De netgeneratiestudent: nieuwe media, nieuw onderwijs

Transcriptie

1

2 De netgeneratiestudent: nieuwe media, nieuw onderwijs Juli 2006 Afstudeerscriptie van Student: Studentnummer: Studierichting: Docentbegeleider: Stagebegeleider: Examendatum: Gijsbert J. Prozee proos.nl Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht drs. Mirko T. Schäfer mw. drs. Yvonne C. de Jong 30 augustus 2006 This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 2.5 License.

3 Dankwoord Graag wil ik de medewerkers van het Interfacultair Instituut voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Studievaardigheden (IVLOS) van de Universiteit Utrecht bedanken waar ik als stagiair gastvrij ben ontvangen. In het bijzonder wil ik de leden van het Expertisecentrum ICT in het Onderwijs en mijn stagebegeleider Yvonne de Jong bedanken voor de plezierige samenwerking en begeleiding. Daarnaast wil ik Mirko Schäfer bedanken voor de waardevolle adviezen en begeleiding gedurende het afstudeertraject. Tot slot wil ik mijn ouders bedanken voor hun niet aflatende en onvoorwaardelijke steun. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 2

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding Context Vragen Hypothese Methode 7 2. Netgeneratie Snel & ongeduldig Leren door doen Resultaatgericht Sociaal & interactief Simultane bezigheden Visueel ingesteld Verbonden & mobiel Oorsprong Trends Historisch perspectief Sturing Technologie Onderwijs Individuele voorkeuren Samengevat Casestudy De spelers Wiki JCU Opzet Verwerkingsopdracht Deelnemers Begeleiding & ondersteuning Technische organisatie Kenmerken van de netgeneratie Evaluatie Utilisatie Waardering van overleg Waardering van samenwerking Positieve ervaringen Negatieve ervaringen Conclusie Referenties Bijlagen (inhoudsopgave) 42 Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 3

5 1. Inleiding Generaties komen en gaan. Onderzoekers houden zich bezig met de vraag waar de ene generatie begint en de andere eindigt en wat die verschillende generaties kenmerkt. Er is belang bij gedegen en goed onderbouwd onderzoek over een bepaalde generatie. Wanneer een generatie opstaat, gaat ze naar school, studeert en bekleedt op termijn functies op de arbeidsmarkt. Hoewel er in het benoemen en classificeren een zekere mate van generalisatie schuilt, kan een algemeen begrip van een generatie zoals een inzicht in kenmerken en voorkeuren gebruikt worden om de levensloop efficiënter in te richten. Scholen kunnen bijvoorbeeld onderwijs beter laten aansluiten; en bedrijven kunnen nieuwe vaardigheden of eigenschappen benutten. Om daadwerkelijk voordeel te hebben, moet een generatie evenwel op tijd worden herkend en bestudeerd. Vooral bij het voorspellen en eerste onderzoek naar een generatie is het bestuderen voornamelijk op trends en verwachtingen gestoeld. Een onderzoek is wellicht makkelijker te richten op de invloeden en/of ontwikkelingen op een groep, dan het onderzoeken van de generatie zelf. Zo lijkt de ontwikkeling van informatie- en communicatietechnologieën (ICT), onder andere door de opkomst van het internet, in een stroomversnelling geraakt en is het interessant om de effecten van deze technologie op onderwijs en studenten in kaart te brengen. Omdat technologie zich voortdurend ontwikkelt, is het relatief eenvoudig om een generatie te omschrijven aan de hand van actuele technologie uit die periode. Sommige auteurs beweren zelfs dat invloed van technologie zo bepalend is dat technologie van vóór een bepaalde generatie door de desbetreffende generatie niet gezien wordt als technologie: for each successive generation technology is only technology if it was invented after they were born. (Alan Kay, in: Hartman, Moskal & Dziuban, 2005, p. 6.2). Hoewel deze zienswijze wellicht niet empirisch is vastgesteld, benadrukt het in zekere zin wel het belang van onderzoek naar de invloed van technologie op een generatie. Deze zienswijze lijkt aan te sluiten bij het technologisch deterministische beeld dat McLuhan in 1964 heeft geschetst over mediatechnologie: dat het de (media)technologie zelf is, haar eigenschappen en karakteristieken, dat bepalend is en niet zozeer datgene dat via het medium wordt verspreid. (McLuhan, 1964). Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 4

6 Een generatie die thans opgroeit met het internet, momenteel naar school gaat en de universiteiten bevolkt of nog nadert is een groep die Howe en Strauss in 1991 aanduidden als de Millennials (Howe & Strauss, 1991). Deze generatie is bekend onder verschillende namen, waar niet echt een eenduidige afspraak over is gemaakt. Zo wordt behalve de aanduiding Millennials onder andere ook gesproken in termen 1 als Net-, Instant-, of Web Generation, Generation Y (volgend op Generation X ) en Echo Boomers. In dit document zal verder worden gesproken in een Nederlandse term: netgeneratie, zoals ook gebruikt door Veen en Jacobs. (Veen & Jacobs, 2004, p. 12). Sommige auteurs noemen niet zozeer een generatie, maar brengen een absolute tweedeling aan in vaardigheden en beleving van ICT. Zo maakt Prensky (2001) onderscheid tussen Digital Immigrants aan de ene kant digital immigrants zijn personen die niet zijn opgegroeid met ICT en het zich op latere leeftijd eigen maken en Digital Natives aan de andere kant, waartoe personen behoren die al vanaf geboorte in aanraking zijn gekomen met de nieuwe technologiën zoals computerspellen en internet, en er daardoor zeer bedreven in zijn of zelfs op fysiologisch niveau zijn veranderd. (Prensky, 2001). In dit document zal een beeld worden geschetst van kenmerken die in de diverse literatuur aan de netgeneratiestudent worden toegekend. Na het presenteren van standpunten zoals deze in de literatuur werden aangetroffen, zullen de verschillende kenmerken in (kritische) beschouwing genomen worden. Het theoretische gedeelte van deze scriptie wordt gevolgd door een praktischer deel, waarin de verschillende kenmerken van de netgeneratie worden onderzocht in relatie met een specifiek softwareplatform. 1.1 Context Deze scriptie komt voort uit een stageopdracht bij het Expertisecentrum ICT in het Onderwijs van de Universiteit Utrecht. Het expertisecentrum wil onderzoeken of er zoals een aantal trendvolgers, onderzoekers en onderwijsmensen beweren inderdaad sprake is van een nieuw type student dat anders leert. Er wordt daarbij ook gezocht naar goede voorbeelden uit de praktijk of bruikbare software. Uit alle informatie wil het expertisecentrum de universiteit adviseren hoe om te gaan met nieuwe studenten, indien inderdaad sprake zou zijn van 1 Bij de diverse gerelateerde aanduidingen van de netgeneratie is bij enkele termen geen bronvermelding geplaatst. In een dergelijk geval was onduidelijk wie als eerste de term heeft bedacht. Er is tevens geen consensus over de te gebruiken terminologie. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 5

