween vrij snel in de prullenbak is de ervaring. Een brief van de gemeente daarentegen wordt serieuzer gelezen, aldus CALorie. Nodig mensen uit bij de daadwerkelijke uitvoering van maatregelen. Op die manier kan men met eigen ogen zien wat er gebeurt en kunnen heel praktische zaken worden besproken (zoals: hoe lang doet de aannemer erover? Welk materiaal wordt gebruikt etc.). Denk goed na over het moment van starten: in de zomerperiode valt er erg lastig iets te organiseren vanwege de afwezigheid van mensen door vakanties. Zie ook: Fruitbuurt, gemeente Hoorn Introductie De Fruitbuurt is een jaren '70 wijk in Zwaag (gemeente Hoorn). Veel bewoners uit de Fruitbuurt ervaren een koude vloer en optrekkend vocht. Daarom namen enkele bewoners het initiatief om de mogelijkheden voor collectieve vloerisolatie te onderzoeken. In de Fruitbuurt loopt tevens een project genaamd 'Duurzaam Zwaag', dat als doel heeft om twintig woningen energieneutraal te maken. Dit is een project in het kader van de landelijke regeling Lokaal alle lichten op groen van Platform 31 (voorheen SEV). Bewoners die hieraan deelnemen worden binnen het project Duurzaam Zwaag ondersteund door verschillende bedrijven, zoals Meneer de Leeuw (Werkplaats voor innovatie en maatschappelijke verandering), Produbo (bureau dat zich richt op versnellen van duurzame renovatie in gebouwde omgeving) en Schouten Techniek. Gezamenlijk is dit het E-team. De projectbeschrijving in deze paragraaf richt zich echter uitsluitend op de collectieve vloerisolatieactie die door enkele bewoners van de Fruitbuurt zelf is opgezet en niet op het project Duurzaam Zwaag, of de overige (duurzaamheids)activiteiten die plaatsvinden binnen Zwaag, zoals het project adoptiegroen en de collectieve zonnepanelenactie NVRI

10 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Natuurlijk past de vloerisolatie-actie wel binnen de doelstellingen van Duurzaam Zwaag om duurzame woningverbetering te realiseren en woningen energieneutraal te maken. Vloerisolatie is immers een logische eerste stap in het traject tot energieneutraliteit. Benadering doelgroep en resultaat Enkele actieve bewoners uit de Fruitbuurt hebben de mogelijkheden voor vloerisolatie onderzocht. Zij hebben offertes opgevraagd bij verschillende aanbieders voor verschillende isolatiemethodes. Op basis van deze offertes hebben zij met ondersteuning van het E-team van Duurzaam Zwaag een aanbieder geselecteerd. De uitkomst is geadviseerd aan de bewoners via een tweetal informatieavonden. Dit is een transparant proces geweest, waarbij de organisatie via een overzichtelijk document de voor- en nadelen heeft beschreven van de verschillende opties. Veel geïnteresseerde bewoners zijn daarin meegegaan, omdat zij het gevoel hadden dat het goed was uitgezocht door hun medebewoners. Er sprak vertrouwen uit en zij werden hiermee geheel ontzorgd. Ook leidde de collectieve inkoop tot een zeer gunstige aanschafprijs. Een aantal bewoners heeft voor een ander systeem gekozen dat duurder was, maar ook beter isoleert. Deze optie was ook aangegeven door de initiatiefnemers. Alle huiseigenaren uit Zwaag woonachtig in de Fruitbuurt (veertien straten) zijn benaderd door de organisatie. Van de driehonderd huishoudens is momenteel bij dertig tot veertig huishoudens vloerisolatie gerealiseerd (stand van zaken november 2012). Dit komt neer op 10 tot 13% deelname. De eerste positieve ervaringen worden al gemeld. Bewoners geven aan dat het warmer aanvoelt in huis en de verwarming slaat minder vaak aan. Ingezette communicatiemiddelen De initiatiefnemers hebben een mix aan communicatie-instrumenten ingezet. Website De initiatiefnemende bewoners hebben gebruikgemaakt van de website van Duurzaam Zwaag. Mensen kunnen hier alle informatie vinden over de mogelijkheden voor vloerisolatie. De