Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal Zitting Bodemverontreiniging Lekkerkerk Nr. 3 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BINNENLANDSE ZAKEN De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 27 mei 1980 In aansluiting aan het mondelinge beraad dat de Minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne op 14 mei jl. had met de Commissies uit de Tweede Kamer voor Milieuhygiëne, voor Volksgezondheid en voor Binnenlandse Zaken, geef ik u hierbij enige aanvullende informatie naar aanleiding van vragen die bij bovenvermelde aangelegenheid zijn gesteld door enkele leden van de P.v.d.A., het C.D.A. en de V.V.D. Bovendien geven enkele vragen in het verslag inzake wetsontwerp (vorderingsbevoegdheid) mij aanleiding tot een enkele opmerking. Over de aansprakelijkheid van de verschillende overheidslichamen in deze affaire, die zich kenmerkt door complementaire overheidsrelaties, merk ik het volgende op. Voor zover ten aanzien van gebeurtenissen in het verleden, die de aanwezigheid van de aangetroffen stoffen tot gevolg hebben gehad, zou kunnen worden gesproken van betrokkenheid van de rijksoverheid of het provinciaal bestuur, dan is dat als toezichthoudend orgaan ingevolge een bij wettelijke regeling opgedragen taak. Voor de eventuele aansprakelijkheid voor de gevolgen daarvan voor de nu getroffen bewoners is het volgende van belang. Sinds 1928 huldigt de Hoge Raad de zogenaamde relativiteits- of Schutznormtheorie, die inhoudt dat een daad in strijd met een rechtsnorm, en derhalve onrechtmatig, de dader slechts dan aansprakelijk doet zijn voor door die daad veroorzaakte schade, wanneer de overtreden rechtsnorm de strekking heeft de benadeelde in het getroffen belang te beschermen. Naar mijn oordeel kan niet worden gezegd dat het toezicht van het Rijk en het toezicht van de provincie op handelingen van de gemeente waarvan hier sprake is de strekking hebben een door de gemeente benadeelde in zijn getroffen belang te beschermen. Dat toezicht heeft de strekking het algemeen belang, het vermogen van de gemeente en dergelijke te beschermen maar heeft niet de strekking de individuele burger een tegenover het toezichthoudend orgaan geldend recht op bescherming van zijn door de gemeente gelaedeerd financieel belang te bieden. In de jurisprudentie - die weliswaar genuanceerd is maar de hoofdregel onverkort blijft volgen - en de praktijk zijn mij geen gevallen bekend die van een andere zienswijze blijk geven. 2 vel Tweede Kamer, zitting ,16 187, nr. 3 1

2 De vraag of het provinciaal bestuur of de rijksoverheid in het verleden ten aanzien van deze kwestie al dan niet zouden hebben gefaald in hun toezichthoudende taak is naar mijn mening dus niet relevant voor het vinden van een antwoord op de vraag of een bepaalde instantie aansprakelijk geacht moet worden voor de ontstane schade. In de situatie die inmiddels is ontstaan liggen de belangrijkste taken bij het gemeentebestuur van Lekkerkerk. Niet alleen heeft het onderhavige gemeentebestuur de desbetreffende grond indertijd verkocht, na het gereed te hebben gemaakt voor bebouwing, ook het ontruimen van de wijk en het verwijderen van de grond moet, mede als gevolg daarvan, gezien worden als een taak van de gemeente. De huidige betrokkenheid van de rijksoverheid en het provinciaal bestuur ligt in de eerste plaats in de bovenbedoelde toezichthoudende sfeer. Daarnaast spelen zij in deze kwestie een rol omdat eenvoudig het onderzoek naar de aanwezigheid van schadelijke stoffen, respectievelijk het vinden en financieren van een oplossing de krachten van de gemeente (en de provincie) te boven gaan. Voor een beoordeling van de besluitvorming in de afgelopen weken en van de wijze waarop de rijksoverheid, het provinciale bestuur en het gemeentebestuur daarbij waren betrokken is het wellicht interessant om een vergelijking te maken met de situatie die zou zijn ontstaan wanneer sprake was