de opinie van NOUT WELLINK: EEN EXPERT MOET ER GOED OVER NADENKEN OF HIJ ECHT EEN EXPERT IS.

Transcriptie

1 Dr. Arnout Henricus Elisabeth Maria (Nout) Wellink (1943) is econoom en sinds 1 juli 1997 president van de Nederlandsche Bank. Wellink studeerde na het behalen van zijn gymnasiumdiploma rechten aan de Rijksuniversiteit Leiden. In 1975 promoveerde hij aan de Erasmus Universiteit Rotterdam in de economie op het proefschrift getiteld de inkomenselasticiteit van het Nederlandse belastingstelsel. Van 1970 tot 1982 werkte hij bij het ministerie van Financiën, waar hij opklom tot directeur Algemene Financiële en Economische Politiek, en Thesaurier-generaal. Op 1 januari 1982 werd Wellink directielid bij de Nederlandsche Bank, en per 1 juli 1997 werd hij, als opvolger van Wim Duisenberg, president bij DNB. de opinie van NOUT WELLINK: EEN EXPERT MOET ER GOED OVER NADENKEN OF HIJ ECHT EEN EXPERT IS. 6

2 TEKST: PAUL JURRIËNS FOTOGRAFIE: BERT JANSSEN Nout Wellink President Nout Wellink van de Nederlandsche Bank: Iedereen realiseert zich dat het sneller moet Nu de eerste analyses over de kredietcrisis zijn verschenen, komt daarin ook het toezicht aan bod. Het is een beetje flauw om te zeggen dat óf de toezichthouders óf de bankiers de schuldigen zijn, zegt president Nout Wellink van de Nederlandsche Bank. Een gesprek over onder meer financiële innovatie, snellere besluitvorming en ongefundeerde meningen. We moeten met zijn allen sneller reageren. De financiële sector heeft een fantastische innovatiegolf achter de rug. Deze liep echter vooruit op de riskmanagement capaciteit van de financiële sector, op de regelgevers en op de capaciteiten van de toezichthouders. Maar ook op hoe rating instituten hun werk doen en accountants de boeken van de banken waarderen. Daarom vind ik het een beetje flauw om te zeggen dat de toezichthouders of de bankiers de schuldigen zijn van deze kredietcrisis. De conclusie die ik moet trekken is dat die financiële innovatie zo snel is gegaan dat de zwakheden door het hele systeem zichtbaar zijn geworden. Praten over schuldigen is niet zinvol. Maar als je het toch doet: dan is iedereen schuldig. Daarmee wil ik me niet verdedigen. Sterker, in het Financial Stability Forum ben ik degene geweest, die steeds heeft gezegd: laten we ook als toezichthouders naar onszelf kijken. IEDEREEN REALISEERT ZICH DAT HET SNELLER MOET. Dan is er nóg een groep in deze crisis: namelijk wij allen. Wij allen wilden veel geld verdienen op de beurzen, vonden de rente te laag en zochten een hoger rendement. Wij allen zijn de balans tussen risico en rendement uit het oog verloren. Het gevoel is ontstaan dat de bomen tot de hemel groeiden. Met explosieve beurswinsten sinds de tweede helft van de jaren negentig. We zijn dat allemaal als normaal gaan ervaren. De Nederlandsche Bank vond dat je drie keer moest nadenken voordat je een systeembank als ABN AMRO overnam. Toen wij daarvan zeiden dat de overname door een consortium op een vijandige manier een sterk vergroot risico met zich meebracht, antwoordde iedereen: waar heb je het over, dit moet kunnen: shareholders value maximalisatie. Als alles goed gaat, verbiedt men je min of meer om je ergens mee te bemoeien. En als het fout gaat, zeggen ze: hoe heb je het kunnen laten gebeuren. Ik klaag niet. Maar dit is wel de menselijke attitude. Had het toezicht de loop der dingen kunnen veranderen? We hadden best in de gaten dat het businessmodel van banken aan het veranderen was. Dat er door innovaties risico s aan het groeien waren die op enigerlei wijze in de beleidsbeslissingen moesten worden meegenomen. Dat je banken veel risicogeoriënteerder moest managen en sturen. Maar die processen voor wereldwijze harmonisatie van regelgeving daarvoor, duren lang. Als we het Basel II akkoord eerder hadden kunnen sluiten, was de crisis niet zo diep geweest in de financiële sector. Maar Basel II moest wereldwijd uitonderhandeld worden. Daarbij speelden vraagstukken waarmee we nog nooit geconfronteerd waren. Vervolgens moesten allerlei nationale overheden en parlementen zich erover buigen. Ieder land had ook weer eigen problemen en wilde tot een