Het geluid van jongvolwassenen van de Friese Waddeneilanden

Transcriptie

1 Het geluid van jongvolwassenen van de Friese Waddeneilanden Een onderzoek naar sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het wonen op de Friese Waddeneilanden

2 Colofon Het geluid van jongvolwassenen van de Friese Waddeneilanden. Een onderzoek naar sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het wonen op de Friese Waddeneilanden Opdrachtgever Provincie Fryslân Projectleiding Drs. Wilma de Vries, Partoer Projectmedewerkers Inge de Vries, MSc, Partoer Sanne Wiegersma, MSc, Partoer Met dank aan Alle jongvolwassenen die hebben meegewerkt aan de focusgroepen en de enquête Ing. Maeike Lok, Partoer Ing. Marijn Oud, provincie Fryslân Opmaak Partoer Uitgave Partoer, Fries bureau voor sociaal economische vraagstukken Leeuwarden, januari 2014 Postbus BB Leeuwarden T. (058) E. I.

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Onderzoeksvragen Methoden 4 2. Vlieland Respondenten SWOT-analyse Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedregingen voor jongeren 8 3. Terschelling Respondenten SWOT-analyse Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedregingen voor jongeren Ameland Respondenten SWOT-analyse Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedregingen voor jongeren Schiermonnikoog Respondenten SWOT-analyse Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren Samenvatting en conclusie Ervaringen van jongvolwassenen van het leven op de Friese Waddeneilanden Opgaven voor de toekomst volgens eilander jongeren Conclusie 45 1

4 2

5 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Het aantal inwoners van de Friese Waddeneilanden groeit nauwelijks meer. Het bevolkingsaantal van Ameland en Terschelling nam tussen 2000 en 2013 nog met enkele tientallen inwoners toe, terwijl het aantal inwoners van Vlieland en Schiermonnikoog al met enkele tientallen daalde. De verwachting is dat het inwoneraantal van alle Friese Waddeneilanden zal krimpen. Tegelijkertijd verandert de bevolkingssamenstelling op de eilanden. Het aantal 65-plussers neemt toe, terwijl het aantal jongeren afneemt. Het totaal aantal 65-plussers op de Friese Waddeneilanden is tussen 2000 en 2013 met 43% toegenomen. 14% van de totale bevolking van de Waddeneilanden was in jaar en ouder. In 2013 was dit al 20%. Het aantal jongeren tot 30 jaar nam tussen 2000 en 2013 af met 16%. In 2000 was 39% van de eilander bevolking jonger dan 30 jaar, in 2013 is dit 32%. Er vindt dus vergrijzing en ontgroening plaats op de Friese Waddeneilanden. Naar verwachting zet deze ontwikkeling zich in de komende jaren voort. Het aantal senioren neemt nog verder toe, terwijl het aantal jongeren nog verder krimpt. Deze ontwikkelingen kunnen het leven op een Waddeneiland veranderen. Een stijgend aantal ouderen en een dalend aantal jongeren hebben invloed op bijvoorbeeld de werkgelegenheid, voorzieningen, huizenmarkt en de sociale gemeenschap. Om de leefbaarheid in stand te houden zullen er voldoende personen in de productieve leeftijd op de eilanden dienen te zijn. Vanuit de Streekagenda Waddeneilanden werken inwoners en verschillende partijen samen aan een uitvoeringsprogramma van projecten van en voor de streek, om de Wadden vitaal en leefbaar te houden. De veranderende bevolkingssamenstelling is daarin één van de belangrijkste vraagstukken. Vanuit de Streekagenda zijn bijeenkomsten op de eilanden georganiseerd, om de mening en behoeften van de inwoners te verzamelen. De bijeenkomsten werden goed bezocht. Er waren echter weinig jongeren aanwezig. Jongeren hebben de toekomst, daarom is het belangrijk om inzicht te krijgen in hun ervaringen en wensen. Juist om voldoende personen in de productieve leeftijd op de eilanden te behouden, is het van belang dat de leefbaarheid voor jongeren op de eilanden op peil blijft en, waar mogelijk, vergroot wordt. Dit onderzoek brengt daarom in beeld hoe de jongeren van de Friese Waddeneilanden hun leven op hun eiland op dit moment ervaren. Bovendien geeft het onderzoek inzicht in hoe de jongeren de toekomst van hun eiland zien. 1.2 Onderzoeksvragen Het is belangrijk om een zo volledig mogelijke Streekagenda Waddeneilanden te ontwikkelen, waarin de wensen en belangen van alle inwoners zijn betrokken. De wensen en ervaringen van de jongeren van de Waddeneilanden zijn tot nu toe nog weinig bekend. Daarom laat dit onderzoek het geluid van de jongeren van de Friese Waddeneilanden horen. De vraag die in dit onderzoek centraal staat: Hoe ervaren jongvolwassenen hun leven op een Waddeneiland en wat zien zij als opgaven voor de toekomst van hun eiland? De antwoorden op deze vragen geven gemeenten en provincie input voor het ontwikkelen van beleid voor de nabije toekomst. 3

6 1.3 Methoden Er zijn 2 methoden gebruikt om de onderzoeksvragen te beantwoorden: focusgroepen en enquêtes. Focusgroepen Om te verkennen wat er onder de jongeren van de Friese Waddeneilanden leeft, is op elk eiland een focusgroep gehouden. Tijdens een focusgroep bespreekt en bediscussieert een kleine groep mensen een bepaald onderwerp. Het doel hiervan is nieuwe inzichten te krijgen in hoe er over bepaalde onderwerpen gedacht wordt. Onderwerp van gesprek van de focusgroepen waren de ervaringen, meningen en behoeftes van de jongeren wat betreft het wonen op het eiland, nu en in de toekomst. Bij elke focusgroep waren 8 tot 14 jongvolwassenen aanwezig (van 18 tot en met 35 jaar). Aan de focusgroepen werd structuur gegeven door middel van een SWOT-analyse (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats). De sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen werden door de respondenten in beeld gebracht door individueel aspecten van de 4 SWOT-onderdelen op een memobriefje te schrijven. Dit resulteerde in een A3-formaat papier, ingedeeld in de 4 SWOT-onderdelen, en volgeplakt met memobriefjes. Deze methode gaf iedere respondent de kans om zijn of haar eigen ervaringen en behoeften te uiten. Bovendien bepaalden de respondenten hiermee zelf waar het gesprek/de discussie over zou gaan, in plaats van de onderzoekers. Aan de hand van de briefjes in de verschillende SWOT-vlakken is vervolgens een gesprek/discussie gestart. Via via is op elk eiland contact gezocht met een jongvolwassene. Deze persoon werd gevraagd ambassadeur voor het eiland te zijn. Hij/zij kreeg daarmee de verantwoordelijkheid voor het uitnodigen van ongeveer 8 leeftijdsgenoten voor de focusgroep. De ambassadeur droeg zorg voor een gevarieerde samenstelling van de focusgroepen. De belangrijkste voorwaarden waren: verschillende leeftijden (van 18 tot en met 35 jaar) en geslacht, en wonend op het eiland of er opgegroeid zijn (en nu niet meer wonend). Analyse focusgroepen Een gespreksleider leidde de focusgroep. Een tweede persoon notuleerde het groepsgesprek. Dit verslag is naderhand uitgewerkt. Deze uitwerking is vervolgens geanalyseerd door middel van het toekennen van onderwerpcodes aan tekstfragmenten. Hierdoor konden verschillende thema s die voor de jongeren van de Waddeneilanden van belang zijn worden onderscheiden. Enquêtes Om in beeld te krijgen wat onder een grotere groep jongvolwassen eilanders leeft is na het houden van de focusgroepen op elk eiland een enquête onder de jongvolwassen eilanders uitgezet. De enquête was online en is verspreid via Facebook. De bij de focusgroepen aanwezige jongeren hebben de enquête ingevuld en vervolgens gedeeld via Facebook. Dit leverde op Ameland een respons op van 124, op Schiermonnikoog van 53, op Vlieland van 58 en op Terschelling van 92. Een risico bij deze methode van respondenten werven is dat respondenten veelal tot dezelfde sociale kring behoren en daardoor overeenkomstige ervaringen en meningen hebben. Gezien de variatie aan antwoorden op de enquête, én het aantal respondenten dat heeft deelgenomen lijkt het er op dat er een goed beeld van de eilander jongeren is verkregen. 4

