INVINCO BENELUX. Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "INVINCO BENELUX. Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus"

Transcriptie

1 Chaos in Irak maakt de oliemarkt bloednerveus

2 2 Amper een week geleden viel de stad Mosul in handen van ISIS strijders. ISIS is een geradicaliseerde afsplitsing van Al Qaida. Sindsdien is het allemaal heel snel gegaan. De eerste ISIO strijders staan al aan de poorten van de hoofdstad Bagdad en waaieren steeds verder uit over het Soenitische Noordwesten van Irak. Een opdeling van het land dreigt. De Verenigde Naties noemen dit een zeer zorgwekkende ontwikkeling en hebben een beroep gedaan op de regering in Bagdad en op het Koerdisch gedeelte van Irak om de handen in een te slaan om de agressie te stoppen. Het heeft weinig geholpen tot nu. Mosul vervult ook een sleutelrol in de olie-industrie van Irak, dat op zijn beurt een prominent lid is van OPEC. Irak is met een productiecapaciteit van 3,65 miljoen vaten per dag na Saoedi Arabië de belangrijkste partij binnen OPEC Irak heeft bewezen reserves van 120 miljard vaten Irak produceert nu 3,34 miljoen vaten per dag Wegvallen van deze productie zou OPEC voor grote problemen plaatsten

3 3 Aan het einde van 2013 kwam OPEC traditiegetrouw bijeen in Wenen. Het onderwerp van gesprek was het dreigende overschot aan olie. Het zag ernaar uit, dat in de loop van 2014 er extra productie op de markt zou komen. Landen als Libië, Irak, Iran en Nigeria, die allemaal te kampen hadden gehad met ernstige verstoringen van de productie hadden snode plannen om in 2014 eindelijk weer op volle kracht te gaan produceren. Daar kwam nog bij, dat voor veel exporteurs van olie de VS als afzetmarkt nagenoeg opgehouden had te bestaan. Dat land produceert 7 à 8 miljoen vaten per dag en kan zodoende bijna volledig in de eigen behoefte voorzien.

4 4 Al deze factoren gekoppeld aan de hoge productie van Saoedi Arabië deed het ergste vermoeden voor De vraag toen was of de Saoedi s bereid waren de productie opnieuw te verlagen. In juni komen de ministers voor energie van de OPEC-landen opnieuw in Wenen bijeen. Nu ligt de tegengestelde vraag op tafel. In mei kwam het Internationaal Energie Agentschap (IEA) in haar maandelijks rapport tot de conclusie dat er in de 2 de helft van 2014 weleens een tekort aan olie kan ontstaan. De beloftes van eind 2013 zijn namelijk niet ingelost. Na een sterke start aan het begin van 2014 is de Libische olieproductie weer geheel terug bij af. Een strijd om de macht in dat land pakt fnuikend uit voor de productie.

5 5 Iran, tenslotte, zit midden in drukke onderhandelingen over de olieboycot. De gesprekken vorderen niet snel. Genoemde problemen zorgen ervoor, dat er 2,5 miljoen vaten per dag minder opgepompt worden dan in december van 2013 verwacht werd. Herstel zit er voorlopig niet in. Aan het einde van het eerste kwartaal lag de productie van OPEC op 29,9 miljoen vaten per dag. Het IEA verwacht in zijn maandelijkse berichtgeving van mei, dat de vraag naar olie in de 2 de helft van het jaar gaat stijgen. Die vraag is vooral te verwachten uit de hoek van de raffinaderijen. Door ondermeer onderhoudswerkzaamheden en stillegging van de productie kwam de vraag in de eerste helft van dit jaar onverwacht laag uit. In de loop van het derde kwartaal zal de situatie bij raffinaderijen weer normaal worden en zal de vraag weer aantrekken. Volgens het IEA moet OPEC daarom in de komende maanden zijn productie opschroeven naar 31 miljoen vaten per dag. Er is feitelijk maar één land ter wereld in staat om zijn productie in korte tijd op te voeren en dat is Saoedi Arabië. Dat land pompt nu dagelijks bijna 10 miljoen vaten per dag op, maar kan naar eigen zeggen de productie desgevraagd naar 12,5 miljoen vaten opstuwen. Of dat ook gaat gebeuren is nog maar de vraag. De Saoedische olieminister Ali Al-Naimi heeft aan de vooravond van de bijeenkomst van OPEC verklaard tevreden te zijn met de huidige balans tussen vraag en aanbod. Het ziet er naar uit, dat de verwachtingen en voorspellingen van de IEA zomaar in de prullenbak zullen belanden. Dat heeft alles te maken met de onvoorspelbare ontwikkelingen. Het centrale gezag in Bagdad verliest snel aan aanzien en macht. De Koerden in het noorden maken gebruik van het geweld in het land om de olie-industrie in hun deel van het land totaal te onttrekken aan het gezag van Bagdad. Ze hebben ook al de belangrijke oliestad Kirkuk ingelijfd. Op zich is dat goed nieuws, want dat verhoogt de zekerheid dat de olie via Koerdistan blijft stromen. De markt schat tot nu toe in, dat het Koerdische leger veel beter in staat is om de ISIS strijders te weerstaan, dan het reguliere Iraakse leger. Dat vertrouwen van de markt is terug te zien aan de ontwikkeling van de prijs van een vat Brentolie. Die schommelt rond een niveau van $ 112 per vat. Dat wijst niet op paniek. Hetzelfde geldt overigens ook voor de prijs van een vat West Texas Intermediate (WTI). Die blijft bewegen tussen een bandbreedte van $ 95 - $105 per vat. Ook hieruit spreekt geen vrees voor een haperende olietoevoer.