7 wezenlijke veranderingen. In het kader van dit onderzoek wordt er in dit document een beeld geschetst en een casestudy besproken. De casestudy draait om de softwaretoepassing MediaWiki, een wiki-systeem. Een wiki-systeem is een internetplatform dat is ontworpen om bezoekers in een samenwerkingsverband aan teksten te laten werken. Een gedetailleerde omschrijving kunt u lezen in paragraaf 4.1. Het expertisecentrum zal in haar eigen rapportage gebruik maken van meerdere casestudies en materiaal dat in de periode na het voltooien van deze afstudeerscriptie wordt gepubliceerd. De conclusies in dit document hoeven niet per definitie overeen te komen met conclusies van het expertisecentrum of het advies aan de universiteit dat het expertisecentrum nog zal formuleren. 1.2 Vragen Dit document behandelt de inzichten en de huidige kennis over de netgeneratie, gezien in relatie tot het onderwijs. Resumerend komen de volgende drie vragen aan de orde, namelijk: 1. Kan er worden gesproken over de netgeneratie? 2. Welke kenmerken en eigenschappen worden er in de literatuur aan de netgeneratie toegedicht? 3. Is MediaWiki (een wiki-systeem) te gebruiken door studenten bij het verwerken van samenwerkingsopdrachten in het universitaire onderwijs van de Universiteit Utrecht? 1.3 Hypothese Ik wil hierop aansluiten, gebaseerd op de eerste resultaten van dit onderzoek en mijn eigen ervaringen de volgende hypothese stellen. Het is mijn verwachting dat MediaWiki te gebruiken is door studenten bij het verwerken van samenwerkingsopdrachten in het universitair onderwijs van de Universiteit Utrecht. Hierbij opmerkend dat het systeem ook gezien zou mogen worden als een opmaat voor een internetapplicatie dat kan worden geïntegreerd met een lokale tekstverwerker. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 6

8 1.4 Methode Bij het verzamelen van informatie is gebruik gemaakt van zoektermen en gezocht in bibliotheken, internet en tijdschriften. De verschillende aanduidingen van de generatie zoals deze eerder in de inleiding zijn genoemd werden gebruikt als zoekterm, maar ook termen die niet zozeer een generatie omschrijven als wel een type mens. Daarbij kan worden gedacht aan de aanduidingen homo zappiens (Veen, 2000, pp. 4-6) of Digital Natives (Prensky, 2001). Er is ook gezocht op auteur, bijvoorbeeld naar publicaties van bekende onderzoekers in het veld, trendvolgers, journalisten of auteurs van commerciële signatuur. Om beter te kunnen reflecteren op het verzamelde materiaal zijn interviews afgenomen van leerlingen uit de vierde en vijfde klas van het vwo (voorbereidend wetenschappelijk onderwijs) van vier middelbare scholen in Utrecht en omgeving. Het gaat in totaal om 33 leerlingen, in groepsinterviews van telkens 4 à 5 vijf leerlingen. Voor het afnemen van interviews is een interviewschema gebruikt. Hoewel niet expliciet in dit document vermeld, zijn de resultaten van de interviews met deze leerlingen gebruikt voor de eigen beeldvorming en als zodanig meegewogen in de reflecties onder hoofdstuk 2. Tevens is op 20 april 2006 een congres 2 bijgewoond waar werd gesproken over educatieve oplossingen voor de netgeneratie. Een van de sprekers was prof. dr. Veen, een van de vooraanstaande experts in Nederland op het gebied van de netgeneratiestudent. Het literatuur-/trendonderzoek is aangevuld met een casestudy, uitgevoerd bij het Junior College Utrecht. Een groep van 24 leerlingen heeft de samenwerking ten behoeve van hun verwerkingsopdracht laten plaatsvinden op een wiki-platform 3 dat in eigen beheer werd opgezet en aangeboden. Bij de evaluatie is uitgegaan van statistieken op basis van logbestanden van de server, overzichten zoals gegenereerd door het wiki-platform zelf en interviews met de leerlingen. Er is gesproken met vijf groepen van drie personen elk volgens een interviewschema. 2 KLIKT T: Educatieve oplossingen voor de netgeneratie, georganiseerd door de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU), te Hilversum. Meer informatie: 3 De gebruikte software is MediaWiki, versie Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 7

9 2. Netgeneratie In de literatuur worden diverse kenmerken van de netgeneratie genoemd. Evenwel zijn niet alle kenmerken even goed onderbouwd. Het is desalniettemin waardevol om de door trendvolgers en onderzoekers geopperde kenmerken in kaart te brengen om zodoende een beter beeld te krijgen van het onderzoeksgebied. Uit de literatuur zijn de volgende kenmerken gedestilleerd: 1. Snel & ongeduldig 2. Leren door doen 3. Resultaatgericht 4. Sociaal & interactief 5. Simultane bezigheden 6. Visueel ingesteld 7. Verbonden & mobiel Per kenmerk wordt steeds eerst een beeld geschetst vanuit de literatuur, waarna een en ander in beschouwing wordt genomen. Sommige kenmerken uit de literatuur zijn samengetrokken. De lijst is zo compact mogelijk gemaakt. Een enkel kenmerk is weggelaten, zoals nieuwe taal, dat door Veen & Jacobs (2004, p. 19) als kenmerk wordt opgevoerd. Het gaat om sms- of MSN-taal 4. Dit is in mijn perceptie geen kenmerk van deze generatie. In de jaren zeventig zijn al afkortingen geïntroduceerd met de opkomst van IRC (Internet Relay Chat) en met de komst van sms is dit verhevigd. Al in 1878 was de combinatie w8 u (voor wacht u ) bekend. (Laurillard, 1878, p. 208). Daarnaast is het mogelijk dat men op latere leeftijd alsnog terugvalt op een meer traditioneel taalgebruik, en in ieder geval dergelijk taalgebruik toepast op teksten in de formele sfeer. In sommige situaties probeert de generatie zichzelf te herstellen (De Haan & Van t Hof, 2006, p. 198). Wat mij betreft is in ieder geval de classificatie taal aan de zware kant. 4 MSN is een afkorting voor Microsoft Network. Met de aanduiding MSN wordt echter doorgaans verwezen naar het programma MSN Messenger, dat gebruikt wordt om via het internet contacten te onderhouden. Sms is een afkorting voor short message service. Via deze dienst worden kleine tekstberichten verzonden van maximaal 160 tekens via de mobiele telefoon. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 8