7 De vragen in de enquête zijn gebaseerd op de ervaringen van de eerste focusgroep, die gehouden is op Ameland. Ook hier was de doelgroep jongvolwassenen van 18 tot en met 35 jaar die wonen op het eiland of er gewoond hebben. Deze publicatie geeft de uitkomsten weer van de 4 focusgroepen die op elk van de Friese Waddeneilanden is gehouden. In het laatste hoofdstuk worden de uitkomsten ook gerelateerd aan de enquête. Een aparte publicatie, Het geluid van de jongeren op, geeft vooral de resultaten van de enquête per eiland. 5

8 6

9 2. Vlieland 2.1 Respondenten De focusgroep op Vlieland vond op 23 mei 2013 plaats. Bij de focusgroep waren 8 jongeren aanwezig, waarvan 4 mannen en 4 vrouwen. De leeftijd van de jongeren varieert van 21 tot 30 jaar. Twee deelnemers wonen aan de vaste wal en zijn op Vlieland opgegroeid. Eén van hen studeert er, de andere werkt. Twee van de aanwezigen wonen hun hele leven op Vlieland en werken nu op het eiland. De rest van de jongeren is niet opgegroeid op Vlieland, maar woont er sinds één tot 13 jaar. Deze 4 deelnemers werken allemaal op Vlieland. 2.2 SWOT-analyse Sterkte Veilig (3x) Strand (3x) Rust en ruimte (3x) Vrijheid (2x) Gezellig (2x) Tradities (2x) Wonen met rust Veel bijzondere gebeurtenissen Evenementen Leuke dorpsfeesten Eilandleven Zomerbaan Sociale controle Betrokkenheid Kleine gemeenschap Veel bekenden Iedereen kent je Thuis komen Vrienden Natuur Kans Dokter Deen Vlieland in de lift met publiciteit Sportevenementen Brede school ITGWO Veryupping Zwakte Weinig woningen (Starters) (3x) Openingstijden supermarkt (3x) Afstand tot vaste wal (2x) Verbinding wal (2x) Sociale controle (2x) Reistijd Boottijden Hoge huren Door de kleinheid van het eiland weinig open Te weinig kroegen Basisschool Iedereen kent je Assortiment supermarkt Weinig diversiteit werk Bedreiging Doeksen boottijden (2x) EVT (2x) Weinig voorzieningen Weinig werk voor hoogopgeleiden Geen baby s geboren Studie-aansluiting Economische crisis Erfpacht Verkeerde doelgroep -> te duur Veryupping 7

10 2.3 Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren De uitkomsten van de SWOT-analyse kunnen in een aantal thema s verdeeld worden. Deze paragraaf benoemt per thema de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het leven op Vlieland, die tijdens de focusgroep door de jongeren zijn genoemd. Vlieland als thuis Alle respondenten voelen zich thuis op Vlieland en zien het eiland ook als hun thuis: Als ik van de boot af kom vind ik dat thuiskomen. Dan denk ik: Goh, ik ben weer thuis! In Leeuwarden, Leiden of Amsterdam had ik dat thuisgevoel niet. Maar op Vlieland wel. Dat is heel fijn. En: Hier op Vlieland kom ik thuis. Niet als ik naar mijn ouders in Apeldoorn ga. Sociale omgeving Uit de focusgroep komt vooral naar voren dat de jongeren het leven op Vlieland waarderen om de sociale contacten. Door de kleine gemeenschap kennen alle eilanders elkaar. Eilanders zijn erg betrokken bij elkaar en veel jongeren geven aan het gevoel te hebben altijd bij iemand terecht te kunnen. Dit geeft een goede sfeer op het eiland. Iedereen vindt het er erg gezellig. Dit gevoel van verbondenheid dringt tot veel lagen van de gemeenschap door. Bijvoorbeeld in de horeca: Als de drank in je eigen kroeg op is loop je naar de buurman voor een fles. Of je gaat gewoon de drankwinkel binnen. De deur is nooit op slot. Dan schrijf je op een blaadje wat je meeneemt. Het gemeenschapsgevoel wordt versterkt door de vele tradities die het eiland kent, en waaraan het hele dorp meedoet. De tradities op het eiland zijn heel fijn: Koninginnedag, maar bijvoorbeeld ook begrafenissen. Dan gaat iedereen naar binnen en heeft respect. Dit geeft een grote verbondenheid in het dorp. Aan de wal worden feesten als Koninginnedag of Sinterklaas natuurlijk ook wel gevierd, maar op Vlieland zijn ze veel belangrijker en doet iedereen mee. Sinterklaas is bijvoorbeeld niet een familieaangelegenheid, maar iets van het dorp. Sociale controle Aan de ene kant is de hechte sociale gemeenschap op Vlieland voor de jongeren een sterkte van het wonen op het eiland. Het zorgt voor gezelligheid en betrokkenheid. Aan de andere kant ervaren de jongeren ook de sociale controle op het eiland, iedereen weet altijd wat je doet. Wel zeggen de meesten dat de sociale controle meer een probleem was toen ze een jaar of 16 waren: Misschien heb je als puber meer last van de sociale controle op het eiland dan als kind en als je ouder bent. De meeste jongeren gaan rond die leeftijd, in ieder geval door de week, op de vaste wal wonen voor hun opleiding. Dit betekent voor sommigen een bevrijding van de sociale controle op Vlieland. Toch is het wonen aan de vaste wal vaak het moment dat ze het eiland weer gaan waarderen en gaan missen: In de 4e klas was de sociale controle op het eiland voor mij een reden om weg te gaan. Maar toen ik eenmaal ging vond ik het helemaal niet leuk. Ik ging weg uit een omgeving waar iedereen me kende: vrienden, familie. En ik kwam in een omgeving waarin ik alles opnieuw moest ontdekken. 8