6 6 Dat is uiteraard allemaal positief. Maar het geweld in Irak neemt toe en de kans, dat het nog verder gaat toenemen, groeit. De Verenigde Staten en Iran onderhandelen over de voorwaarden, waaronder Iran kan en mag ingrijpen ten behoeve van Bagdad. Een mogelijk ingrijpen van Iran impliceert een verder escaleren van het geweld. De kans, dat de burgeroorlog daarmee een geheel eigen dynamiek krijgt, wordt dan ook groter. De onvoorspelbaarheid van de strijd en het geweld kan voor veel onrust zorgen. Nemen zorgen en onrust op de markten de overhand, dan is een prijs voor een vat WTI van $ 120 niet meer uit te sluiten.

Olie crisis? 24 juni 2014

Olie crisis? 24 juni 2014 24 juni 2014 Olie crisis? De prijs van olie heeft invloed op financiële markten. Een stijgende olieprijs verhoogt de inflatie en heeft een remmend effect op de economische groei. In de jaren 2006-2011

Nadere informatie

47,25 40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015

47,25 40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015 Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie Olie (volgende maand) 13 1 11 1 Prijs/vat 9 8 7 6 5 57,42 47, Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week De olieprijs belandde 3 december op het

Nadere informatie

Energie Monitor juli. Olie: marktontwikkeling en risico s. 3 juli 2014. Economisch Bureau Hans van Cleef

Energie Monitor juli. Olie: marktontwikkeling en risico s. 3 juli 2014. Economisch Bureau Hans van Cleef Energie Monitor juli Economisch Bureau Hans van Cleef Olie: marktontwikkeling en risico s De beperkte invloed van de crisis in Irak op de olieprijs Stabiele tot licht dalende olieprijzen verwacht maar

Nadere informatie

Tariefontwikkeling Energie 08 2015

Tariefontwikkeling Energie 08 2015 In dit bericht geeft Ploos Energieverlening (Ploos) haar visie op verschenen nieuwsberichten aangaande ontwikkelingen energietarieven van de afgelopen maand. Het betreft de analyses van verschillende partijen

Nadere informatie

Examen HAVO - Compex. economie 1

Examen HAVO - Compex. economie 1 economie 1 Examen HAVO - Compex Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 23 mei totale examentijd 2,5 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 19 In dit deel staan de vragen waarbij de computer niet

Nadere informatie

DE PIEK KOMT ERAAN 1

DE PIEK KOMT ERAAN 1 DE PIEK KOMT ERAAN 1 Ook al praat niemand over een naderende oliekrapte, de prijs per vat wil maar niet onder de 100 dollar zakken. Kopers van olie hebben kennelijk iets door wat de rest van ons lijkt

Nadere informatie

ING Investment Office. Dalende olieprijs. Niets nieuws onder de zon. Door Friso Rengers, Investment Manager van het ING Investment Office

ING Investment Office. Dalende olieprijs. Niets nieuws onder de zon. Door Friso Rengers, Investment Manager van het ING Investment Office ING Investment Office Publicatiedatum: 6 januari 2015 Dalende olieprijs Niets nieuws onder de zon Door Friso Rengers, Investment Manager van het ING Investment Office Deze analyse schetst de factoren die

Nadere informatie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 12 Olie (volgende maand) 11 Prijs/vat 1 9 8 96,92 76,21 7 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week We zagen de afgelopen ween een lichte

Nadere informatie

Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie

Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 1 Olie (volgende maand) 1 Prijs/vat 9 8 82,4 7 65,54 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week OPEC secretaris-generaal Abdullah al-badri liet

Nadere informatie

Olie : korte of lange termijn correctie?

