Partijprogramma s : Pensioenen

Transcriptie

1 Deelonderwerp VVD PvdA PVV CDA SP AOW AOW versneld in stappen verhogen naar 67 in Daarna gekoppeld aan levensverwachting. AOW koppelen aan levensverwachting: AOW-leeftijd in 2017 omhoog met een half jaar, in 2020 en 2022 opnieuw met een half jaar en in 2025 naar 67 jaar. AOW-leeftijd blijft op 65 jaar. Keuze voor eerder of later met korting of opslag. De AOW-leeftijd gaat in 2015 naar 66 en in 2020 naar 67; vervolgens wordt de AOWleeftijd gekoppeld aan de levensverwachting. Mogelijkheid tot een flexibele AOW- leeftijd: werknemers mogen één tot twee jaar eerder AOW ontvangen, maar dan wel met een korting van 6% per jaar. Een pakket maatregelen die ervoor zorgt dat mensen langer kunnen doorwerken en een eerlijke regeling voor hen die niet kunnen doorwerken. 1. Er komt een vervroegde AOW voor mensen die na hun 61 e onvrijwillig aan de kant komen te staan. 2. Door de inzet van een werkbonus en een vitaliteitsregeling kunnen mensen die lang gewerkt hebben tegen een laag inkomen, toch op hun 65 e stoppen met werken. De korting op hun AOW wordt hiermee teruggebracht van zes naar drie procent. 3. De PvdA wil op korte termijn de arbeidsmarktsituatie van ouderen zodanig verbeteren dat mensen ook daadwerkelijk kunnen doorwerken tot 67. Met de AOW-leeftijd stijgt ook de ingangsdatum voor de pensioenen. Voor mensen met overbruggingsproblemen en te weinig mogelijkheden om dit te compenseren, komt er een overgangsregeling. De AOW-uitkering kan flexibel worden opgenomen tussen 65 jaar en 70 jaar. Doorwerken na de pensioengerechtigde leeftijd zal worden aangemoedigd. De AOW-leeftijd blijft in ieder geval tot 2020 gehandhaafd op 65 jaar. i Langer doorwerken wordt nu al aantrekkelijker gemaakt. Sociale partners maken bindende afspraken over hoe 65-plussers aan de slag kunnen blijven. Deeltijdwerk voor ouderen, ook in combinatie met AOW en pensioen, wordt aantrekkelijker gemaakt. Mensen die 65 worden en redelijkerwijs aan het einde van het arbeidzame leven zijn gekomen vanwege zwaar werk of lang arbeidsverleden, kunnen ook na 2020 stoppen met werken, ook als wordt beslist dat de algemene pensioenleeftijd omhoog gaat. Sociale partners sluiten hierover met de overheid een sociaal contract. De overheid creëert voldoende financiële ruimte om dit akkoord mogelijk te maken. Sociale partners krijgen voldoende ruimte om voor eind 2013 een nieuw sociaal contract te sluiten. Daarin wordt een samenhangend pakket voorgesteld voor werkgelegenheid, inkomenszekerheid, sociale zekerheid en pensioen onder de randvoorwaarde

2 Deelonderwerp VVD PvdA PVV CDA SP van financiële haalbaarheid. In dit sociaal contract worden in ieder geval afspraken gemaakt over het bestrijden van jeugdwerkloosheid, het aan het werk houden en krijgen van oudere werknemers en het voorzien in een goede en houdbare AOW- en pensioenvoorziening. Fiscale wijzigingen Rekenrente, toetsingskader Aanvullende pensioenen harmoniseren met de aanpassingen in AOW. Dit betekent dat de leeftijd voor aanvullende pensioenen gelijk oploopt met de verhoging van de AOWleeftijd. ii De VVD wil een sterk pensioenstelsel dat op lange termijn voldoende waarborgen biedt voor Mensen met lagere inkomens krijgen de gelegenheid meer pensioen op te laten bouwen. Dat kan door dat deel van het inkomen waarover geen pensioen wordt opgebouwd te verlagen. Verborgen beloningen in pensioenregelingen aanpakken. Het gebeurt te vaak dat topbestuurders bij hun aantreden bedingen dat hun pensioengaten worden gerepareerd, dan wel dat hun levenslange pensioenuitkering wordt afgestemd op de topbeloning die ze slechts een beperkt aantal jaren verdienen. Deze regelingen worden gemaximeerd op het niveau van een ministersalaris. De aftrekbaarheid van pensioenpremies wordt gemaximeerd op 42%. Er komt een nieuw toetsingskader voor pensioenen waarin de solidariteit tussen generaties Uit CPB-doorrekening: De PVV versobert het Witteveenkader door het aftoppen van de pensioenpremieaftrek bij een inkomen van honderdduizend euro. Tegelijkertijd worden de versoberingsmaatregelen van het Witteveenkader uit het Lenteakkoord teruggedraaid. Door het hanteren van een reële/vaste rekenrente van 4% blijven de pensioenen ongewijzigd. Kritisch kijken naar het eerlijk verdelen van de huidige pensioenrekening tussen jong en oud, arm en rijk. De kern De aftrek van pensioenpremies wordt gemaximeerd tot een pensioengevend salaris van anderhalf keer modaal. iii Pensioenfondsen mogen zich niet rijk rekenen, maar hoeven zich ook niet arm te rekenen. Nu rentes