voor- en nadelen, kosten en technische eigenschappen zijn in een overzicht geplaatst die mensen op deze website konden downloaden. Informatie via de brievenbus Via informatie in de brievenbus zijn mensen op de hoogte gebracht van het initiatief. Door deze simpele en lokale benadering zijn mensen volgens de organisatie echt te bereiken. Een brief over een lokale activiteit spreekt de meeste mensen aan. Mensen zijn in ieder geval nieuwsgierig. Informatievond Tijdens twee informatieavonden (juni en juli 2012) zijn bewoners ingelicht over techniek, montage en definitieve aanbieder. Daarnaast was er ruimte om vragen te stellen en konden mensen direct al een bestelling plaatsen. De informatieavonden waren in de ogen van de organisatie naast de brievenbusactie de meest doeltreffende manier van communiceren. De initiatiefnemende bewoners werden hierbij ondersteund door het E-team. De ondersteuning bestond uit het inbrengen van technische kennis, maar ook uit praktische zaken zoals het beschikbaar stellen van een laptop/beamer tijdens de informatieavonden en het aanleveren van folders. Mond-tot-mondreclame De organisatie wijst op het belang van mond-tot-mondreclame. Dit heeft goed gewerkt in de Fruitbuurt. Een aantal mensen neemt het initiatief, andere bewoners zien/horen vervolgens van de resultaten en doen mee met de actie. De organisatie adviseert om bij communicatie de zaken niet teveel 'op te blazen', aangezien de mensen in hun ogen tamelijk nuchter zijn. De ervaring leerde dat al te ludieke acties niet werken NVRI567861

11 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Interne samenwerking Voor de collectieve vloerisolatie-actie werkten de initiatiefnemende bewoners nauw met elkaar samen. Ze verdeelden de activiteiten zoals het opvragen van informatie, het uitdelen van uitnodigingen voor de informatieavonden en natuurlijk het samen nadenken over de aanpak. Zij werden daarbij ondersteund door het E-team. Samenwerking met gemeente De gemeente ondersteunde het initiatief in de Fruitbuurt en participeert in het E-team. De gemeente heeft de kosten van het inschakelen van de professionals van het E-team voor deze collectieve actie betaald. En verder was de gemeente aanwezig bij de informatieavonden in de wijk. Leerpunten Benader mensen op een laagdrempelige manier. Mond-tot-mondreclame of een briefje door de brievenbus werkt prima als het een actie in een bepaalde buurt betreft. Het is belangrijk om het totaalproces goed op orde te hebben. Bewoners moeten bij het volgende contactmoment telkens de vooruitgang zien en voelen. Zorg voor een zorgvuldige afweging bij de beoordeling van de offertes van aannemers. Door een heldere, onafhankelijke vergelijking te maken tussen aanbieders krijgen mensen het vertrouwen om deel te nemen. Het is lastig een andere buurt met andere typen woningen te laten deelnemen als er een specifieke actie wordt opgezet voor de eigen buurt. Daar komt bij dat de aanpak ook heel (Fruit)buurt eigen is. De bewoners denken na over de toekomst van hún wijk (gemeenschapsgevoel). Wel is het goed mogelijk algemene kennis te delen met andere buurten, bijvoorbeeld ten aanzien van de aanpak. Door gezamenlijke inkoop is een heel gunstige aanbieding te realiseren. Zie ook: Rembrandtkwartier, gemeente Alkmaar Introductie Het Rembrandtkwartier is een jaren '30 wijk ten westen van het centrum van Alkmaar. De wijk bestaat uit ongeveer 420 woningen. Bewoners kwamen actief met elkaar in contact toen zij zich gingen inzetten voor het realiseren van een speeltuin. Daar kwam een actieve buurtvereniging uit voort, waaruit in december 2010 een duurzaamheidscommissie is opgericht, bestaande uit drie actieve bewoners. De duurzaamheidscommissie zag veel mogelijkheden voor energiebesparing in hun jaren '30 wijk en heeft twee projecten opgepakt in het Rembrandtkwartier: 1 spouwmuurisolatie voor de buurt (vanaf maart 2011); 2 zonnepanelen voor de buurt (vanaf november 2011) NVRI

