Opdrogende bronnen en internationale spanning

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Opdrogende bronnen en internationale spanning"

Transcriptie

1 Opdrogende bronnen en internationale spanning NW-symposium 2008, Eindhoven, 1 November 2008

2 Inhoud De vraag naar energie en de menselijke natuur De beschikbaarheid van fossiele brandstoffen Energie, macht en internationale spanning De kosten van onze fossiele samenleving Conclusies voor Nederland

3 Wereldverbruik van energie nog nooit zo hard gestegen als in periode

4 Economische activiteit is onlosmakelijk verbonden met energieconsumptie

5 Onze economie wordt gedreven door ons gedrag, de drang naar meer

6 De beschikbaarheid van fossiele brandstoffen bepaald in 3 stappen Gebruikelijke aanpak: 1.Wat is de winbare hoeveelheid fossiele brandstof? 2.Hoeveel fossiele brandstof produceren we nu? 3. Winbare hoeveelheid delen op de hoeveelheid die we produceren geeft aan hoelang we nog hebben Te vinden op pagina 30 van het Energierapport 2008 van Economische Zaken Wetenschappelijke aanpak: 1.Hoe ziet het verloop van de fossiele brandstofproductie er uit? 2.Wat is de winbare hoeveelheid fossiele brandstof en het daarbij horende theoretische productieverloop? 3.Wanneer kan er niet meer aan de groeiende vraag naar fossiele brandstof worden voldaan?

7 Stap 1: Verloop fossiele brandstofproductie Bron: Mikaël Hook

8 Stap 2: Winbare hoeveelheid kolen Kolendata te vinden bij World Energy Council Enige instituut dat data verzamelt gepubliceerd in Survey of Energy Resources Geen universeel systeem van data verzamelen (elke landelijke werkgroep probeert naar eigen inzicht data te verkrijgen) Data is onvolledig, verouderd en onbetrouwbaar

9 China als voorbeeld onbetrouwbaarheid kolendata China is a major force in world coal, standing in the front rank in terms of reserves, production and consumption. The levels of proved recoverable reserves (as at end-1990), originally provided by the Chinese WEC Member Committee for the 1992 Survey, have been retained for each successive edition. (2007 Survey of Energy Resources, WEC, pag. 38, 2007) Tussen 1992 en 2005 produceerde China 14% van de kolenreserves bekend in 1992!

10 Hoe WEC de verouderde kolenreservedata van China rechtvaardigd It is interesting to note that the same figure (114.5 billion tonnes) for total proved reserves was quoted at the 11th Session of the UN Committee on Sustainable Energy (Geneva, November 2001), in the context of an estimate of 988 billion tonnes for China's coal resources. This reference, in a paper co-authored by Professor Huang Shengchu, a vice-president of the China Coal Information Institute, indicates a degree of continuity in the official assessments of China's coal reserves and supports the retention of the level originally advised by the Chinese WEC Member Committee in (2007 Survey of Energy Resources, WEC, pag. 38, 2007)

11 Waarom het verschil van extreem groot belang is Studie Tao & Li (2007), Northeastern University, uitgaande van miljard ton: Chinese kolenproductiepiek rond 2028 Groene lijn in figuur Studie Zittel & Schindler (2007), EWG, uitgaande van 96.6 miljard ton: Chinese kolenproductiepiek rond 2015 Rode lijn in figuur

12 Stap 2: Theoretische productieverloop van kolen uitgaande van conservatieve reservecijfers Bron: Energy Watch Group, 2007

13 Stap 2: Theoretische productieverloop van fossiele brandstoffen Uitgaande van een logistisch groeimodel (piekstructuur): Wereld aardolieproductie bereikt scherpe piek tussen 2008 en 2018 Robelius F. (2007), Giant Oil Fields and Their Importance for Future Oil Production, Uppsala University, ISBN Wereld aardgasproductie productiepiek bereikt tussen 2025 en 2035 Laherrere J. (2008), Forecasts of natural gas exports to Europe, Workshop Natural Gas Security in Central Europe Kolenproductie raakt op een plateau vanaf 2025 tot 2050 Zittel en Schindler (2007), Coal: Resources and Future Production, Energy Watch Group Paper No.1