11 Echte Vlielanders en nieuwkomers Tijdens de focusgroep komt het gesprek op wanneer iemand een echte Vlielander is. Iedereen is het erover eens dat je een Vlielander bent als je er geboren bent. Maar daar houden we ons niet zoveel mee bezig. Er is maar één persoon op Vlieland die zich er druk over maakt, verder speelt het geen rol. Zolang je maar meedoet hoor je erbij. Je moet respect hebben voor hoe het er hier aan toegaat. Als je dat hebt word je zeker geaccepteerd. Er komen niet vaak nieuwe mensen op Vlieland wonen. Het hangt volgens de jongeren van de mensen zelf af of nieuwkomers opgenomen worden in de gemeenschap. Meedoen met activiteiten en aanpassen aan de Vlielander gewoonten is hiervoor belangrijk. Ze moeten niet thuis zitten, want dan kom je er niet snel tussen! Een paar keer komt terug dat je als nieuwkomer niet het eiland moet proberen te veranderen en niet teveel nieuwe dingen moet willen. Vrijheid, rust, ruimte en veiligheid Alle aanwezige jongeren hebben grote waardering voor de natuurlijke omgeving van Vlieland. Ze ervaren er vrijheid, rust en ruimte: Je kan hier op het strand staan en niks horen. Dat is zo lekker! En: Voor een kind is er geen betere plek om op te groeien. Het is een plek waar ze veel vrijetijdsactiviteiten kunnen uitoefenen: Je kan hier met de auto over het strand crossen, heerlijk! De omgeving is absoluut een trigger om op Vlieland te blijven. Mijn moeder zei laatst nog: Ik kan me niet voorstellen om m n tanden te poetsen en niet over de Wadden te kijken. Dat is ook mijn gevoel. De jongeren vinden het contrast met de vaste wal groot. Ze zien grote voordelen in de rust en de ruimte op Vlieland. Je hoeft niet met de bus of trein, je hoeft je niet te haasten. En er is hier bijna geen reistijd. Je bent in 5 minuten of minder waar je wezen moet. Ook de houding van de Vlielanders zelf is anders dan van de mensen van de vaste wal, en dit wordt gewaardeerd: Iedereen aan de vaste wal is altijd gehaast, maar hier niet! We zijn hier niet zo van de tijden en streng. Het is veel minder gestrest hier. Als het vandaag niet gebeurt, dan morgen maar. Ook veiligheid wordt als een sterkte van het wonen op Vlieland benoemd. De omgeving van Vlieland is heel veilig. Je kunt je auto hier laten staan met de sleutel er nog in. Er is bijna geen criminaliteit. Tijdens het toeristenseizoen zijn er wel meer vernielingen, maar dat zijn nooit extreme dingen. De moeilijkheden met toeristen hebben volgens de jongeren ook met het horecabeleid op Vlieland te maken: De kroegen gaan hier om half 3 dicht. Dan komt er in één keer een hele meute op straat. Het zou beter zijn om geen sluitingstijd in te stellen, dan vinden er misschien ook minder vernielingen plaats. Huizenmarkt De woningnood onder de jongeren op Vlieland is erg hoog. Er zijn geen starterswoningen op het eiland, terwijl hier zeker behoefte aan is! Tegelijkertijd staan er wel veel huizen te koop, maar die huizen kunnen wij niet betalen. De jongeren zien dat er alleen al vanwege de woningnood op Vlieland mensen naar de vaste wal verhuizen. 9

12 De respondenten hebben vooral veel problemen met de (sociale) huursector. Zo zijn de huren de afgelopen jaren sterk gestegen. Vooral wanneer mensen die jarenlang in hun woning gewoond hebben verhuizen, stijgt de huur soms wel met een paar honderd euro. Dit kunnen wij niet betalen. Ook de wachttijden voor een huurhuis op Vlieland zijn lang. Eén van de aanwezigen staat al 2 jaar ingeschreven, maar heeft nog geen huis gekregen. Iemand anders heeft 5 jaar ingeschreven gestaan om een huis te krijgen voor een gezin met 5 mensen. Alleenstaanden ondervinden soms moeite met het verkrijgen van een huurhuis. Soms wordt een huis alleen verhuurd aan 2 of meer mensen. Iemand die economisch gebonden is aan Vlieland krijgt in principe voorrang bij het verkrijgen van een huurhuis. Er zijn weinig particuliere verhuurders op Vlieland. Wel kopen steeds meer mensen van buiten het eiland (de yuppen ) een huis op het eiland. Dit verhuren ze vervolgens niet aan anderen als ze zelf niet op Vlieland zijn. Ook daardoor ontstaat er schaarste van huizen. Door de schaarste van huizen zijn er vooral zomers grote problemen met wonen. De seizoenswerknemers hebben dan ook een slaapplek voor het seizoen nodig. Velen van hen wonen dan in tenten of caravans. Ook jongeren die het hele jaar op Vlieland wonen hebben hier last van: één van de aanwezigen die in het hotel werkt moet over een paar weken naar een caravan verhuizen. De jongeren vinden dat de gemeente verantwoordelijk is voor het creëren van genoeg slaapgelegenheden tijdens de zomer. Maar de gemeente zegt tegen de ondernemers: jullie zorgen zelf maar voor je personeel. De jongeren vinden echter dat de gemeente deels wel verantwoordelijk is en moet zorgen voor betere oplossingen. Plannen om de woningnood onder jongeren aan te pakken lijken er niet te zijn. Soms zijn die er wel geweest, maar zijn ze om onduidelijke redenen niet doorgegaan: Een jaar of wat geleden zouden ze nieuwe woningen bouwen. Dat is nog niet gebeurd. Verbinding met de vaste wal De boot is gewoon klote. Vrijwel alle respondenten zijn negatief over de bootverbinding tussen Vlieland en Harlingen. Ze vinden dat de boot te lang over de overtocht doet en dat er bovendien weinig overtochten per dag zijn. Dit zou moeten veranderen. De boot kan ook makkelijk in een uur varen [van Harlingen naar Vlieland]. Dan kan hij vaker op een dag varen, bijvoorbeeld 4 keer op een dag, en eerder. Dan krijg je ook meer dagjesmensen. Maar dit kost teveel. Voor zowel toeristen als forenzen zouden snellere en meer frequente afvaarten een voordeel zijn. Forenzen is nu nog bijna onmogelijk, net zoals wonen op Vlieland en naar school gaan aan de vaste wal. Een aanwezige hoefde maar één dag per week naar school (op maandag), maar moest daarvoor op zondag al van Vlieland vertrekken en was dan op dinsdag weer thuis. Aan de andere kant zijn de respondenten ook realistisch over het wonen op een eiland en de beperkingen van een bootverbinding: Het hoort er ook wel bij. Verder hebben de respondenten het over de bezuinigingen op de veerboot. Ze maken zich daar zorgen over. 10