10 2.1 Snel & ongeduldig De netgeneratie wordt omschreven als een groep die snel werkt, maar ook een hoge snelheid verwacht van anderen. (Oblinger & Oblinger, 2005, p. 2.6). De reactiesnelheid is hoog, of dat nu de reactie op een IM (Instant Message) betreft of handelen in een computerspel. In het uiterste geval heeft een lid van de netgeneratie meer oog voor snelheid, dan voor nauwkeurigheid. (Oblinger & Oblinger, 2005, p. 2.6). Veen en Jacobs (2004) vatten dit kenmerk in een literatuuronderzoek onder de Engelse term twitch speed en noemen daarbij het verschijnsel van het niet-lineaire denken: dat wordt omschreven als het moeilijk kunnen volgen van één verhaal of sequentie, en een daaruit voortvloeiende behoefte om zelf keuzes te maken. Zij gaan zich dan op een hypertekstuele wijze gedragen (Veen & Jacobs, 2004, pp ). Hypertekst, dat koppelingen (ook bekend als hyperlinks) kent naar andere pagina s, waardoor per definitie geen lineaire structuur aanwezig is. Men klikt steeds op een koppeling, waardoor selectief door de informatie gezapt wordt. Het idee dat de netgeneratie sneller is dan andere generaties kan mogelijk een gevolg zijn van een kenmerk dat niet is voorbehouden aan een bepaalde generatie, maar aan een leeftijdsgroep: de jongere, met als eigenschap een onbevangen houding ten opzichte van nieuwe dingen, zoals technologie. Daarbij is het mogelijk dat de vaststelling van snelheid waarvoor in de genoemde literatuur geen onderbouwing, anders dan persoonlijke indrukken aanwezig is in die zin voortkomt uit het gegeven dat nieuwe technologie vaak hogere snelheid mogelijk maakt of ontsluit. Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat bij het kenmerken van de netgeneratie louter eigenschappen van nieuwe technologie worden omschreven. De netgeneratie is wellicht sneller, met de kanttekening dat vanuit het zojuist omschreven perspectief elke opvolgende generatie relatief sneller is, ervan uitgaande dat er altijd sprake is van een zekere technologische ontwikkeling. Het is niet gezegd dat technologische ontwikkeling constant is, maar als het onderwijs rekening houdt met de aard van nieuwe technologie en het tempo van ontwikkelingen, kan mogelijk beter ingeschat worden in welke mate een volgende generatie anders is. Behalve de technologische versnelling mag behalve met attitude, ook rekening gehouden worden met eventuele andere gevolgen rondom het ouderdomsproces. In een rapport naar de deelname en verwachtingen rondom ouderen in het verkeer, werden naast een aantal andere factoren zowel een verslechterde coördinatie en manuele behendigheid, als een afname van reflex- en reactietijden genoemd. (Davidse, 2000, p. 40). Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 9

11 Technologie lijkt een belangrijke rol te spelen. Een van de relatief nieuwe technologieën is het computerspel. Prensky (2001) pleit voor het gebruik van computerspellen in het onderwijs. De geëngageerdheid 5 van een speler in een computerspel, kan leiden tot een hoge betrokkenheid, en dus maximale inzet op een bepaald (onderwijs) doel. Vaak speelt reactievaardigheid een rol in een spel. Mogelijk traint de speler zijn reactievermogen zelfs, hoewel onderzoek zal moeten uitwijzen of de algemene reactievaardigheid van jongeren nu, ten opzichte van jongeren uit een vorige generatie anders is, en of computer games daar verantwoordelijk voor zijn. Prensky (2005, p. 98) refereert aan een onderzoek waarin aangegeven wordt dat de hersenen van jongeren onder invloed van het spelen van computerspellen fysiek veranderen. De hersenen zijn echter zeer complex en zelfs het cholesterolniveau kan mogelijk het brein beïnvloeden (Pendick, 2005). Onderzoek gebaseerd op het longitudinale McArthur project (zie: Pendick, 2004) suggereert dat het oplossen van kruiswoordpuzzels of jongleren hersenmassa kan vergroten. De hersenmassa verkleint weer als de inspannende activiteit wordt gestopt (Pendick & Myers, 2004). Het lijkt mij voorlopig weinig zinvol om het onderwijs te richten op het tijdelijk vergroten van hersenmassa. Hoewel ook Prensky in het midden laat of de samenstelling van de hersenen is veranderd bij digital natives, stelt hij wel dat denkpatronen van de jongere zijn veranderd. Een interessante uitspraak, maar niet bewezen. Als oorzaak van de gestelde veranderingen worden de computerspellen genoemd, wat zowel technologie als nieuwe media is. Het is niet onverstandig om per opleiding of uit te oefenen beroep na te gaan in hoeverre er een belang is bij snelheid of geduldigheid; en of er van het opgroeien alleen, voldoende compensatie kan worden verwacht voor een eventuele nadelig aspect van de netgeneratie. Voor veel beroepen zal een strakke afweging tussen snelheid en nauwkeurigheid worden vereist. Afhankelijk van de in de samenleving existerende eisen moet nauwlettend in de gaten gehouden worden in hoeverre men ongeacht de voorkeuren van de studenten eisen kan (en mag) stellen aan de genoemde eigenschappen. Geen van de bronnen die voor de totstandkoming van dit document zijn geraadpleegd geeft een beeld van de verhoudingen in snelheid tussen generaties, of een exacte meting. In groepsinterviews die hebben plaatsgevonden met leerlingen van vier en vijf vwo is mij opgevallen dat de wenselijkheid van snelheid vooral wordt genoemd op een school waar het netwerk erg traag is. 5 Ook wel immersion (onderdompeling) genoemd. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 10