evenwichtige uitkomst komen met amendementen die recht deden aan nationale aspecten. En onderwijl ging de innovatie door. Trek daaruit de les dat we met zijn allen de volgende keer moeten proberen sneller te reageren. Als je een time lag laat ontstaan tussen de innovatie en het onder controle brengen ervan, loop je in die periode te veel risico s. Overigens brengt innovatie per definitie risico s met zich mee. Die kun je met toezicht niet voorkomen. De gebroeders Wright hebben risico s genomen door als eerste met een gemotoriseerd vliegtuig de lucht in te gaan. Daaruit is de vliegtuigindustrie ontstaan die ons additionele welvaart heeft bezorgd. Maar als zij vooraf een licence to fly hadden moeten krijgen, dan had die toezichthouder nee gezegd omdat hij de risico s niet kende. 7

3 Hoe verkort je die time lag? Door discussies in de parlementen en het Basel comité minder lang te laten duren. In dit comité, waarvan ik sinds 2006 voorzitter ben, gaat de besluitvorming overigens al veel vlotter dan voorheen. De crisis is duidelijk een katalysator voor regelgeving. Ook de Europese Commissie komt binnenkort met additionele maatregelen. Iedereen realiseert zich dat het sneller moet, in het besef dat perfectie de vijand is van het goede. Want dan duurt het te lang. PERFECTIE IS DE VIJAND VAN HET GOEDE. Ook Basel II is niet volmaakt. In 2006 hadden we al pressure points in het systeem geïdentificeerd. Zoals het gebrek aan transparantie van ingewikkelde producten, en het te makkelijk van de balans afhalen van producten terwijl de bank toch verantwoordelijk bleef. Ze hadden ook van doen met waarderingen en liquiditeitsmanagement. Maar Basel II moest een keer worden afgerond. Daarom hebben we die onvolkomenheden tijdelijk voor lief genomen, in de wetenschap dat we ze nog moesten aanpakken. Begin januari zijn we naar buiten gekomen met een set aan voorstellen die banken bewuster moeten maken van de risico s. Na consultatie worden de maatregelen dit voorjaar ingevoerd. Zo komen er betere stresstesten. En als toezichthouder geven we meer guidance bij de waardebepaling van producten. Verder gaan we voor gesecuritiseerde producten een hoger kapitaal vragen om aan te houden. We kijken ook of en in welke mate het kapitaal in de bancaire sector niet verder omhoog moet. Het is nu een heel impopulair moment. Zoiets moet je eigenlijk in goede tijden doorvoeren. Een groep experts, onder leiding van oud-imf-topman Jacques de Larosière, komt een dezer weken met een advies over de lessen die uit de kredietcrisis kunnen worden getrokken en over hoe het toezicht kan verbeteren. In de expertgroep zit ook Onno Ruding, voormalig minister van Financiën en oud-bankier. Hij zegt te zijn geraakt door de onvoldoende professionele en alerte aanpak van toezichthouders. Heeft de Nederlandsche Bank voldoende kennis om die genoemde innovatie te volgen? Ik heb eens een discussie gehad met het hoofd van een van de grootste banken ter wereld. Het ging over de vraag of banken niet too big to manage werden. Hij antwoordde: Nee, want wij huren the brightest people in de wereld die de ingewikkeldste problemen kunnen oplossen. We kunnen ze elk bedrag betalen dat nodig 8

4 is. Die geniale mensen blijken nu de zwakke plekken in het stelsel omdat ze de meest geniale dingen verzonnen, zonder zich voldoende te realiseren dat je soms gezond verstand moet gebruiken. Dat laatste is een asset van de toezichthouder. Daarmee kunnen we redelijk uit de voeten omdat wij financiële instellingen naast elkaar zien en er dieper in kijken. Daarnaast hebben toezichthouders een hoge technische kennis nodig om allerlei producten met mathematische modellen te doorgronden. Die kennis moeten we verder opbouwen. Onder meer via scholing van onze toezichthouders, waarbij geleerden uit de gehele wereld betrokken zijn. DIE GENIALE MENSEN BLIJKEN NU DE ZWAKKE PLEKKEN IN HET STELSEL. Waar ik me wel eens zorgen over maak is dat we het in zekere zin met een man en een paardenkop moeten doen. Dan kom ik terug op de schuldvraag. Het is duidelijk dat de samenleving de bureaucratische lasten op de bedrijvensector te groot vond en dat de toezichthouders minder