13 Ze zeggen dat ze gaan bezuinigen omdat er te weinig passagiers naar en van Vlieland gaan. Als de bezuinigingen door worden gezet vaart er straks maar 2 keer per dag een boot. Veel aanwezigen zijn ook bang voor de gevolgen van de stuntprijzen van Doeksen naar Terschelling: voor de dagjesmensen is het dan immers veel voordeliger om naar Terschelling te gaan. De dienstregeling moet gewaarborgd zijn om zowel bewoners als toeristen op het eiland te houden. Werk en horeca Er is op Vlieland weinig werk op hbo- en wo-niveau. Dit is voor de jongeren een belangrijke reden om Vlieland te verlaten. Ze hebben het gevoel dat ze weinig kunnen bereiken op het eiland. Dit geldt overigens ook voor mensen met een baan op mbo-niveau. Ik ben nu bedrijfsleidster en dat is zo ongeveer het hoogste wat je hier kunt bereiken. Daarom noemt iemand als zwakte van Vlieland kansloos : Je hebt hier vrijwel geen kansen op werk! Stel je hebt een hbo-opleiding : je kan er hier niks mee! Ook voor jezelf beginnen kan niet uit. Als je als jongere carrière wilt maken zit je hier niet goed! Wel zijn er maar weinig jongeren werkloos op Vlieland. Er is namelijk altijd wel iets te doen op het eiland. Er is hier áltijd werk. Maar niet op niveau Verder zijn de horecavergunningen op Vlieland voor de jongeren een doorn in het oog. Er zijn nu 3 kroegen op Vlieland, en dit zijn er volgens de jongeren veel te weinig. Er zijn zomers mensen op het eiland, dan zijn 3 kroegen toch veel te weinig! Terschelling zit vol met kroegen! Daarnaast zijn er maar weinig terrasjes op Vlieland. Ook dit zou het eiland een stuk gezelliger maken volgens de respondenten. De jongeren pleiten voor meer concurrentie. Dan wordt het ook gezelliger op het eiland! De respondenten merken wel op dat als er meer kroegen zijn, dit s winters niet uit kan. De jongere Vlielanders hebben het gevoel niet bij het horecabeleid betrokken te worden. Sommige besluiten worden genomen zonder de betrokkenen naar hun mening te vragen. Onlangs is het piekuur afgeschaft ze hebben helemaal niet naar onze mening gevraagd! Dit vinden ze erg jammer. Zelf zitten de Vlielander jongeren wanneer ze met elkaar afspreken voornamelijk in de kroeg. Zij zitten weinig thuis bij vrienden. De meesten wonen nog bij hun ouders of komen alleen in het weekend thuis, ook bij hun ouders. De kroeg fungeert daardoor vaak als ontmoetingsplek. Onderwijs De respondenten zijn niet erg te spreken over het aangeboden onderwijs op Vlieland. Over de basisschool zegt iemand: Vanwege de basisschool zou ik niet de keuze maken om hier terug te komen. Dit heeft vooral te maken met de kwaliteit van de basisschool die ze niet als erg hoog inschatten Ik zou mijn kinderen daar nooit naar toesturen! Verder is vooral het beperkte voortgezet onderwijs een probleem voor veel jongeren. Zij kunnen alleen vmbo op het eiland volgen. Dit is voor leerlingen op vmbo-niveau fijn: Je krijgt veel aandacht in de les. Door de kleine klassen is de individuele aandacht groot. Kinderen die een hoger niveau willen volgen moeten hoe dan ook naar een school aan de vaste wal. Dit is vaak problematisch: De overgang van hier naar de middelbare school op de vaste wal is veel te groot. 11

14 Daarom blijven veel kinderen die havo- of vwo-advies hebben, toch de eerste jaren van hun opleiding op Vlieland het vmbo volgen. Sommige jongeren kiezen hier zelf voor, bij anderen zijn de ouders van grote invloed: Mijn moeder wilde niet dat ik naar Harlingen ging, ik was net 14, ze vond me veel te jong. Een deel van de jongeren met havo- of vwoadvies dat vmbo volgde op Vlieland, hebben dat als beperkend ervaren: Ik heb mezelf hier tekort gedaan op het vmbo en Je wordt hier op Vlieland een beetje lui, als je naar het vmbo gaat terwijl je veel meer kan. Anderen vonden het wel positief: Ik had vwo-advies, maar ik wilde hier niet weg want ik vond het hier veel te leuk. Ik had allemaal leuke vriendinnen. Het is wel zo dat de respondenten van jongs af aan wisten dat ze ooit naar de vaste wal zouden gaan voor hun studie. Iedereen gaat op den duur naar de vaste wal. Het is meer de vraag wanneer je gaat dan of je gaat. Veel scholieren die meteen na de basisschool of na een paar jaar vmbo alsnog naar de vaste wal gaan ervaren de overgang als pittig. De jongeren die eerst vmbo deden moeten ineens veel meer gaan doen voor hun opleiding. Daar komt nog eens bij dat van de jonge scholieren ineens veel zelfstandigheid wordt verwacht: als 15-, 16-jarige op je zelf gaan wonen én naar een nieuwe school gaan, dat is een grote stap. Velen van ons lopen studievertraging op omdat de overgang té groot is. Het eerste half jaar ben je alleen al kwijt aan het wennen. Wel zijn de respondenten het erover eens dat het per kind verschilt of hij of zij het redt aan de vaste wal: Het heeft er ook mee te maken hoever een kind is op die leeftijd. Dat verschilt. De ene kan het al wel aan om alleen naar de vaste wal, de ander niet. De laatste jaren zien de jongeren een nieuwe ontwikkeling ontstaan: veel ouders kopen of huren nu gezamenlijk een huis in Harlingen. Zij gaan dan samen met hun kinderen daar wonen, zodat de kinderen meteen naar de havo of het vwo kunnen. Voorzieningen De voorzieningen op Vlieland laten volgens de jongeren te wensen over. Er is hier heel weinig open: de bieb, de winkels, de pinautomaat is vaak leeg. Vooral voor werkenden zijn de beperkte openingstijden van de winkels lastig: Als je werkt komen de openingstijden van de supermarkt niet goed uit. Als je pauze hebt is de winkel dicht, en als je uit je werk komt ook! Je kan dus geen boodschappen doen door de week. Ik moet altijd op zaterdag al mijn boodschappen doen. De jongeren pleiten dan ook voor langere openingstijden, in ieder geval van de supermarkt. Bovendien is de prijs van boodschappen op Vlieland te hoog volgens de respondenten: Het is hier veel duurder. Veel mensen doen in Harlingen boodschappen. Dat kan zelfs met de kosten van de boot nog wel uit. Dat Vlieland zo duur is komt volgens de jongeren onder andere doordat er veel yuppen komen die veel te besteden hebben. Vrijwel alle kledingwinkels op het eiland zijn daarom vrij duur. Eilander jongeren kopen behalve eten niet veel meer op het eiland zelf. Internet biedt uitkomst. Veel jongeren shoppen vooral via webwinkels. Toerisme en evenementen Het toerisme is de grootste bron van werkgelegenheid op Vlieland. De jongeren benadrukken dan ook het belang van het toerisme: Alles op Vlieland staat in verband met toerisme. Als er geen toeristen zouden komen is het klaar hier. De jongeren geven aan dat het door de economische crisis van de afgelopen jaren ook in het toerisme op Vlieland lastiger was om voldoende winst te maken. Toeristen gaan bijvoorbeeld minder uit eten. 12