12 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Deze analyse richt zich op het project rond de spouwmuurisolatie. De aanpak verliep via de volgende stappen. Inventarisatie mogelijke maatregelen/projecten. Mini-enquête onder bewoners. Prioriteren naar besparingsimpact versus ingrijpendheid maatregel. Opzetten kalender waarin activiteiten zijn weggezet in de tijd. Benadering doelgroep en resultaat Na een eerste brainstorm met meerdere mensen uit de wijk is een enquête uitgezet onder alle wijkbewoners van het Rembrandtkwartier, om inzicht te krijgen in de behoefte van bewoners op het gebied van energiebesparende maatregelen. De respons was zo'n veertig ingevulde enquêteformulieren. Uit de top drie van maatregelen heeft de commissie het spouwmuurisolatieproject opgestart, omdat dit werd ingeschat als een niet te omvangrijk eerste project. De ervaring met een dergelijk klein project zou goed van pas kunnen komen bij een groter project, zoals collectieve inkoop van zonnepanelen. Er was tevens veel animo onder de bewoners voor spouwmuurisolatie. Er werden drie technieken/materialen met vergelijkbare isolatiewaarden vergeleken door de drie mensen van de commissie, inclusief het financiële voordeel dat bewoners ermee konden behalen door de collectieve inkoop. Bewoners konden voorinschrijven en met dit aantal inschrijvingen is de commissie de onderhandelingen met verschillende uitvoerders ingegaan. Dit is vervolgens teruggekoppeld aan de bewoners via een bijeenkomst. De definitieve keuze voor een uitvoerder heeft de commissie zelf gemaakt; bewoners hadden hier geen stem in. De productalternatieven van de gekozen uitvoerder zijn aan de bewoners voorgelegd en die konden hierop 'intekenen'. De commissie had niet het idee dat de bewoners behoefte hadden aan het meebepalen van de uitvoerder. Er werd op vertrouwd dat zij hierin een afgewogen keuze maakten in het belang van de buurt. In de zomer van 2011 is de definitieve keuze gemaakt voor een uitvoerder en de uitvoering startte in het najaar van In totaal zijn de gevels van 52 woningen nageïsoleerd en ook een aantal vloeren. Dit betekent een deelname van ruim 12% van de huishoudens in de wijk. Voor veel van de woningen die nageïsoleerd zijn, zijn later ook zonnepanelen aangeschaft. Ingezette communicatiemiddelen De duurzaamheidscommissie heeft een mix van communicatiemiddelen ingezet om de collectieve actie bekend te maken. Krant van de buurtvereniging (komt bij groot deel van de huishoudens in de wijk). bericht naar buurtbewoners (bestand van 220 personen). Website buurtvereniging. A4-tjes op de bomen. Informatiebord op het plein. Flyers huis aan huis (vaak voorafgaand aan een buurtbijeenkomst; dit was erg effectief). Buurtbijeenkomsten in de plaatselijke kerk. Mond-tot-mondreclame. De mix van communicatiemiddelen heeft geleid tot een hoge opkomst bij bijeenkomsten en deelname aan de projecten. De organisatie gelooft sterk in de kracht van persoonlijke communicatie. De mensen van de duurzaamheidscommissie hebben zelf veel geflyerd en hebben zelf de huis-aanhuisenquêteformulieren opgehaald. Interne samenwerking Het spouwmuurisolatieproject is opgepakt door de drie personen van de duurzaamheidscommissie, ieder met een eigen specifieke achtergrond die zij goed konden inzetten voor het project. Denk aan techniek, marketing & communicatie en projectmanagement. Zo konden zij taken optimaal verdelen tijdens het proces. Deels overlapten hun kennisgebieden, maar ze vulden elkaar tegelijk goed aan. De gesprekken met de uitvoerders zijn door alledrie de personen gezamenlijk gedaan, met één persoon binnen de commissie als aanspreekpunt voor de uitvoerders. Alle beslissingen werden in goed overleg genomen binnen de commissie NVRI567861