Olie : korte of lange termijn correctie? Olie : korte of lange termijn correctie? Prijsval We kunnen er niet omheen, de olieprijs kende de voorbije maanden een enorme duikvlucht. In de zomer noteerde een vat ruwe olie in Europa nog 110 USD, midden

Nadere informatie

Lesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau

Lesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau Voor de docent Inhoud In 214 en 215 maakte de olieprijs in de een vrije val: in juli 214 kostte een vat olie nog ruim 1 dollar, in januari 215 nog maar 47 dollar. De prijs is sindsdien wel weer iets gestegen,

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015

40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015 Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie Olie (volgende maand) 13 1 1 Prijs/vat 9 8 7 6 59,53 47,79 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week De olieprijs lijkt inmiddels bijna in een

Nadere informatie

STEMMING Productiebeperking olie geeft beetje lucht

STEMMING Productiebeperking olie geeft beetje lucht STEMMING Productiebeperking olie geeft beetje lucht AMSTERDAM (Energeia) - Energeia's stemming behandelt achtereenvolgens de prijsontwikkeling op de markt voor olie, steenkool, CO2-emissierechten. aardgas

Nadere informatie

Les Crisis in de olie

Les Crisis in de olie LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Crisis in de olie Werkblad Les Crisis in de olie Werkblad Op zondag 4 november 1973 bestonden er nog geen inline- skates. Hadden ze wel bestaan, dan had je die dag heerlijk

Nadere informatie

3 september 2014. Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten

3 september 2014. Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten 3 september 2014 Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 30.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van

Nadere informatie

Marktanalyse Powerhouse

Marktanalyse Powerhouse Tegengestelde berichten op de oliemarkt. Afgelopen week Tegengestelde berichten op de oliemarkt deze week zorgen dat de prijs nauwelijks is veranderd. De topman van Schlumberger (een grote partij voor

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

De Saoedi s deugen niet, integendeel.

De Saoedi s deugen niet, integendeel. De Saoedi s deugen niet, integendeel. De Saoedi s hebben getracht Poetin om te kopen en bedreigden hem inzake Syrië. Saoedi-Arabië heeft heimelijk geprobeerd om Rusland een niet af te slagen overeenkomst

Nadere informatie

Solidariteitsactie. voor. vluchtelingen. in Syrië. Zondag 22 februari 2015. GC De Wildeman Schoolstraat 15, Herent. Koerdische Maaltijd

Solidariteitsactie. voor. vluchtelingen. in Syrië. Zondag 22 februari 2015. GC De Wildeman Schoolstraat 15, Herent. Koerdische Maaltijd Solidariteitsactie voor vluchtelingen in Syrië Zondag 22 februari 2015 GC De Wildeman Schoolstraat 15, Herent Koerdische Maaltijd korte film en getuigenissen van Syrische vluchtelingen optreden Koerdische

Nadere informatie

World oil production & peaking outlook. Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven

World oil production & peaking outlook. Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven World oil production & peaking outlook Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven Inschattingen olievoorziening complex Gegevens OPEC & Rusland geheim Gegevens moeilijk beschikbaar ($$$) Complex

Nadere informatie

Focus. De Arabische lente

Focus. De Arabische lente De Arabische lente Het klinkt als een sprookje: jonge opstandelingen eisen meer democratie van oude dictaturen en presidenten worden verdreven. Als land na land te maken krijgt met protesten, lijkt het

Nadere informatie

De evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1

De evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1 De evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1 September 2006 Eric Raets Portfolio Manager Energy and Cyclical Sectors Active Equity Fund Management KBC Asset Management Inhoud

Nadere informatie

2017Z14099 Situatie Koerdische regio

2017Z14099 Situatie Koerdische regio 017Z1099 Situatie Koerdische regio nr. Lijst van vragen en antwoorden Vastgesteld (wordt door griffie ingevuld als antwoorden er zijn) De vaste commissie voor Buitenlandse Zaken heeft een aantal vragen

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind september 2017 is 117,8% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Inleiding regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst

Inleiding regeerakkoord Vertrouwen in de toekomst Inleiding regeerakkoord 2017-2021 Vertrouwen in de toekomst Inleiding Mensen in Nederland hebben veel vrijheid. Nederlanders vormen een sterke groep. Iedereen kan proberen om verder te komen in zijn leven.

