Einde van olie-tijdperk komt eerder dan we denken
|
|
- Agnes Vos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Einde van olie-tijdperk komt eerder dan we denken Als er één ding is wat internationale bankiers niet willen horen, dan is het wel dat de tweede Grote Depressie in aantocht is. Maar afgelopen week (april 2005) consulteerde een groep ultraconservatieve financiers uit Zwitserland een gepensioneerde Engelse petroleum-geoloog in Ierland om te vragen naar het einde van de olie-tijd. Zij bezochten Colin Campbell, medeoprichter van het in Londen gevestigde Oil Depletion Analysis Centre (ODAC), omdat hij door en door een insider is van de olie-industrie, geen financiële agenda heeft en het grootste deel van zijn leven heeft doorgebracht met het zoeken naar olie op 3 continenten. Hij was een belangrijke geoloog voor Amoco, vice president van Fina, en werkte voor BP, Texaco, Shell, ChevronTexaco en Exxon in een dozijn verschillende landen. We hoeven ons geen zorgen te maken dat de olie opraakt, dat gaat nog vele jaren duren, zei de natuurkundige uit Oxford in een boodschap die hij zal herhalen aan zakenlui, academici en investerings-deskundigen op een conferentie in Edinburg volgende week. Het probleem is de lange helling naar beneden aan de rechterkant van de productie-piek. Olie en gas domineren ons leven en de toenemende schaarste eraan zal de wereld radicaal en op onvoorspelbare wijze veranderen. Campbell denkt dat de wereldwijde piek van conventionele olie het spul dat wordt geassocieerd met overvloedig spuitende oliebronnen snel nadert, misschien al volgend jaar. Zijn berekeningen zijn gebaseerd op historische en huidige productie-data, gepubliceerde cijfers over voorraden, de vondsten van bedrijven en regeringen, schattingen van voorraden door de US Securities and Exchange Commission, voordrachten van directeuren van oliemaatschappijen en een diepgaande kennis van hoe de olie-industrie werkt. Er zijn tot nu toe ongeveer 994 miljard vaten olie uit de grond gehaald, ongeveer 764 miljard blijven nog over in de bekende productie-velden, en een verdere 142 miljard aan voorraden zijn geclassificeerd als nog te vinden. Als dit zo is, dan zal de globale olie-piek zich volgend jaar manifesteren, zegt hij. Als hij gelijk heeft, dan zal de wereld-productie van olie jaarlijks met 2 à 3 procent dalen en zullen als gevolg daarvan àlle kosten gaan stijgen, van verwarming, landbouw, reizen en handel tot alles wat van plastic is gemaakt. En het geruzie om de olie-voorraden zal heviger worden. Zoals een Amerikaanse analist deze week zei: Zeg maar dag tegen je huidige levensstijl. Maar de voorspelling van Campbell wijkt significant af van optimistischer cijfers. De US Geological Survey (USGS) beweert dat de reserves in 2000 ongeveer 3 triljoen vaten besloegen en dat de productie-piek zich niet eerder dan over 30 jaar zal voordoen. Het Internationaal Energie Agentschap (IEA) gelooft, dat de olie tussen 2013 en 2037 zal pieken en Saoudie Arabië, Koeweit, Irak en Iran, de vier landen met de grootste reserves, maken geen of weinig melding van de vermindering van voorrraden. Ondertussen beweren de oliemaatschappijen die geen publieke aankondigingen doen over hun eigen oliepieken dat er op de lange termijn geen tekort is aan olie en gas. De wereld heeft genoeg bewezen reserves voor 40 jaar en op zijn minst voor 60 jaar aan gas met de huidige consumptie, vertelde BP nog deze week (april 2005). Zeker, de olie-industrie heeft de laatste 150 jaar elk jaar meer geproduceerd dan het voorgaande, en de voorspellingen van olietekorten en piekende olie zijn altijd vals gebleken. Vandaag produceert de industrie zo n 83 miljoen vaten per dag, met grote nieuwe velden in Azerbeidzjan, Angola, Algerije en de Golf van Mexico in het verschiet. Maar het schatten van olievoorraden is een twijfelachtige en politieke zaak. Volgens Campbell rapporteren bedrijven vanwege commerciële redenen maar zelden hun ware uitkomsten, en regeringen die 90% van de reserves bezitten liegen vaak. De meeste officiële cijfers, beweert hij, zijn hoogst onbetrouwbaar: Het schatten van de voorraden is een zaak voor wetenschappers. Er bestaan vele onzekerheden, maar het is zeker niet onmogelijk om een goed idee te krijgen van wat er nog in een olieveld zit. Het rapporteren ervan is echter een politieke daad.