3 Deelonderwerp VVD PvdA PVV CDA SP een duurzaam en betaalbaar pensioen, ook als de levensverwachting in de toekomst verder stijgt. Om dit te bereiken is het onvermijdelijk dat we het huidige stelsel aanpassen. De rekenrente dient aan te zetten tot verstandig risicomanagement en niet tot verstoring in de markt voor risicoafdekking. Het opportunistisch aanpassen van deze rente moet worden voorkomen. (jong en oud), maar ook binnen generaties (hoog- en laagopgeleid) centraal staat. van een toekomstig pensioen is behoud van collectiviteit met meer keuzevrijheid en soliditeit. Er komt een nieuwe degelijke Berekeningssystematiek die leidt tot stabiel beleid bij pensioenfondsen op het gebied van premiestelling. Bestuur en beleggingsbeleid pensioenfondsen De VVD is voor een evenwichtige vertegenwoordiging in besturen van pensioenfondsen. Belemmeringen weghalen zodat pensioenfondsen meer kunnen investeren in de Nederlandse economie. Ziekenhuizen moeten meer mogelijkheden krijgen voor verantwoorde alternatieve financiering door pensioenfondsen en andere lange-termijninvesteerders. Er komt nieuwe wetgeving voor de wijze waarop pensioenfondsen worden bestuurd. Maatschappelijke betrokkenheid en deskundigheid is daarbij belangrijk. De besturen van pensioenfondsen worden anders samengesteld. In de besturen moeten vertegenwoordigers van pensioengerechtigden en betalers van premies worden gekozen door de diverse achterbannen, de deskundigheid die nodig is voor deze functies in acht nemend. Werkgevers moeten medeverantwoordelijk blijven voor gezonde pensioenfondsen. Tevens wordt nagegaan hoe deelnemers meer zeggenschap kunnen krijgen op het onderdeel De overheid, de pensioenfondsen en de banken zullen een akkoord sluiten, onder de voorwaarde dat dit niet ten koste mag gaan van de te behalen rendementen van het pensioenvermogen, waardoor het voor onze eigen pensioenfondsen aantrekkelijker wordt om in de Nederlandse economie en woningfinanciering te investeren. Ook kunnen pensioenfondsen hun pensioengelden als durfkapitaal investeren in innovatie en nieuwe bedrijvigheid. kunstmatig laag worden gehouden dreigen pensioenen gekort te worden. Dat is niet nodig. Besturen van pensioenfondsen bestaan voortaan voor 1/3 uit werknemers, voor 1/3 uit werkgevers en voor 1/3 uit vertegenwoordigers van gepensioneerden. Landroof, waarbij buitenlandse bedrijven schaarse landbouwgrond opkopen, maakt boeren en burgers in arme landen tot slachtoffer en ontneemt hun de mogelijkheid voor zichzelf te zorgen. Nederland gaat tegengas geven door met pensioenfondsen, banken en verzekeraars af te spreken geen geld in dergelijke roofbedrijven te steken. De Nederlandse financiële sector laten we niet beleggen in de wapenindustrie.