13 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Binnenkort nemen vijf nieuwe mensen deel aan de duurzaamheidscommissie. De commissie heeft een eigen website waar kennis uitgewisseld wordt. De commissie heeft nieuwe ideeën opgesteld voor vervolgacties, zoals: introductie 'mywheels'; 'ervaringen-forum' op de website, meer groen in de wijk en groen op de daken. Samenwerking met gemeente Toen voor de gemeente duidelijk werd dat enkele bewoners het plan hadden opgevat hun woning aan te pakken, zag de gemeente kansen om hierop aan te sluiten. Het doel van energiebesparing kwam goed overeen met de gemeentelijke ambities. De gemeente heeft daarom meegeholpen om op te schalen tot wijkniveau en heeft op verschillende manieren kunnen ondersteunen. Publiciteit genereren (win-winsituatie, hiermee werd immers ook bekendheid aan het Alkmaars energieprogramma gegeven). Verbindingen leggen met bedrijven. Faciliteren op andere mogelijke manieren. Zo heeft een gemeentemedewerker gesproken op één van de buurtbijeenkomsten. Beschikbaar stellen van expertise (inzet energieadviseur). Leerpunten De organisatie geeft de volgende leerpunten aan. Het opzetten van een dergelijk project kostte meer tijd dan vooraf gedacht. Organiseer altijd een bijeenkomst, maak voor de locatie handig gebruik van de mogelijkheden in de wijk (zoals kerken, buurthuizen). Bij de benadering van de wijkbewoners is het belangrijk om eerst de hele wijk te informeren en vervolgens per project verder te gaan met de groep belangstellenden (behoefte-inventarisatie). Het treffen van energiebesparende maatregelen blijft een individuele keus van ieder huishouden, slechts een deel doet mee. Bij de opstart van een nieuw project wordt wel de hele wijk opnieuw geïnformeerd. Zo geef je bewoners telkens de mogelijkheid om aan deelprojecten deel te nemen. Verzamel adressen voor follow-up. Wees transparant, benaderbaar en onafhankelijk als initiatiefnemende bewonersgroep. Win advies/expertise in bij gemeente. Laat het project niet te lang duren, houd mensen op de hoogte van de voortgang. Maak raamwerkafspraken met de uitvoerder, individuele huishoudens sluiten de uiteindelijke overeenkomst af (ga hier niet tussen zitten als commissie/projectgroep). Door gezamenlijk op te trekken, kunnen interessante prijsvoordelen behaald worden. Begin met een klein project waardoor ervaring wordt opgedaan voor een groter project daarna. Zie ook: Wijkinitiatieven gemeente Haarlem Haarlem is zeer actief op het gebied van energiebesparing in de wijk. Momenteel lopen er tien initiatieven. De zes meest concrete wijk-/buurtinitiatieven zijn beschreven in deze paragraaf. Eerst volgt een algemene beschrijving van de Haarlemse methode en de leerervaringen van voorgaande jaren. Aansluitend worden de zes initiatieven beschreven. De Haarlemse methode De Haarlemse Methode is een project gebaseerd op de door het Rijk geïnitieerde Blok-voor- Blokaanpak. Daarvoor is een consortium opgericht dat bestaat uit de volgende partijen: netbeheerder Liander, de gemeente, woningcorporaties Ymere, Elan Wonen en Pré Wonen, VVE Tuinwijk Noord en Altera Vastgoedfonds. Gezamenlijk hebben zij een Blok-voor-Blokaanvraag ingediend met netbeheerder Liander als penvoerder. De subsidie is toegekend met als doel om maximaal woningen twee labelstappen energiezuiniger te maken voor Het gaat hierbij om woningen van woningcorporaties, beleggers, VVE s, maar ook van particuliere eigenaren in Haarlem NVRI