2 Volgens Campbell en andere bronnen uit de olie-industrie vertrouwen de twee meest gebruikte schattingen van de wereld-olie reserves, die van de Oil and Gas Journal en die van BP Statistical Review, op cijfers die door overheden en industrie zijn verstrekt en zij gaan niet na of die juist zijn. Bedrijven onderwaarderen hun nieuwe vondsten om te voldoen aan strenge Amerikaanse beursreglementen, en waarderen ze vervolgens langzamerhand op, zodat hun aandelen omhoog gaan als gevolg van goed nieuws resultaten. Ik geloof niet dat ik vroeger ooit de waarheid heb verteld over de grootte van een prospect. Dat was niet het spelletje, zegt hij. Als we een fonds wilden binnenhalen ten koste van andere inschrijvers in de wereld, dan moesten we wel overdrijven. Het ernstigst is nog wel, dat hij en andere analysten en geologen van wie de meesten jarenlang in de olie-industrie hebben gewerkt de VS beschuldigen van het gebruik van verdachte statistische modellen om wereldvoorraden te berekenen en de OPEC-landen van het drastisch opvijzelen van hun voorraadcijfers in de jaren 80. De schattingen van de OPEC-landen werden in de late jaren 80 systematisch overdreven om een groter stuk van de taart te bemachtigen. De officiële reserves van het Midden-Oosten gingen in 3 jaar tijd met 43% de hoogte in, terwijl er geen enkele belangrijke nieuwe vondst was gedaan, zegt hij. De bestudering van Peak Oil werd altijd beschouwd als giswerk. Het werd niet serieus genomen door de zakenwereld of door regeringen, hoofdzakelijk omdat olie altijd volop beschikbaar en goedkoop was. Maar na de oorlog in Irak, de snelle economische opkomst van China, het broeikaseffect en de recente recordprijzen voor olie is de vraag niet meer òf er een oliepiek komt, maar wannéér die komt. De Amerikaanse regering weet dat de conventionele olie snel opraakt. Volgens een vorig jaar verschenen rapport van het US Office of Petroleum Reserves over onconventionele olie-voorraden: De wereld olie-voorraden raken drie keer zo snel op als ze worden ontdekt. Olie wordt geproduceerd door oude bronnen, maar de reserves worden niet volledig aangevuld. De overblijvende reserves van de individuele olie-maatschappijen kunnen niet anders dan krimpen. De kloof tussen toenemende productie en afnemende nieuwe vondsten kan maar één uitkomst hebben: er zal een practische bevoorradingslimiet worden bereikt en in de toekomst zal aan de vraag naar conventionele olie niet meer kunnen worden voldaan. En verder: Ofschoon er geen overeenkomstige mening is omtrent de datum waarop de olie-productie zal pieken, vertellen voorspellingen door USGS geoloog Les Magoon, de Oil and Gas Journal en anderen, dat de piek zich zal voordoen tussen 2003 en Opmerkelijk daarbij is dat geen ervan een later jaar dan 2020 noemt, hetgeen suggereert dat de wereld veel eerder dan verwacht rekening moet houden met tekorten. Volgens Bill Powers, redacteur van de Canadian Energy Viewpoint Investment Journal, is er onder geologen die de wereld-olievoorraad bestuderen een groeiend geloof dat de productie snel op een onomkeerbare terugval aankoerst. De Amerikaanse regering weigert de werkelijkheid toe te geven. De theorie van dr. Campbell, en van anderen zoals hij, is bezig de overheersende mening te worden. Door de afwezigheid van betrouwbare officiële cijfers wenden geologen en analisten zich tot de grootvader van de olie-piek, M. King Hubbert, een Shell geoloog die al in 1956 met een wiskundig model aantoonde, dat de exploitatie van een olieveld een voorspelbare bell curve vertoont. Deze begint traag, gaat dan stijl omhoog, vervlakt en daalt tenslotte scherp. De grootste en gemakkelijkst te exploiteren velden werden zonder uitzondering gevonden in de vroege dagen van de exploratie, terwijl de kleinere velden werden ontgonnen toen de productie van de grotere velden terugliep. Hij voorspelde nauwkeurig dat de binnenlandse olieproductie in de VS rond 1970 zou pieken, 40 jaar nadat de ontdekkings-piek had plaatsgevonden. Veel olie-analisten nemen het Hubbert peak model nu serieus en de cijfers van de USGS, nationale regeringen en oliemaatschappijen met een flinke korrel zout. Vergelijkbare patronen van ontdekkingsen productie-pieken hebben zich voorgedaan in olievelden over de hele wereld. De eerste Noordzee olievondst was in 1969, de vondsten pieketen in 1973 en het Verenigd Koninkrijk bereikte haar productie-piek in Het Britse gedeelte van het bassin maakt nu een serieuze productieval mee en de Noorse sector is toe aan haar afvlakkingsfase.