4 Deelonderwerp VVD PvdA PVV CDA SP maatschappelijk verantwoord beleggen door het pensioenfonds waarbij zij zijn aangesloten. Zelfstandigen Overige punten Zzp ers de mogelijkheid geven zichzelf in een collectieve pensioenregeling te verenigen. In het geval van faillissement van de zzp er kan vermogen dat in een collectieve pensioenregeling is opgebouwd niet worden aangesproken door schuldeisers. Daarnaast wordt het voor zzp ers mogelijk zich aan te sluiten bij een collectieve arbeidsongeschiktheidsregeli ng. Voor multinationals moet het mogelijk zijn al hun Vergroten van de publieke private investeringen met hulp van pensioenfondsen. De PvdA moedigt nieuwe vormen van solidariteit onder zelfstandigen aan. De broodfondsen als verzekering tegen risico s als ziekte en arbeidsongeschiktheid verdienen actieve fiscale steun. Werknemers die als zzp er aan de slag gaan, mogen aangesloten blijven bij hun bestaande pensioenfonds of -verzekering. De PvdA streeft in Europees verband naar het Zzp ers moeten een pensioen op kunnen bouwen zonder dat dit vermogen in geval van faillissement door schuldeisers kan worden aangesproken. Iedere werkende dus ook een zzp er moet tegen redelijke kosten een arbeidsongeschiktheidsverze kering kunnen afsluiten. Dit kan gerealiseerd worden door een nationale vrijwillige arbeidsongeschiktheidsverze kering voor zzp ers te realiseren. Verzekeraars zullen in die behoefte moeten voorzien. Maar ook nieuwe cirkels van solidariteit kunnen een rol spelen: groepen van zelfstandigen die met elkaar geld inleggen voor het geval één van hen ziek is of langere tijd zonder opdrachten zit. Zij moeten ook verenigingspensioenfondsen kunnen oprichten, waaraan ze vrijwillig kunnen deelnemen. In Europees verband is het van essentieel belang dat Zzp ers die werk verrichten dat in hun sector voornamelijk in loondienst wordt gedaan, brengen we voortaan onder de sociale zekerheid. De werkgever die hen opdracht geeft betaalt pensioenpremies en premies voor arbeidsongeschiktheid. Over onze pensioenen beslissen we zelf en laten we

5 Deelonderwerp VVD PvdA PVV CDA SP gepensioneerden in een algemene pensioeninstelling in Nederland onder te brengen. Nederland de autonomie houdt over de in Nederland opgebouwde pensioenen. Brussel niet de baas spelen. De VVD streeft vergroting van de keuzevrijheid in het pensioenstelsel na. De VVD bepaalt haar standpunt over de doorsneepremie mede op basis van een fundamenteel onderzoek dat daarover nu wordt uitgevoerd. Het Nederlandse pensioenstelsel is een Nederlandse zaak, waarmee de Europese Unie geen bemoeienis hoort te hebben. ontmoedigen van flitskapitaal, door een heffing op financiële transacties. Pensioenfondsen worden hier nadrukkelijk van uitgezonderd. Pensioenstelsels moeten worden afgeschermd van de Europese interne marktregels. De financiële sector zal moeten bijdragen in de kosten van de financiële crisis. Daartoe voeren we een belasting op financiële transacties (FTT) in. Pensioenfondsen worden hier nadrukkelijk van uitgezonderd. Herstel van vertrouwen in de woningmarkt vraagt om een omvattend plan, dat zowel de koop- als de huurmarkt meeneemt en goede afspraken maakt met corporaties, gemeenten, bouwers, financiële sectoren, pensioenfondsen. Onderzocht moet worden of en hoe tegoeden in prepensioenregelingen en levensloopregelingen aan te wenden zijn voor aflossing van bestaande hypotheken zonder tussenkomst van de Belastingdienst. Het CDA wil actief op zoek naar nieuwe vormen van financiering voor sociale projecten. Sociale projecten zijn van en voor de gemeenschap; charitatieve instellingen, woningcorporaties, branches, pensioenfondsen of zorgverzekeraars worden gestimuleerd om in deze zogenaamde social enterprises te investeren.