geweest van een ramp, in die zin dat op een bepaald moment zou zijn gebleken dat terstond een evacuatie zou moeten plaatsvinden, al dan niet gepaard gaande met afbraak van de wijk. In een dergelijke situatie bestaat er uit de aard der zaak geen gelegenheid voor het afwegen van verschillende alternatieve oplossingen. Gekozen wordt dan voor maatregelen die op dat moment het meest doelmatig lijken. Een financiële afwikkeling vindt achteraf plaats. In Lekkerkerk is weliswaar sprake van een ernstige situatie, maar toen op 22 april het drinkwater in een aantal woningen verontreinigd bleek, stond toch ook direct vast dat een tijdelijke voorziening in ieder geval gedurende enkele wek-en aanvaardbaar was. In die periode konden verschillende mogelijke oplossingen onderzocht en tegen elkaar afgewogen worden. Men spreekt dan wel van een pararamp. Snel handelen is wel geboden, maar er bestaat de kans om het onheil af te wenden of te verzachten en ook enige tijd te overleggen over alternatieve strategieën en technische, financiële en sociale aspecten daarvan tegen elkaar af te wegen. In de notitie over deze aangelegenheid die u op 9 mei jl. heeft bereikt is in paragraaf 3 aangegeven hoe het hiervoor noodzakelijke bestuurlijke en ambtelijke overleg is georganiseerd. Bij de besluitvorming zijn steeds de normale bevoegdheden van de verschillende overheidsorganen gerespecteerd. Van de kant van het gemeentebestuur is er bij dat overleg voortdurend op aangedrongen een zodanige werkwijze te kiezen bij het verwijderen van de verontreinigde grond dat de eventueel noodzakelijke tijdelijke huisvesting zoveel mogelijk binnen Lekkerkerk zelf gevonden zou kunnen worden. In dat verband is ook aandacht besteed aan de mogelijkheden voor een gefaseerde ontruiming van de wijk, zodat in ieder geval de tijdelijke huisvesting steeds binnen Lekkerkerk kon plaatsvinden. Uiteindelijk bleek een dergelijke gefaseerde ontruiming uit een oogpunt van volksgezondheid niet verantwoord. Voor een weergave van de overwegingen die bij dit oordeel een rol hebben gespeeld zij kortheidshalve verwezen naar het gestelde in paragraaf 5.2 van bovengenoemde notitie. Niettemin is de herhuisvestingsgroep erin geslaagd in verreweg de meeste gevallen te zorgen voor een tijdelijke accommodatie binnen het grondgebied van Lekkerkerk. Voor zover op dit moment bekend behoeft slechts in vijftien gevallen gebruik gemaakt te worden van het aanbod van het gemeentebestuur van Capelle aan den IJssel om tijdelijk huurwoningen voor dit doel beschikbaar te stellen. De zorg voor de tijdelijke herhuisvesting strekt zich uiteraard ook uit tot de periode na de verwijdering van de verontreinigde grond, als het noodzakelijk mocht zijn gebleken een of meer woningen af te breken. Tweede Kamer, zitting , 16187, nr. 3 2

3 De technische werkgroep heeft drie mogelijke scenario's onderzocht voor de verwijdering van de verontreinigde grond. 1. De verwijdering met behoud van alle woningen. 2a. De verwijdering met afbraak van de woningen op houten palen, voor zover gelegen op en direct naast de opgevulde sloten. 2b. De verwijdering met afbraak van alle woningen voor zover gelegen op en direct naast de opgevulde sloten. 3. De verwijdering met afbraak van de gehele wijk. Bij alle scenario's zal de school moeten worden gesloopt, terwijl ook de amovering van de schuurtjes op en direct naast de opgevulde sloten niet kan worden voorkomen. In paragraaf 5.3 van de meergenoemde notitie zijn al twee uitgangspunten genoemd die bij de besluitvorming hieromtrent een rol speelden: de beleidsopvatting van de Ministervan Volksgezondheiden Milieuhygiëne dat alle verontreinigde grond moet worden verwijderd en het streven zo veel mogelijk woningen te behouden. In de week van 28 april tot 2 mei was bovendien bekend geworden dat het technisch mogelijk is de verontreinigde grond onder de huizen weg te halen, voor zover kwaliteit en stabiliteit van de funderingen