3 Andere analisten trekken nu ook de gegevens van de oliemaatschappijen in twijfel. US Wall street energy group Herold heeft afgelopen maand de opgegeven reserves van s werelds toonaangevende oliemaatschappijen vergeleken met hun vondsten en productiecijfers. Herold voorspelt dat de zeven grootste maatschappijen allemaal binnen 4 jaar een productie-terugval te zien zullen geven. Analisten van de Deutsche Bank rapporteren dat de wereldproductie in 2014 zal pieken. Volgens Chris Skrebowski, redacteur van Petroleum Review, een maandelijks magazine van het Energie Instituut in Londen, zijn de conventionele olie-reserves al een jaar wereldwijd met 4-6% aan het afnemen. Hij beweert dat 18 grote olie-producerende landen, inclusief het Verenigd Koninkrijk, en 32 kleinere landen, een dalende productie vertonen. En hij verwacht dat Denemarken, Maleisië, Brunei, China, Mexico en India hun piek allemaal in de komende paar jaar zullen bereiken. Skrebowski zegt: We moeten ons zorgen maken, want we hebben maar weinig tijd en we hebben nog niet eens het punt bereikt waarop we bereid zijn toe te geven dat we een probleem hebben. Regeringen zijn altijd buitensporig optimistisch. Het probleem is dat de piek, die zich volgens mij in 2008 zal voordoen, zich in termen van planning al morgen openbaart. Aan de andere kant wordt een sterke groei verwacht van Equatoriaal Guinea, Sao Tome, Tsjaad en Angola. Waar iedereen het over eens is: de vraag naar olie in de wereld stijgt explosief. Het Internationaal Energie Agentschap, dat nationale cijfers verzamelt en de vraag voorspelt, zegt dat de ontwikkelingslanden de vraag zullen opstuwen met 47% tot 121 miljoen vaten per dag in 2030, en dat de olie-maatschappijen en de olie-producerende landen per jaar zo n 100 miljard dollar dienen te spenderen om aan de vraag te kunnen blijven voldoen. Volgens de IEA steeg de vraag in 2004 sneller dan in enig ander jaar sinds De olie-consumptie van China, die vorig jaar goed was voor een derde van de wereldvraag, groeide met 17% en zal zich naar verwachting de komende 15 jaar verdubbelen tot 10 miljoen vaten per dag dat is de helft van de huidige vraag in de VS. Men verwacht dat de consumptie van India in de komende 5 jaar met 30% zal stijgen. Als de wereldvraag met 2% per jaar blijft stijgen, dan zullen in miljoen vaten per dag nodig zijn, twee keer zoveel als vandaag. En dat, zeggen de meeste geologen, is vrijwel ondenkbaar. Volgens de industriële consultants van IHS Energy is 90% van alle bekende olievelden nu in productie, dus er zullen weinig nieuwe belangrijke vondsten meer worden gedaan. Shell deelde mee dat haar reserves vorig jaar daalden, omdat ze slechts genoeg olie vond om 15-25% van haar productie aan te vullen. BP verklaarde aan de US Stock Exchange dat het in 2004 slechts 89% van haar productie kon vervangen. Bovendien is de olietoevoer in toenemende mate afhankelijk van een paar enorme velden. 10% van alle productie komt van slechts 4 velden en 80% van velden die al voor 1970 werden ontdekt. Zelfs àls men een veld zou ontdekken dat zo groot zou zijn als het Ghawar veld in Saoudie Arabië dat verreweg het grootste in de wereld is en waarvan beweerd wordt dat het nog 125 miljard vaten bevat zou dat slechts 10 jaar aan de wereldvraag kunnen voldoen. Alle belangrijke vondsten zijn in de jaren 60 gedaan, en sindsdien zijn ze geleidelijk afgenomen, met hier en daar een sporadische uitschieter, vertelt Campbell. De hele planeet is nu seismografisch afgestroopt, de geologische kennis is in de laatste 30 jaar enorm toegenomen en het is vrijwel ondenkbaar dat er nog belangrijke velden zullen worden gevonden. Hij geeft toe dat er nog misschien een of twee velden over zijn in Rusland, en meer in Afrika, maar deze zullen weinig invloed hebben op de wereldvoorraad. Onconventionele afzettingen als teerzand en leisteen zullen alleen de productieafname een beetje vertragen. De eerste helft van het olie-tijdperk nadert zijn einde, zegt Campbell. Het duurde 150 jaar en zorgde voor de snelle groei van industrie, transport, handel, landbouw en financieel kapitaal, waardoor de bevolking zesvoudig kon groeien. Nu breekt de tweede helft aan en deze zal worden gekenmerkt door de afname van de beschikbaarheid van olie en alles wat daarvan afhangt, inclusief financieel kapitaal.