Nadere informatie

Voorspellingen Peakoil Nederland. Realisten of doemdenkers?

Voorspellingen Peakoil Nederland. Realisten of doemdenkers? Voorspellingen Peakoil Nederland Realisten of doemdenkers? Lievelde, Erve Kots, 27 Mei 2009 World Oil Production & Peaking Outlook *Eerste Rapportage Peakoil Nederland met analyse van de toekomstige olieproductie

Nadere informatie

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk april 2016

Care IS klantbijeenkomst. Hotel Van der Valk april 2016 Care IS klantbijeenkomst Hotel Van der Valk april 2016 Welkom! Wij heten u van harte welkom 2 Programma 19.00 uur - Ontvangst 19.30 uur - Opening 19.40 uur - Impact lage olieprijs 20.00 uur - Pauze 20.10

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Futures Trading Commission.

Futures Trading Commission. => We hebben op korte termijn een long positie in USD en een short positie in EUR Over minstens één aspect van de Amerikaanse economie zijn "stieren en beren" het eens: namelijk dat de dollar, de meest

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Spotgas weer hoger bij uitblijven akkoord Rusland en Oekraïne

Spotgas weer hoger bij uitblijven akkoord Rusland en Oekraïne Spotgas weer hoger bij uitblijven akkoord Rusland en Oekraïne 12 June 2014 Olie Olieprijzen kropen een stukje hoger in de afgelopen week, vooral vanwege speculatie over krimpende voorraden in de Verenigde

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 32 623 Actuele situatie in Noord-Afrika en het Midden-Oosten Nr. 182 LIJST VAN VRAGEN EN ANTWOORDEN Vastgesteld 6 december 2017 De vaste commissie

Nadere informatie

Het Midden-Oosten in de wurggreep van energieinvesteringen

Het Midden-Oosten in de wurggreep van energieinvesteringen 90 Het Midden-Oosten in de wurggreep van energieinvesteringen De positie van het Midden-Oosten als energieleverancier is crucialer dan ooit. De vraag naar energie in de wereld is groeiende, maar zal ook

Nadere informatie

Examen VWO. tijdvak 1 donderdag 27 mei 13.30-16.30 uur

Examen VWO. tijdvak 1 donderdag 27 mei 13.30-16.30 uur Examen VWO 21 tijdvak 1 donderdag 27 mei 13.3-16.3 uur oud programma economie 1 Dit examen bestaat uit 28 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 59 punten te behalen. Voor elk vraagnummer staat hoeveel

Nadere informatie

Vijf Koerdische kunstenaars

Vijf Koerdische kunstenaars ariwan Jalal, zonder titel, olieverf op doek, 0 x 0 cm, 00 Persheng arzandegan, Persian Lily, olieverf op doek, 0 x 0 cm, 00 Suuad Omar, Golf, olieverf op fotopapier, 0 x 0 cm, 00 Araz Hama, Bruine room,

Nadere informatie

Einde van olie-tijdperk komt eerder dan we denken

Einde van olie-tijdperk komt eerder dan we denken Einde van olie-tijdperk komt eerder dan we denken Als er één ding is wat internationale bankiers niet willen horen, dan is het wel dat de tweede Grote Depressie in aantocht is. Maar afgelopen week (april

Nadere informatie

Eindexamen economie vwo 2010 - I

Eindexamen economie vwo 2010 - I Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit

Nadere informatie

Examen HAVO. Economie 1

Examen HAVO. Economie 1 Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

STEMMING Rusland wil praten over productieverlaging: olieprijs veert op

STEMMING Rusland wil praten over productieverlaging: olieprijs veert op STEMMING Rusland wil praten over productieverlaging: olieprijs veert op AMSTERDAM (Energeia) - Energeia's stemming behandelt achtereenvolgens de prijsontwikkeling op de markt voor olie, steenkool, CO2-emissierechten,