14 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Kenmerkend voor de Haarlemse methode is dat geprobeerd wordt leerervaringen uit kapitaalkrachtige wijken met voornamelijk woningbezitters toe te passen in minder kapitaalkrachtige wijken met een hoog aandeel sociale huurwoningen. Die leerervaringen kunnen tevens worden toegepast in gemengde wijken met huur- en koopwoningen. Het model hiernaast geeft dit weer. Het doel in Haarlem is om een sociale beweging op gang te brengen, waardoor op grote schaal energiebesparing wordt gerealiseerd. In wijken waar de corporatieaanpak geldt, werken gemeente en woningcorporaties nauw samen op economisch en sociaal gebied en op het vlak van milieu. In wijken waar de commerciële aanpak wordt toegepast (kapitaalkrachtige wijken) is een belangrijke rol weggelegd voor de bedrijven in de bouwkolom waarbij de gemeente ondersteunt. Bij de combinatieaanpak in wijken met een gemiddeld inkomen en gemiddeld aandeel eigen bezit werken corporaties nauw samen met grote particuliere woningeigenaren (zoals VvE s) en is er sterke ondersteuning vanuit de gemeente. Het uiteindelijke doel is om bewezen concepten die voortkomen uit deze driewijkenaanpak (zie rode vlakken in model) toe te kunnen passen in andere gebieden/wijken in Nederland. Bij de beschrijving van de wijkinitiatieven in deze paragraaf staan vooral de wijken met een commerciële of combinatieaanpak centraal, aangezien hier de particuliere woningeigenaren sterk zijn vertegenwoordigd. Deze aanpak wordt ook wel de Deur-voor-Deuraanpak genoemd. Naast uitwisseling van kennis binnen de bovengenoemde driewijkenaanpak, worden ook binnen deze Deur-voor-Deurwijkinitiatieven relevante leerervaringen onderling uitgewisseld. Naar een nieuwe aanpak Aanleiding Gemeente Haarlem begon in 2010 met de aanbodgerichte aanpak van Meer met Minder. Hierbij was een belangrijke rol weggelegd voor de aannemers. De gemeente merkte echter dat deze partij onvoldoende commercieel en communicatief vaardig was. Daardoor werden maar weinig maatregelen uitgevoerd. Wel zijn er in deze tijd zeer veel maatwerkadviezen verstrekt in de verschillende wijken. Ook ging de gemeente in deze fase actief de wijk in waarmee veel kennis werd opgedaan over de kansen en mogelijkheden voor verduurzaming van de woningvoorraad en werden de wensen van de bewoners inzichtelijk. Kleine architectenbureaus en lokale bouwkundigen Vanuit de gemeente kwam het inzicht dat niet de aannemers, maar een andere partij een belangrijke rol zou kunnen vervullen in de verduurzaming van de woningvoorraad: de kleine architectenbureaus en/of lokale bouwkundigen. Deze groep is commercieel ingesteld, communicatief vaardig, gewend om met particulieren te werken en heeft technische kennis van de woning. In hun dagelijkse werk denken zij met bewoners mee over het ontwerp van een uitbouw of bijvoorbeeld een nieuwe badkamer. Tevens zijn ze gewend integraal te denken. Zij zien de woning en wijk als een geheel en focussen niet op eenzijdige (isolatie)maatregelen. Deze architecten en bouwkundigen zijn met hun bureaus gevestigd in de Haarlemse wijken en wonen daar vaak zelf ook. Voor hen is verduurzaming van de woningvoorraad een interessante commerciële kans, aangezien de economische recessie de bouwwereld op slot heeft gezet. Met dit inzicht zag Gemeente Haarlem in dat naast actieve bewoners ook deze kleine architectenbureaus en lokale bouwkundigen de rol van initiator kunnen innemen bij een wijkaanpak energiebesparing. Belangrijk is om als initiator een natuurlijke rol/relatie te hebben met de wijk door aan (één van) de volgende voorwaarden te voldoen: de initiatiefnemer is werkzaam in de wijk (zoals kleine architectenbureaus en lokale bouwkundigen); de initiatiefnemer woont in de wijk (zoals actieve bewoners); de initiatiefnemer heeft een pand in de wijk dat als voorbeeld kan dienen NVRI567861