4 Dus begrepen de Zwitserse bankiers de ernst van de situatie nadat hij zijn verhaal had gedaan? Er is geen bedrijf op de beurs dat niet stilletjes een inschatting maakt van de beschikbaarheid van energie, zegt Campbell. Maar het is voor bankiers bijna onmogelijk om het te accepteren. Het valt zo buiten hun gedachtenpatroon. Bron: The Guardian, 21 april 2005 originele artikel: Het Einde van de Olie Als de inspanningen van de grootste spelers in de olie-industrie de beste graadmeter zijn voor hun toekomstvisie, neemt u dan het volgende in overweging: de prijs van ruwe olie is sinds 2001 verdubbeld, maar de olie-maatschappijen hebben hun investeringen om nieuwe olievelden te vinden nauwelijks verhoogd. Amerikaanse raffinaderijen opereren op het randje van hun productie-capaciteit, maar sinds 1976 is er geen enkele nieuwe raffinaderij bijgekomen. En de vloot van olietankers is volledig volgeboekt, maar verouderde schepen worden sneller uit de vaart gehaald dan dat er nieuwe bijkomen. Als die aanwijzingen niet genoeg zijn, dan spreekt het volgende nieuws-item uit Saoedie-Arabië boekdelen: op 6 maart 2003 deelde het mede, dat het niet meer kon voldoen aan de productie-vraag naar olie als gevolg van de Irak-oorlog. Hoewel dit bericht grotendeels onopgemerkt bleef, was het van historische betekenis; het betekende, dat er vanaf 2003 in de wereld geen belangrijk olieveld met overcapaciteit meer over was. En terwijl gerenommeerde olie-velden hun maximum productiecapaciteit hebben bereikt, is de productie van nieuwe velden teleurstellend laag. Volgens sommige geologen hebben we wereldwijd 94% van alle beschikbare olie ontdekt. In 1969 voorspelde de vooraanstaande geoloog M.King Hubbert dat een grafiek van de wereldolieproductie over langere periode een bell curve zou laten zien, met een piek omstreeks het jaar Daarna, redeneerde hij, zou de productie omlaag gaan, eerst langzaam, maar dan steeds sneller. Hubbert was niet de eerste de beste: zijn voorspelling in 1956 dat de Amerikaanse olieindustrie in 1970 zou pieken bleek juist. In navolging daarvan heeft Kenneth Deffreys, die in 1958 als jong geoloog naast Hubbert bij Shell werkte, een boek geschreven dat Hubbert s analyses voor iedereen begrijpelijk maakt: Beyond Oil. De prognose? Deffreys twijfelt er niet aan, dat rond 2019 (het jaar waarin volgens Hubbert de wereldolieproductie met 90% zal zijn gedaald) de wereld voor vervangende alternatieven zal hebben gezorgd. Maar hij is alleen maar optimistisch omdat hij gelooft, dat in 2010 de druk zo groot zal zijn dat deze ons dwingt om een nieuwe energiebron aan te boren. Op de korte termijn voorziet hij permanent stijgende olieprijzen die industrietak na industrietak met de rug tegen de muur dwingen. Hij vreest niet alleen voor escalerende olie-oorlogen, maar ook voor massale hongersnood, omdat de huidige wereldbevolking van 6,4 miljard slechts kan overleven dankzij de groene revolutie van de 20 e eeuw, welke ons onder andere de op olie gebaseerde kunstmest en pesticiden bracht. Omdat we 15 jaar geleden hebben verzuimd de nieuwe energie-bronnen en de nieuwe technologieën te ontwikkelen die we nù nodig hebben, zo redeneert hij, kunnen we in de nabije toekomst alleen maar rekenen op dat wat we hebben. In zijn boek onderzoekt hij hoe we zo optimaal gebruik kunnen maken van onze uit de grond gehaalde energie. Deffreys suggereert een come-back van steenkool en nucleaire energie, welke beiden zullen leiden tot hevig protest als gevolg van de ecologische aanslag die dat met zich meebrengt. Maar uiteindelijk zullen we ons moeten verlaten op het gebruik van kolen, wind en kernenergie voor electriciteit en overgaan op hoog efficiënte diesel en hybryde auto s voor ons vervoer, om zo de schaarse overblijvende olie zo lang mogelijk te benutten. De overvloedige energie uit fossiele brandstoffen, zo concludeert Deffreys, was een eenmalig kadootje. Bron: Technology.com, feb 2005
5 originele artikel:
DE PIEK KOMT ERAAN 1
DE PIEK KOMT ERAAN 1 Ook al praat niemand over een naderende oliekrapte, de prijs per vat wil maar niet onder de 100 dollar zakken. Kopers van olie hebben kennelijk iets door wat de rest van ons lijkt
Nadere informatieVoorspellingen Peakoil Nederland. Realisten of doemdenkers?