15 Eerst deden ze dat 4 keer per week, nu doen ze het misschien nog één keer per week. Ze besteden echt minder. Bovendien is de concurrentie met de andere eilanden én het buitenland groot: Een all-inclusive vakantie in Turkije is goedkoper dan een week in een tent op Vlieland! De respondenten zien ook een verschuiving in het type toeristen. Er komen meer ouderen en minder jongeren. Dit vinden zij een zorgelijke ontwikkeling. Zeker nu er sprake is van het weghalen van het jongerenveldje op de camping: Dit stimuleert de komst van jongeren natuurlijk niet. We hebben hier geen speciale jongerencampings waar bierkratten opgestapeld worden, zoals op Terschelling. Dat hoeft ook niet, maar het is wel goed dat er jongeren komen. Dit omdat het eiland dan vooral voor de jongere eilanders zelf leuk blijft. De komst van veel oudere toeristen verandert de sfeer op het eiland, vooral in de zomer. De jongeren zien festivals als Into The Great Wide Open en sportevenementen als zeer positief voor het eiland. Het is zeer goed voor het toerisme en goed voor de beeldvorming van Vlieland. Dit geldt ook voor de televisieserie Dokter Deen: We merkten absoluut dat deze serie er was. De mensen komen er echt voor naar Vlieland! Dan vragen ze: waar is het huis van dokter Deen? Ook Moordvrouw heeft zich op Vlieland afgespeeld en een paar reclames. Dit is goed voor het eiland, er komen meer mensen op af! Verhouding jongeren en ouderen Er zijn de afgelopen paar jaar nauwelijks baby s geboren op Vlieland. Iemand vindt dit zorgelijk, vooral voor de basisschool op het eiland. Anderen zien het niet als probleem: toen zij zelf klein waren, waren er al grote verschillen tussen de grootte van de verschillende groepen op de basisschool. Het is een fluctuerende beweging. Als je ouder bent en als je gezondheid goed is kun je volgens de respondenten heel lang op Vlieland blijven wonen. Maar als je ziek wordt, is het lastiger. Zo moest iemand het eiland verlaten omdat zij Alzheimer had gekregen. De jongeren vinden dat er meer geld besteed moet worden aan thuiszorg. Er wordt nu alleen wijkverpleging aangeboden op Vlieland. Aan de andere kant zien de jongeren de vele ouderen op Vlieland als een probleem. Zij houden namelijk de huizen op het eiland vast. Het idee ontstaat dan ook om een nieuw bejaardenhuis te bouwen, dan kunnen de jongeren in de huizen van de ouderen. Bovendien zijn de bestaande huizen op Vlieland weinig geschikt om ouder in te worden; er zijn weinig gelijkvloerse woningen. Invloed uitoefenen Tijdens de focusgroep komen meningen en ideeën van de jongere Vlielanders duidelijk naar voren. Zij zijn terughoudend wanneer geopperd wordt om hier meer mee te doen, bijvoorbeeld bij de gemeente. Aan de ene kant voelen ze zich niet geroepen als ze willen weten wat wij willen, moeten ze dat vragen. Aan de andere kant voelen ze zich niet serieus genomen. Mensen die ouder zijn en hier langer wonen denken dat ze meer te zeggen hebben. Sommige jongeren hebben wel ideeën naar voren gebracht, maar werden naar eigen zeggen weinig serieus genomen door de gemeente: De gemeenteraad zegt als we met ideeën komen: jongens, zo werkt het niet in het leven. Toch zijn er ideeën om de mening van de jongeren meer naar voren te brengen. Ze benadrukken dat het voor de jongeren uitnodigend moet zijn, en dat zij serieus genomen moeten worden. 13

16 Een informele setting met een groepje jongeren zou een idee zijn: Zo n avond als deze vind ik erg leuk en ik zou zo ook wel met de gemeente willen praten. Dergelijke bijeenkomsten zouden dan structureel georganiseerd moeten worden. Ook zouden politieke partijen zich meer open moeten stellen voor de mening van de jongeren. Verder stelt iemand voor een Facebookpagina op te richten waar alle jongeren hun mening kwijt kunnen. 14

17 3. Terschelling 3.1 Respondenten De focusgroep op Terschelling vond op zaterdag 28 september Bij de focusgroep waren 7 jongeren aanwezig, waarvan 2 mannen en 5 vrouwen. De jongste deelnemer was 18 jaar en de oudste deelnemer was 27. Drie deelnemers studeren en wonen op de vaste wal, maar zijn nog elk weekend op het eiland te vinden. Een deelnemer werkt één dag per week op de vaste wal. De rest van de jongeren woont op Terschelling en zij werken allemaal in de horeca. Dit doen zij in loondienst of voor hun eigen bedrijf. De meeste jongeren zijn opgegroeid op Terschelling, 2 van hen zijn opgegroeid op de vaste wal. 3.2 SWOT-analyse Sterkte Saamhorigheid Burenplicht Iedereen staat voor elkaar klaar Familie Diversiteit (seizoenen) Sociale contacten Voor kind: veilig & vrij Veilig & vertrouwd Rust Het eiland op zich Strand Natuur Kans Onlangs babyboom Iedereen werkt vanaf 14 e Toeristen blijven komen ondanks crisis Toeristenseizoen wordt langer Voor een eiland precies goed qua omvang Veel vrijetijdsbestedingen Boot: duur & vaart weinig Weinig (jeugd)werkloosheid Veel ondernemers EVT: voor toeristen Meer (bestuurlijke) samenwerking eilanden Zwakte Werkgelegenheid (2x) Te rustig op werk (horeca in winter) Ons kent ons Weinig nieuws Weinig muziek(voorzieningen) Winkels, vooral duur & luxe Strandtent dicht in de winter De boot Sluitingstijden horeca Bedreiging Meer 65-plussers, minder jongeren Huizenprijzen te hoog voor jongeren Sociale huurwoningen worden verkocht Alleen vmbo middelbaar onderwijs Minder vaste en fulltime banen, ook in horeca Weinig werk, zeker op HBO(+)niveau Vooroordelen tegenover eilanders: weinig flexibel door boot, te hechte bevolking Nieuwe alcoholwet: minder jongeren op campings EVT niet geschikt voor eilanders Partijpolitiek: als je iets wilt, werk je je op in partij 15