niet blijken te zijn aangetast. De betrokken aannemer stelde bovendien bij een ontruiming van de gehele wijk per 1 juni 1980 in staat te zijn de werkzaamheden op een zodanig vroeg tijdstip te beëindigen dat bewoners uiterlijk begin 1981 hun woningen weer zouden kunnen betrekken, bijzondere weersomstandigheden en eventueel noodzakelijke afbraak daargelaten. De grond in de voormalige, met puin en afval volgestorte, sloten zal geheel worden verwijderd. Het overige terrein zal tot circa 0,70 meter onder het maaiveld en onder de bebouwing tot 0,70 meter onder de funderingsbalken worden verwijderd. Door een intensief bemonsteringsprogramma zal vastgesteld worden welke grond bij de AVR verwerkt zal moeten worden. Andere scenario's dan de bovengenoemde kwamen om uiteenlopende redenen niet in aanmerking. Te denken valt daarbij aan: a. Verwijdering van alleen verontreinigde kernen in de bodem. b. Het uitsluitend wegpompen van het verontreinigde grondwater. c. Een gefaseerde ontruiming van de wijk bij de verwijdering van alle verontreinigde grond. Ad a. Om vastte kunnen stellen waar precies de verontreinigde kernen liggen zou meer onderzoek nodig zijn, waardoor de operatie meer tijd in beslag zou nemen dan nu mogelijk is. Bovendien zou het resultaat toch bijna neerkomen op scenario 1. Daarbij zou zo'n oplossing, strikt genomen, in strijd zijn met de bovengenoemde beleidsopvatting van de Minister van Volksgezondheiden Milieuhygiëne. Ad b. Ook hiervan geldt dat dit in strijd is met de bedoelde beleidsopvatting. Dit pompen zou bovendien gedurende een periode van 15 a 20 jaar volgehouden moeten worden. Nieuwe leidingen zouden intussen moeten worden aangelegd. Bovendien is de kans groot dat bij een dergelijke aanpak tussentijdse bewoning van de wijk niet mogelijk zou zijn. Ad c. De noodzakelijke aanleg van damwandschermen -zie de notitie onder paragraaf 5.3, punt b - betekent dat de bestaande leidingen voor nutsvoorzieningen niet in stand kunnen blijven en vervangen moeten worden door ondergrondse noodleidingen. De vertraging die hiervan het gevolg is zou tot hogere kosten leiden. Dit alles natuurlijk daargelaten de volksgezondheidsbelangen. Alles overwegende is besloten een contract aan te gaan met de aannemer op basis van het bovenbedoelde eerste scenario, met een eventuele uitwijkmogelijkheid naar de scenario's 2a of 2b, voor zover dat door het onderzoek naar de funderingen noodzakelijk blijkt. Deze beslissing is genomen bij het Tweede Kamer, zitting , , nr. 3 3

4 complementaire bestuurlijke overleg op 2 mei Zowel de bestuurlijke vertegenwoordigers van de rijksoverheid als van de provincie en gemeente konden zich hiermee verenigen. Het is ons niet gebleken dat de gemeente Lekkerkerk het tempo van provincie en Rijk niet kon bijhouden. Integendeel: er is door alle participanten zowel ambtelijk als bestuurlijk snel en eendrachtig samengewerkt. Binnen de toen vastgestelde werkwijze hebben de bewoners van het getroffen gebied volop gelegenheid gekregen hun positie te bepalen ten aanzien van het al dan niet verlaten van de gemeente Lekkerkerk en het karakter van de door hen te kiezen tijdelijke huisvesting, door middel van het invullen van het ook aan u overgelegde enquêteformulier. De kosten van deze operatie worden voorlopig begroot op scenario 1 f scenario 2a f scenario 2b f scenario 3 f Voor een goede vergelijking dient ook de restwaarde van de bij de diverse scenario's in stand te houden woningen te worden betrokken. Deze restwaarde zal valide zijn vóór 31 december Uitgegaan is van de restwaarde als huurwoningen, rekening houdend met een optredende kopersstaking voor deze wijk, maar ervan uitgaande dat wel huurders gevonden kunnen worden. Bij de verschillende scenario's is dat: scenario 1 30 min. scenario 2a Herbouw 5 miljoen Restwaarde 30 miljoen 25 min. scenario 2b Herbouw 14 miljoen Restwaarde 30 miljoen 16 min. scenario 3 _ Om de schade voor de getroffen bewoners