14 In de praktijk zien we nu al enorme prijsstijgingen voor alle drie de fossiele brandstoffen

15 Stap 3: Wanneer kan er niet meer aan de groeiende vraag naar kolen worden voldaan?

16 Chinese kolenconsumptie leidt tot verandering van exporteur naar importeur en verdubbeling kolenprijs

17 Een verdere verdubbeling van de kolenprijs in de komende drie jaar ligt in het verschiet Rusland en Zuid-Afrika belangrijkste kolenlanden voor Europa Russische kolenexport zal vanaf 2009 gaan dalen: Groeiende interne vraag Maximalisatie aardgas export Zuid-Afrikaanse kolenexport daalt: Problemen met het uitbreiden van productie Groeiende interne vraag

18 Stap 3: Wanneer kan er niet meer aan de groeiende vraag naar aardgas worden voldaan? Europese import 2007: 216 Miljard kubieke meter 44% van totale consumptie Europese import 2020? 474 Miljard kubieke meter 73% van totale consumptie Is een verdubbeling van de import in 12 jaar tijd mogelijk?

19 Wereldproductie aardolie stijgt al niet meer voldoende om aan de groeiende vraag te voldoen

20 Waarom euro olie: Productiepiek bereikt in 30+ olieproducerende landen Productie tussen 2000 en 2007 van gepiekte landen gedaald met 5 miljoen vaten per dag Sinds 2005 is de productiestijging in andere landen alleen voldoende om stil te blijven staan In 2007 heeft Rusland haar piekproductie bereikt

21 Reden daling productie olievelden Gelukkig daalt de productie langzaam Peak oil dalende ontdekkingen Ontdekkingen dalen sinds jaren 60 Ontdekkingen (vaten): : 447 miljard : 339 miljard : 175 miljard : 114 miljard : 68 miljard Sinds 1986 consumeren we meer olie dan dat we vinden Bron: IHS Energy

22 Productiecapaciteit onconventionele olie kan maar heel langzaam stijgen 30 kilometer 30 kilometer

23 Vooruitblik tot 2020 in gunstig scenario (scenario is geen voorspelling) Source: ASPO Netherlands database

24 Internationale spanning hangt niet samen met productie maar met export Stijgende olieprijs zorgt voor een enorme groei in de welvaart van olieproducerende landen. Stijging inkomsten gecombineerd met lage energieprijs zorgt voor grote olieconsumptiestijging waardoor export koek kleiner wordt Budget van OPEC landen nu gebaseerd op 55 dollar per vat aardolie, Rusland op 70 dollar per vat. OPEC wil olieprijs boven 80 dollar houden en heeft een productieverlaging van 1.5 mb/d aangekondigd per 1 Nov.

25 Model voor aardolie-export van Luis de Sousa (The Oildrum)

26 Internationale spanning bereikt hoogtepunt rond 2010/2012, begin van daling aardolie export

27 De kosten van de fossiele samenleving voor Nederland Prijs aardolie import uit OPEC en Rusland voor Nederland gestegen van 4,2 miljard in 2000 naar 17 miljard in De Nederlandse burger besteedt nu +-10% van haar inkomen aan energie tegen 4% in Verdere prijsstijgingen voor fossiele brandstoffen betekent dat +-20% van het inkomen naar energie gaat binnen vijf jaar. Prijsstijgingen zullen zeer schoksgewijs gaan door economische terugval/opgang. Niet reageren door tijdelijke daling prijs is dodelijk voor welvaart over aantal jaren.

28 Er zijn voldoende alternatieven beschikbaar tegen betaalbare prijs Elektriciteit uit windenergie op land goedkoper dan aardgas bij huidige prijs (windprijs daalt, aardgas stijgt). Transportverschuiving naar elektrisch autotransport is een noodzaak en kan (naast besparingen, openbaar vervoer, fiets). Voor elektrische vervanging personentransport auto zijn minder dan 1500 offshore windmolens of 5 grote elektriciteitscentrales nodig. Uitdaging is opschaling van industrieën die alternatieve energiebronnen maken.

29 Conclusies voor Nederlandse energiebeleid #1 Perceptie van hoe we nu naar energie kijken, in termen van economische rentabiliteit op korte termijn gebaseerd op lage energieprijs, levert grootschalig welvaartsverlies want: Duurzame energie (wind, zon, geothermie etc.) levert: Zekerheid en stabilisering van energieprijs Is op korte termijn goedkoper dan fossiele brandstoffen (voor windenergie op land nu al het geval) Banencreatie in eigen land Welvaartsvergroting in eigen land i.p.v. verschuiving

30 Conclusies voor Nederlandse energiebeleid #2 Veel betere bestudering van het productieverloop van aardolie, aardgas en kolen is essentieel. Studie naar gevolgen veel hogere energieprijzen op samenleving hard nodig. Nederlandse energiebeleid heeft naast output (CO2) doelstellingen ook input (vermindering fossiele brandstofverbruik) doelstellingen nodig. Implementatie duurzame energiebronnen is een economische noodzaak.