12 2.2 Leren door doen Het leren door middel van experimenteren, het proefondervindelijk vaststellen hoe iets werkt, wordt als een van de voorkeuren van de netgeneratie genoemd (Brown, 2005, p. 12.6). Windham typeert deze behoefte vanuit haar eigen perspectief als student als volgt: Net Gen learners are not likely to excel in an environment where they are simply handed material and expected to recite it. Instead, most log on to online courses because they despise this traditional format of lecture and regurgitate. Instead, they feel they learn better in an environment where they can teach themselves. With that in mind, the online professor must find ways to offer students a method of exploration and research within the curriculum (Windham, 2005, p. 5.12). Het is echter de vraag in hoeverre het hier een eigenschap betreft van dé netgeneratie. Want, mag een voorkeur als leren door doen, als leerstijl, zomaar als universele voorkeur van een hele generatie worden gekenmerkt? Waarschijnlijker is het, dat er sprake is van een aantal leerstijlen, dat van individu tot individu verschilt. Het is wel denkbaar dat er een verandering is opgetreden in de verhoudingen tussen de diverse leerstijlen, waardoor bijvoorbeeld de groep leerlingen die leren door doen, is toegenomen. Mogelijk zijn er ook nieuwere leerstijlen bijgekomen door de opkomst van digitale middelen (J. D. H.M. Vermunt, personal communication, April 3, 2006). In mijn beleving moet voorkomen worden om één leerstijl aan leerlingen op te dringen. Belangrijk is om aan meer individuele behoeften te kunnen voldoen, waaronder een tegemoetkoming aan leerlingen die graag ervaringsgericht willen werken, zonder het als een universele behoefte te betitelen. Het doen lijkt tevens terug te komen in een andere eigenschap van de netgeneratie. In plaats van zich tegen het maatschappelijke systeem te keren richt de jongere van vandaag zich op een symbiotische relatie met de wereld om hem heen: Instead of rebelling against the existing system or authorities, youth today are quite content with society overall ( ) they tend to deal with concrete problems, which stem from their personal goals, more than with abstract and impersonal aims. (Hartmann, 2003, p. 37), hetgeen een voorkeur voor het praktische (het doen) voor een deel zou kunnen verklaren. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 11

13 2.3 Resultaatgericht Voorvloeiend uit het leren door doen wordt het resultaatgericht werken genoemd. Het zou gekenschetst kunnen worden als met doen iets bereiken. Het citaat van Hartmann (2003) in paragraaf 2.2 lijkt hierop aan te sluiten. Toch is resultaatgerichtheid niet samengevoegd met het kenmerk leren door doen, omdat het eerste een houding betreft en het tweede een leerstijl. Hoewel een (werk)houding van persoon tot persoon kan verschillen, wordt het resultaatgericht werken als een van de eigenschappen van de netgeneratie genoemd, de netgeneratie vraagt zich eerder af hoe ze iets kunnen bouwen dan dat zij de betekenis of werking willen doorgronden. Brown (2005) noemt deze eigenschap in één zin met een actieve leerstijl, waarna tevens de termen ontdekken, exploreren, experimenteren en analyseren worden genoemd. (Brown, 2005, p. 12.6). Analyseren valt echter onder het willen begrijpen of doorgronden van iets, waardoor het een en ander elkaar in dezen opheft. Los van de onderwijspraktijk wordt in een empirisch rapport over de Europese jeugd ook een behoefte tot presteren genoemd: A combination of security and hard work, but also fun and enjoyment, are high up on their agenda (Hartmann, 2003, p. 37). Hartmann geeft aan dat de jongere zich niet richt tegen het systeem, maar op het verwezenlijken van persoonlijke doelen. Europese jongeren hebben een combinatie van hard werken en zekerheid, naast plezier, hoog op de agenda staan. (Hartmann, 2003, p. 37). 2.4 Sociaal & interactief De netgeneratie werkt graag samen (Oblinger & Oblinger, 2005, p ) en hecht een groot belang aan het onderhouden van contacten door middel van bijvoorbeeld instant messaging (IM), waarvan MSN Messenger een voorbeeld is. Talking to buddies online has become the information-age way for teens to hang out and beat back boredom. (Lenhart, Rainie, & Lewis, 2001, p. 3). Deze uitspraak wordt ondersteund met het gegeven dat 74% van de in Amerika ondervraagde tieners gebruik maakte van IM en 48% van mening was dat het internet hun relaties met vrienden verbeterde. (Lenhart, Rainie & Lewis, 2001, p. 3). Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 12

14 In een interview ten behoeve van het Jaarboek ICT en samenleving: de digitale generatie zegt een meisje (16 jaar) dat zij op internet zichzelf kan zijn. (De Haan & Van t Hof, 2006, p. 45) De wijze waarop daarentegen tussen docent en student wordt gecommuniceerd voldoet niet altijd aan de verwachtingen die zij hebben vanuit het privé-gebruik. (Hartman, Moskal & Dziuban, 2005:6.9). In een rapport over de stand van zaken van ICT in het hoger onderwijs geven onderzoekers aan dat; hoewel binnen het onderwijs reeds veel is bereikt op het gebied van ICT, is te constateren dat het gebruik van informatie- en communicatietechnologie voor administratieve doeleinden nog altijd belangrijker wordt gevonden dan het verwezenlijken van onderwijsleerdoelen middels de moderne media, of interactie met de student via deze media (Schoonenboom, Roozen, Sligte, Klein, 2004, p. 12). In dit document zijn de kenmerken sociaal en interactief samengetrokken. De motivatie hierachter ligt in het gegeven dat interactiviteit als functie uit het kenmerk sociaal kan voortkomen, maar interactie met systemen, concepten en contexten (Ramaley & Zia, 2005, p ) niet altijd onder sociale (intermenselijke) interactie kunnen worden geschaard. Interactiviteit kan op verschillende niveaus worden omschreven. Computerprogramma s kunnen interactief zijn, maar er bestaat ook intermenselijke interactie. Dit laatste valt in mijn optiek samen met het kenmerk sociaal, terwijl daarbij het technologische aspect in sommige gevallen als intermediair tussen één of meerdere sociale entiteiten kan worden beschouwd. Toch is het een algemeen aanvaard begrip dat de mens als kuddedier sociale behoeften heeft. De mens neigt naar groepscohesie. Het is voor mij gedurende dit literatuuronderzoek niet vast komen te staan dat de menselijke eigenschap of behoeftigheid hierin sterk is veranderd, anders dan dat nieuwe technologie nieuwe methoden van contact ontsluit en utiliseert. Hierdoor kan het mogelijk lijken alsof de mens zelf interactiever en socialer is geworden, terwijl het ook om technologie kan gaan die een bestaande behoefte bevredigt. 2.5 Simultane bezigheden Het meerdere dingen tegelijk doen, multitasking in het Engels, wordt door velen aangehaald (Veen & Jacobs, 2004, p. 18; Oblinger & Oblinger, 2005; Hartman, Moskal & Dzuiban, 2005, p. 6.4). De netgeneratie schakelt snel van de ene activiteit naar een andere en voert activiteiten Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 13