6 Deelonderwerp D66 GroenLinks ChristenUnie SGP Partij voor de Dieren AOW AOW-leeftijd geleidelijk verhogen naar 67 jaar in Daarna laten we deze automatisch meestijgen met de levensverwachting. AOW-leeftijd geleidelijk verhogen naar 67 jaar en daarna koppelen aan de levensverwachting. v Voor iedereen die nu 60 jaar of ouder is, blijft de AOWleeftijd gehandhaafd op 65 jaar. Fiscale wijzigingen De AOW-leeftijd wordt flexibeler: keuzevrijheid over de leeftijd waarop de AOW ingaat. Zo helpen we mensen die later met pensioen willen gaan. Ook kunnen mensen de AOW eerder laten ingaan. Dit is een uitkomst voor degenen die al met vroegpensioen zijn en een inkomensgat verwachten door de leeftijdsverhoging. Wie later met pensioen gaat krijgt een hogere uitkering, wie de AOW eerder opneemt krijgt een lagere uitkering. Uit de CPB-doorrekening: D66 versobert het Witteveenkader door het aftoppen van de pensioenpremieaftrek boven 4 keer modaal. Deze maatregel komt bovenop de versoberingsmaatregelen van het Witteveenkader uit het Lenteakkoord. Het Lenteakkoord regelt dat de pensioenleeftijd al vanaf 2013 stijgt met één maand per jaar, zodat in 2023 de pensioenleeftijd 67 jaar is. iv Mensen die 45 jaar hebben gewerkt worden financieel voldoende gecompenseerd. Daarnaast is een redelijke overgangsregeling nodig voor diegenen die reeds met vervroegd pensioen zijn gegaan, voordat zij wisten dat de pensioenleeftijd geleidelijk omhoog zou gaan. Langer doorwerken na de pensioenleeftijd wordt beter mogelijk gemaakt. Er worden maatregelen getroffen om te voorkomen dat vluchtelingen en andere migranten op het moment dat zij de AOW-gerechtigde leeftijd bereiken, netto een slechtere inkomenspositie hebben dan andere AOW ers. Het fiscale kader voor pensioenopbouw wordt versoberd vi en de pensioengrondslag wordt gemaximeerd op een inkomen van anderhalf keer modaal. Ouderen met een goed inkomen gaan op korte termijn meebetalen aan de AOW. Ouderen met een karig De AOW-leeftijd gaat conform de afspraak in het Lenteakkoord de komende jaren geleidelijk omhoog via 66 in 2019 naar 67 in 2023 en ontwikkelt zich vervolgens in lijn met de levensverwachting. Belemmeringen die verhinderen dat mensen die dat graag willen, kunnen doorwerken na de pensioengerechtigde leeftijd worden weggenomen. Dat kan ook in deeltijd. Uit de CPB-doorrekening: De ChristenUnie versobert het Witteveenkader door het aftoppen van de pensioenpremieaftrek boven 2,5 keer modaal. Deze maatregel komt bovenop de versoberingsmaatregelen van het Witteveenkader uit het Lenteakkoord. Het moet mogelijk zijn dat mensen toch eerder hun AOW opnemen, bijvoorbeeld omdat ze een zwaar beroep hebben. Dit wordt verrekend in de hoogte van de AOWuitkering. Als mensen ervoor kiezen om op latere leeftijd met AOW te gaan, dan levert dat een hogere AOWuitkering op. Momenteel betalen jongeren een groter deel van de AOW dan ouderen. Dit wordt de komende 18 jaar geleidelijk recht getrokken door het fiscale tarief voor ouderen met 1% per jaar te verhogen. Om deze maatregel voor de minima te compenseren, wordt het bruto AOW-bedrag verhoogd. Vanaf 2018 gaat de AOWleeftijd stapsgewijs omhoog zodat in 2030 de pensioenleeftijd 67 is. Een uitzondering wordt gemaakt voor mensen met een lang arbeidsverleden. Na 45 jaar werken heb je recht op AOW, ongeacht je leeftijd.

7 Deelonderwerp D66 GroenLinks ChristenUnie SGP Partij voor de Dieren pensioen worden hierbij ontzien en krijgen extra inkomensondersteuning. Rekenrente, toetsingskader Het collectieve stelsel van aanvullende pensioenen kampt met structurele problemen. Het stelsel blijkt niet om te kunnen gaan met de immer stijgende levensverwachting en de volatiliteit op de financiële markten. Verder is er sprake van perverse solidariteit tussen laag- en hoogopgeleiden en jong en oud via de doorsneepremie. D66 wil daarom dat er een nieuw stelsel wordt vormgegeven. Dit nieuwe stelsel moet meer keuzevrijheid bieden en het eigendom van het gespaarde pensioenvermogen moet duidelijk per deelnemer vastliggen. D66 wil de voordelen van het huidige stelsel handhaven door het behoud van verplichte deelname en collectieve uitvoering. D66 wil dat bij de vormgeving van dit nieuwe stelsel rekening wordt gehouden met zzp ers en werknemers die nu geen collectief pensioen opbouwen. Zij zouden ook de mogelijkheid moeten hebben deel te nemen aan het stelsel voor aanvullend pensioen. Voordat er wordt overgegaan naar een nieuw stelsel wil Pensioenfondsen gaan werken met generatierekeningen. Hierdoor wordt de verdeling tussen generaties en laag- en hoogopgeleiden rechtvaardiger. De rekenregels voor pensioenfondsen worden zo aangepast dat de fondsen noch de ruimte krijgen zich rijk te rekenen ten koste van jongeren, noch gedwongen worden zich ten koste van alle deelnemers arm te rekenen.