15 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland De ervaring in Haarlem leert dat actieve wijkbewoners veelal mensen zijn met een relevante professionele achtergrond, waarbij ze deze kennis inzetten voor de verduurzaming van de wijk. Actieve bewoners en lokale architectenbureaus kunnen zo stuwende krachten zijn voor energiebesparingsprojecten. In verschillende Haarlemse wijken en buurten wordt hier momenteel ervaring mee opgedaan. De deelparagrafen beschrijven initiatieven in de volgende zes wijken/buurten: 1 Ramplaankwartier; 2 Garenkokerskwartier; 3 Planetenbuurt; 4 Geneesherenbuurt; 5 Koninginnebuurt; 6 Rozenprieel. Leerervaringen opdoen en delen Bijzonder aan de aanpak in Haarlem is dat de verschillende initiatiefnemer in de Haarlemse wijken ieder hun eigen specialisme hebben, deze inzetten, ermee experimenteren en met elkaar delen. Ze zijn te zien als Communities of Practices (COP s). Zo is een architect in één van de wijken gespecialiseerd in monumentale woningen. Deze stelt energieadviezen op voor monumentenwoningen waar initiatiefnemers in andere wijken gebruik van kunnen maken. In een volgende wijk wordt een high level business case voor een wijkenergiecentrale ontwikkeld die andere wijken later mogelijk ook kunnen gebruiken. Deze business case is geïnitieerd door een actieve wijkbewoner die daar vanuit zijn werk bij betrokken is. En in weer een andere wijk wordt relevante ervaring opgedaan met participatieve processen, ook bruikbaar voor andere wijkinitiatieven. Belang van een goed energieadvies Gemeente Haarlem hecht groot belang aan een degelijk en goed onderbouwd energieadvies. Haarlem telt relatief veel oude en monumentale woningen. Dat maakt een kwalitatief goed energieadvies extra relevant en belangrijk. Het aanbod van grote commerciële partijen voor grootschalige woningisolatie is tegenwoordig groot en er wordt handig gebruikgemaakt van marketingconcepten. Maar oude woningen vragen om maatwerk, geen 'one size fits all' dus. Zeker in vooroorlogse woningen zijn niet alle maatregelen zondermeer toe te passen. Een goed opgesteld energieadvies voor monumenten kan bijvoorbeeld uitwijzen dat geen enkele maatregel geschikt is om toe te passen. Alternatief om toch te verduurzamen is kansen benutten buiten de woning; is er misschien een wko-systeem in de tuin aan te leggen of kan er op een andere plaats in de wijk duurzame energie worden opgewekt zodat de wijk als geheel toch energieneutraal wordt? Dit zijn oplossingen die architecten kunnen aandragen vanuit hun integrale visie op duurzaamheid in de gebouwde omgeving. Klimaatpartners Niet alleen architectenbureaus hebben een belangrijke rol in de wijkaanpak in Haarlem. Ook andere personen, bureaus en organisaties vervullen hierin een belangrijk rol. Zij worden de klimaatpartners van de gemeente genoemd. Voorbeelden daarvan zijn communicatiebureau Synergos, 'de huizendokter' en ontwerp- en architectenbureau Entremedio. Allen zijn gevestigd in de wijk waar ze tevens werkzaam zijn. Hieronder zijn Synergos en 'de huizendokter' uitgelicht. De huizendokter De Haarlemse huizendokter is architect van huis uit en verzorgt maatwerkadviezen aan bewoners. De huizendokter is vooral actief geweest in het Garenkokerskwartier als lid van het plaatselijke E-team, maar is inmiddels ook betrokken bij andere wijkprojecten. De huizendokter adviseert onder andere de energiepioniers (zie kopje leerervaringen). De huizendokter heeft een belangrijke rol in het verbeteren van de standaard maatwerkadviezen in Haarlem en het verspreiden van kennis hierover. Om dit te ondersteunen, werkt de gemeente aan het opzetten van een adviseurspool. De huizendokter is coördinator van deze pool. De pool stelt formats op voor een drietal adviezen: basisadvies, monumentenadvies en energieneutraal advies. Het doel is om de standaard maatwerkadviezen naar een hoger niveau te brengen, zodat aannemers op basis van een advies efficiënt aan de slag kunnen. Zie ook NVRI