Voorspellingen Peakoil Nederland Realisten of doemdenkers? Lievelde, Erve Kots, 27 Mei 2009 World Oil Production & Peaking Outlook *Eerste Rapportage Peakoil Nederland met analyse van de toekomstige olieproductie
Nadere informatieOlie crisis? 24 juni 2014
24 juni 2014 Olie crisis? De prijs van olie heeft invloed op financiële markten. Een stijgende olieprijs verhoogt de inflatie en heeft een remmend effect op de economische groei. In de jaren 2006-2011
Nadere informatieDuurzame energie in Japan
Duurzame energie in Japan Rob Stroeks (Project Officer, TWA Tokio) - 8-3-2004 Samenvatting Japan heeft van oudsher weinig natuurlijke energiebronnen. De daarmee samenhangende afhankelijkheid van buitenlandse
Nadere informatieLes Crisis in de olie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Crisis in de olie Werkblad Les Crisis in de olie Werkblad Op zondag 4 november 1973 bestonden er nog geen inline- skates. Hadden ze wel bestaan, dan had je die dag heerlijk
Nadere informatieLesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau
Voor de docent Inhoud In 214 en 215 maakte de olieprijs in de een vrije val: in juli 214 kostte een vat olie nog ruim 1 dollar, in januari 215 nog maar 47 dollar. De prijs is sindsdien wel weer iets gestegen,
Nadere informatieINVINCO BENELUX. Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus
Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus 2 Amper een week geleden viel de stad Mosul in handen van ISIS strijders. ISIS is een geradicaliseerde afsplitsing van Al Qaida. Sindsdien is het allemaal
Nadere informatieMondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN
Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario
Nadere informatieWorld oil production & peaking outlook. Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven
World oil production & peaking outlook Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven Inschattingen olievoorziening complex Gegevens OPEC & Rusland geheim Gegevens moeilijk beschikbaar ($$$) Complex
Nadere informatieWE KUKELEN DE AFGROND IN
Fietsers komen de pont af bij steiger De Ruyterkade, februari 1951 Foto Ben van Meerendonk/Algemeen Hollands Fotopersbureau, collectie IISG, Amsterdam Heeft u wel eens van EROEI gehoord? De meeste mensen
Nadere informatieAfnemend aardolieaanbod voor 2020? De Rode Hoed, 20 januari 2007, Amsterdam
Afnemend aardolieaanbod voor 2020? De Rode Hoed, 20 januari 2007, Amsterdam Het aardolietijdperk 1 vat = 159 liter Peak oil drijvende kracht in energiebeleid? Verwachtingen productie goedkope aardolie
Nadere informatieING Investment Office. Dalende olieprijs. Niets nieuws onder de zon. Door Friso Rengers, Investment Manager van het ING Investment Office
ING Investment Office Publicatiedatum: 6 januari 2015 Dalende olieprijs Niets nieuws onder de zon Door Friso Rengers, Investment Manager van het ING Investment Office Deze analyse schetst de factoren die
Nadere informatieDe evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1
De evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1 September 2006 Eric Raets Portfolio Manager Energy and Cyclical Sectors Active Equity Fund Management KBC Asset Management Inhoud
Nadere informatieDe permanente oliecrisis
De permanente oliecrisis Uitdagingen & oplossingen Stichting Peak Oil Nederland Stichting Peak Oil Nederland Onderzoek naar reserves en productie fossiele brandstoffen, olie in het bijzonder Onderzoek
Nadere informatieGuido Kersten Waar eens de boterbloempjes bloeiden...
15 Guido Kersten Waar eens de boterbloempjes bloeiden... Guido Kersten Kritisch volger van de ruimte, Ooij Altijd was de inrichting van ons land een bijproduct van of ondergeschikt aan de economie, maar
Nadere informatieTariefontwikkeling Energie 08 2015
In dit bericht geeft Ploos Energieverlening (Ploos) haar visie op verschenen nieuwsberichten aangaande ontwikkelingen energietarieven van de afgelopen maand. Het betreft de analyses van verschillende partijen
Nadere informatieDe afnemende vrees voor een Amerikaanse interventie in Syrië zorgde voor lagere olieprijzen. Ten opzichte van vorige week is de prijs 1,7 % gedaald.
Energiemarktanalyse Powerhouse Olie Olie (volgende maand) De afgelopen week waren de ogen van beleggers vooral gericht op een eventuele aanval van de VS op Syrië. Omdat het lijkt dat Obama steeds meer
Nadere informatieD r Thomas Chaize Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n
Analyse Strategie Hulpbronnen Prijsontwikkeling van het vat aardolie sinds een eeuw. Mailing n 3-15 31.10.2004 Dr Thomas Chaize Site : Email & Mailing gratis : http:///mailing%20list/mailinglistfr.htm
Nadere informatieEnergiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie
Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 1 Olie (volgende maand) 11 1 Prijs/vat 9 8 86,48 7 68,12 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week Na een wekenlange daling lijkt de olieprijs
Nadere informatieUSD / 1.16 1.15 1.14 1.13 1.12 1.11
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktprijzen Macro-economie Markten in mineur Afgelopen week De angst voor een wereldwijde economische vertraging is weer toegenomen na een slechte
Nadere informatieDe komende oliecrisis
De komende oliecrisis Marion King Hubbert, oliegeoloog Laten we bij het begin beginnen. Dat is in 1956. Toen hield Marion King Hubbert het eerste piekolieverhaal. Hubbert was een oliegeoloog bij Shell.
Nadere informatieEnergie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030
IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk
Nadere informatieCallon Petroleum Co. TIP 2:
TIP 2: Callon Petroleum Co. Beurs New York Stock Exchange Land Verenigde Staten Ticker Symbol CPE ISIN Code US13123X1028 Sector Energy Independent Oil & Gas Callon Petroleum (CPE) is een Amerikaans bedrijf
Nadere informatieOlie : korte of lange termijn correctie?