8 Deelonderwerp D66 GroenLinks ChristenUnie SGP Partij voor de Dieren D66 dat de huidige tekorten op een generatieneutrale wijze worden opgelost. D66 wil mede daarom binnen het huidige nominale pensioenkader vasthouden aan een marktconforme risicovrije rekenrente. Bestuur en beleggingsbeleid pensioenfondsen Zelfstandigen D66 wil dat de besturen van de pensioenfondsen deskundig zijn en zoveel mogelijk een afspiegeling zijn van de deelnemers. Daarom heeft D66 er voor gezorgd dat gepensioneerden, evenals werknemers, voortaan een wettelijk recht hebben op vertegenwoordiging in de besturen van hun fonds. D66 zal zich sterk maken voor een verdere democratisering van de pensioenfondsen. D66 wil met fiscale maatregelen investeringen van particulieren en pensioenfondsen in innovatie en doorgroei van het mkb uitlokken. Zzp ers kunnen gemakkelijker aanhaken bij sociale voorzieningen, op basis van keuzevrijheid. Zzp ers kunnen toegang krijgen tot een vrijwillig pensioenfonds en de WIA om hun arbeidsongeschiktheidsrisico te verzekeren. Pensioenfondsen gaan maatschappelijk verantwoord om met het aan hen toevertrouwde geld. Ze beleggen niet in risicovolle derivaten, maar vooral in de groene, duurzame economie. Diversiteit in de besturen van pensioenfondsen wordt gestimuleerd. Daarbij is het vooral nodig om de positie van jongeren te versterken, zodat het bestuur een goede afspiegeling is van alle leeftijdscohorten. Zelfstandigen hebben recht op betaalbare en toegankelijke (collectieve) verzekeringen voor zaken als arbeidsongeschiktheid en pensioen. Stimuleren dat de middelen van institutionele beleggers, zoals pensioenfondsen, meer worden ingezet ten behoeve van de nationale economie. Pensioenopbouw, het afsluiten van collectieve verzekeringen en scholing door zzp ers worden beter gefaciliteerd. Het wordt voor zzp ers mogelijk, als zij ten minste drie jaren hebben gewerkt en er vooruitzicht is op een volgend jaar werk, zich in te kopen in een arbeidspool die de komende vijf jaren werk Zzp ers en flexwerkers krijgen toegang tot een (collectieve) arbeidsongeschiktheids- en pensioenverzekering.