informatie moesten vragen. Dat er eigenlijk minder toezicht nodig moest zijn. Wijzelf zitten in een ombuigingsoperatie van 8% in vier jaar. Onze begrotingen staan onder druk. Een toezichthouder kan zomaar 50% tot 100% meer verdienen in de privésector. Of dat nou de ideale beleidslijn is, gegeven de complexiteit van de financiële sector, daar kun je vraagtekens bij zetten. Bij de Nederlandsche Bank is de actuariële functie onmisbaar geworden, met name in het toezicht op pensioenfondsen en verzekeraars. Waarom zou je als actuaris bij u komen werken als je buiten de deur significant meer kunt verdienen? De salarissen hier blijven natuurlijk heel behoorlijk. Bovendien is er in het leven meer dan geld. Dit is een fantastische organisatie met een uitstekend werkklimaat. Ik verdien heel goed, maar ik kan u verzekeren dat ik in de 26 jaar dat ik hier werk een aantal malen een veelvoud van mijn salaris heb kunnen krijgen en het toch niet gedaan heb. We doen buitengewoon interessant werk. Actuarissen zitten op de eerste rij bij de financiële instellingen. Dit verschaft hen een breed inzicht in de nieuwste nationale en internationale actuariële ontwikkelingen. Ze adviseren die instellingen op hoog management- en directieniveau. Daarbij is niet zozeer het uitvoeren van kwantitatieve analyses en modelbouw het aandachtsgebied, maar de beoordeling en het doorrekenen ervan. Verder weet u dat de Nederlandsche Bank vele internationale banden onderhoudt met onder andere centrale banken, de ECB en het IMF. Daardoor zijn er voor actuarissen volop kansen om ook internationaal te opereren. Tot slot kom ik nog even terug op het salaris. In de privésector wordt dat deels bepaald door de commerciële resultaten van andere bedrijfsonderdelen. Voor je het weet heb je daarover behoorlijke spanningen. Dan werkt bijvoorbeeld de ander niet hard genoeg of volgt hij een verkeerde strategie. Lees De Prooi van Jeroen Smit. Dat soort verstorende elementen in relationele verhoudingen kennen wij niet. Wij werken allemaal aan een gemeenschappelijk doel, aan de publieke taak: een zo n sterk mogelijk financieel stelsel met solide instellingen. (lachend) Als ik actuaris was, zou ik het wel weten. NIET DE BAAS Terug naar de crisis en het toezicht. Wellink stelt dat ook als de toezichthouder voldoende is toegerust om alle innovaties op de voet te volgen, het risico op problemen niet is verdwenen. We zijn niet de baas van een financiële instelling. Je moet met relatief vergaand bewijs komen voordat je kunt zeggen: je mag niet meer. Bij ABN AMRO was het duidelijk dat wij tegen de overname sputterden. Maar als je met de onder toezicht gestelde tot de conclusie komt dat de risico s voldoende gemitigeerd zijn, voor zover de kennis strekt, gaat het gewoon door. Moet dit veranderen? Ik denk het niet. Je moet aanvaarden, hoewel het maatschappelijk steeds moeilijker wordt, dat er banken failliet kunnen gaan. We leven in een economische orde met een ondernemingsrisico. Anders moet je naar een andere economische orde. Een orde waarin een toezichthouder die zich onveilig voelt op de stoel gaat zitten van de bestuurder. Dan worden de risico s minder, maar waarschijnlijk de vooruitgang ook. WE DOEN BUITENGEWOON INTERESSANT WERK. In het crisisgeweld wordt de roep om één Europese toezichthouder op de financiële markten steeds luider. Onlangs heeft de OESO er voor gepleit. Als je naar grotere entiteiten groeit, krijg je ook grotere toezichthouders. Ik denk dat je de sprong naar een Europese toezichthouder moet koppelen aan het moment dat je echte Europese financials hebt. Voor een bank die bijvoorbeeld opereert in twee landen, kun je dat met zijn tweeën wel oplossen. Ik denk wel dat het nu al tijd is om het Europese element in het toezicht te vergroten. Soms is de positie van de nabij betrokken landen zozeer bepaald door nationale overwegingen dat een element erin vanuit een hogere instantie best vruchtbaar kan zijn. Het is mooi om in de Europese context elkaars toezicht te erkennen. Maar het zou prettig zijn als er iets van controle van bovenaf is, getuige het voorbeeld in IJsland. Overigens komt in Europese wetgeving te staan dat de toezichthouders de Europese dimensie in hun beschouwing moeten betrekken. Misschien is het daarnaast goed om, wat ik noem, een kwantumsprong te maken naar een toekomstige Europese toezichthouder. Moet dat in de Europese Centrale bank? Ik denk van 9