18 3.3 Bespreking van de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen voor jongeren De uitkomsten van de SWOT-analyse kunnen in een aantal thema s verdeeld worden. Deze paragraaf benoemt per thema de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen van het leven op Terschelling, die tijdens de focusgroep door de jongeren zijn genoemd. Sociale omgeving De jongeren hechten veel waarde aan hun sociale contacten op Terschelling. Vaak wonen veel vrienden en familie op het eiland. Dit creëert een sterke betrokkenheid: Je kan altijd bij iemand terecht als er wat is. Iedereen helpt elkaar en wil elkaar helpen. Wel noemen de jongeren de keerzijde van een hechte sociale gemeenschap: sociale controle en een roddelcultuur. Gisteren zei nog iemand tegen mij: ja wat hoor ik, is je auto gestolen? Dan denk ik, hoe komt iemand daarbij? Daarbij bekennen zij dat zij hier zelf ook wel aan mee doen. Het wordt vervelend als de roddels over jezelf gaan. Ik houd er niet van dat iedereen zich met elkaar bemoeit, maar zelf doe ik het net zo hard! Over een ander is het natuurlijk best leuk, maar als het over jezelf gaat is het niet zo leuk. Toch is het roddelen iets wat bij het wonen op Terschelling hoort. De jongeren zouden het erger vinden als niemand zich met elkaar bemoeide. De positieve kanten van de sociale contacten wegen dan ook op tegen de negatieve. Als het je niks uit maakt wat je buurman doet, dat zou mij ook niet leuk lijken. Het is niet alleen maar negatief. In bepaalde gevallen is het ook pure interesse. Het is niet altijd slecht. Een ander nadeel van de kleinschaligheid van Terschelling en de hechte sociale gemeenschap is dat de mogelijkheid om nieuwe mensen leren kennen beperkt is. Sommige jongeren zouden willen dat hun sociale kring groter was, en dat ze meer keus zouden hebben met wie ze wel en niet kunnen omgaat. Je weet wie hier zijn. Aan de wal leer je steeds weer andere mensen kennen. Maar hier is het op een gegeven moment wel verzadigd Je weet wie hier zijn en als je weet dat je daar niet mee op kunt schieten Nieuwkomers Volgens de jongeren is het makkelijk om als nieuwkomer op het eiland tussen te komen. Wel moet iemand open staan voor de gewoonten en activiteiten van de eilanders. Als je met de sociale dingen mee gaat doen, als je er voor open staat Dan kom je er wel tussen. Ook komt het volgens de respondenten weinig voor dat iemand die geen band met het eiland heeft op Terschelling komt wonen. Ik denk als je hier nog nooit geweest bent en je komt hier wonen Dan is het anders. Maar volgens mij doet niemand dat. Doordat nieuwkomers vaak al contacten op Terschelling hebben, is het integreren minder moeilijk. Ik kwam hier al 21 jaar en op een gegeven moment leer je mensen kennen, helemaal als je mensen steeds tegenkomt, je ziet dagelijks dezelfde gezichten. Rust, ruimte, natuur De jongeren waarderen met name de rust, ruimte en natuur die Terschelling biedt. Wanneer ze het leven op Terschelling vergelijken met het leven in een plaats met veel inwoners, zien ze qua natuur veel voordelen. Op Terschelling is de natuur altijd nabij, aan de vaste wal meestal niet. Wat dat betreft zou ik er echt niet aan moeten denken om de hele zomer in Leeuwarden te zitten. Je kan niet even naar het strand ofzo. 16

19 Veel respondenten zijn ook blij dat ze zijn opgegroeid in een omgeving vol natuur: Vroeger op de basisschool gingen we elke dag wel even een boswandeling maken met de juf. Als ik dan naar Leeuwarden kijk, daar zie ik kinderen alleen maar over straat lopen naar gym of zo. Dan denk ik: die komen vrijwel niet in de natuur. Dat is best wel raar. Ook de veiligheid van Terschelling vinden de jongeren een belangrijke sterkte van het wonen op het eiland. Deze veiligheid komt ook weer door de hechte sociale gemeenschap waarin de meeste mensen elkaar kennen. Het vertrouwen in elkaar is daardoor groot. Wij laten hier ook altijd gewoon de deur open, dat vinden mensen ook heel raar. Je kunt zo in elke auto wegrijden. Het is ook wel een beetje raar... Sommige respondenten weten nu al dat zij hun kinderen op Terschelling willen laten opgroeien, anderen hebben zelf al kinderen. De combinatie van rust, ruimte, natuur en de hechte sociale gemeenschap is een trigger om voor de kinderen op Terschelling te blijven: Ik heb een kind. Kinderen hier laten opgroeien, dat is echt de reden dat ik hier ook graag wil blijven wonen. Hier ben je heel vrij, zo het bos in. Laatst wilde hij op de trekker, dan komt een vriend even langs met de trekker. Dat hoef je in Leeuwarden niet te proberen. En iedereen hier kent mijn zoontje ook. Dat is een heel veilig idee. Als ik in de stad een kind had zou ik me wel veel meer zorgen maken, denk ik. Verder houden de jongeren van het relaxte leven op Terschelling. Mensen hebben er veel minder haast en stress. Sowieso is het leven hier zoveel relaxter. Vorige week was ik naar mijn ouders aan de vaste wal en als ik dan bij het station ben, word ik al helemaal gek van al die mensen om me heen. De een moet hier heen, de ander moet daar heen, een ander moet de trein halen, weer een ander moet snel naar de stad om boodschappen te doen. Iedereen is alleen maar met tijd bezig. En dat doe je hier ook wel, maar dan gaat het veel Je gaat nog even naar de supermarkt want je moet over een uurtje werken. Ook jongeren die studeren en het grootste deel van het jaar in een stad wonen vinden dit niet altijd leuk. Vooral nadat zij na een zomer op het eiland weer naar de wal gaan: Na de zomer kwam ik weer in Leeuwarden en toen dacht ik: wat doe ik hier? Toen vond ik de stad helemaal niet leuk en ik had het ook niet gemist. Toch vinden veel jongeren het ook erg leuk aan de vaste wal. De afwisseling van de drukkere steden met het rustige eiland vinden ze fijn. Ik vind die afwisseling heel leuk. Dat je door de week in de stad bent, en dan in het weekend hier, met familie en alles. De meeste jongeren hebben Terschelling verlaten voor hun studie, en de meesten wilden dit ook graag. Zij verlangden naar bepaalde voorzieningen, vooral grote winkel- en eetketens. Toen ik 15 was zei ik: ik ga nóóit op Terschelling wonen, nooit. Ik wilde de stad in, naar de H&M en naar McDonalds Heel oppervlakkig, maar dat was wel zo. Later veranderde dit beeld en trokken de rust, ruimte, natuur en sociale contacten hen weer naar het eiland. Aan de andere kant zijn er jongeren die het leven aan de vaste wal aantrekkelijker vinden en niet terugkeren naar Terschelling. De respondenten kennen allemaal meerdere mensen die het eiland verlaten hebben. Daarvoor hebben zij diverse redenen. Zo is er de liefde: Mijn zusje heeft een vriend die uit Amsterdam komt. Daarom woont ze nu niet meer op Terschelling. En die zegt ook wel: het is niet dat ik nooit weer op Terschelling wil wonen. Het is meer van nu even niet. 17