15 soms ook tegelijkertijd uit (Oblinger & Oblinger, 2005, p. 2.6). Sommigen noemen de netgeneratie continuous multitaskers (Hartman, Moskal & Dziuban, 2005, p. 6.4). Veen en Jacobs geven aan dat het multitasken wel veel concentratie vereist, maar dat een netgeneratie jongere door de parallelle verwerking veel meer informatie kan verwerken dan in de generaties vóór hem gebruikelijk was. (Veen & Jacobs, 2004, p. 18). Ogenschijnlijk is er een relatie tussen het niet-lineair denken en het hebben van meerdere simultane bezigheden. Het uitvoeren van meerdere gelijktijdige taken zou van invloed kunnen zijn op de mate van verdieping per individuele taak. Het is onwaarschijnlijk dat een geëngageerde speler van een computerspel tegelijkertijd een schrijft of IM-conversatie bijhoudt. Wanneer iemand enkel taken heeft die voor een moment kunnen worden gelost, kan makkelijker aan meerdere zaken tegelijkertijd gewerkt worden. Een realistischere voorstelling is bijvoorbeeld het tegelijk spreken van meerdere personen via IM, terwijl ondertussen een geschreven en een cd gebrand gewordt, terwijl tijdens dat alles op de achtergrond een televisieprogramma aanstaat. Deze activiteiten staan dan in een zekere verhouding met het totaal dat aan aandacht kan worden besteed. De taken kunnen gemakkelijker worden gecombineerd, omdat deze niet allemaal volledige en exclusieve aandacht nodig hebben. Een kort moment van aandacht is bijvoorbeeld voldoende. Het is niet op voorhand vast te stellen welke vorm van werken voor een individu de meest efficiënte is, dit zal ook afhangen van persoonlijke behoeften. Het is van het moment, type leertaak, medewerkers of omgeving afhankelijk. Zo werd mij in groepsinterviews met leerlingen uit 4 en 5 vwo duidelijk dat er grote verschillen tussen leerlingen kunnen bestaan. Sommige leerlingen gaven aan geen moeite te hebben met studeren met muziek op de achtergrond, terwijl andere leerlingen de voorkeur aan volledige stilte gaven om zich te kunnen concentreren. Een aantal leerlingen verduidelijkte dat zij doorgaans wel multitasken, maar dit bij een belangrijke taak zoals studeren niet vol kunnen houden. De taak wordt daardoor onmogelijk of loopt vertraging op. Het simultaan uitvoeren van taken kan zowel een positief als negatief effect hebben en hoeft dus niet per definitie altijd positief te zijn. Wat mij tevens bezighoudt is de vraag in hoeverre het in het geval van multitasken gaat om een kenmerk van de netgeneratie, dan wel een kenmerk van nieuwe technologie. Het zou kunnen gaan om een ontsluiting van mogelijkheden om meer en beter te multitasken door technische ontwikkelingen op dit gebied. In dat geval profiteert de mens over de breedte van alle existerende generaties van dit fenomeen. Het afwijkende beeld van de jongere zou dan Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 14

16 moeten worden verklaard door het gegeven dat zij opgroeien met de technologie, waardoor zij het zich gemakkelijker eigen hebben gemaakt. Ook de omschrijving van de jeugd, in paragraaf 2.1, zou hiertoe een bijdrage kunnen leveren. Echter, of er nu gesproken wordt over een generatiespecifieke eigenschap of niet, het wordt beweerd dat de netgeneratie gemakkelijker meerdere dingen tegelijk doet. Empirisch bewijsmateriaal ontbreekt echter, en ook onderzoek naar de invloed van multitasken op leerstijlen is niet voorhanden (J. D. H.M. Vermunt, personal communication, April 3, 2006). Een dergelijk onderzoek zou zeker wenselijk zijn, omdat de inrichting van het onderwijs als gesproken wordt over een tegemoetkoming naar de student vooral op de individuele leerstijlen is gericht. In dat kader is het belangrijk te achterhalen of er digitale didactiek en leerstijlen aanwezig zijn, vanuit onder andere de in deze paragraaf omschreven eigenschap. 2.6 Visueel ingesteld Oblinger en Oblinger (2005) geven aan dat de netgeneratie intuïtief is ingesteld om visueel te communiceren, en die vaardigheid mogelijk voortkomt uit hun ervaringen met computerspellen. (Oblinger & Oblinger, 2005, p. 2.5). Deze voorkeur voor visueel communiceren zou in het onderwijs tot gevolg kunnen hebben dat een leesopdracht slecht of in het geheel niet uitgevoerd wordt. De netgeneratie voelt zich comfortabel in een afbeeldingrijke leesomgeving en weigert om grote lappen tekst te lezen: In a study that altered instructions from a text based step-by-step approach to one that used a graphic layout, refusals to do the assignment dropped and post-test scores increased. (Oblinger & Oblinger, 2005, p. 2.7). Het intuïtieve aspect aan de visuele voorkeur wordt verklaard door het gegeven dat het wereldbeeld van jongeren ook visueel wordt gevormd: er is een overvloed aan informatie dat in multimediale vorm wordt gepresenteerd. (Windham, 2005, p. 5.9). Sinds het eind van de jaren zeventig is, naar aanleiding van klinisch onderzoek naar leerstijlen bij rekenkundige problemen, meer aandacht voor de degree of visuality in cognitieve processen. (Kozhevnikov, Hegarty & Mayer, 2002, p. 50). Individuen met een relatief grote visuele voorkeur worden visualizers genoemd. Hierbij worden visualizers omschreven als those individuals who rely primarily on imagery processes when attempting to perform cognitive tasks (Kozhevnikov, Hegarty & Mayer, 2002, p. 47) en verbalizers als een groep met een in verhouding lagere degree of visuality. De verbalizers worden gekenmerkt als Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 15

17 individuen met een behoefte tot het verwerken van informatie op een meer verbaallogische wijze. (Kozhevnikov, Hegarty & Mayer, 2002, p. 47). In de jaren tachtig werd onder andere gezocht naar de verhoudingen tussen visueel- en verbaalgerichte studenten aan de Open Universiteit. (Vermunt, 1992). Nieuw onderzoek is noodzakelijk om vast te stellen of deze verhouding tussen visualizers en verbalizers in de nu studerende netgeneratie momenteel anders is en of er wellicht sprake is van nieuwe leerstijlen als gevolg van technologie. (J. D. H. M. Vermunt, personal communication, April 3, 2006) Het is belangrijk te realiseren dat er verschillen kunnen zijn tussen leerlingen met betrekking tot de persoonlijke voorkeur voor afbeelding of tekst. Zo werd er zeer divers gereageerd door leerlingen uit 4 en 5 vwo op de vraag hoe zij zich laten leiden door een tekst. Voor schoolse taken werd overwegend gekozen voor het kijken naar kopjes of het gebruik van de zoekfunctie. Plaatjes en bewegende delen leiden volgens sommige leerlingen alleen maar af. Kortom, ook in deze paragraaf mag niet gesproken worden over een universele eigenschap. 2.7 Verbonden & mobiel De netgeneratie is mobiel, voorzien van communicatietechnologie om op verschillende plaatsen in verbinding te staan met onder andere hun sociale kring. Mobiel bellen is geen luxe. Voor de netgeneratie die denkt en functioneert in netwerken van vrienden, familie en collega s is het even vanzelfsprekend als water uit de kraan (Veen & Jacobs, 2004, p. 17). Verschillende onderzoeken wijzen erop dat het gebruik van de mobiele telefoon gemeengoed is geworden. Uit een onderzoek onder Amerikaanse studenten bleek bijvoorbeeld 82% van de ondervraagden over een mobiele telefoon te beschikken (Kvavik, 2005, p. 7.3), terwijl in Italië dat percentage wellicht hoger uit zou kunnen komen, 53 miljoen toestellen op een bevolking van 57 miljoen (Fortunati, 2003, p. 239), wat neerkomt op circa 93% indien wordt uitgegaan van één mobiele telefoon per ingezetene. In een onderzoek op Europees niveau werd de attitude van Noord-Europeanen ten opzichte van mobiele telefoons als volgt omschreven: In Northern Europe the mobile phone tends to be seen as indispensable or even as simply an extension of one s body (Hartmann, 2003, p. 38) en in een literatuuronderzoek naar nieuwe geletterdheid van Veen en Jacobs (2004) refereren zij aan een statistisch onderzoek van het SCP/CBS uit 2001, waaruit blijkt dat onder Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 16