5 Daar komt bij dat zo iemand met foutieve voorlichting bezig is. Daarmee bewerkstelligt hij onrust en twijfel, en schaadt hij het vertrouwen dat de samenleving nodig heeft. Ik vraag me af waarom mensen zo vanuit de heup schieten. Er is veel slordigheid, ook bij zogenaamde deskundigen. Een expert moet er goed over nadenken of hij echt een expert is. En als hij dat is, dan moet hij zich als zodanig gedragen. ONAARDIG Ons beleid is erop gericht om heel consistent te communiceren. We zeggen ook dingen die de mensen onaardig in de oren klinken omdat wij denken dat het juist is om ze te zeggen en omdat we niet buigen naar de mode van de dag. Maar de kans dat het waar is, is wél groot. Ik ben bijvoorbeeld de afgelopen jaren altijd wat pessimistischer geweest over de wereldeconomie. Elke twee weken zit ik in Frankfurt en elke maand in Basel. Tussendoor ontmoet ik veel collega s die mij met informatie voeden. Je geloofwaardigheid is weg als je die informatiestroom gaat manipuleren naar wat bijvoorbeeld politiek gunstig ligt. Wij proberen zo objectief mogelijk te zijn. Dan is het jammer dat er ineens foutieve informatie doorheen komt die onzekerheid creëert. niet. Moet het heel dichtbij? Ik weet zeker van wel. We hebben in meerdere landen geleerd dat er een enorm bevruchtende werking kan uitgaan van de samenwerking tussen toezichthouders en centrale banken. IK VRAAG ME AF WAAROM MENSEN ZO VANUIT DE HEUP SCHIETEN. VAN DIK HOUT De kredietcrisis biedt menigeen een ideaal platform om zich op te werpen als deskundige en vervolgens snoeiharde meningen te ventileren. Van dik hout zaagt men planken, is de toon in de media. Met onder andere de Nederlandsche Bank en haar president als dankbaar doelwit. Persoonlijk, zegt de beminnelijke Wellink, wordt hij er niet door geraakt. (lachend) Emotioneel doet het me helemaal niets. Ik wind me er niet over op. We leven in een vrije samenleving waarin iedereen zijn mening mag uiten. Maar als ik zie wat er soms gezegd wordt. Ik las in de krant dat, volgens een expert, de staat de zogeheten toxic assets van ING voor 90% had overgenomen, terwijl de marktwaarde 70% was. Dus was het volgens hem een cadeautje van 20%, ofwel 6 miljard euro. Los van de foute formulering toxic assets, denk ik dan zonder emoties: je moet je schamen. Tenminste, als je een echte expert wilt zijn. Hij is te lui geweest om zich te informeren en erover na te denken, en te begerig om zichzelf te profileren. Zo is er twijfel gezaaid over de back-up faciliteit van de Nederlandse staat voor de gesecuritiseerde hypothekenportefeuille van ING. De overheid zou rommelhypotheken hebben overgenomen over de ruggen van de belastingbetaler en daarbij de aandeelhouders een cadeautje hebben gegeven. Ten eerste zijn het geen rommelhypotheken. 98% was triple A. Bovendien had ING een credit announcement, een buffer, van 15%. Dan moet je zorgvuldig zijn met termen als rommelhypotheek. Minister Bos heeft bij deze faciliteit ontzettend goed gekeken naar de belangen van de belastingbetaler. Dit is overigens niet de eerste zorg van de Nederlandsche Bank. Dat is de gezondheid van de instellingen en het stelsel. In dat lichte spanningsveld kun je beide belangen niet tot de laatste cent definiëren. Bovendien is ook gekeken hoe andere landen het doen. Internationaal opererende ondernemingen moeten namelijk niet in een veel zwaarder kwadrant terechtkomen. Want dan doorbreek je het level playing field op gigantische wijze. Wat dat cadeautje aan aandeelhouders betreft. Als je hen geen enkel perspectief meer biedt, kun je ook geen nieuw kapitaal aantrekken in de private sector. Daardoor blijft de overheid veel langer dan nodig in die banken zitten. De meesten van ons willen dat niet omdat dit de concurrentieverhoudingen doorbreekt. Ook zulke complicerende factoren spelen een rol in dergelijke deals. Allemaal elementen die in dat heup geschiet niet aan de orde komen. 10