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Derde kwartaal juli 2017 t/m 30 september Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Derde kwartaal 2017-1 juli 2017 t/m 30 september 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 113,6% naar 116,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

De Islamitische wereld

De Islamitische wereld AK H 6.1 Een cultuurgebied De Islamitische wereld A) De islamietische wereld is een cultuurgebied > gebaseerd op: overheersende cultuur geschiedenis ligging islamietische > voorbeeld: overheersende cultuur

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

De permanente oliecrisis

De permanente oliecrisis De permanente oliecrisis Uitdagingen & oplossingen Stichting Peak Oil Nederland Stichting Peak Oil Nederland Onderzoek naar reserves en productie fossiele brandstoffen, olie in het bijzonder Onderzoek

Nadere informatie

Bacheloropdracht. Rogier Groot S1203053. Begeleider Aster-x Capital Management J. Stam, MSC. Begeleider Universiteit Twente Dr. R.A.M.G.

Bacheloropdracht. Rogier Groot S1203053. Begeleider Aster-x Capital Management J. Stam, MSC. Begeleider Universiteit Twente Dr. R.A.M.G. Bacheloropdracht Een analyse van de kansen en bedreigingen in Koerdistan voor Aster-X Capital Management B.V. aan de hand van de gebeurtenissen in het jaar 2014 Rogier Groot S1203053 Begeleider Aster-x

Nadere informatie

De Koerden en de herdefiniëring van democratie

De Koerden en de herdefiniëring van democratie 1 De Koerden en de herdefiniëring van democratie Is een ander Midden-Oosten mogelijk? Dr. Joost Jongerden, hoogleraar rurale sociologie in Wageningen; Etty Hillesum Centrum, Deventer, vredesweek 2015,

Nadere informatie

Waarom Islamitische Staat niet zomaar zal opgeven

Waarom Islamitische Staat niet zomaar zal opgeven Waarom Islamitische Staat niet zomaar zal opgeven http://www.elsevier.nl/buitenland/achtergrond/2015/5/waarom-islamitische-staat-niet-zal-opgeven-1768403w/ door Remco Andersen 28 mei 2015 Opnieuw verrast

Nadere informatie

Achor, 31 jaar. Nakisha, 11 jaar

Achor, 31 jaar. Nakisha, 11 jaar Achor, 31 jaar Achor is gevlucht voor de gevechten tussen regerings- en rebellengroepen. Achor is geboren in Darfoer in Soedan, een regio die geteisterd wordt door gewapende conflicten en geweld. Decennialang

Nadere informatie

Gemiddelde hypotheekrentes in 2012 met NHG

Gemiddelde hypotheekrentes in 2012 met NHG rente rente Datum: 2 januari 2013 Terugblik renteontwikkeling 2012: de hypotheekmarkt is dood 2012 was een heel saai jaar. Er waren maar heel weinig wijzigingen in de hypotheekrentes. Je kunt wel zeggen

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Maart 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

De politieke veranderingen van de sjiieten voor en na de Baathpartij

De politieke veranderingen van de sjiieten voor en na de Baathpartij De politieke veranderingen van de sjiieten voor en na de Baathpartij De Sjiieten van Irak Irak is een land dat bestaat uit verschillende etnische en religieuze groeperingen. De Sjiieten vormen 60%, de

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Energie en geopolitiek

Energie en geopolitiek Energie en geopolitiek Pieter Boot Groningen, 15 juni 2009 Deze presentatie Introductie Internationale energiemarkt Energie voorzieningszekerheid Energie en beleid 1 Introductie Dalende prijzen na juli

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag. Den Haag, 26 juni 2008

Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag. Den Haag, 26 juni 2008 Tweede Kamer der Staten-Generaal De heer J. Voordewind Binnenhof 4 Den Haag Den Haag, 26 juni 2008 Dank voor het verslag van uw bezoek begin april aan Noord-Irak dat u mij 10 juni jl. aanbood. Uw reis

Nadere informatie

Opstel Aardrijkskunde Conflicten in Syrie

Opstel Aardrijkskunde Conflicten in Syrie Opstel Aardrijkskunde Conflicten in Syrie Opstel door een scholier 1690 woorden 17 januari 2016 7,6 20 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Conflicten in Syrie mijn onderzoek Syrische bootvluchtelingen,

Nadere informatie

bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie

bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 1 Ton Vink Prima Filosofie Een eerste kennismaking met de filosofie bw Prima Filosofie 2005 09-08-2005 13:47 Pagina 3 Inhoud HOOFDSTUK 1 5 Filosofie is:

Nadere informatie

In dit memorandum worden veel gestelde vragen over olie en de wereldeconomie beantwoord.