18 jongeren tussen de 12 en 18 jaar een percentage van 95% op dat moment de beschikking had over een mobiele telefoon. (Veen & Jacobs, 2004, p. 17). Cijfers uit 2005 (Kvavik, 2005, p. 7.3) onder Amerikaanse studenten, blijken lager uit te vallen dan Europese cijfers uit 2001 (SPC/CBS in: Veen & Jacobs, 2004, p. 17). Hoewel het demografisch gebruik kan verschillen zijn het indrukwekkende cijfers. Men dient de saturatie van de markt echter niet zomaar te verbinden aan een manier van leren, of een behoefte in het onderwijs. Het is maar de vraag in hoeverre de draadloze technologie buiten het persoonlijke gebruik het leren beïnvloed. Behalve de mobiele telefoon kunnen ook laptops of personal digital assistants (PDA s) steeds vaker en op een toenemend aantal locaties via draadloze technologie verbonden worden met het internet en dit zou veranderingen in de collegezaal teweeg kunnen brengen: For centuries, being a university student has meant carrying writing instruments to class for the purpose of transcribing words spoken or written by a teacher. This basic model may change in the next fifteen to twenty-five years, as many students carry powerful handheld or laptop electronic devices in addition to or instead of paper notebooks and pens or pencils (Bimber et al., 2002, p. 3). Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 17

19 3. Oorsprong Teneinde het fenomeen netgeneratie beter te kunnen begrijpen dient behalve een beschrijving uit de literatuur, ook ingegaan te worden op datgene dat de netgeneratie gemaakt heeft. Een van de vragen uit de inleiding heeft betrekking op de juistheid van de term en met behulp van de paragrafen in dit hoofdstuk wordt een begin gemaakt met het beantwoorden van die vraag. 3.1 Trends In de literatuurstudie zijn geen bronnen aangetroffen die de geïndiceerde eigenschap(pen) van de netgeneratiestudent volledig onderbouwen. De kenmerken zijn bijvoorbeeld opgetekend uit een verwachting, de persoonlijke indrukken van de auteur, of het volume van gebruik van een bepaalde technologie. De wetenschappelijke waarde buiten beschouwing gelaten, is er een invloed van trends op de richting van onze maatschappij en het onderwijs. Een maatschappelijke verwachting op het inspelen van onderwijs op technologie en het voor waarheid aannemen van eigenschappen van de netgeneratie, verplichten tot veranderingen. Er is stevige kritiek op dit gegeven, zo schrijft Mattelart (2003): Bestsellers on the promised future society announce that we are entering an era of optimism, and any attitude that does not conform to this positivism is immediately labelled technophobic or anti-modern. The old demons of anti-intellectual populism are resurfacing. (Mattelart, 2003, p. 160). Hoewel ik mij niet zo scherp zou willen uitdrukken, heb ik het standpunt dat voorzichtigheid geboden is bij het toekennen van eigenschappen aan de netgeneratie. Het is goed om vooruit te blikken, maar voorkomen moet worden dat men zich verplicht zou voelen onderwijs te laten conformeren aan een netgeneratiestudent die mogelijkerwijs niet in de volledigheid van het geschetste beeld bestaat. 3.2 Historisch perspectief Wanneer wordt gesproken over een nieuwe generatie, nieuw onderwijs en nieuwe media, is een vergelijk met het oude onontkoombaar. Iets kan op meerdere manieren vernieuwen. Zo Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 18

20 hebben zich verschillende verbeteringen in media voorgedaan tussen de eerste rotstekening en de mobiele telefoon of het internet. Het nieuwe element is dan ook een verschuivend perspectief in historisch verband. De uitvinding van de boekdrukkunst, fotografie, film en televisie zijn allen te kenmerken als mediarevoluties (Lister et al, 2003, pp ). Ondanks dat zij voortgekomen zijn onder invloed van bijvoorbeeld toeval, visie, doorzettingsvermogen, oorlogen, politieke en sociale veranderingen, hebben ze één punt met elkaar gemeen. Ze zijn allen bedacht met de bedoeling het gat tussen tijd en afstand te dichten, zodat mensen zonder obstakels en misverstanden met elkaar kunnen communiceren (De Vries, 2005, p 13). Dat nieuwe media niet aan het utopische beeld van de ideale communicatie kan voldoen, wil niet zeggen dat de vernieuwing zonder waarde is. Nieuwe media brengt nieuwe mogelijkheden, zowel voor een opgroeiende generatie als het onderwijs. Nieuwe media, of nieuw onderwijs is niet zaligmakend. Het perfecte medium en het perfecte onderwijs worden mogelijk nooit bereikt, maar men kan er natuurlijk alles aan doen om het zo dicht mogelijk te benaderen. 3.3 Sturing In deze paragraaf wordt dieper ingegaan op datgene dat een generatie vormt en stuurt; en dus in zekere zin de bron van de eerder genoemde kenmerken kan zijn, waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen invloeden vanuit technologie, visie op onderwijs en individuele voorkeuren Technologie In de literatuur worden diverse kenmerken aan de netgeneratie toegedicht. In de vorige paragraaf is daar een overzicht van gegeven. Eigenschappen worden vaak aangehaald met behulp van een omschrijving van een typerende activiteit. Zo ook wanneer de netgeneratie als sociaal wordt gekenmerkt. Het sociale aspect wordt door verschillende auteurs direct in verband gebracht met het gebruik van communicatietechnologie, zoals de mobiele telefoon of IM. (zie: Kvavik, 2005; Oblinger & Oblinger, 2005; Veen & Jacobs, 2004; Lenhart, Rainie & Lewis, 2001). Technologie neemt aldus een belangrijke rol in en lijkt in het gegeven voorbeeld zelfs bepalend, terwijl dat niet zo hoeft te zijn. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 19