16 Rapportage Kennisdocument wijkinitiatieven Noord-Holland Professionele ondersteuning bij communicatie en participatie Synergos is een communicatiebureau op het gebied van duurzaamheid, gevestigd in het historisch pand Het Seinwezen in Haarlem. Vanuit de verduurzaming van het historische pand het Seinwezen door Synergos is de verduurzaming van de wijk Garenkokerskwartier in gang gezet (zie beschrijving Garenkokerskwartier). De leerervaringen die Synergos heeft opgedaan in het Garenkokerskwartier worden inmiddels gedeeld in andere wijken. Binnen de Blok-voor-Blokaanpak heeft Synergos de rol om ondersteuning te bieden in communicatie en participatie in de andere wijken. Deze partij zoekt mee naar initiatiefnemers in de wijken ('deze zijn in iedere wijk aanwezig, je moet ze alleen zoeken en vinden', aldus Synergos) en faciliteert hen. Daarnaast ondersteunt Synergos met het in gang houden van bestaande initiatieven ('oppeppen'). Het uitgangspunt voor Synergos is de bottum-upbenadering. Mensen moeten in hun ogen zelf bepalen wat en hoe ze het willen. Dan ontstaat er betrokkenheid. Daarbij is gebruik te maken van praktische en logische communicatiemiddelen, zoals de wijkraad (wijkkrantje) en andere bestaande ontmoetingsplekken in de wijk. Een taak die er ook bij komt kijken, is zorgen dat mensen zich aan hun afspraak houden. Deelname aan een wijkinitiatief is vrijwillig, niet vrijblijvend, aldus Synergos. Praktische leerervaringen gemeente Haarlem Naast bovenstaande ervaringen heeft Gemeente Haarlem bij de wijk- en buurtinitiatieven tot nu toe de volgende praktische leerervaringen opgedaan. Mensen met een gemiddeld tot hoog inkomen zijn sneller geneigd mee te doen met een wijkinitiatief energiebesparing dan mensen met een gemiddeld tot laag inkomen. Bewoners in de leeftijdscategorie 40+ zijn sterker vertegenwoordigd in wijkinitiatieven dan de jongere huishoudens. Ook woningbezitters met een gemiddeld tot hoog inkomen mogen gebruikmaken van de duurzaamheidslening. De gemeente vindt dit niet bezwaarlijk en ziet hier eerder een positief effect uit voortkomen. Deze doelgroep breekt de traditionele bouwwereld open en dwingt de markt om te innoveren en duurzame producten en diensten te ontwikkelen. De lagere inkomens die het best lastig vinden om de woning te verduurzamen door te investeren, hebben profijt van dit voorwerk. Om de ontwikkeling van energieneutrale woningen te stimuleren, zet Haarlem zogenaamde energiepioniers in. Dit is een groep van tien tot twintig bewoners die dienen als aanjagers om woningen energieneutraal te krijgen. Zij worden daarbij ondersteund door de gemeente en organiseren samen bijvoorbeeld informatiebijeenkomsten. Door onderling samen te werken, ervaringen uit te wisselen en kennis met elkaar te delen, wordt gewerkt aan een eigen plan van aanpak en worden aanpassingen gedaan aan de eigen woning. De huizendokter ondersteunt hen. De inzet van De Groene Mug als communicatiemiddel werkt goed. De Groene Mug heeft de functie van klimaatbureau en wordt ondersteund door de verschillende partijen van het consortium. Naast klimaatbureau is De Groene Mug tevens een bestaande mascotte en dient als communicatiemiddel om mensen in Haarlem te prikkelen mee te doen met energiebesparing. Mensen kunnen ermee op de foto en als herkenbaar beeldmerk is De Groene Mug op allerlei markten en festivals aanwezig. Naar schatting is De Groene Mug al zo n keer gefotografeerd. Experimenteren Het mag duidelijk zijn, Haarlem bevindt zich in een fase waarin geëxperimenteerd wordt met verschillende concepten voor een wijkaanpak energiebesparing. Het gaat er vooral om de goede leerervaringen te delen. Gemeente Haarlem geeft geen kant en klare oplossing. Wel bieden de verschillende voorbeelden uit de wijken en buurten aanknopingspunten voor een doordachte aanpak. De concrete voorbeelden uit de volgende paragrafen maken dit duidelijk NVRI567861