In dit memorandum worden veel gestelde vragen over olie en de wereldeconomie beantwoord. CPB Memorandum Sector : Internationale Economie Afdeling/Project : Projectteam MEV25 internationaal Samensteller(s) : Douwe Kingma en Wim Suyker Datum : 17 september 24 Veel gestelde vragen over olie en

Nadere informatie

Dagbericht. Trump leidt gevoelige nederlaag OPEC akkoord vertoont weer scheurtjes Turkse lira - in navolging van seculariteit onder druk

Dagbericht. Trump leidt gevoelige nederlaag OPEC akkoord vertoont weer scheurtjes Turkse lira - in navolging van seculariteit onder druk Marketing communicatie 19 juli 2017 Erdolutie theorie? Dagbericht RaboResearch Global Economics & Markets mr.rabobank.com Teeuwe Mevissen Senior Macro Strategist +31 30 216 9272 521.81 AEX index 1.1515

Nadere informatie

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb

WWW.HOPE-XXL.COM. Mede mogelijk gemaakt door de Iona Stichting en Vos/Abb De meeste mensen in Nederland hebben het goed voor elkaar. We hebben genoeg eten, we hoeven niet bang te zijn voor oorlog en we zijn dan ook tevreden met ons leven. Maar dat is niet overal op de wereld

Nadere informatie

Het dagelijks leven van ons allemaal vindt voor een steeds groter deel plaats in de digitale ruimte. Ook de dreigingen voor de nationale veiligheid

Het dagelijks leven van ons allemaal vindt voor een steeds groter deel plaats in de digitale ruimte. Ook de dreigingen voor de nationale veiligheid Het dagelijks leven van ons allemaal vindt voor een steeds groter deel plaats in de digitale ruimte. Ook de dreigingen voor de nationale veiligheid hebben door digitalisering een andere dynamiek gekregen.

Nadere informatie

Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend

Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend , 14.30 uur Update grondstoffen Olieprijs en economische groei zijn richtinggevend In 2016 werd nog een mooi rendement geboekt met grondstoffen. Kunt u de komende tijd rekenen op goede rendementen op deze

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

INVINCO BENELUX. Goudprijs is alweer op zijn retour. Een crash blijft mogelijk

INVINCO BENELUX. Goudprijs is alweer op zijn retour. Een crash blijft mogelijk Goudprijs is alweer op zijn retour. Een crash blijft mogelijk 2 Wat is het geheim en de essentie van goed beleggen? Je moet anticiperen op de werkelijkheid van morgen en wat die voor gevolgen heeft voor

Nadere informatie

UITWERKING OEFENVRAGEN NEDERLAND EN INDONESIE VIER EEUWEN CONTACT EN BEINVLOEDING GESCHIEDENIS

UITWERKING OEFENVRAGEN NEDERLAND EN INDONESIE VIER EEUWEN CONTACT EN BEINVLOEDING GESCHIEDENIS UITWERKING OEFENVRAGEN NEDERLAND EN INDONESIE VIER EEUWEN CONTACT EN BEINVLOEDING VAK: NIVEAU: GESCHIEDENIS MAVO De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen.

Nadere informatie

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen

Nadere informatie

Jonge werknemers en werkstress: een beknopte weergave van de feiten

Jonge werknemers en werkstress: een beknopte weergave van de feiten Jonge werknemers en werkstress: een beknopte weergave van de feiten Irene Houtman & Ernest de Vroome (TNO) In het kort: Onderzoek naar de ontwikkeling van burn-outklachten en verzuim door psychosociale

Nadere informatie

Eindexamen m&o havo 2008-II

Eindexamen m&o havo 2008-II Opgave 3 Bij deze opgave horen vier informatiebronnen (de informatiebronnen 1 tot en met 4) en een uitwerkbijlage voor de vragen 15 en 16. In informatiebron 1 staan gegevens over de productiecapaciteit

Nadere informatie

De kalifaatkinderen. Even ons geheugen opfrissen.