31 Bedankt voor uw aandacht

Voorspellingen Peakoil Nederland. Realisten of doemdenkers?

Voorspellingen Peakoil Nederland. Realisten of doemdenkers? Voorspellingen Peakoil Nederland Realisten of doemdenkers? Lievelde, Erve Kots, 27 Mei 2009 World Oil Production & Peaking Outlook *Eerste Rapportage Peakoil Nederland met analyse van de toekomstige olieproductie

Nadere informatie

World oil production & peaking outlook. Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven

World oil production & peaking outlook. Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven World oil production & peaking outlook Bio energie in de industrie, 11 mei 2006, Eindhoven Inschattingen olievoorziening complex Gegevens OPEC & Rusland geheim Gegevens moeilijk beschikbaar ($$$) Complex

Nadere informatie

Afnemend aardolieaanbod voor 2020? De Rode Hoed, 20 januari 2007, Amsterdam

Afnemend aardolieaanbod voor 2020? De Rode Hoed, 20 januari 2007, Amsterdam Afnemend aardolieaanbod voor 2020? De Rode Hoed, 20 januari 2007, Amsterdam Het aardolietijdperk 1 vat = 159 liter Peak oil drijvende kracht in energiebeleid? Verwachtingen productie goedkope aardolie

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Februari 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - April 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen

1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept

Nadere informatie

Energie en geopolitiek

Energie en geopolitiek Energie en geopolitiek Pieter Boot Groningen, 15 juni 2009 Deze presentatie Introductie Internationale energiemarkt Energie voorzieningszekerheid Energie en beleid 1 Introductie Dalende prijzen na juli

Nadere informatie

De nieuwe oliecrisis en overheidsbeleid

De nieuwe oliecrisis en overheidsbeleid De nieuwe oliecrisis en overheidsbeleid De Waag Amsterdam, 24 September 2008 Olie, Gas en Kolenprijzen op ongekende hoogte Waarom zijn we hier vandaag Een discussie te voeren over: 1. Of specifiek beleid

Nadere informatie

De permanente oliecrisis

De permanente oliecrisis De permanente oliecrisis Uitdagingen & oplossingen Stichting Peak Oil Nederland Stichting Peak Oil Nederland Onderzoek naar reserves en productie fossiele brandstoffen, olie in het bijzonder Onderzoek

Nadere informatie

Workshop Scenariodenken 16 oktober uur

Workshop Scenariodenken 16 oktober uur 1 Mobiel zonder olie Workshop Scenariodenken 16 oktober 2008 13-17 uur 2 - Hoge olieprijs - Energievoorzieningszekerheid - Grote gevolgen voor, maar ontbreken kennis en aandacht binnen sector verkeer -

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juli 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Nut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief

Nut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief Nut en noodzaak van schaliegas vanuit energieperspectief Jeroen de Joode Schaliegasbijeenkomst provincie Noord-Brabant s-hertogenbosch, 27 september 2013 www.ecn.nl Hoofdboodschap Rol gas in NL energiesysteem

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services.

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juni 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Biomassa: brood of brandstof?

Biomassa: brood of brandstof? RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - maart 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Augustus 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Augustus 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Augustus 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - september 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Energievoorziening Rotterdam 2025

Energievoorziening Rotterdam 2025 Energievoorziening Rotterdam 2025 Trends Issues Uitdagingen 9/14/2011 www.bollwerk.nl 1 Trends (1) Wereld energiemarkt: onzeker Toenemende druk op steeds schaarsere fossiele bronnen Energieprijzen onvoorspelbaar,

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2014

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2014 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2014 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030

Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 2030 IP/3/661 Brussel, 12 mei 23 Energie, technologie en milieuproblemen: Europees onderzoek schetst somber wereldbeeld in 23 In 23 zal het wereldenergieverbruik verdubbeld zijn; fossiele brandstoffen, voornamelijk

Nadere informatie

Nationale Energieverkenning 2014

Nationale Energieverkenning 2014 Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare

Nadere informatie

60 1-3-2014 1-6-2014 1-9-2014

60 1-3-2014 1-6-2014 1-9-2014 Energiemarktanalyse Powerhouse week 33 voor vakblad Groenten & Fruit Olie 120 Olie (volgende maand) 110 100 102,56 Prijs/vat 90 80 76,76 70 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week De Brent-olieprijs