Olie : korte of lange termijn correctie? Prijsval We kunnen er niet omheen, de olieprijs kende de voorbije maanden een enorme duikvlucht. In de zomer noteerde een vat ruwe olie in Europa nog 110 USD, midden
Nadere informatieInternationale varkensvleesmarkt 2012-2013
Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieBouwstenen voor een nieuw energiebeleid. De uitdagingen in het energiebeleid. CD&V voorzitter Jo Vandeurzen
Bouwstenen voor een nieuw energiebeleid De uitdagingen in het energiebeleid CD&V voorzitter Jo Vandeurzen CD&V-studiedag, Vlaams Parlement 29 april 2006 Als ik zeg dat onze moderne westerse samenleving
Nadere informatieEnergiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie
Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 12 Olie (volgende maand) 11 Prijs/vat 1 9 8 96,92 76,21 7 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week We zagen de afgelopen ween een lichte
Nadere informatieToch staan we vol achter de keuze om de portefeuille juist te focussen op dit soort activa.
18 december Beste belegger, Direct even een afbeelding van de portefeuille, want we zien daar iets wat we eigenlijk niet zo vaak hebben gezien in de Amerikaanse portefeuille: Op de lopende portefeuille
Nadere informatieOpdrogende bronnen en internationale spanning
Opdrogende bronnen en internationale spanning NW-symposium 2008, Eindhoven, 1 November 2008 Inhoud De vraag naar energie en de menselijke natuur De beschikbaarheid van fossiele brandstoffen Energie, macht
Nadere informatieVeranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken
Veranderingen in de internationale positie van Nederlandse banken De Nederlandse bancaire vorderingen 1 op het buitenland zijn onder invloed van de economische crisis en het uiteenvallen van ABN AMRO tussen
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieDe terugkeer van de lokale gemeenschap
De terugkeer van de lokale gemeenschap Culturele veranderingen door het einde van goedkope olie Er zijn steeds meer signalen op te merken van grote maatschappelijke, menselijke en globale veranderingen
Nadere informatieBanken ondermijnen de toekomst Over de investerings- en financieringspraktijk van banken in fossiele brandstoffen en duurzame energie
Banken ondermijnen de toekomst Over de investerings- en financieringspraktijk van banken in fossiele brandstoffen en duurzame energie Een samenvatting van de bevindingen voor Nederland van een onderzoek
Nadere informatie40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie Olie (volgende maand) 13 1 1 Prijs/vat 9 8 7 6 59,53 47,79 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week De olieprijs lijkt inmiddels bijna in een
Nadere informatie28 november 2015. Onderzoek: Klimaattop Parijs
28 november 2015 Onderzoek: Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek. De uitslag van de
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieBasisles Energietransitie
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Energietransitie Werkblad Basisles Energietransitie Werkblad 1 Wat is energietransitie? 2 Waarom is energietransitie nodig? 3 Leg in je eigen woorden uit wat het Energietransitiemodel
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieDe in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg
ja 1 Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste Laagste Macroeconomisch Licht herstel markten AEX 418.1 402.0 431.7 402.0 USD per EUR 1.085 1.089 1.089 1.083 Olie Brent ($) Front month
Nadere informatieEnergiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 1 Olie (volgende maand) 1 Prijs/vat 9 8 82,4 7 65,54 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week OPEC secretaris-generaal Abdullah al-badri liet
Nadere informatieDe situatie van de wereld olievoorraad
De situatie van de wereld olievoorraad Vrienden, In dit stuk vat ik een groot aantal publicaties samen die ik de afgelopen maanden heb gelezen over het fenomeen Peak Oil. De notie hiervan is dat op enig
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatiePersinformatie. Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen. Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten
Persinformatie Uitdagende marktomgeving biedt ook kansen Nieuwe directievoorzitter wil groei voortzetten Mario Mehren: strategie Wintershall blijkt succesvol 2 juni 2015 Michael Sasse Tel. +49 561 301-3301
Nadere informatieJAARVERSLAG 2007. De doelstellingen van de stichting zoals opgenomen in de statuten zijn als volgt:
JAARVERSLAG 2007 Doelstellingen van de stichting Stichting Peakoil Nederland is als non-profit organisatie opgericht in mei van 2005. Zij is de Nederlandse tak van een internationaal non-profit netwerk
Nadere informatieIntroductie Presentatie aan Bewonersorganisatie. Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen
Introductie Presentatie aan Bewonersorganisatie Milieu en Kortenbos Wat kunnen we zelf doen Wie ben ik? Mijn naam is Graham Degens Ik heb >30 jaar in de olie industrie gewerkt, om olie en gas optimaal
Nadere informatieEnergie en geopolitiek
Energie en geopolitiek Pieter Boot Groningen, 15 juni 2009 Deze presentatie Introductie Internationale energiemarkt Energie voorzieningszekerheid Energie en beleid 1 Introductie Dalende prijzen na juli
Nadere informatieASPO Nederland Nieuwsbrief #2 - juli 2006
1 ASPO Nederland Nieuwsbrief #2 - juli 26 Stichting Peak Oil Nederland, Postbus 156, 11 EB Amsterdam, Telefoon: +31 ()6 4482419 Email: contact@peakoil.nl www.peakoil.nl Olievraag overstijgt aanbod in geheel
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieVorige keer. Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9 449,3 507,8 376,3. USD per EUR 1,101 1,132 1,393 1,053
Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9
Nadere informatieBeursdagboek 18 September 2013.
Beursdagboek 18 September 2013. Volgens Zero Hedge is de consensus 9 miljard tapering. Tijd 08:50 uur. De Bloomberg consensus voor vanavond ziet er zo uit. De markt verwacht dat de Fed haar maandelijkse
Nadere informatieVeel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen
Veel gestelde vragen kwartaalcijfers pensioenfondsen 1. De kwartaalcijfers van de pensioenfondsen zijn negatief. Hoe komt dat? Het algemene beeld is dat het derde kwartaal, en dan in het bijzonder de maand
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieOlie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard
Olie en opkomende markten: Een tweesnijdend zwaard Date : december 29, 2014 De olieprijs stortte dit jaar in elkaar als gevolg van de volatiliteit op de meeste markten en een tijdelijke onbalans tussen
Nadere informatieProductiegroei industrie afgenomen in derde kwartaal
Derde kwartaal 214 groei industrie afgenomen in derde kwartaal Industrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Aardolie-, chemische, rubber- en kunststofproductenindustrie Basismetaal- en metaalproductenindustrie
Nadere informatieElektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto
Elektrische auto stoot evenveel CO 2 uit als gewone auto Bron 1: Elektrische auto s zijn duur en helpen vooralsnog niets. Zet liever in op zuinige auto s, zegt Guus Kroes. 1. De elektrische auto is in
Nadere informatieWederom onrust op de beurs: hoe nu verder?
Wederom onrust op de beurs: hoe nu verder? Net als we vorig jaar meerdere keren hebben gezien, zijn de beurzen wederom bijzonder nerveus en vooral negatief. Op het moment van schrijven noteert de AEX 393
Nadere informatieNIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen
NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen Felix Gruijters Nuon Amsterdam ArenA 12 oktober 2011 1 A convenient truth 44 triljard dollar staat op het spel Die waarde biedt kansen A convenient truth
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieEnergiemarktanalyse voor Groenten & Fruit
Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Marktvisie Macroeconomisch Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 AEX is jaarwinst kwijt. Chinese overheid kan niet voldoende ingrijpen.
Nadere informatieEinde van het olietijdperk in zicht?
Einde van het olietijdperk in zicht? Marion King Hubbert Hubbert peak Olie productie op wereldvlak Olie productie op wereldvlak Verloop van de olieprijs Oliereserves in de wereld Indeling reserves Bewezen
Nadere informatieEconomische prognose IMF voor het GOS
Economische prognose IMF voor het GOS Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen voor de
Nadere informatieBBP Inflatie Lopende rekening Werkloosheid Europa 2,0 0,1 0,8 3,3 2,8 2,1 0,4 0,8 1,0
Prognose IMF voor Midden-Europa en de Balkan Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en in september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen
Nadere informatieVOORSTEL VAN RESOLUTIE. van de heer Eloi Glorieux. betreffende het voorbereiden van Vlaanderen op olie- en gaspieken
Zitting 2008-2009 17 februari 2009 VOORSTEL VAN RESOLUTIE van de heer Eloi Glorieux betreffende het voorbereiden van Vlaanderen op olie- en gaspieken 5345 OPE 2 DAMES EN HEREN, TOELICHTING Algemeen wordt
Nadere informatieExamen HAVO. wiskunde A1,2. tijdvak 1 woensdag 28 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen HAVO 2008 tijdvak 1 woensdag 28 mei 13.30-16.30 uur wiskunde A1,2 Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 21 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen. Voor
Nadere informatieDe economische wereldcrisis
De economische wereldcrisis (9.2) Onderzoeksvraag: Wat waren de oorzaken van de economische wereldcrisis van 1929 en waarom duurde die crisis zo lang? Kenmerkend aspect: De crisis van het wereldkapitalisme.
Nadere informatieHet Midden-Oosten in de wurggreep van energieinvesteringen
90 Het Midden-Oosten in de wurggreep van energieinvesteringen De positie van het Midden-Oosten als energieleverancier is crucialer dan ooit. De vraag naar energie in de wereld is groeiende, maar zal ook
Nadere informatieLEEUWENDEEL VLAAMSE EXPORT NAAR EU-LIDSTATEN
Bijlage ANALYSE EXPORTCIJFERS 2018 op basis van een analyse van Flanders Investment & Trade (FIT) van de in- en uitvoercijfers 2018 van de Nationale Bank van België (NBB). LEEUWENDEEL VLAAMSE EXPORT NAAR
Nadere informatieDe Pensioenkrant. Wilt u ook uw pensioen veilig stellen? Lees verder in de pensioenkrant...
De Pensioenkrant Wilt u ook uw pensioen veilig stellen? Lees verder in de pensioenkrant... Het probleem Levensstandaard behouden wordt moeilijker Uit cijfers van het nationaal instituut voor statistiek
Nadere informatieEnergiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Vorige keer. Chinese overheid grijpt in, Grieken kwakkelen door.
Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Chinese overheid grijpt in, Grieken kwakkelen door. AEX 490,3
Nadere informatieHet aandeel Shell wordt nu erg vaak aangehaald als kooptip vanwege het dividend, maar is dat wel zo? Is er een onderwaardering te vinden.
Risico belegging (op 6 sterren) Hamish Maertens www.succesvolen-veiligbeleggen.com Succesvol én veilig beleggen RAPPORT: SHELL Het aandeel Shell wordt nu erg vaak aangehaald als kooptip vanwege het dividend,
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieOlieprijs en economische groei zijn richtinggevend
, 14.30 uur Update grondstoffen Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend In 2016 werd nog een mooi rendement geboekt met grondstoffen. Kunt u de komende tijd rekenen op goede rendementen op deze
Nadere informatieConjunctuurenquête Technologische industrie. november 2016
Conjunctuurenquête Technologische industrie november 2016 Voorzichtige groei in onzekere markt Het CBS kwam vorige week donderdag naar buiten met het bericht dat de positieve stemming onder ondernemers
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatie40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015
Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit, door Powerhouse Olie Olie (volgende maand) 13 12 11 1 Prijs/vat 9 8 7 6 5 71,2 57,69 1-7-214 1-1-214 1-1-215 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week Week-op-week
Nadere informatieHernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA
Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor
Nadere informatieQE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak?
QE in de eurozone: bezit van de zaak, einde van het vermaak? Komt er QE in de eurozone? Sinds enige maanden wordt er op de financiële markten gezinspeeld op het opkopen van staatsobligaties door de Europese
Nadere informatieArme landen gebaat bij vrije handel
Arme landen gebaat bij vrije handel De armoede in de wereld kan tegen 2015 gehalveerd worden als de rijke landen hun handelsbarrières verlangen en de buitenlandse hulp verhogen. Ook kunnen de arme landen
Nadere informatieTwaalf grafieken over de ernst van de crisis
Twaalf grafieken over de ernst van de crisis 1 Frank Knopers 26-04-2012 1x aanbevolen Voeg toe aan leesplank We hebben een aantal grafieken verzameld die duidelijk maken hoe ernstig de huidige crisis is.
Nadere informatieWORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN
WORLD ENERGY TECHNOLOGY OUTLOOK 2050 (WETO-H2) KERNPUNTEN In het kader van de WETO-H2-studie is een referentieprognose van het wereldenergiesysteem ontwikkeld samen met twee alternatieve scenario's, een
Nadere informatieLes Ons gas raakt op
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring
Nadere informatieSpirit AeroSystems Holdings Inc.
TIP 3: Spirit AeroSystems Holdings Inc. Beurs Land Ticker Symbol ISIN Code Sector New York Stock Exchange Verenigde Staten SPR US8485741099 Industrial Goods - Aerospace/Defense Products & Services Spirit
Nadere informatieKwartaalbericht. 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015. Samenvatting cijfers per 31 december 2014
Kwartaalbericht 4e kwartaal 2014 Den Haag, 30 januari 2015 Samenvatting cijfers per 31 december 2014 Dekkingsgraad: 111,5% Beleidsdekkingsgraad: 112,6% Belegd vermogen: 19,6 miljard Rendement 2014: 27,6%
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieLicht op energie (2013 - november)
PMI index Licht op energie (2013 - november) Macro-economische ontwikkelingen De indicator van Markit voor economische bedrijvigheid in de Eurozone ligt sinds enkele maanden net boven de 50 punten. In
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieEconomische prognose IMF voor het GOS
Economische prognose IMF voor het GOS Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen voor de
Nadere informatieIs er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015
Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015 Jan Luiten van Zanden Universiteit Utrecht Historische kennis van de natuur Dramatische afname biodiversiteit Globio-model: Nl in 2000: 0,63
Nadere informatieBlijvende onrust op de beurs: hoe nu verder?
Blijvende onrust op de beurs: hoe nu verder? Zoals u waarschijnlijk weet, is de beurs nog steeds bijzonder nerveus en vooral negatief. De directe aanleiding is de tegenvallende groei in China waar wij
Nadere informatieNaam : Klas : Datum :
Duurzame ontwikkeling Over duurzame ontwikkeling circuleren inmiddels honderden definities. Vaak wordt de internationaal aanvaarde definitie uit het rapport "Our Common Future" (Brundtland-rapport, 1987)
Nadere informatieBROEIKASEFFECT HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen.
BROEIKASEFFECT Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen. HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Levende wezens hebben energie nodig om te overleven. De energie die het leven op aarde in stand
Nadere informatieM A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2012
M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.
Nadere informatieFutures Trading Commission.
=> We hebben op korte termijn een long positie in USD en een short positie in EUR Over minstens één aspect van de Amerikaanse economie zijn "stieren en beren" het eens: namelijk dat de dollar, de meest
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde A1,2. tijdvak 1 maandag 25 mei 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.
Examen VWO 2009 tijdvak 1 maandag 25 mei 13.30-16.30 uur wiskunde A1,2 Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 84 punten te behalen. Voor
Nadere informatie