De kalifaatkinderen. Even ons geheugen opfrissen. 1 De kalifaatkinderen Even ons geheugen opfrissen. Islamitische staat (IS), ook ISIS of Daesh genoemd is een groep gewapende strijders die ontstaan is in de nasleep van de oorlog(en) in Irak. De oorlog

Nadere informatie

Duitse brancheclubs maken zich zorgen om trager groeitempo duurzame energie

Duitse brancheclubs maken zich zorgen om trager groeitempo duurzame energie Duitse brancheclubs maken zich zorgen om trager groeitempo duurzame energie 28 mei 2015 Energeia's stemming behandelt achtereenvolgens de prijsontwikkeling op de markt voor olie, steenkool, CO2-emissierechten,

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus EA Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus EA Den Haag > Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Ministerie van Directie Turfmarkt 147 Den Haag Postbus 20011 2500

Nadere informatie

Nog niet van de olie af

Nog niet van de olie af ING Investment Office Publicatiedatum: 7 juni 2018, 14.30 uur Update grondstoffen: oliespecial Nog niet van de olie af Ruwe olie is nog altijd veruit de belangrijkste grondstof ter wereld. Na de correctie

Nadere informatie

ALTERNATIEVEN 4. OBSTAKELS OP WEG NAAR VREDE 5. HOUDING VAN VS EN EUROPA 6. CONCLUSIE

ALTERNATIEVEN 4. OBSTAKELS OP WEG NAAR VREDE 5. HOUDING VAN VS EN EUROPA 6. CONCLUSIE OPZET LEZING: 1.KORT HISTORISCH OVERZICHT 2. URGENTIE VAN HET VRAAGSTUK 3. TWEE-STATENOPLOSSING EN ALTERNATIEVEN 4. OBSTAKELS OP WEG NAAR VREDE 5. HOUDING VAN VS EN EUROPA 6. CONCLUSIE 1. MANDAATGEBIED

Nadere informatie

25-01-2015, Jaargang 2, Editie 4. Mario Draghi slaagt voor zijn eerste examen

25-01-2015, Jaargang 2, Editie 4. Mario Draghi slaagt voor zijn eerste examen 25-01-2015, Jaargang 2, Editie 4 Mario Draghi slaagt voor zijn eerste examen Het is alweer ruim twee jaar geleden, dat Mario Draghi een verdere verdieping van de crisis in Europa afwendde. Hij deed dat

Nadere informatie

ENERGIE (Olie & Gas)

ENERGIE (Olie & Gas) ASC Sector & Corporate Research 12/01/2016 David Duchi - Energie ENERGIE (Olie & Gas) Komt er een einde aan de grootste olieprijscrash ooit? Samenvatting : De olieprijs zet zijn vrije val verder en noteert

Nadere informatie

Investments. Verontrustende signalen op de oliemarkt. December 2018

Investments. Verontrustende signalen op de oliemarkt. December 2018 Investments December 2018 Verontrustende signalen op de oliemarkt Na heel even boven 80 dollar per vat te zijn gestegen, de eerste keer in meer dan vier jaar, is de prijs van Noordzee-olie (Brent) sinds

Nadere informatie

Verenigde Staten: Je bent goed bezig. Kies nog duidelijker partij voor ofwel de Verenigde Staten, ofwel Bangladesh en Ethiopië!

Verenigde Staten: Je bent goed bezig. Kies nog duidelijker partij voor ofwel de Verenigde Staten, ofwel Bangladesh en Ethiopië! Het klimaat: onder ons gezegd en gezwegen Weer > 3 e graad > lesmateriaal > moderatorkaart Verenigde Staten: Vergeet niet: je bent er vooral voor de mensen van de Verenigde Staten! Zorg er vooral voor

Nadere informatie

De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen

De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen Geschiedenis van de laatste 50 jaar De Iraanse revolutie (1979) en zijn gevolgen Bas Levinsohn 1 Inleiding Overzicht colleges Titel college Thema college Tijdsperiode 1 De Cubaanse rakketencrisis Beslissingen

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog

Nadere informatie

Voor wie er nog mocht aan twijfelen

Voor wie er nog mocht aan twijfelen Voor wie er nog mocht aan twijfelen Ze zijn hier en wij moeten er mee leren leven. Joepie! Intussen zetten de idioten van de EU de nationale regeringen onder druk om de visumplicht voor Turken af te schaffen!