Nadere informatie

Impact van hogere energieprijzen op energie- en klimaatbeleid. Ton van Dril

Impact van hogere energieprijzen op energie- en klimaatbeleid. Ton van Dril Impact van hogere energieprijzen op energie- en klimaatbeleid Ton van Dril vandril@ecn.nl Vragen: Lossen hoge energieprijzen vanzelf het klimaatprobleem op? Nee Zijn hoge energieprijzen nodig voor een

Nadere informatie

Vorige keer. Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9 449,3 507,8 376,3. USD per EUR 1,101 1,132 1,393 1,053

Vorige keer. Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9 449,3 507,8 376,3. USD per EUR 1,101 1,132 1,393 1,053 Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 462.9

Nadere informatie

Energieprijzen voor enkele energiedragers,

Energieprijzen voor enkele energiedragers, Indicator 13 april 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen

Nadere informatie

Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening:

Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening: Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening: Betaalbaar & betrouwbaar? Robert Harmsen ECN Beleidsstudies COGEN Symposium Zeist 22 oktober 2004 Een blik naar de toekomst (1) Four Futures

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - December 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Oktober 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Oktober 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Oktober 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - december 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

De evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1

De evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1 De evolutie van de olieprijs in de context van de energiemarkten DEEL 1 September 2006 Eric Raets Portfolio Manager Energy and Cyclical Sectors Active Equity Fund Management KBC Asset Management Inhoud

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - juni 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - januari 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft

Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem. Frans Rooijers - directeur CE Delft Energy2050NL Klimaatneutraal energiesysteem Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en

Nadere informatie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Vorige keer. Chinese overheid grijpt in, Grieken kwakkelen door.

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Vorige keer. Chinese overheid grijpt in, Grieken kwakkelen door. Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Chinese overheid grijpt in, Grieken kwakkelen door. AEX 490,3

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - oktober 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - November 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Energieprijzen voor enkele energiedragers,

Energieprijzen voor enkele energiedragers, Indicator 28 mei 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen

Nadere informatie

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg ja 1 Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste Laagste Macroeconomisch Licht herstel markten AEX 418.1 402.0 431.7 402.0 USD per EUR 1.085 1.089 1.089 1.083 Olie Brent ($) Front month

Nadere informatie

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen

Nadere informatie

Les Crisis in de olie

Les Crisis in de olie LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Crisis in de olie Werkblad Les Crisis in de olie Werkblad Op zondag 4 november 1973 bestonden er nog geen inline- skates. Hadden ze wel bestaan, dan had je die dag heerlijk

Nadere informatie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Marktvisie Macroeconomisch Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 AEX is jaarwinst kwijt. Chinese overheid kan niet voldoende ingrijpen.

Nadere informatie

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg ja 1 Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste Laagste Macroeconomisch Rustige periode rond Kerst, licht dalende markten AEX 428.5 428.5 507.8 376.3 USD per EUR 1.091 1.091 1.393 1.053

Nadere informatie

16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013

16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013 16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)

Nadere informatie

Olie crisis? 24 juni 2014

Olie crisis? 24 juni 2014 24 juni 2014 Olie crisis? De prijs van olie heeft invloed op financiële markten. Een stijgende olieprijs verhoogt de inflatie en heeft een remmend effect op de economische groei. In de jaren 2006-2011

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie

Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 12 Olie (volgende maand) 11 Prijs/vat 1 9 8 96,92 76,21 7 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week We zagen de afgelopen ween een lichte

Nadere informatie

Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN

Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Mondiale perspectieven voor energie, technologie en klimaatbeleid voor 2030 KERNPUNTEN Referentiescenario De WETO-studie (World Energy, Technology and climate policy Outlook 2030) bevat een referentiescenario

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - September Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services.

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - September Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - September 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - augustus 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Hernieuwbare Energie na Frans Rooijers - directeur CE Delft

Hernieuwbare Energie na Frans Rooijers - directeur CE Delft Hernieuwbare Energie na 2025 Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Les Ons gas raakt op

Les Ons gas raakt op LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Ons gas raakt op Werkblad Les Ons gas raakt op Werkblad Aardgas bij Slochteren In 1959 deed de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) in opdracht van de regering een proefboring

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Mei 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen

NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen NIVE masterclass Kansen van duurzaam ondernemen Felix Gruijters Nuon Amsterdam ArenA 12 oktober 2011 1 A convenient truth 44 triljard dollar staat op het spel Die waarde biedt kansen A convenient truth

Nadere informatie

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg ja 1 Marktvisie Macroeconomisch Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste Laagste Macro-economie: ECB verlaagt rente naar 0% om inflatie op te stuwen. AEX 444.1 436.0 444.1 398.7 USD per EUR 1.111

Nadere informatie

Mondiale en Europese energie trends Uitdagingen, prioriteiten en kansen

Mondiale en Europese energie trends Uitdagingen, prioriteiten en kansen Mondiale en Europese energie trends Uitdagingen, prioriteiten en kansen 28/09/2015 Kees van der Leun Klimaat raakt al ontwricht bron: John Mason, skepticalscience.com bron: Guardian 2 100% duurzaam? Energie-efficiëntie

Nadere informatie

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg ja 1 Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste Laagste Macroeconomisch Markten handelen omhoog AEX 423.5 418.1 431.7 402.0 USD per EUR 1.089 1.085 1.089 1.083 Olie Brent ($) Front month

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2015 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2012 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Duurzame energie. Een wenked perspectief? 2003-2011 G.P.J. Dijkema, TU Delft, TBM, B.Sc Opleiding Technische Bestuurskunde

Duurzame energie. Een wenked perspectief? 2003-2011 G.P.J. Dijkema, TU Delft, TBM, B.Sc Opleiding Technische Bestuurskunde Duurzame energie Een wenked perspectief? Naar een nieuwe Delta Wet Energie Manifest van 6 politieke partijen 16 maart 2010 Ons land kan en moet voor 2050 helemaal overstappen op hernieuwbare energie, zoals

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - april 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Als de lonen dalen, dalen de loonkosten voor de producent. Hetgeen kan betekenen dat de producent niet overgaat tot mechanisatie/automatisering.

Als de lonen dalen, dalen de loonkosten voor de producent. Hetgeen kan betekenen dat de producent niet overgaat tot mechanisatie/automatisering. Top 100 vragen. De antwoorden! 1 Als de lonen stijgen, stijgen de productiekosten. De producent rekent de hogere productiekosten door in de eindprijs. Daardoor daalt de vraag naar producten. De productie

Nadere informatie

Eindexamen economie vwo 2010 - I

Eindexamen economie vwo 2010 - I Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Een antwoord waaruit

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juli 2016

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juli 2016 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - Juli 2016 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Macro economie. Vooruitblik

Macro economie. Vooruitblik Macro economie Beleggerslopenin2013vooruitopverderherstelvandewereldeconomie,waardoordeAEX14,15% hogerstaatdanaanheteindevan2012.inchinawistmenvooralsnogeenhardelandingte vermijdenenindevszettehethersteldoor.eenvandebelangrijksteindicatoren,deamerikaanse

Nadere informatie

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg

De in deze pdf vermelde gegevens zijn ter informatie en onder voorbehoud van type- en schrijffouten. Afgelopen week daalde de euro flink als gevolg ja 1 Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macroeconomisch Beurzen omhoog door opmerkingen voorzitter ECB AEX 465.5 462.9 507,8 376,3 USD per EUR 1,094 1,101 1,393

Nadere informatie

De afnemende vrees voor een Amerikaanse interventie in Syrië zorgde voor lagere olieprijzen. Ten opzichte van vorige week is de prijs 1,7 % gedaald.

De afnemende vrees voor een Amerikaanse interventie in Syrië zorgde voor lagere olieprijzen. Ten opzichte van vorige week is de prijs 1,7 % gedaald. Energiemarktanalyse Powerhouse Olie Olie (volgende maand) De afgelopen week waren de ogen van beleggers vooral gericht op een eventuele aanval van de VS op Syrië. Omdat het lijkt dat Obama steeds meer

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - februari 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Tariefontwikkeling Energie 08 2015

Tariefontwikkeling Energie 08 2015 In dit bericht geeft Ploos Energieverlening (Ploos) haar visie op verschenen nieuwsberichten aangaande ontwikkelingen energietarieven van de afgelopen maand. Het betreft de analyses van verschillende partijen

Nadere informatie

opkopen van staatsobligaties door Draghi. Gelukkig heeft Oekraïne weer geld over gemaakt. Hierdoor daalde gas flink donderdag.

opkopen van staatsobligaties door Draghi. Gelukkig heeft Oekraïne weer geld over gemaakt. Hierdoor daalde gas flink donderdag. ja 1 Marktvisie Nu Vorige keer Verwachting komende week Hoogste 14/15 Laagste 14/15 Macro- economisch AEX 496.30 499.40 507,8 376,3 USD per EUR 1. 1023 1.0970 1,393 1,053 Olie Brent ($) Front month 49.91

Nadere informatie

Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie

Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse. Olie Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Olie 1 Olie (volgende maand) 1 Prijs/vat 9 8 82,4 7 65,54 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week OPEC secretaris-generaal Abdullah al-badri liet

Nadere informatie

USD / 1.16 1.15 1.14 1.13 1.12 1.11

USD / 1.16 1.15 1.14 1.13 1.12 1.11 Energiemarktanalyse Groenten & Fruit door Powerhouse Marktprijzen Macro-economie Markten in mineur Afgelopen week De angst voor een wereldwijde economische vertraging is weer toegenomen na een slechte

Nadere informatie

Energiemonitor. Recordhoogte olieproductie VS. Economisch Bureau. 8 maart Economisch Bureau: Enabling smart decisions

Energiemonitor. Recordhoogte olieproductie VS. Economisch Bureau. 8 maart Economisch Bureau: Enabling smart decisions Energiemonitor Economisch Bureau Recordhoogte olieproductie VS 8 maart 2018 Hans van Cleef Sr. Energie Econoom Tel: 020 343 4679 hans.van.cleef@nl.abnamro.com VS op afzienbare termijn grootste olieproducent

Nadere informatie

40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015

40 1-7-2014 1-10-2014 1-1-2015 Energiemarktanalyse voor Groenten & Fruit, door Powerhouse Olie Olie (volgende maand) 13 12 11 1 Prijs/vat 9 8 7 6 5 71,2 57,69 1-7-214 1-1-214 1-1-215 Brent (Dollar) Brent (EUR) Afgelopen week Week-op-week

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - november 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort

Prof. Jos Uyttenhove. E21UKort Historisch perspectief 1945-1970 Keerpunten in de jaren 70 oliecrisis en milieu Tsjernobyl (1986) ramp door menselijke fouten Kyoto protocol (1997) (CO 2 en global warming problematiek) Start alternatieven

Nadere informatie

UIT theorie ASAD

UIT theorie ASAD Uitleg theorie AS-AD model. Het AS-AD model is een theoretisch model over de werking van de economie. Het model is een samenvoeging van de theorie van Keynes met de oude klassieke modellen. In verschijningsvorm

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401

Nadere informatie

Lesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau

Lesbrief Voor de docent Voor de leerling Inhoud Inleiding De Nigeriaanse olie-industrie in beeld Opdracht 1 Aardolie in Nigeria Niveau Voor de docent Inhoud In 214 en 215 maakte de olieprijs in de een vrije val: in juli 214 kostte een vat olie nog ruim 1 dollar, in januari 215 nog maar 47 dollar. De prijs is sindsdien wel weer iets gestegen,

Nadere informatie

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2013

M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2013 M A R K T M O N I T O R E N E R G I E - mei 2013 Geachte relatie, Bijgaand ontvangt u de maandelijkse marktmonitor van Energy Services. De Marktmonitor is een maandelijkse uitgave van Energy Services.

Nadere informatie

Energieprijzen voor enkele energiedragers,

Energieprijzen voor enkele energiedragers, Indicator 29 april 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Met name door de sterk toegenomen

Nadere informatie

Energie Marktinformatie 16-12-2014

Energie Marktinformatie 16-12-2014 ja 1 Marktvisie Nu Vorige week Verwachting komende week Hoogste 2014 Laagste 2014 Macroeconomisch Eindejaarsrally blijft uit. AEX 394,1 427,3 431,8 376,3 USD per EUR 1,249 1,232 1,393 1,228 Olie Brent

Nadere informatie

Minder olie, meer CO2? De wisselwerking tussen klimaatverandering en toenemende olieschaarste

Minder olie, meer CO2? De wisselwerking tussen klimaatverandering en toenemende olieschaarste Minder olie, meer CO2? De wisselwerking tussen klimaatverandering en toenemende olieschaarste Stichting Peakoil Nederland, Maart 2008 Auteurs: Rembrandt Koppelaar, Kevin Bisdom, Peter Polder Copyright

Nadere informatie

Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid?

Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid? Naar een duurzame energie huishouding: belofte of mogelijkheid? Luuk Beurskens, ECN Beleidsstudies KIVI NIRIA, Noordscharwoude, 23 september 2008 www.ecn.nl Inleiding ECN/NRG ontwikkelen hoogwaardige kennis

Nadere informatie