9 Deelonderwerp D66 GroenLinks ChristenUnie SGP Partij voor de Dieren garandeert. Inkoop in de pool geeft een minimum aan sociale zekerheidsrechten en de mogelijkheid van collectieve pensioenopbouw. Overige punten We bepalen in Nederland hoe we de publieke diensten zoals onderwijs, zorg, pensioenen, sociale voorzieningen en sociale huisvesting inrichten. Daarbij zorgen we dat ons pensioen en sociale zekerheidsstelsel voldoen aan de gezamenlijke normen zoals gezonde overheidfinanciën binnen de eurozone en waar van toepassing eerlijke concurrentie. D66 ziet vermogen in pensioen of woning en zorg meer en meer als communicerende vaten. Gezorgd moet worden dat financieringsinstrumenten zoals omkeerhypotheken en zorgsparen beschikbaar zijn. Pensioenregelingen worden flexibeler, met meer ruimte om sneller pensioen op te bouwen aan het begin van de loopbaan. Een werknemer krijgt de vrijheid om zelf te bepalen bij welk pensioenfonds of verzekeraar hij zijn pensioen onderbrengt. De overheid stimuleert en ondersteunt initiatieven van werkgevers om te komen tot gezamenlijke pensioenfondsen, sociale zekerheidsverbanden en arbeidspools op regionaal of beroepsgebied, welke kleine werkgevers mogelijkheden bieden zich aan te sluiten bij grotere verbanden voor personeelsbeleid en toegang geeft aan zzp ers tot deze verbanden. Een solide bankwezen, betrouwbare verzekeraars en krachtige pensioenfondsen: dat vergt spaarvormen, verzekeringen en andere financiële producten die transparant zijn en eenvoudig. Mogelijk maken het werknemersdeel van de pensioenpremie - indien door de werknemer gewenst - niet in te zetten voor pensioenopbouw, maar voor aflossing van de hypotheekschuld. Bedrijven en banken zijn van groot belang voor economische ontwikkeling, werkgelegenheid en innovatie. Het bedrijfsleven heeft bovendien direct invloed op natuur en milieu, op de samenleving en op het consumentenvertrouwen in de economie. Via zelfregulering maken bedrijven zelf al afspraken over een positieve aanwending van deze invloed, onder andere via de Corporate Governance Code. Tegelijkertijd moet de overheid randvoorwaarden Pensioenopbouw, aflossing hypotheken en zorg worden aan elkaar gekoppeld, bijvoorbeeld doordat een deel van de pensioenopbouw gebruikt mag worden voor aflossing van de hypotheek zodat dat later gebruikt kan worden voor de kosten van de oude dag. Werknemers krijgen meer vrijheid en flexibiliteit om keuzes te maken in hun eigen pensioenopbouw.

10 Deelonderwerp D66 GroenLinks ChristenUnie SGP Partij voor de Dieren scheppen waarbinnen ondernemingen opereren. Dit geldt in het bijzonder voor sectoren die een algemene nutsfunctie vervullen, zoals banken, pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen. Van deze organisaties mag extra zorgvuldigheid en transparantie richting de samenleving worden verwacht. i In afwijking hiervan staat in de CPB-doorrekening het volgende: De AOW-leeftijd wordt verhoogd naar 67 jaar in In 2015 worden 65- en 66-jarigen met een huishoudinkomen van euro of meer 15% gekort op hun AOW-uitkering. De korting loopt op tot 100% in Tegelijkertijd loopt de inkomensgrens waarboven de korting toegepast wordt af naar nul. In 2025 krijgen alle inkomensgroepen dus een AOW-uitkering vanaf 67 jaar; vanaf dan wordt de AOW-leeftijd gekoppeld aan de levensverwachting conform het basispad. ii In de CPB-doorrekening staat: De VVD versobert het Witteveenkader door de maximale pensioenopbouw te verlagen met 0,05%-punt in Deze maatregel komt bovenop de versoberingsmaatregelen van het Witteveenkader uit het Begrotingsakkoord. iii Daarnaast staat in CPB-doorrekening: De pensioeninleg blijft slechts onbelast tot een maximaal tarief van 42%, daarboven moet loon- en inkomstenbelasting betaald gaan worden. Dit betekent effectief dat hogere inkomens (in de vierde belastingschijf) 10% belasting op pensioeninleg gaan betalen. De SP versobert daarnaast het Witteveenkader door de pensioenrichtleeftijd in 2017 te verhogen van 65 naar 67 jaar met een koppeling aan de levensverwachting voor de periode daarna. De SP draait de versoberingsmaatregelen van het Witteveenkader uit het Begrotingsakkoord 2013 terug. iv In CPB-doorrekening staat: De AOW-leeftijd wordt in 2013 met één maand verhoogd, in 2014 met twee maanden en vanaf 2015 met drie maanden per jaar totdat in 2021 de 67 jaar is bereikt. Vanaf 2022 wordt de AOW-leeftijd gekoppeld aan de levensverwachting. v In CPB-doorrekening staat: Snellere verhoging AOW-leeftijd; in 2013 en 2014 wordt het basispad gevolgd maar in 2015 volgt een verhoging met twee maanden, daarna in jaarlijkse stappen van 4 maanden naar 67 jaar in Vanaf 2020 wordt de AOW-leeftijd gekoppeld aan de levensverwachting. vi Uit CPB-doorrekening: GroenLinks versobert het Witteveenkader door de maximale pensioenopbouw te verlagen tot 2% vanaf 2014.