20 Vele anderen verlaten Terschelling om carrière te maken: Omdat je een bepaalde studie hebt gedaan en graag carrière wilt maken. Die zeggen: over 10 jaar kom ik hier weer terug. En dan wil ik graag het hotel van mijn ouders overnemen. Veel mensen willen uiteindelijk wel weer terug, heb ik het idee. Wonen Wonen dat is hier heel lastig. Het woningaanbod op Terschelling is één van de belangrijkste thema s voor de jongeren. De jongeren maken zich zorgen over de ontwikkeling van de woningmarkt. Dit komt doordat er vooral voor starters weinig mogelijkheden zijn op Terschelling. Huurhuizen zijn er bijna niet, en koophuizen zijn veel te duur. De respondenten zien dat mensen van hun leeftijd vanwege de huizenmarkt op Terschelling wegtrekken, en vinden dit jammer en onnodig. Jongeren trekken echt weg omdat ze hier geen huis kunnen vinden, terwijl ze hier wel zouden willen wonen. Ik denk dat als het gemakkelijker gemaakt wordt om hier te wonen, er hier ook meer jongeren blijven. Daar wordt niet echt iets aan gedaan, want je hebt hier momenteel weinig goedkope huizen. Sommige respondenten sluiten niet uit dat zij zelf ook naar de wal verhuizen als alle vrienden dat doen: Als er echt geen woonruimte zou zijn en al mijn vriendinnen aan de wal zijn gaan wonen, dan zou ik er ook wel over nadenken om daar te gaan wonen. Als er hier niemand is waar je in je vrije tijd mee om kan gaan Als alle jongeren weggaan dan blijf je zelf ook niet. Dat valt hier nu gelukkig nog mee De regels om geld van de bank te lenen zijn volgens de jongeren veel te streng. Dit is één van de redenen dat het kopen van een huis, en daarmee het wonen op Terschelling, erg lastig is. Wonen, dat is hier onmogelijk. Als je mijn leeftijd hebt (27), en je hebt een partner en een fulltime baan, dan kan je nog geen huis kopen. Dus dan denk je: wat moet ik dan doen om ooit nog een huis te kunnen kopen? De enige mogelijkheid die de jongeren zien om wel een koophuis te bemachtigen is door hulp van familie te krijgen. Dit zien ze in hun omgeving ook al gebeuren: De enige mogelijkheid voor een huis is dat je lieve en rijke familie hebt, daardoor hebben wij ook dit huis kunnen kopen. Andere ouders hebben zelf al vooruit gedacht en een recreatiewoning op hun eigen grond laten bouwen. Mijn ouders hebben 2 huizen We hebben achter ons huis een appartement laten bouwen en dat wordt fulltime verhuurd. Maar het is wel gewoon van mijn ouders. Als ik later zou willen, zou ik daar kunnen gaan wonen. Mijn vader heeft gezegd dat hij het huis daarom ook heeft gebouwd; dan hebben we altijd iets waar we op terug kunnen vallen. Het huis is ook gelijkvloers dus als mijn ouders wat ouder worden dan kunnen die daar heen en komt het voorhuis vrij. Extra frustrerend voor de respondenten is dat er ondanks de hoge woningnood onder jongeren, er wel huizen leegstaan. Dit zijn de duurdere koophuizen: Er staan wel huizen leeg, maar die zijn te duur. Behalve als je 5 of 6 ton voor een huis wilt betalen Ook de huursector is niet gunstig voor de jongeren. De respondenten stellen dat een woning huren een goede oplossing zou zijn. Ze vinden het dan ook niet goed dat een aantal huurwoningen verkocht wordt. Veel mensen die op dit moment in de huurwoning wonen kopen deze woning, dus de jongeren schieten hier niets mee op. Ik snap het wel, als ik het zou huren, zou ik het ook kopen. Voor ons is dat jammer. 18

21 Verder zit de sociale huursector op slot. De wachttijd is erg lang: Een vriendin van mij staat al 3 jaar ingeschreven, die heeft nog steeds niets. Mijn broer stond 10 jaar ingeschreven Eigenlijk moet je je op je 18 e inschrijven, dan heb je op je 30 e een huis. Hierdoor zijn er veel mensen die particulier huren. Deze prijzen liggen vaak hoog, en vaak is het ook niet eens een echt huis, meer een hokje. De jongeren vinden het zonde om daar hun geld aan uit te geven. Toch gaan sommigen in een veel te klein en te duur hokje wonen. Dit doen ze liever dan langer bij hun ouders te blijven wonen. De jongeren zien voor de gemeente een rol om meer sociale huurwoningen te creëren. Ook zou de gemeente minder streng moeten zijn met het verlenen van toestemming voor nieuwe bouwplannen. Een aanvraag voor het bouwen van een appartement, dat gaat nooit makkelijk. Ook zie je dat iemand een vergunning had gekregen, maar die is later weer ingetrokken vanwege een nieuw bestemmingsplan. Deze persoon had ook bedacht dat één van zijn kinderen daar later in zou kunnen. Nou dat kan dus nu niet meer. Een aantal jaren geleden is er op Midsland wel een nieuw wijkje gemaakt. Hierover zijn de jongeren erg positief. Ze stellen dan ook voor om zoiets weer te doen. Je zag toen dat er wel wat goedkopere huizen en huurhuizen kwamen. Dat vult dan even een gat, maar de nood is er nu al weer. Er worden nu ook nog wel woningen op Terschelling gebouwd, maar vooral voor bejaarden. Dit vinden de jongeren niet logisch. Ik vind het een raar ding de afgelopen 10 jaar zijn er 2 gigantische flats de grond uitgestampt voor bejaarden Nederland vergrijst blijkbaar en dan is er natuurlijk ook wel behoefte aan passende woningen. Ik vraag me af welk et idee hier op Terschelling daar achter zit Wil men misschien hier alleen maar rijke bejaarden? Alleen moeten er ook mensen zijn die die rijke mensen verzorgen.. en die mensen moeten ook ergens wonen. Al met al wordt het voor jongeren dus helemaal niet aantrekkelijk gemaakt om hier te wonen. Niet voor de eilanders zelf, laat staan voor mensen van de wal. De respondenten zien graag dat het eiland wat verjongd en er meer jongeren vanaf de vaste wal naar Terschelling komen. Dit zien ze met het huidige woningaanbod niet lukken. Werk Veel van de respondenten die al zijn afgestudeerd zijn na hun studie op het vaste land weer teruggekeerd naar Terschelling. Er is volgens hen voldoende werk op Terschelling te vinden, maar voornamelijk in de horeca. Bijna iedereen heeft bijbaantjes of een vaste baan in de horeca. Dit betekent dat veel hbo- en wo-afgestudeerden niet het werk doen waarvoor ze zijn opgeleid. Ik denk dat veel mensen zo n baan aannemen omdat er niets anders is. Een vrij groot aantal jongeren van Terschelling doet een opleiding in de horeca of toerisme, zodat zij op het eiland kunnen blijven wonen. Sommige respondenten zijn zelfs op Terschelling komen wonen vanwege deze studieachtergrond. Andere respondenten geven echter aan dat zij voor de studie gekozen hebben die hen het meest aansprak. Als achteraf blijkt dat ze hier weinig mee kunnen doen op Terschelling, hebben ze hier soms spijt van: Met het kiezen van mijn studie heb ik er nooit over nagedacht of ik er hier op Terschelling wel iets mee kon. Daar heb ik nu wel eens spijt van. Ik wil hier toch graag blijven wonen Respondenten geven aan dat het voor zichzelf beginnen de enige optie is om geschikt werk op niveau te krijgen. Hier is echter vaak ervaring voor nodig, die zij nog niet hebben. 19

22 Verder is een fulltime baan vinden lastig: Als je hier fulltime woont dan wil je ook fulltime werken. Dan wil je wat zekerheid en dat is hier echt wel lastig. Er worden niet snel fulltime contracten gegeven. Wel is de hechte gemeenschap ook wat werkgelegenheid betreft een voordeel. Ik denk dat als mensen zien wat je doet en hoe je dat doet, zij eerder geneigd zijn je aan te nemen. Dat is omdat men je kent. Sommige jongeren zien dan ook niet veel heil in het halen van diploma s: Ik denk dat heel veel mensen hier op Terschelling ook geen diploma hebben. Het zijn gewoon slimme mensen, ondernemers. Ze zien overal geld in. Als je goede ideeën hebt kan je hier goed geld verdienen. Voor passend werk zijn de jongeren vooral op de wal aangewezen. Veel leeftijdsgenoten gaan daarom na hun studie niet terug naar het eiland. Eén respondent woont op Terschelling en werkt één dag in de week aan de vaste wal. Dit is voor haar wel te doen, maar voor meer dagen zou ze ook verhuizen: Je begint wat later, ongeveer 10 uur en gaat om 8 uur met de boot weer terug. Je moet vroeg weg en bent laat thuis, dus dat is een lange dag. Voor één dag in de week is het te doen, voor meerdere dagen niet. De boot vaart niet op erg handige tijden: je zou om 5 of 6 uur s middags terug moeten kunnen, maar dat kan niet. De respondenten die nog studeren zijn er nog niet uit of ze naar Terschelling terug zullen keren op niet. Dit zal vooral van het banenaanbod én de beschikbare woonruimte afhangen. Ik denk eerst van niet. Het is lastig werk te vinden. Misschien dat ik later wel weer terugkeer. Als er genoeg werk zou zijn zou ik hier wel willen wonen. Alle aanwezigen die al lang op Terschelling wonen, werken al jaren op het eiland. Vanaf dat ze mochten werken, doen ze dat ook. Dit hoort echt bij hun leven op Terschelling, en het is goed voor hun bankrekening: Ik vind het ook best wel raar dat ik hier elk weekend werk. Ik wil het ook gewoon en ik ben niet anders gewend. Mijn vriend vindt dat heel raar en die zegt dan je werkt veel te veel en je hoeft toch niet zoveel te werken. Je bent nog aan het studeren. Dat is ook wel zo maar ik wil het gewoon niet missen en het geld kan ik ook goed gebruiken. Onderwijs Het hoogste niveau voortgezet onderwijs dat op Terschelling te volgen is, is vmbo. Bijna alle respondenten hebben eerst 2 jaar vmbo op Terschelling gevolgd, waarna zij naar de havo of het vwo in Harlingen zijn gegaan. Door de week zaten zij dan in Harlingen in de kost. De jongeren zien hierin ten opzichte van nu echter wel een verandering. Heel veel kinderen gaan nu gelijk naar Harlingen naar school. Ze gaan vaak niet meer in een gastgezin, maar heen en weer. De gastgezinnen zijn ook ongeveer net zo duur als de boot. In onze tijd was dat anders; het was heel logisch om in de kost te gaan. De jongeren beseffen dat het niet haalbaar is havo en vwo op het eiland te volgen. Ik denk ook niet dat iemand de illusie heeft dat dat ooit gaat gebeuren. Zij vinden het niet erg dat alle jongeren voor vervolgonderwijs en studie naar de wal te gaan. Dit hoort nu eenmaal bij het wonen op een eiland. Naar een echte school gaan is beter. Je moet toch een keer. Als je gaat studeren moet je ook weg. 20

23 Bootverbinding De boot is altijd een zwakte. Alle jongeren zijn het erover eens dat de bootverbinding een nadeel van het wonen op Terschelling is. Dit komt voornamelijk door de duur ( die boot duurt hartstikke lang, 2 uur! ), de prijs, en de frequentie van de overtocht. Eilanders krijgen korting op de boot, maar als je dagelijks of zelfs wekelijks naar de vaste wal moet, kost het nog steeds veel: We kunnen wel goedkoper met de snelboot. Dan is het natuurlijk niet heel veel geld als je zoals ik 3 keer per jaar naar de wal gaat. Maar als je elke week gaat tikt het wel aan. Sommige respondenten geven wel aan dat ze de bootkosten kunnen declareren bij hun werk. Verder merken de jongeren dat werkgevers soms vooroordelen hebben over de flexibiliteit en de bereidheid om te werken van mensen van Terschelling. Dit komt vooral door de bootverbinding. Daar hebben sommigen de nadelen al van ervaren: Ik had stage gelopen bij een bedrijf. Daar hadden ze iemand nodig om iemand die met zwangerschapsverlof ging te vervangen. Toen hadden ze eerst een andere stagiair gevraagd, want ze zeiden we dachten: jij komt van Terschelling en dat is vast niet zo handig Dat je dan dus niet zelf kan beslissen of dat handig is of niet, dat vind ik heel jammer. Ook anderen ervaren de vooroordelen die de bootverbinding veroorzaakt, bijvoorbeeld door de beperkte afvaarten: Het is ook jammer dat je om kwart voor 7 met de boot moet, maar als dat voor jou geen probleem is en je bent er op tijd Dan is dat je eigen keuze, dat hoeft je baas niet te bepalen voor jou. Aan de andere kant begrijpen zij het ook wel weer: Je bent wel minder flexibel. Als er ineens iemand nodig is dan ben je er niet zo maar. De jongeren zijn bang dat de botenoorlog die nu tussen de rederijen Doeksen en EVT aan de gang is consequenties voor hen heeft. Ik denk dat de eilanders er de dupe van worden. Voor de toeristen is de prijzenslag gunstig Maar als eilander ga je niet 2,5 uur op de boot zitten. En ze varen ook heel weinig en op rare tijden. Bovendien varen ze waarschijnlijk in de winter niet eens, en dan wil ik juist ook met de boot. De jongeren zijn bang dat door de concurrentiestrijd er minder boten zullen gaan varen. Vooral voor mensen die door de week een of meerdere dagen op de vaste wal wonen, werken of studeren en in de winter zal dit een probleem zijn. Vooral de frequentie van de boot zal minder worden. De laatste boot gaat er nu misschien in de winter uit. Als je ziet hoeveel mensen daarop zitten Dan is het echt raar dat die boot er uit zou gaan, want heel veel mensen die vrijdags nog werken nemen de 10 voor 8 boot naar Terschelling. Als die niet meer gaat en de laatste gaat al om die kunnen veel mensen niet halen. Om dan op zaterdagochtend nog een keer te komen, dan is het weekend wel kort, want op maandag moet je weer op school of werk zijn Voorzieningen De meeste jongeren zijn het erover eens dat er meer dan genoeg voorzieningen op Terschelling zijn. Vooral de laatste jaren zijn er veel nieuwe vrijetijdsvoorzieningen bijgekomen: Bijna alles kun je hier nu doen, wat vroeger niet kon qua hobby s en sport. Er is hier nu ook een dansschool, yoga Iemand die nog maar een paar jaar op Terschelling woont ziet dit anders: In Zwolle heb ik altijd in veel bandjes gespeeld. Ik mis het dat ik hier niet kan repeteren en kan optreden. Er zijn hier maar 2 bandjes ofzo. Qua vrijetijdsactiviteiten is het voor mij beperkter. 21