21 Het bepalende karakter van technologie of de rol ten opzichte van andere invloeden op samenleving en individu, kunnen dan ook in de verschillende (filosofische) stromingen een sterk uiteenlopende positie innemen (van de Boomen, 2005). De stroming waarin techniek de grootste bepalendheid wordt toegeschreven is het technologisch determinisme. Om deze stroming beter te begrijpen moet eerst vastgesteld worden wat er precies wordt bedoeld met determinisme. De mens is gedetermineerd, wat betekent dat keuzevrijheid en creativiteit het gevolg zijn van bijvoorbeeld ervaringen uit het verleden, DNA, omgeving, et cetera: [The, GJP] creative power of the mind amounts to no more than the faculty of compounding, transposing, augmenting, or diminishing the materials afforded us by the senses and experience. (Hume, 1748, sect. 2, para. 5). Het technologisch determinisme wil zeggen dat technologie de belangrijkste actor is, of misschien zelfs de enige actor. Niettegenstaande de verschillende stromingen mag het schetsen van een generatie aan de hand van de toen geldende technologie in beginsel logisch genoemd worden. Het is in mijn optiek niet zozeer de vraag óf techniek stuurt, als wel in welke mate en vorm technologie invloed heeft. De ontwikkeling van technologie en mediatechnologie in het bijzonder wordt door De Vries (2005) in een paper over de ontwikkeling van telefonie op de volgende wijze getypeerd: media evolution can be viewed as the continuing search for an ideal medium, which in the end has to comply with all the demands that the idea of ideal communication imposes on its characteristics. (de Vries, 2005, p. 1). De technologische ontwikkeling is in deze zienswijze een ogenschijnlijk oneindige route naar de verwezenlijking van utopische volmaaktheid of ideaal, waarbij het definiëren van het begrip ideaal niet eenvoudig is, zoals overigens ook benadrukt wordt door De Vries. De ontwikkeling van technologie in relatie met samenleving en individu wordt door De Vries omschreven aan de hand van het werk van Claude Fischer (1991, in: de Vries, 2005). Hierbij worden drie mogelijke modellen aangedragen: (a) impact analysis, dat kort samengevat stelt dat technologie en haar invloed van buitenaf opgelegd worden; (b) symptomatic approaches, dat technologie schetst als verschijnsel van verschillende processen in een samenleving; en ten slotte (c) het sociaalconstructivisme, dat technologie omschrijft als het resultaat (of uiting) van overleg, conflict of andere wisselwerkingen tussen de verschillende (sociale) groepen in een samenleving (de Vries, 2005, p. 2). Dat in tegenstelling tot ANT (actor network theory) dat expliciet uitgaat van actoren; waartoe niet alleen mensen of sociale groepen behoren, maar ook objecten. Impact analysis en symptomatic approaches gaan wat dat betreft uit van een Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 20

22 relatief sterk sturend karakter van technologie (de Vries, 2005, p. 2) en laten minder ruimte voor beweging en invloed door andere factoren, zoals sociale veranderingen, politiek of zelfs toeval. Een combinatie van invloeden is in mijn optiek onontbeerlijk. Ter illustratie zou men in het geval van het eerder genoemde kenmerk sociaal bijvoorbeeld kunnen stellen dat de mens van nature een sociaal wezen is en behoefte heeft om te communiceren. Het gaat dan om bestaande kenmerken en behoeften, die worden ontsloten door technologie en nieuwe media, maar een andere oorsprong kennen en beïnvloeding: door bijvoorbeeld sociale netwerken, politiek klimaat, landsgrenzen, taal, welstand en dergelijke. Technologie verwezenlijkt behoeften en differentieert het aantal mogelijkheden tot verwezenlijking; maar kan door de mate van consumptie soms ook duidelijker de behoeften blootleggen. Men hoeft niet altijd bewust te zijn van behoeften, maar kan deze ook ontdekken wanneer de mogelijkheid tot voldoening (of een benadering daarvan) geboden wordt. In dat kader wordt een generatie sterk gevormd door de technologie Onderwijs In het Nederlandse onderwijs is het sociaalconstructivisme een van de dominante stromingen, waaruit onder andere het nieuwe leren 6 en het studiehuis 7 zijn voortgekomen. Constructivisten gaan ervan uit dat kennis geconstrueerd wordt door de lerende en niet wordt overgebracht door een docent of een andere expert. (Admiraal, Droste, Jörg, 2002, p. 10). De inzet van ICT krijgt vanuit sociaalconstructivistisch perspectief dan ook een specifieke taak toebedeeld: constructivisten stellen dat, om zinvol leren te ondersteunen, het gebruik van ICT gericht moet zijn op het actief, construerend, intentioneel, authentiek en samenwerkend leren (Admiraal, Droste, Jörg, 2002, p. 64). Deze relatief nieuwe onderwijskundige ontwikkelingen sluiten aan bij een visie op sturing waarin ruimte bestaat voor andere invloeden dan enkel door media en techniek. Persoonlijke ervaringen en sociale contacten nemen een belangrijke plaats in. ICT zal dan ook eerder als hulpmiddel worden gezien dan een verschijnsel dat stuurt en bepaald. 6 Wat het nieuwe leren precies inhoudt, hangt af van de interpretatie. Over het algemeen bedoelt men er onderwijs mee dat is gericht op een sociaalconstructivistische benadering, waarbij individuele belangen van de leerling steeds centraler komen te staan. Het nieuwe leren is niet zonder controverse. Zie voor een overzicht van opinies onder andere het dossier van het NRC Handelsblad: 7 Het studiehuis is een metafoor voor een andere manier van werken, waarbij de rol van de docent verandert naar die van coach en begeleider. Leerlingen leren in het studiehuis omgaan met zelfstandigheid en ontwikkelen praktische en sociale vaardigheden. (bron: Ministerie van OC&W, (benaderd op 30 juni 2006)) Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 21