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015 Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2015-1 januari 2015 t/m 31 maart 2015 Samenvatting: dalende euro en dalende rente door monetair beleid De beleidsdekkingsgraad is gedaald

Nadere informatie

Welke effecten zal de eventuele toetreding van Turkije tot de EU hebben voor de EU zelf en voor Turkije?

Welke effecten zal de eventuele toetreding van Turkije tot de EU hebben voor de EU zelf en voor Turkije? Werkstuk door een scholier 1649 woorden 4 januari 2005 6 101 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Vanaf 1 mei 2004 hebben we 10 nieuwe lidstaten van de EU. Deze nieuwe lidstaten zijn voornamelijk

Nadere informatie

De komende oliecrisis

De komende oliecrisis De komende oliecrisis Marion King Hubbert, oliegeoloog Laten we bij het begin beginnen. Dat is in 1956. Toen hield Marion King Hubbert het eerste piekolieverhaal. Hubbert was een oliegeoloog bij Shell.

Nadere informatie

Koerdistan in perspectief van de economische groei en bevolkingsgroei

Koerdistan in perspectief van de economische groei en bevolkingsgroei Koerdistan in perspectief van de economische groei en bevolkingsgroei De directeur van Investment Board for Erbil, de heer Nejat Bapir lichtte op 23-01-2013 tijdens een persconferentie de aard en omvang

Nadere informatie

Aarde, werk van onze handen?

Aarde, werk van onze handen? Stichting Oecumenische Vieringen Eindhoven (SOVE) Aarde, werk van onze handen? Zaterdag 1 november 2014 18.30 uur Toespraak: Rijkdom in onze aarde: bron voor ontwikkeling en conflict: Olie in Zuid-Soedan

Nadere informatie

Antwoorden op de vragen van lid Crone en lid Van Dam (beiden PvdA) over de overname van Orange door T-Mobile

Antwoorden op de vragen van lid Crone en lid Van Dam (beiden PvdA) over de overname van Orange door T-Mobile Aan De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA s-gravenhage Datum Uw kenmerk Ons kenmerk Bijlage(n) 26 oktober 2007 EP/MW / 7124192 Onderwerp Antwoorden op de vragen van

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1

Nadere informatie

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

LTO- minimelkmarktbericht 21 maart 2013, Klaas Johan Osinga

LTO- minimelkmarktbericht 21 maart 2013, Klaas Johan Osinga LTO- minimelkmarktbericht 21 maart 2013, Klaas Johan Osinga Vraag In de laatste zes maanden was er steeds zoveel slecht nieuws over de economische groei, dat dit de consumptiegroei deed stagneren. In de

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Unicef Hoofdstuk 1: Geschiedenis van Unicef Unicef is de Kinderrechtenorganisatie van de Verenigde Naties (VN). De Verenigde Naties zijn een verbond van (bijna) alle landen van de wereld. Deze landen hebben

Nadere informatie

Stichting Mama Alice

Stichting Mama Alice Straatkinderen Je bent thuis een extra zorg want je schoolgeld kan niet betaald worden. Er is geen geld voor eten. s Avonds word je de straat opgestuurd en je mag pas thuis komen als je geld verdiend hebt

Nadere informatie

Examen HAVO. wiskunde A1,2. tijdvak 1 woensdag 28 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage.

Examen HAVO. wiskunde A1,2. tijdvak 1 woensdag 28 mei uur. Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Examen HAVO 2008 tijdvak 1 woensdag 28 mei 13.30-16.30 uur wiskunde A1,2 Bij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Dit examen bestaat uit 21 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 80 punten te behalen. Voor

Nadere informatie

8 Politieke processen: omgaan met macht

8 Politieke processen: omgaan met macht 8 Politieke processen: omgaan met macht Politieke processen: omgaan met macht 3 Inleiding 3 De organisatie: formeel en feitelijk 3 De academische organisatie 5 Tactische hulpmiddelen 5 Voorbereiding 6

Nadere informatie

Vorige keer. Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9 449,3 507,8 376,3. USD per EUR 1,101 1,132 1,393 1,053

Vorige keer. Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9 449,3 507,8 376,3. USD per EUR 1,101 1,132 1,393 1,053 Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie