Werkboek Verzameldwang

Transcriptie

1 1 Werkboek Verzameldwang versie april 2010 Wessel van Beek

2 2 Voorwoord Dit werkboek is gebaseerd op de onderzoeken en werkboeken van Forst & Steketee, in Nederland bewerkt door mevr. C. Meerum Terwogt en mw. M. Fournier, van GGZ InGeest. Ik heb hun ruwe handleiding verder bewerkt en aangevuld, mede op basis van de hieronder genoemde literatuur. Mijn ervaring in het bezig zijn met een werkboek als deze is dat u veel zult herkennen, of al weet. Andere dingen zijn misschien voor u niet zo relevant. Handig is daarom gedeelten aan te kruisen die u zou moeten onthouden of waar u mee aan de slag zou willen. Lees het werkboek één keer door, kies wat belangrijk is en ga daar mee verder. Wessel van Beek april 2010

3 3 BEHANDELING IN 3 FASEN Fase 1: Evaluatie en planning Intake/metingen: 2-3 sessies Motivatie module: 1-3 sessies Educatie module: 2 sessies Fase 2: Toepassen van strategieën Organisatie module: 2-6 sessies Aanschaf module: 2-6 sessies Wegdoen module: 4-8 sessies Fase 3: Terugvalpreventie Terugvalpreventie module: 2 sessies

4 4 Achtergrondinformatie over verzameldwang De psycholoog Frost presenteert een cognitief gedragstherapeutisch model van verzameldwang waarin de verschijnselen van verzameldwang veroorzaakt worden door een aantal fundamentele stoornissen/beperkingen op het gebied van: 1. informatieverwerking 2. gedachten over en gehechtheid aan bezittingen 3. emotioneel lijden en daardoor vermijdingsgedrag AANSCHAF DISORGANISATIE/CHAOS WEGDOEN Koopdrang informatieverwerkingsproblemen gehechtheid/gedachten 1. Informatieverwerkingsproblemen: De cognitieve verwerkingsproblemen die een rol spelen bij verzameldwang hebben te maken met Aandacht: concentratieproblemen bij het sorteren, zelfs wanneer de therapeut aanwezig is; soms is er sprake van ADHD (zowel in volwassenheid als jeugd). Categoriseren: men heeft een cognitieve stijl waarin men bij het categoriseren te weinig voorwerpen meeneemt. Dit wil zeggen dat ieder voorwerp apart op zijn speciale betekenis wordt beoordeeld. Geheugen: weinig vertrouwen in het geheugen, rampgedachten over vergeten van dingen, een sterke wens om bezittingen in het zicht te houden uit angst dat ze anders vergeten worden. NB: ze hebben niet daadwerkelijk een slechter geheugen, maar vertrouwen er minder op dan niet-verzamelaars! Het gebruiken van informatie om conclusies te trekken en besluiten te nemen De informatieverwerkingsproblemen lijken vooral een rol te spelen bij chaos/disorganisatie/rommel, niet zozeer bij de aanschaf van spullen of bij het wegdoen van spullen. 2. Overtuigingen/gedachten en emotionele gehechtheid aan bezittingen Er wordt een aantal cognitieve en emotionele overwegingen onderscheiden die de ervaring van het wegdoen van bezittingen kenmerken:

5 5 emotionele gehechtheid: spullen geven emotioneel comfort, angst om iets belangrijks te verliezen, gevoelens van verlies van identiteit geheugen-gerelateerde overwegingen: spullen zijn nodig als geheugensteuntjes wens tot controle: wens om controle over spullen te hebben, anderen mogen er niet aankomen, territorium verantwoordelijkheid: gevoel van verplichting t.o.v. spullen en de mensen die de spullen nodig hebben Mensen met verzameldwang zijn geneigd de voordelen van het bewaren veel groter te zien dan niet-verzamelaars, terwijl ze de ook de nadelen van het wegdoen als veel groter ervaren. Ze denken er dus meer aan te hebben en tegelijkertijd dat het wegdoen veel nadeliger zal zijn, dan bij niet-verzamerlaars. 3. Angst/lijden en vermijding Mensen met verzameldwang ervaren angst bij de gedachte aan niet-aanschaffen of aan het wegdoen van spullen. Deze angst leidt tot vermijdingsgedrag. Verzameldwang overtuigingen (gedachten) en emotionele gehechtheid (moeite met loslaten) spelen een. Deze gedachten treden op wanneer men een voorwerp dat men nog niet bezit en waardevol acht ziet of fantaseert en wanneer men bedenkt dat men dit object weg zou moeten doen. Vanuit deze optiek worden dwangmatig kopen en verzameldwang gezien als vermijdingsgedragingen met het doel om gevoelens van angst of verdriet en verlies veroorzaakt door deze gedachten en overtuigingen te vermijden. Een verschil met een dwangstoornis is dat het niet alleen om angst gaat, maar vaak ook om gevoelens van verdriet en verlies. 4. Model De gedachte van waaruit gewerkt wordt is dat verzameldwang voortkomt uit een wisselwerking tussen verschillende factoren, zoals vroege ervaringen, kerngedachten, persoonlijkheidskenmerken, stemming, en bijkomende psychiatrische problematiek. Dat leidt tot twee groepen gedachten: (1) over bezittingen en (2) over de eigen kwetsbaarheid. Aan de bezittingen zijn positieve emoties gekoppeld, aan de kwetsbaarheid negatieve emoties.

6 6 Informatie verwerking * waarneming * aandacht * geheugen * categoriseren * besluitvorming Vroege ervaringen kerngedachten * niet waard * niet van te houden * hulpeloos persoonskenmerken * perfectionisme * afhankelijkheid * stress gevoeligheid * paranoïdie stemming * depressie * spanning comorbiditeit * sociale fobie * trauma Ideeën over bezittingen * gebruikswaarde * intrinsieke waarde * sentimentele waarde Ideeën over kwetsbaarheid * veiligheid/troost * verlies verantwoordelijkheid * afval * verlies mogelijkheden geheugen * fouten * verlies informatie ideeën over controle Positieve emoties * plezier * trots Negatieve emotie * verdriet * stress/angst *schuld en schaamte Rommel Verzamele n Moeite wegdoen Mensen kunnen vanwege die combinatie van die emoties moeilijk afstand doen van wat ze verzamelen. Ze zouden de positieve emoties (plezier, trots) gaan missen en de negatieve gedachten en emoties moeten gaan verdragen (loslaten, afscheid nemen, verdriet voelen, schuld vanwege de verspilling, verdragen dat u niet alles kunt onthouden en dat u fouten mag maken, beseffen dat u niet alles kunt controleren). De ervaringsdeskundige Nelson noemt in zijn boek als kenmerken die hij bij zichzelf en medeverzamelaars herkent: 1. onzekerheid verzamelen is een manier om te proberen alles onder controle te houden, vaak bij mensen die onzeker zijn over zichzelf, over wie ze zijn of beter nog, wie ze hadden moeten zijn 2. idee niet geliefd te (kunnen) worden liefde die men niet krijgt in het hier en nu, of niet gekregen heeft in het verleden 3. idee minder te zijn veel verzamelaars hebben een negatief beeld van zichzelf, zijn ontevreden met wie ze zijn en gaan misschien van daaruit compenseren. Met verzamelen

7 7 bezig om het gevoel weg te maken, of om ergens controle over te krijgen en misschien wel goed in te zijn. 4. te veel van vroeger u bent niet meer wie u ooit was; verzamelaars leven te veel in het verleden 5. voor het geval dat..- misschien uw opvoeding of wellicht heeft u het u zelf aangeleerd: zonde om weg te doen, zuinig zijn, een heel sterk geweten en te sterk besef van waarde (kindertjes in de derde wereld?); maar hoeveel spullen moet u weggooien omdat ze niet bruikbaar meer zijn, over de datum, of uit de mode? 6. overweldigd worden door de hoeveelheid rommel een ander gebruikelijk element. Het is te veel, waar moet ik beginnen? Dus mensen beginnen maar niet, of worden snel wanhopig en geven het weer op. 7. schuldig voelen een hele ingewikkelde: mensen die verzamelen voelen zich schuldig dat ze zo veel spullen hebben, maar voelen zich ook schuldig als ze dingen moeten weggooien. Ze hebben er gevoelens bij, herinneringen aan. Het lelijke beeldje van tante Els, de tekening van een nichtje (van 10 jaar geleden) 8. falen verzamelaars voelen zich vaak niet goed genoeg, en voelen zich vervolgens falen als het ze niet lukt op te ruimen, boos, verdrietig en gefrustreerd raken ze ontmoedigd en kiezen ze voor de makkelijkere weg. Passief worden en hun aandacht richten op dat wat ze een goed gevoel geeft: nog meer verzamelen! 9. geestelijke rommel veel mensen die verzamelen hebben problemen hun aandacht te richten, gefocust te blijven, zeker als het een grote chaos is buiten hen zelf. Ze raken het overzicht kwijt, kunnen niet meer organiseren niet meer beslissen wat er belangrijk is. Dan wordt alles belangrijk. En gaandeweg kunnen anderen daar niet meer in helpen, want een goedwillend familielid, of de schoonmaakster weet ook niet wat u belangrijk vindt. Dus wordt alles belangrijk en kan niks weg voordat u besloten heeft. Alleen kunt u niet meer beslissen. 10. idee dat er geen tijd genoeg is voer voor de wanhoop, jezelf opjagen en van jezelf eisen dat het sneller kan dan het kan. Wat niet lukt natuurlijk. Verzamelen van zo veel spullen kost jaren, dus het opruimen (en loslaten) gaat ook lang duren. Want u vindt (te) veel misschien nog wel belangrijk voor later. Plan dus genoeg tijd in.

8 8 11. te veel met anderen bezig zijn misschien om aardig gevonden te werken besteden veel verzamelaars te veel tijd aan aardig zijn voor anderen. Boodschap doen, mee naar een instantie, helpen klussen. Vaak is het moeilijk vriendelijk nee te zeggen. Een cursus die zich daarop richt (sociale vaardigheden, assertiviteit) kan eventueel helpen.

9 9 Coaching Om deze behandeling goed te kunnen doen is ondersteuning heel belangrijk. U kunt iemand uit uw omgeving die voldoende rustig, kalm, bedachtzaam en meelevend is, vragen u te ondersteunen bij dit project. Deze coach kan u ondersteunen, door met u mee te denken, u aan te moedigen, en soms ook door praktisch mee te helpen. Enkele tips voor coaches: werk er aan als een team, met de patiënt en de hulpverlener dat zorgt er voor dat u zo veel mogelijk op één lijn zit help de patiënt om op de taak gericht te blijven. Veel mensen die verzamelen raken te snel afgeleid, vooral als ze proberen op te ruimen en besluiten moeten nemen. Herinner iemand vriendelijk aan wat er ook al weer nodig was. zorg voor emotionele steun. Help iemand om het vol te houden. Laat merken dat u begrijpt hoe moeilijk het voor de patiënt is. help beslissingen te nemen, maar neem ze niet zelf. Ondersteun met vragen als is dit belangrijk?, heb je dit echt nodig?, zou je zonder kunnen?. moedig aan! Stimuleer iemand om het vol te houden, geef een complimentje, wees positief over wat er bereikt kan worden. help met opruimen. Stroop de mouwen op en laat u vertellen wat u kunt doen. Ordenen, opruimen, inpakken, wegbrengen. Vaak is de berg spullen zo groot dat mensen er moedeloos van worden, iemand die praktisch meehelpt, kan erg steunend zijn. begeleid iemand om moeilijke huiswerkopdrachten te doen. Bijvoorbeeld naar een winkel gaan zonder iets te kopen, of naar de 2 e handswinkel. Verder zijn er dingen die u beter niet kunt doen: ga niet in discussie over wat er weg kan neem het beslissingen nemen niet van iemand over, de patiënt moet het zelf leren raak geen spullen aan zonder toestemming vertel iemand niet hoe hij of zij zou moeten denken, of wat hij of zij zou moeten voelen hou uw eigen grenzen in de gaten. Om het vol te kunnen houden moet u voor jezelf zorgen. Het is hard werken en vaak lastig om te doen. Beloon jezelf af en toe. Maak samen afspraken over de rolverdeling. Wie doet wat, wanneer? Wie neemt de initiatieven, wie heeft de leiding? Wat mag wel en wat niet? Wat kan de coach doen om u te stimuleren en motiveren? Om u aan te moedigen om net een stapje extra te zetten?

10 10 Fase 1: diagnostiek en meten Inventarisatie 1. geef informatie over verzamelen 2. bespreek doelen van de behandeling (3a en 3b) 3. maak wekelijks foto s van alle ruimtes in het huis, vanuit meerdere standpunten 4. teken plattegrond van alle etages met alle ruimtes, met inschatting rommel (zie verder) a. wat is rommel b. wat is onhygiënisch/vies 5. doe samen de Clutter Image Rating (Beoordeling Rommel Foto s) 6. bespreek samen de vragenlijsten die hier achter genoemd zijn

11 11 Fase 1: in kaart brengen Welke spullen bewaart u en waar? Zet er vervolgens achter wat het minste moeite zal kosten om weg te doen (score =1), wat het moeilijkst zal zijn (score=5), en welk cijfer bij de andere voorwerpen past. voorwerpen plek angst score (1 tot 5)

12 12 Aanschaf van spullen Welke spullen komen er vooral binnen (winkelen, postorder, kranten, tijdschriften en folders, vuilnisbakken, gratis spullen etc.): soms vaak heel vaak Kenmerkende gedachten, emoties en gedragingen tijdens de aanschaf (inclusief weerstand): prettige gevoelens: namelijk nare gevoelens: namelijk Voor u typische gedachten (bijvoorbeeld Dit kan ik niet laten liggen, Dit kan ik of iemand anders nog goed gebruiken, Dit heb ik later vast nog een keer nodig ):

13 13 Redenen om te bewaren (kruis aan) emotionele waarde: het is persoonlijk waardevol, ik zou het missen, ben er aan gehecht financiële waarde: dit is te duur om weg te doen, heeft veel gekost,, te kostbaar waarde voor later: ik zal het nog kunnen gebruiken, altijd handig voor later, kan ik nog nodig hebben waarde voor anderen: dat kan vast iemand nog wel gebruiken, daar kan ik altijd iemand gelukkig mee maken intrinsieke waarde: dit is een handig, komt altijd van pas, voor het geval dat iets anders kapot gaat anders: anders: Welke anderen (partner, familie, vrienden) zijn bij dit probleem betrokken en hoe? Welke gevolgen heeft de verzameldwang op uw sociale leven: Zorgt het verzamelen ook voor gezondheidsproblemen? Namelijk:

14 14 Weekoverzicht Geef in het schema aan hoeveel tijd u besteedt aan het verzamelen (verzamelen, kopen, sorteren, opruimen, reistijd etc.) maandag wat gedaan hoeveel tijd dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag

15 15 Vermijding Welke plaatsen of activiteiten vermijdt u en wat zijn de redenen hiervoor: plaatsen/activiteiten redenen Besluitvorming Merkt u problemen met het nemen van beslissingen? Welke vallen u op?

16 16 Gezinsanamnese Zijn er mensen in uw familie die met soortgelijke problemen worstelen? Ontwikkeling Hoe heeft uw verzameldwang zich ontwikkeld in de loop van de jaren? Behandeling Heeft u behandeling gehad hiervoor en wat hielp wel en wat niet? Anderen Zijn er instanties (huiseigenaren, GG&GD, rechtszaken etc.) bij uw problematiek betrokken en wat vindt u daar van?

17 17 Vragenlijst Verzameldwang datum: Emotioneel welbevinden: Ik voel mij kwetsbaar als ik iets wegdoe ja nee Ik verdraag het niet om spullen weg te doen ja nee Mijn spullen geven me een prettig gevoel ja nee Verlies en fouten: Het wegdoen van deze krant betekent dat ik de informatie die de krant ja nee bevat kwijtraak Als ik iets weggooi en het blijkt dat ik het later toch nodig heb, dan is ja nee dat een ramp Ik moet van zoveel mogelijk zaken op de hoogte zijn ja nee Waarde: Als iets enige potentiële waarde heeft, moet ik het bewaren ja nee Elk van mijn bezittingen is zo uniek, dat er geen tweede van in de ja nee wereld bestaat Als ik een nuttig doel voor iets kan bedenken, dan moet het wel waard ja nee zijn om te bewaren Als ik denk dat ik iets nodig heb, is de kans groot dat dat ook zo is ja nee Als ik deze informatie nu niet bewaar, dan zal ik het nooit meer kunnen krijgen Identiteit:

18 18 Dit eigendom is een deel van mij, van wie ik ben ja nee Het wegdoen van dit eigendom voelt alsof ik een deel van mezelf ja nee weggooi Mijn spullen geven mij houvast, een gevoel van bescherming ja nee Verantwoordelijkheid: Ik ben verantwoordelijk voor het zorgvuldig omgaan met spullen ja nee Als ik iets weggooi, dan betekent dat dat ik een waardevolle kans ja nee misloop Ik ben verantwoordelijk voor het vinden van een nuttig doel voor mijn ja nee spullen Ik ben verantwoordelijk voor het welzijn van mijn spullen ja nee Als ik iets in bezit heb dat mogelijk nuttig zou kunnen zijn voor een ander, dan moet ik het voor diegene bewaren ja nee Geheugen: Als ik dingen bewaar, hoef ik het niet in mijn geheugen op te slaan ja nee Mijn geheugen is zo slecht dat ik alles in het zicht moet houden, anders ja nee ben ik het vergeten Als ik iets in een systeem opsla, zal ik het vergeten ja nee Ik moet mij alles perfect herinneren ja nee Controle: Als iemand mijn spullen aanraakt of gebruikt, zal ik ze kwijtraken of ze uit het zicht verliezen Als iemand mijn spullen aanraakt of gebruikt, zal het ze in negatieve zin veranderen ja ja nee nee

19 19 Een ander heeft het recht niet om aan mijn spullen te komen ja nee

20 20 Plattegrond Samen met behandelaar Gebruik een leeg A4 waarop u een plattegrond van uw huis maakt. Gebruik voor elke etage een A4 en teken er ongeveer op schaal alle ruimten in (keuken, badkamer, woonkamer, slaapkamer, opberghok etc.). Vergeet niet andere plaatsen zoals een schuur, een zoldertje of de tuin. Overal waar spullen staan. Leg uw behandelaar uit wat die zou zien als hij of zij door uw huis zou lopen. Loop de plattegrond door met uw behandelaar en maak een onderscheid tussen waar het een rommel is, en waar het vies is of wat anderen vies zouden vinden. Probeer uw schaamte zoveel mogelijk opzij te zetten. Zet vervolgens op de plattegrond hoe erg het is, van 0 (helemaal niet erg), tot 10 (maximaal erg). Dat kan per plek in een ruimte verschillen (bijvoorbeeld aanrecht is een 4, eettafel is een 8). Hieronder staat een voorbeeld, met een wel erg precieze plattegrond.

21

22 22 Foto s Gebruik een fototoestel (of een mobiele telefoon met camera) om foto s te maken van elke ruimte in uw huis. Maak van elke ruimte twee of drie foto s vanuit verschillende hoeken, zodat goed zichtbaar is hoe het er uit ziet. Ruim het niet op, hou jezelf niet voor de gek. Deze foto s zijn bedoeld om aan anderen (behandelaar) te laten zien hoe het is, zodat zij weten hoe serieus het is, maar ook als vergelijkingsmateriaal. De bedoeling is namelijk elke maand nieuwe foto s te maken, waarop u hopelijk kunt gaan zien dat er veranderingen zijn. Dat gaat vaak over kleine veranderingen, die pas opvallen als u het verschil tussen de foto s ziet. Bewaar dus alle foto s en stuur ze zo mogelijk naar uw behandelaar. Als het lukt is het handig ze ook te printen. Het is een akelige opdracht. Vaak schamen mensen zich en hebben ze een rooskleuriger beeld geschetst dan hoe het in werkelijkheid is. Besef dat uw behandelaar er niet is om u te beoordelen en al helemaal niet om u uit te lachen. Het is nodig om te weten hoe u er voor staat. Loop de foto s met elkaar door en geef dan beiden voor elke ruimte een cijfer van 0 tot 10.

23 23 GGZ Veenendaal

24 24 GGZ Veenendaal

25 25 GGZ Veenendaal

26 26 Score Foto s Huiskamer: welk plaatje past het beste bij mijn situatie van de afgelopen week: Keuken: welk plaatje past het beste bij mijn situatie van de afgelopen week: Slaapkamer: welk plaatje past het beste bij mijn situatie van de afgelopen week: Andere ruimte: namelijk welk plaatje past het beste bij mijn situatie van de afgelopen week: Andere ruimte: namelijk welk plaatje past het beste bij mijn situatie van de afgelopen week: Andere ruimte: namelijk welk plaatje past het beste bij mijn situatie van de afgelopen week: Andere ruimte: namelijk welk plaatje past het beste bij mijn situatie van de afgelopen week:

27 27 Vragenlijst Verzameldrang Voor onderstaande vragen, welk getal past het beste bij hoe het was de AFGELOPEN WEEK geen beetje gemiddeld veel bijna alles/helemaal 1. hoeveel van het leefoppervlak van uw huis is rommelig door spullen? (alle ruimten bij elkaar)? 2. hoeveel controle heeft u over uw neiging om te verzamelen/aankopen te doen? 3. hoe veel van uw huis kunt u niet goed gebruiken door de rommel? hoe veel controle heeft u over uw neiging om spullen te bewaren? hoe veel van uw huis is moeilijk om doorheen te lopen vanwege de rommel? Voor onderstaande vragen, welk getal past het beste bij hoe het was de AFGELOPEN WEEK helemaal enigszins gemiddeld behoorlijk extreem niet ernstig 6. in hoeverre heeft moeite om zaken weg te gooien? hoe stressvol vindt u het om zaken weg te gooien? in hoeverre heeft u zo veel spullen dat uw ruimten zijn volgepakt? hoe stressvol zou het zijn als u niet in staat zou zijn spullen te kopen of krijgen die u zou willen? 10. in hoeverre belemmert de rommel in uw huis uw sociale leven, werk, of alledaags functioneren? Denk aan wat u niet doet vanwege de rommel. 11. hoe sterk is uw neiging spullen te kopen of gratis te krijgen, die u niet meteen zult gebruiken? tot op welke hoogte veroorzaakt de rommel in uw huis u stress of ongemak? 13. hoeveel controle heeft u over uw neiging om te verzamelen/aankopen te doen?

28 hoe veel van uw huis kunt u niet goed gebruiken door de rommel? hoe veel controle heeft u over uw neiging om spullen te bewaren? hoe veel van uw huis is moeilijk om doorheen te lopen vanwege de rommel? Voor onderstaande vragen, welk getal past het beste bij hoe het was de AFGELOPEN WEEK nooit bijna nooit soms vaak heel vaak 17. hoe vaak vermijdt u het weggooien van dingen omdat het te veel stress zou veroorzaken of te lang zou duren? 18. hoe vaak voelt u gedwongen iets te verkrijgen of kopen wat u ziet? Als u winkelt of iets aangeboden krijgt. 19. hoe vaak besluit u iets te houden die je niet nodig hebt en waar u eigenlijk geen ruimte voor heeft? 20. hoe vaak zorgt de rommel in uw huis er voor dat u mensen niet uitnodigt? 21. hoe vaak koop of krijgt u zaken die u niet onmiddellijk nodig hebt? in welke mate zorgt de rommel in uw huis er voor dat u niet van gedeelten van uw huis of inventaris gebruikt kunt maken? Zoals koken, fornuis gebruiken, afwassen. 23. hoe vaak lukt het niet afstand te doen van iets waar u eigenlijk van af zou willen?

29 29 Vragenlijst dwangmatigheid Voor onderstaande vragen, welk getal past het beste bij hoe het was de AFGELOPEN MAAND hoeveel last heeft u hier van gehad? helemaal een beejt gemiddeld behoorlijk extreem niet veel veel 1. ik heb zo veel spullen verzameld dat ze in de weg staan ik controleer dingen vaker dan eigenlijk noodzakelijk ik raak gespannen/geïrriteerd als voorwerpen niet op hun plek staan ik ben geneigd (dingen) te tellen als ik bezig ben ik vind het lastig een voorwerp aan te raken als ik weet dat het is aangeraakt door vreemde, of door bepaalde mensen 6. ik vind het lastig mijn gedachten onder controle te houden ik verzamel dingen die ik niet nodig heb ik controleer ramen, deuren, sloten etc. voortdurend ik raak overstuur als mensen de volgorde van spullen veranderen ik heb het idee dat ik bepaalde getallen moet herhalen ik moet mezelf soms wassen omdat ik me besmet voel ik raak overstuur door onplezierige gedachten die tegen mijn wil in mijn gedachten komen

30 ik vermijd het om dingen weg te gooien, omdat ik bang ben dat ik ze later nog eens nodig zal hebben 14. ik controleer herhaaldelijk kranen en lichtknopjes als ik ze dicht gedraaid heb, of uitgezet 15. zaken moeten voor mij in een bepaalde volgorde ik heb het idee dat er goede en foute getallen zijn ik was mijn handen vaker en langer dan nodig ik krijg regelmatig nare gedachten en kan er maar moeilijk van af komen

31 31 Sessie formulier Op de volgende pagina is een formulier te vinden wat u kunt gebruiken om aantekeningen te maken van de verschillende bijeenkomsten met uw behandelaar. Wat u wilt bespreken, wat er belangrijk was en wat het huiswerk voor de volgende keer is. Vraag uw behandelaar om kopieën voor de volgende keren.

32 32 Persoonlijk Sessie formulier datum: sessie nummer: Agenda Belangrijkste punten Huiswerk Volgende keer bespreken Welke vaardigheden of strategieën hebben we besproken

33 33 Fase 2: motivatie en doelen Kruis in onderstaande lijst aan welk doel voor jou van belang is. Zet er daarna in 1 of 2 zinnen bij wáárom dat doel belangrijk is. Wat levert het u op (dat is belangrijk, want )? Belangrijke doelen in behandeling ik wil meer begrijpen van mijn stoornis dat is belangrijk, want: ik wil meer levensruimte ik wil beter kunnen beslissen van wat belangrijk is ik wil beter kunnen organiseren van bezittingen, zodat ze toegankelijker worden ik wil voorkomen dat ik dwangmatig spullen koop ik wil denkfouten met betrekking tot aanschaffen, bewaren en wegdoen van spullen herkennen en tegengaan ik wil spullen die ik niet nodig heb wegdoen/recyclen/weggeven Voorkomen van verzameldwang in de toekomst andere persoonlijke doelen, zoals: o geregeld hebben van financiën o bezoek kunnen ontvangen o meer ruimte hebben voor speciale bezigheden, hobby s etc. o mezelf meer onafhankelijk voelen o minder tijd verspillen en meer tijd over hebben voor leuke of nuttige bezigheden

34 34 Wat gaat er spannend/lastig/ingewikkeld worden Sta in gedachten stil bij hoe de situatie gaat worden als u minder verzamelt, als u minder opgeslagen hebt, als er dingen weg moeten. Als het opgeruimd raakt. Kruis weer aan wat voor jou van toepassing is en schrijf er een toelichting bij als dat kan. dat ga ik in mijn lichaam merken, dan krijg ik spanningsklachten dan kom ik zaken tegen die ik lastig vind (post, foto s, andere zaken waaraan ik herinneringen heb) als ik er mee aan de slag ga zal ik merken dat ik het overzicht kwijt raak en dat vind ik heel confronterend dan zie ik pas echt hoe veel het is dan moet ik zaken los gaan laten en weg gaan gooien, dat zal ik heel emotioneel vinden ik zal keuzes moeten maken in wat belangrijk is genoeg is, dat vind ik lastig ik kan het niet alleen, maar anderen mogen liever niet zien hoe erg het is als alles op orde is moet ik weer meedoen aan het normale leven, met sociale contacten en bezigheden en daar zie ik erg tegen op door te verzamelen houd ik het verleden een beetje vast, loslaten betekent dat ik zou accepteren dat ik ouder word als ik dit niet doe, wat moet ik dan wel doen? ik zal mijn veilige schuilplekje kwijtraken door dingen weg te doen is het net alsof ik mijn eigen verleden ook weg doe

35 35 Behandeldoelen Welke doelen voor de behandeling komen nou uit de bovenstaande rijtjes naar voren? Mijn belangrijkste doelen in deze behandeling zijn: Hierbij verklaren ondergetekenden dat zij hun uiterste best zullen doen om aan bovenstaande doelen te werken. datum: naam: behandelaar: handtekening: handtekening:

36 36

37 37 Motivatie oefeningen Rommel-visualisatietaak Deze oefening is bedoeld om de therapeut inzicht te verschaffen in de mate van ongemak die u ervaart door de verzameldwang. Als patiënten weinig of geen ongemak/spanning vertonen wanneer zij zich een kamer vol rommel voor de geest halen, dan moet de manier van motiveren aangepast worden, door bijvoorbeeld het accent te leggen op de kosten/baten-analyse. Ook wanneer de patiënt een voorkeur heeft voor een rommelige, volle ruimte, moet met de patiënt een realistisch doel geformuleerd worden. Vraag aan de patiënt om zich voor te stellen hoe een centrale kamer in het huis momenteel er uitziet. Laat hem zich voorstellen hoe hij midden in de kamer staat en langzaam ronddraait en zich alles wat zich in de kamer bevindt voor de geest haalt. Laat patiënt beschrijven wat hij ziet. Na 1 minuut vraag je hoe hoog de spanning/mate van ongemak is op een schaal van Vraag dan naar gevoelens tijdens de visualisatie. Vraag vervolgens naar gedachten tijdens de visualisatie. Kamer: ongemak score: Gevoelens Gedachten

38 38 Stel u vervolgens voor dat u in deze ruimte bent en alle rommel is weg. Vloeren zijn opgeruimd, geen stapels met spullen. De kastjes zijn netjes, geen spullen die er niet horen. Overzichtelijk. Alles is te vinden. Vraag u niet af waar de spullen zijn, stel u alleen de ruimte voor zonder rommel. Gevoelens Gedachten ongemak score: Vraag vervolgens of de patiënt zich kan voorstellen of bepaalde levensgebieden zouden kunnen verbeteren wanneer de kamer opgeruimd zou zijn. Begrijpen van de gedachten Kunt u met hulp van uw behandelaar bedenken op welke manier deze gedachten over uw spullen in uw leven zijn gekomen? Waarom zitten deze gedachten in uw hoofd? Meestal zijn dit soort sterke overtuigingen terug te herleiden tot boodschappen of ervaringen van vroeger, bijvoorbeeld gestraft zijn omdat iets kwijt was.

39 39 Voor- en nadelen van verzameldwang Laat de patiënt alle mogelijke voordelen van het verzamelen en bewaren opsommen. Wellicht heeft het verzamelen ook een functie in de zin van vermijding van angsten (bijvoorbeeld: angst voor emoties, angst voor het nemen van de verkeerde beslissing, angst om iets belangrijks te vergeten). Soms vermijden mensen dmv het verzamelgedrag ook bepaalde verantwoordelijkheden, waardoor het aanpakken van het verzamelen ook schaamte met zich mee brengt en angst. Het niet oplossen van het probleem heeft dan de functie om deze negatieve emoties niet te hoeven voelen. Belangrijk is het verder uitvragen of deze voordelen wel werkelijk voordelen zijn. Leg de nadruk op de lange-termijn effecten op het leven van de patiënt. Wat zijn de nadelen/kosten? Hoe wordt het leven beïnvloed: in praktische maar ook in emotionele zin? Hoe beïnvloedt het probleem de relaties en interacties met anderen? Wat zijn de financiële nadelen? Bekijk ook de voor- en nadelen van niet-verzamelen. Hoe is de verhouding korte-termijn versus lange-termijn effecten? Let op negatieve emoties van de patiënt, zodat de therapie zelf niet met negatieve emoties geassocieerd wordt. Gebruik het formulier van de volgende pagina.

40 40 Voordelen en nadelen van verzamelen voordelen nadelen

41 41 Overtuigingen m.b.t. vooruitgang en verandering Vraag naar eerdere ervaringen m.b.t. pogingen tot verandering en naar gevoelens en gedachten over deze eerdere ervaringen. Sommigen zijn ontmoedigd geraakt en hebben weinig vertrouwen in zichzelf. Hoe staat de patiënt tegenover zijn vermogen tot verandering in deze behandeling? De Opgeruimde-kamer-visualisatie taak Voor sommigen is het wegdoen van spullen geassocieerd met onverantwoordelijk gedrag en spilziek gedrag. Deze taak helpt patiënten om hun emoties te onderzoeken mbt bezittingen en de invloed die deze bezittingen hebben op hun leven. Laat de patiënt zich een kamer in het huis voorstellen zonder rommel. Een algemene reactie zal zijn wat er met hun spullen gebeurd is. Om deze angst te verminderen kun je de patiënt vragen om zich voor te stellen dat de spullen nog wel ergens in het huis zijn, maar georganiseerd en uit de weg. Vraag de patiënt om de kamer in detail te beschrijven en te bedenken hoe hij de kamer tot een comfortabele leefruimte kan veranderen, wat hij in deze kamer zou kunnen doen etc. Neem 1 à 2 minuten voor deze taak en vraag dan om de mate van spanning/ongemak aan te geven op een schaal van 0-10 Laat de patiënt aangeven welke gevoelens hij had tijdens de visualisatie. Vraag dan naar zijn gedachten tijdens de visualisatie. Vraag of een van de gevoelens of gedachten te maken had met ervaringen uit de jeugd. Probeer te begrijpen hoe de overtuigingen ontstaan zijn, zonder deze te willen uitdagen. Vraag vervolgens of de patiënt zich kan voorstellen of bepaalde levensgebieden zouden kunnen verbeteren wanneer de kamer opgeruimd zou zijn. Laat patiënt deze gedachten opschrijven onder de Voordelen van opruimen.

42 42 Bezoek ontvangen De meeste mensen ruimen hun huis op wanneer ze weten dat er bezoek komt. U kunt gebruik maken van deze neiging en de isolatie verminderen die veel mensen met verzameldwang meemaken door af te spreken dat er regelmatig iemand over de vloer komt. In eerste instantie zal dit de therapeut zelf zijn of anderen die bij de therapie betrokken zijn. Gaandeweg is het echter van belang dat de patiënt ook anderen gaat uitnodigen. De patiënt kan hier veel weerstand tegen hebben. Dring aanvankelijk niet aan, maar blijf het onderwerp wel bespreken.

43 43 Struikelblokken in de therapie Depressie: wanneer er sprake is van een depressie leg dan uit aan de patiënt dat een van de manieren om uit een depressie te komen activiteit is. Andere OCD symptomen: in hoeverre interfereren deze symptomen met de verzameldwang en met het opruimen? Wanneer dit het geval is, moet de therapie aangepast worden. Overspoeld worden: niet weten waar te beginnen in de onoverzichtelijke berg; bespreek de gevoelens met de patiënt en structureer de therapie in kleine, overzichtelijke stapjes. Afleidbaarheid: problemen met concentratie op de taak; vertel dat dit een onderdeel van de therapie is (zie de module Speciale problemen ). Woede: houd er rekening mee dat ergens in het therapieproces de patiënt boos zal worden op de therapeut, omdat de therapeut geassocieerd wordt met het dingen moeten doen die de patiënt lange tijd vermeden heeft. Voorspel dat dit kan gaan gebeuren en moedig de patiënt aan om erover te praten wanneer dit het geval is. Ondersteuning: gebrek aan sociale steun is een probleem in de therapie. Het is erg moeilijk voor verzameldwangpatiënten om in hun eentje aan hun probleem te werken. De aanwezigheid van een ander helpt op verschillende manieren: emotionele steun, hulp bij het bij de taak blijven, en doorgaan met de taak ondanks oplopende spanning, de ander als positieve bekrachtiging, het belang van bezoek krijgen.

44 44 Regels in de behandeling De therapeut mag niet aan de spullen komen of iets wegdoen zonder expliciete toestemming van de patiënt. Patiënten nemen zelf alle beslissingen over het al dan niet wegdoen van spullen. De behandeling gebeurt systematisch Bepaal (een beperkt aantal) categorieën voordat u spullen gaat opruimen Patiënten brengen tijdens het beslissingsproces mbt de spullen hun gedachten onder woorden. Only handle it once (OHIO zie hieronder): dus niet terugkomen op een beslissing! Wees creatief en flexibel in de uitvoering van de behandeling OHIO: Only handle it once wees er maar één keer mee bezig Dit is een heel belangrijk handvat voor jezelf. Vaak zijn mensen tien of twintig keer bezig met één en hetzelfde ding, bijvoorbeeld een boek. Leer uzelf aan om niet alles tien keer door uw handen te laten gaan: van de vloer, naar de tafel, naar een doos, naar een kast, naar een andere kamer, er weer uit om even te bekijken enzovoorts. Zorg er voor dat u van te voren nadenkt over uw manier van aanpak, begin niet in het wilde weg, waardoor u de spullen alleen maar verplaatst. Aanraken = een andere definitieve plek geven! Ergens anders opbergen, of weggooien betekent dat u het niet gaat inkijken, of schoonmaken, of ergens anders opslaan (want misschien heeft een vriendin er nog wat aan).

45 45 FASE 3: veranderen Organisatiemodule Aanschaf module Wegdoen module 1. Organiseren: Geadviseerd wordt om te starten met het organiseren van spullen. Het te snel overgaan naar spullen wegdoen terwijl er nog onvoldoende vertrouwen tot stand is gebracht leidt vaak tot afhaken. Vaak komt de patiënt bij het organiseren zelf tot de conclusie dat dit alleen gaat lukken wanneer hij ook iets wegdoet. Eerst droogoefenen in de therapie. Bijvoorbeeld: eerst bedenken hoe e.e.a. georganiseerd kan worden In deze fase krijgt u het meest te maken met de informatieverwerkingsproblemen. Aandacht: concentratieproblemen bij het sorteren zelfs wanneer de therapeut aanwezig is; houdt de opdrachten beperkt en overzichtelijk; spreek een beperkte en haalbare hoeveelheid huiswerktijd af. Is aandacht een probleem voor u? Bent u snel afgeleid? Zorgt dit er voor dat u dit soort organisatietaken niet goed afrondt? Categoriseren: men heeft een cognitieve stijl waarin men bij het categoriseren te weinig items meetelt (dwz ieder item wordt apart op zijn speciale betekenis beoordeeld). Probeer samen te oefenen met het bedenken van grotere categorieën. Het organisatieplan kan hierbij behulpzaam zijn. Vul ook samen het formulier voorbereiding voor het organiseren in.

46 46 Organisatieplan Categorieën: Locaties: 1. Post/papierzaken mappen, kasten 2. Tijdschriften planken, berging 3. Foto s dozen, laden 4. Kranten recycledoos 5. Kleren kleerkasten, wasmand 6. Jassen kapstok, kasten 7. Schoenen schoenenrek, kasten 8. Boeken planken, berging 9. Audio/videotapes planken, kasten 10. Souvenirs dressoir, laden, berging 11. Decoratieve items dressoir, ophangen, berging 12. Cadeautjes berging 13. Kantoorbenodigdheden bureaula, plank, bureaublad 14. Spelletjes planken, kast 15. Gereedschap berging, garage, keukenla 16. Meubels kamer, berging 17. Lege dozen/blikken kasten, berging 18. Voedsel koelkast, keukenkast, bijkeuken 19. Keukenspullen kasten, dozen 20. Potten, pannen, borden keukenkast, of aan haken 21. Linnen eetkamerkast, linnenkast, badkamerkast 22. Toiletspullen badkamerplanken of -kasten 23. Schoonmaakmiddelen keuken, badkamer of bergingskast 24. Schoonmaakgereedschap kast 25. Tuingereedschap berging (garage, schuur, kelder) 26. Recreatiespullen berging (garage, schuur, kast) 27. Schilderspullen berging (garage, schuur, kelder, zolder) 28. Dierenvoedsel/benodigdheden kast, keukenkast 29. Handwerkspullen kast

47 47 Praktische tips en ideeën werk systematisch en begin met de spullen of in de ruimtes die het belangrijkst zijn. Om prioriteiten te stellen kunt u aan het volgende denken (hoogste prioriteit staat bovenaan): 1. brengt het mijn leven of gezondheid in gevaar o o o eten en drinken (rottend eten, smerig fornuis of ijskast) lichamelijke gezondheid (wassen) brandgevaar (gas, elektriciteit), overstromingsgevaar (leidingen, kranen) 2. brengt het mijn behandeling in gevaar o o huiswerk niet kunnen doen omdat papieren kwijt raken geen vervoer kunnen regelen 3. brengt het mijn dagelijkse leven in gevaar o o o overlast voor anderen (buren die agressief worden) dreigende uitzetting vanwege vervuiling financiële bedreiging: schulden (niet opengemaakte post, niet betaalde rekeningen/aanmaningen) 4. brengt het mijn welzijn in gevaar o dingen niet meer kunnen doen, kunnen vinden, mensen niet meer durven uitnodigen, zo in beslag genomen worden door de spullen dat er te weinig andere belangrijke bezigheden naast kunnen gebruik 1 ruimte als centrale opslagplek (schuur, kleine kamer etc.), werk daar naar toe in uw planning (let op OHIO) maak digitale foto s van de spullen die u moeilijk weg kunt doen (ze blijven wel bewaard maar nemen geen plaats in) lees zoveel mogelijk kranten en tijdschriften via de computer, bewaar de artikelen digitaal. Als het mogelijk is koop een scanner om de documenten die u persé wilt bewaren digitaal op te slaan (en de papieren versies dus weg te doen) papieren dozen zijn slechte opbergplekken: ze zijn lelijk, gaan stuk, worden vochtig, er kunnen muizen bij en geven de boodschap ik moet nog uitgepakt worden ; na een tijdje is het onduidelijk wat er in zit en of dat beslist bewaard moet worden; ze zijn niet toegankelijk als ze gestapeld worden vaak helpt het om in één ruimte te beginnen en die op orde te maken, niet kris-kras door het huis

48 48 probeer te beginnen met de plek waar u het meest trots op zou zijn als die zou verbeteren u heeft successen nodig!

49 49 Voorbereiden voor het organiseren Om welk gebied of object gaat het? Wat moet ik doen ter voorbereiding van het organiseren? Mogelijke acties: Opbergdozen in huis halen (liever geen kartonnen dozen) Labels voor de dozen kopen Ruimte vrijmaken voor tussen- en definitieve plaatsing Ruimte vrijmaken om te sorteren Opruimtijd inroosteren

50 50 Geheugen: weinig vertrouwen in het geheugen, rampgedachten over vergeten van dingen, een sterke wens om bezittingen in het zicht te houden uit angst dat ze anders vergeten worden. NB: ze hebben niet daadwerkelijk een slechter geheugen, maar vertrouwen er minder op dan niet-verzamelaars! Het gebruiken van informatie om conclusies te trekken en besluiten te nemen: gebruik hierbij het formulier Vragen over spullen.

51 51 Oefenen-formulier Wat was het voorwerp (om weg te doen, of om niet te verkrijgen of bewaren): Ongemak voordat u aan de slag ging: (0-10) Wat deed u?: niet gekocht of aangenomen (krijgen) weg gegooid weg gegeven gerecycled opgeruimd of bewaard op een juiste manier anders: Ongemak (0-10) na 10 min: na 20 min: na 30 min: na 40 min: na 50 min: na 60 min: volgende dag: Welke conclusie verbindt u aan de uitkomsten van dit experiment?

52 52 Vragen over spullen De volgende vragen kunnen behulpzaam zijn bij het beslissen over het al dan niet wegdoen van spullen: Heb ik het nodig? Zal ik financieel of lichamelijk lijden als ik dit niet bewaar? Hoeveel heb ik er hier al van? Hoeveel zou voldoende zijn? Heb ik voldoende tijd om dit werkelijk in te kijken/ te lezen? Zal het iets nieuws toevoegen aan wat ik al heb? Is het belangrijk voor MIJN doeleinden? Heb ik een speciaal plan om dit te gebruiken? Zal ik het werkelijk gebruiken binnen afzienbare tijd? Heb ik het het afgelopen jaar gebruikt? Zal ik het in de komende maand gaan gebruiken? Is het nog bruikbaar? Is de kwaliteit nog voldoende? Is het accuraat en betrouwbaar? Is de auteur een autoriteit op dit gebied? Is het begrijpelijk? Kan ik het opnieuw krijgen als ik het nodig zou hebben? Kan ik ook zonder dit? Is het werkelijk belangrijk voor mij? Heb ik hier genoeg ruimte voor? Wil ik dat dit ruimte inneemt in mijn huis? Is het echt belangrijk of lijkt het maar zo omdat ik er nu naar kijk? Zal het wegdoen mij helpen bij het oplossen van mijn verzamelprobleem?

53 53 Geheugen: weinig vertrouwen in het geheugen, rampgedachten over vergeten van dingen, een sterke wens om bezittingen in het zicht te houden uit angst dat ze anders vergeten worden. NB: ze hebben niet daadwerkelijk een slechter geheugen, maar vertrouwen er minder op dan niet-verzamelaars! Wat herkent u hier in? Bent u bang om herinneringen te vergeten, ze kwijt te raken? Hoe erg zou dat eigenlijk zijn? Het gebruiken van informatie om conclusies te trekken en besluiten te nemen: gebruik hierbij het formulier Vragen over spullen.

54 54 Aanschafmodule Gebruik hierbij het Aanschafformulier. Wanneer er sprake is van koopdrang zijn cognitief herstructureren en exposure met responspreventie geïndiceerd. Zoek samen met de patiënt een moeilijke situatie uit. Ga bijvoorbeeld naar zijn favoriete winkel en spreek af dat patiënt niets aanschaft (ook niet in de dagen daarna!). Leg uit hoe exposure werkt: het gaat om het leren verdragen van de spanning of andere negatieve emoties die patiënt ervaart. Bespreek hoe patiënt zichzelf op andere manier kan troosten. Wat zijn bijvoorbeeld prettige, ontspannende activiteiten, waarbij patiënt niet in de verleiding komt om te gaan kopen? Besteed een aantal sessies gericht aan de exposure. Ga na of er ook bezuinigd kan worden in lopende zaken zoals kranten-tijdschriften abonnementen, postordergidsen etc. Een sticker op de deur om de advertenties buiten te houden helpt ook. Wanneer het aanschaffen een gevoel van leegte en zinloosheid maskeert, is het belangrijk om iets te doen aan dagindeling/activiteiten.

55 55 Aanschafformulier Maak een lijst van voorwerpen die u vaak mee naar huis neemt en waar u ze vandaan haalt. Noteer hoeveel spanning het zou opleveren wanneer u dit niet mee naar huis zou nemen als u het zou vinden, of kunnen kopen. Voorwerpen en de plaats waar u ze vindt Mate van spanning bij niet meenemen/kopen (0-100)

56 56 De wegdoen-module In deze fase komen vooral het uitdagen van de overtuigingen met betrekking tot spullen aan de orde. Tevens is systematische blootstelling aan het wegdoen van spullen noodzakelijk. Bespreek wat de meest kenmerkende denkfouten van patiënt zijn aan de hand van het formulier Denkfouten m.b.t. bezittingen. Herkent patiënt deze gedachten als denkfouten? Geef voorbeelden van meer rationele gedachten. Vervolgens ga je nader in op het uitdagen van de rampgedachten m.b.t. het wegdoen van spullen (zie formulier benedenwaartse pijltechniek). Neem een voorwerp in gedachten dat op de wegdoe lijst staat: welke rampgedachte komt er naar boven? Daag deze gedachte samen met de patiënt uit. Geef de patiënt de opdracht om thuis met het uitdagen van de rampgedachten te oefenen aan de hand van concrete spullen. Bedenk een oefening die je de volgende week samen met de patiënt kunt oefenen: kies een voorwerp uit waarvan de patiënt twijfelt of het al dan niet weg mag. Laat patiënt de voors en tegens van het wegdoen opschrijven (of benoemen); wat is de rampgedachte bij het wegdoen? Daag de gedachte uit en wanneer de gedachte voldoende is uitgedaagd: laat vervolgens de patiënt het object zelf weggooien. Wanneer patiënt voldoende geoefend heeft met het uitdagen van rampgedachten en de blootstelling (exposure) aan het wegdoen van een paar objecten, kun je de stappen vergroten: stel in overleg met patiënt regels op over wat wel en niet wegkan (bijvoorbeeld alle kapotte spullen, of alle kleren die te klein zijn geworden, of alle bedorven etenswaren). In dit stadium kan patiënt zelfstandig gaan oefenen met het wegdoen van spullen. Spreek in overleg wekelijks huiswerkopdrachten af die haalbaar zijn voor de patiënt. Tips: Wanneer het verantwoordelijkheidsgevoel voorop staat bij patiënt: zoek naar een acceptabel goed doel voor de spullen die weggaan. Wanneer de emotionele waarde voorop staat: misschien kan een foto het object vervangen? Of kan 1 object dienen als representant van een serie objecten?

57 57 Om te oefenen met beslissingen nemen kan het helpen om een doos te nemen en patiënt steeds 5 objecten te laten selecteren, waarvan slechts 1 bewaard mag blijven. Bespreek uitgebreid de argumenten waarop patiënt beslist. Voor de bespreking op de poli is het handig om foto s te nemen van het huis. U kunt de kamers visualiseren, terwijl u toch niet in de afleidende rommel zit.

58 58 Gedachten formulier datum: Beschrijf een situatie die voor u aanleiding was om terecht te komen in uw probleemgedrag (kopen, verzamelen, aandacht richten op de spullen in uw huis, niet opruimen of wegdoen etc.) Gebeurtenis wat maakte dat u met uw verzamelen bezig ging? Gedachten Gevoelens bang, boos, blij, bedroefd? andere gevoelens? Gevolgen/Gedrag wat deed u? wat deed u niet wat u normaal wel zou doen?

59 59 Neerwaartse Pijl Techniek Voorwerp: Rampgedachte: Als ik denk over het wegdoen hiervan, dan denk ik: Uitdaging: 1. Als u dit wegdoet, wat gebeurt er dan? Waarom is dat een probleem? Waarom veroorzaakt dit spanning? 2. Als dit waar is, wat maakt u dan angstig? Wat betekent dat voor u? Als dat gebeurde, waarom zou dat u zo verdrietig maken? 3. Als dat waar zou zijn, wat is daar is zo erg aan? 4. Wat is het ergste hieraan? 5. Wat zegt dat over u?

60 60 Spanning en leren verdragen Mensen die verzamelen voelen veel spanning in hun lijf wanneer ze dingen willen gaan weggooien. Dus willen ze het niet. Ze kunnen het lichamelijke gevoel van spanning, plus de bijbehorende akelige gedachten, nauwelijks verdragen. Spanningen in uw lijf komen bijvoorbeeld tot uiting in hoofdpijn, spierpijn (schouder, lage rug), misselijkheid, duizelingen. Veel mensen gaan ook oppervlakkiger ademhaling, waardoor ze soms hyperventileren en een enkeling valt wel eens flauw van de spanning. Wat we weten is dat mensen kunnen wennen aan dat wat spannend voor ze is. Dat heet in psychologen-taal blootstelling (of het Engelse exposure). Als je wat langer blootgesteld wordt aan iets waar je spanning bij voelt daalt de spanning. Als mensen leren verdragen een paar minuten naar een spin te kijken worden ze vanzelf wat rustiger. spanning hoog laag tijd Dat verlagen van de spanning lukt het beste wanneer het stapje voor stapje gebeurt. Denk bijvoorbeeld aan hoe u misschien als kind een grote boos uitziende hond hebt durven aaien. Een kind (én volwassene!) heeft dan geruststelling nodig, eerst van een afstandje kijken, letterlijk een stapje dichterbij zetten, je hand uitsteken en weer terugtrekken, nog een stapje dichterbij, zien hoe pappa de hond aait, even kort aaien, merken dat er niks gebeurt en dan wat langer aaien. Dat zijn in bovenstaande voorbeeld acht stappen, die allemaal nodig zijn om het te durven. Mensen gaan er op vertrouwen dat het niet zo erg is als ze dachten. Maar in het diepe gegooid worden, er in een keer doorheen moeten, werkt vaak averechts. Dat

61 61 levert vaak zo n grote schrik (spanning) op, dat iemand nooit meer durft en het altijd gaat vermijden. En dat vermijden, dat is juist wat veel verzamelaars zijn gaan doen. Vermijden van de confrontatie met: rekeningen (inclusief afschriften, incasso s, dreigbrieven en deurwaarden) beslissingen (wat kan ik weggooien, wat dien ik te bewaren) herinneringen (foto s, emotioneel beladen voorwerpen) veranderingen in hun leven (een relatie die echt over is, afscheid hebben moeten nemen van iemand) en misschien wel het belangrijkste: vermijding van de rommel. Verzamelaars raken gewend aan hun eigen rommel, zien het niet meer, leven er langs heen en ontkennen op een gegeven ogenblik zelfs de ernst van de rommel. De confrontatie is te heftig, te spannend, dus blokt iemand dat uit zijn bliksveld. Confrontatie betekent dus spanning en spanning betekent vaak vermijding. Waardoor de ernst van de bovenstaande punten alleen maar groter wordt. Er komen steeds meer aanmaningen, er ontstaat een steeds groter wordende rommel. En als mensen dat niet meer overzien, niet meer kunnen oplossen, gaan ze nog meer vermijden. Een vicieuze cirkel dus. De manier om hier uit te komen is even simpel als ingewikkeld, namelijk: de confrontatie aangaan. Zoals in het voorbeeld met het aaien van de hond. Stapsgewijs. Dat heet in psychologen-taal een angsthiërarchie: een volgorde van angstige of spannende zaken. In

62 62 een spanningsvolgorde maken mensen een lijstje, waarbij het handig is te beginnen bij het spannendste van allemaal. En dan datgene op te schrijven wat er het minst spannend is. En vervolgens invullen wat daar tussen valt. Vaak is dat schuiven, uitproberen, over nadenken. Probeer dat voor u zelf eens op de volgende pagina. Spanningsvolgorde Wat vind ik het spannendste in huis en ben ik daarom aan het vermijden Wat vind ik nog een beetje spannend, maar ben ik nauwelijks aan het vermijden