23 De uitwerking van het sociaalconstructivistisch denken in het middelbaar onderwijs lijkt wat tegen te vallen. Zo werd door aan het IVLOS verbonden onderzoekers het volgende geconcludeerd: In de plannen en verwachtingen vooraf werden met de invoering van de Tweede Fase en het Studiehuis grote veranderingen voorzien ten opzichte van het bestaande programma in het [voorgezet onderwijs, GJP]. Dat beeld wordt niet bevestigd door de resultaten van dit onderzoek; hier overheerst het beeld dat die veranderingen voor de geïnterviewde studenten minder groot waren dan werd beoogd. (de Jong, Ramaekers, Worm, 2004, p. 57). De mate waarin het sociaalconstructivisme de leerlingen bereikt is niet per definitie overeenkomstig de theorie of wenselijkheid. De visie op onderwijs kan per individuele school verschillen, en van invloed zijn op de wijze waarop ICT wordt ingezet of de student wordt bediend. De visie van een onderwijsinstelling hoeft niet gelijk te lopen met voorkeuren en behoeften in de leerlingenpopulatie, maar kan bij een betere afstemming het rendement wellicht verhogen. In hoeverre de kenmerken van een nieuwe generatie worden opgevangen is onbekend, mede omdat theorie en praktijk niet altijd even succesvol met elkaar zijn te verenigen en er geen sprake is van een eenduidige praktijk Individuele voorkeuren In het autonoom subjectivisme staat het individu centraal. Kernpunten zijn persoonlijke voorkeuren, verlangens en absolute zelfbepaling. (van den Boomen, 2005). Hoewel het autonoom subjectivisme een vrij strikte opvatting kent, heeft het individu in de verschillende meer gematigde stromingen ook een bepaalde invloed. Op het niveau van de individuele leerling spelen voorkeuren en individuele behoeften een rol die een weerslag kunnen hebben op het leren zelf. In de manier van leren kunnen bijvoorbeeld een viertal categorieën worden aangebracht, waartoe een leerling in meer of mindere mate kan behoren. Te noemen zijn het ongericht leren, reproductiegericht leren, betekenisgericht leren en het toepassingsgericht leren. (Vermunt, 1992; J. D. H. M. Vermunt, personal communication, April 3, 2006). De meeste studenten neigen naar een bepaalde leerstijl, maar zijn daar niet exclusief aan gebonden. De voorkeur van de Universiteit Utrecht gaat uit naar een studentenpopulatie met een voorkeur voor betekenis- en toepassingsgericht leren, en met een nadruk op het betekenisgerichte. (J. D. H. M. Vermunt, personal communication, April 3, 2006). Het omschrijven van een generatie, zoals dat in paragraaf 2 werd gedaan zorgt automatisch voor een generalisatie van het beeld. Belangrijk is het echter om te realiseren dat er een enorme diversiteit kan bestaan. Onder andere de opvoeding, thuissituatie, politieke Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 22

24 geaardheid, ervaringen, sociale klasse, contacten en de digitale tweedeling 8 kunnen allemaal invloed hebben op hoe een individu omgaat met leren Samengevat Het individu, technologie en het onderwijs zelf hebben een zekere invloed op een generatie. In de term netgeneratie ligt een nadruk op technologie, want net staat voor het internet. In een eenvoudige omschrijving van de netgeneratie zou kunnen worden volstaan met de typering dat het een generatie is die is opgegroeid met het internet. De groep heeft volgens deze definitie nooit een wereld gekend zonder het internet. Het technologisch determinisme lijkt hierop aan te sluiten, maar houdt in mijn optiek te weinig rekening met andere invloeden. Het brengt niettemin een zekere invloed door technologie onder de aandacht. Desgelijks is een stroming als het autonoom subjectivisme beperkend, omdat het wel een diversiteit aan individuen onderstreept, maar daar veel nadruk op legt, waardoor andere invloeden teveel buiten beschouwing kunnen blijven. Het maken van onderscheid in generaties of bevolkingsgroepen is bijna onmogelijk wanneer men uitgaat van geheel zelfsturende individuen. Voor mijn benadering van het vraagstuk omtrent de netgeneratiestudent is een combinatie van invloeden dan ook wezenlijk. Gerealiseerd moet worden dat; (a) de omschreven eigenschappen van de netgeneratie niet allesbepalend zijn, omdat men te maken heeft met individuen; en (b) technologie tegelijkertijd een sterke invloed kan hebben op de wijze waarop een generatie in zijn algemeenheid wordt gevormd. In mijn overtuiging is de invloed van technologie echter de belangrijkste factor, naast alle andere denkbare invloeden. 8 Het concept van de digitale tweedeling (digital divide, Eng.) komt neer op het onderscheid tussen wél of géén toegang hebben tot digitale middelen. Ook zorgt het wel of niet vaardig zijn met technologie voor een zekere tweedeling. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 23

25 4. Casestudy Leerlingen van het JCU (Junior College Utrecht) hebben gewerkt met een wiki. Het doel van de casestudy is het uittesten van een wiki-systeem in de onderwijspraktijk, om te onderzoeken of de wijze van werken in de wiki aansluit bij de manier waarop netgeneratiestudenten een product gezamenlijk willen ontwikkelen. De keuze voor wiki en JCU, zal in paragraaf 4.1 verder worden toegelicht. Aansluitend wordt in de volgende paragrafen ingegaan op de organisatie van de pilot, en worden mechanismen in het wiki-systeem op theoretisch niveau aan de kenmerken van de netgeneratiestudent gekoppeld. Daarna zal worden ingegaan op de bevindingen uit de praktijk. 4.1 De spelers Wiki Een wiki is in feite een dynamische website voorzien van een Content Management System (CMS) 9, dat toestaat dat ook een toevallige bezoeker wijzigingen aanbrengt of nieuwe informatie toevoegt aan de inhoud. De kwaliteit van informatie kan hierdoor verbeteren. In 1995 werd door Ward Cunningham het allereerste wiki-systeem gelanceerd. De echte doorbraak van het concept liet echter tot 2001 op zich wachten, toen Wikipedia.org van start ging. Het woord wiki komt oorspronkelijk uit het Hawaïaans en staat voor heel snel. (Ebersbach & Glaser, 2004). Wikipedia is als internetencyclopedie een van de bekendste projecten dat werkt volgens het wiki-concept. Wikipedia is een initiatief van de WikiMedia Foundation. In dit document zal verder gekeken worden naar elementen in het softwarepakket MediaWiki, aangezien deze software is gebruikt voor de opzet van de casestudy. Er is voor MediaWiki gekozen omdat het uitgebreide en stabiele software is, met een grote achterban. De grote gebruikervolumes op de projectsites van de WikiMedia Foundation indiceren dat. Ten opzichte van veel andere software is een wiki, zoals MediaWiki, breed inzetbaar. Er ligt in de software geen onderwerp of leerdoel besloten. Deze opleidingsspecifieke kleuring kan 9 Een webapplicatie dat mogelijk maakt bewerkingen uit te voeren in de webpagina s zonder dat daarvoor steeds geprogrammeerd hoeft te worden. Een CMS is gericht op het beheer (management) van de informatie (content) op een webpagina. Nieuwe Media & Digitale Cultuur, Universiteit Utrecht 24