zo veel mogelijk te beperken en de bewoners zoveel mogelijk gelijk te behandelen en om een spoedige ontruiming te vergemakkelijken is besloten dat de overheid de woningen in de wijk van de eigenaren zal vorderen c.q. kopen. De kosten hiervan, inclusief herinrichtingskosten, het duurder wonen, alsmede de verhuiskosten worden voorlopig begroot op f Over de verdeling van de kosten over de verschillende overheidsorganen is het volgende afgesproken. Vóór 1 april 1980 zijn door verschillende overheidsorganen kosten gemaakt in verband met het ingestelde onderzoek. Deze kosten blijven voor rekening van die organen, overeenkomstig de destijds gemaakte afspraak over de verdeling daarvan. Ook de later gemaakte interne kosten - inzet eigen personeel en dergelijke - van in ieder geval provincie en rijksoverheid blijven voor eigen rekening. Alle overige kosten worden in eerste instantie in rekening gebracht bij de gemeente Lekkerkerk. Uiteraard kan het gemeentebestuur van Lekkerkerk niet alle kosten zelf dragen. Niettemin zijn de beide beheerders van het Gemeentefonds van mening dat in dit geval toepassing van artikel 12 van de Financiële-Verhoudingswet 1960 niet in de rede ligt. Wel zal een onderzoek worden ingesteld, analoog aan de procedure die voortvloeit uit een aanvrage uit artikel 12 voornoemd, naar de financiële positie van Lekkerkerk, om aan de hand daarvan vast te kunnen stellen welk bedrag in redelijkheid niet opgebracht zal kunnen worden door de gemeente Lekkerkerk. Met het woord analoog wordt in dit verband bedoeld dat de financiering door het Rijk niet zal geschieden uit het Gemeentefonds, maar dat voor het overige de procedure wordt gevolgd als bij artikel 12, met dien verstande dat het in dit geval bij een eenmalig onderzoek zal blijven. De kosten voor het Rijk zullen ten laste komen van hoofdstuk VII (Binnenlandse Zaken) van de rijksbegroting. Tweede Kamer, zitting , , nr. 3 4

5 Het is overigens niet juist, zoals tijdens het beraad met de Minister van Volksgezondheid en Milieuhygiëne is opgemerkt door een der leden van de Kamer, dat tegenover de gemeente Lekkerkerk de indruk is gewekt door de Regering dat de rijksoverheid de totale schade op zich zou nemen. Recentelijk is naar aanleiding van perspublikaties enige onzekerheid ontstaan over de financiële consequenties van de beslissing om de eigendom van de aangekochte woningen te doen overgaan naar de gemeente. De kosten die hiervan het gevolg zijn (rente en aflossing - door het Rijk gegarandeerd-van een hiervoor aan te gane geldlening en de financiële consequenties in het algemeen die voortvloeien uit de feitelijke situatie zoals die bij de verrekening wordt aangetroffen) worden natuurlijke mede betrokken in het bovenbedoeld onderzoek. De beslissing om de eigendom te doen overgaan naar de gemeente vloeit ook logisch voort uit de beslissing - waarover alle betrokken overheidsorganen het eens zijn - om alle kosten voor zover hierboven niet anders vermeld in rekening te brengen bij de gemeente Lekkerkerk. Dat de woningen in eerste instantie door het Rijk worden aangekocht vloeit slechts voort uit het feit dat het Rijk (i.c. Rijkswaterstaat, daartoe aangezocht en gemachtigd door de Minister van Binnenlandse Zaken) organisatorisch in staat is een dergelijke massale actie binnen enkele dagen te organiseren en binnen enkele weken te voltooien en dat het Rijk, anders dan het gemeentebestuur, op zeer korte termijn over de daarvoor benodigde liquide middelen kan beschikken. Bij alle besluitvorming in deze aangelegenheid heeft steeds als uitgangspunt gegolden dat het gemeentebestuur van Lekkerkerk een zekere verantwoordelijkheid draagt voor de in de getroffen wijk ontstane situatie. Naar mijn mening brengt de hierboven geschetste en door alle betrokkenen overeenkomen constructie deze verantwoordelijkheid op de juiste wijze tot uitdrukking. De Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, H. E. Koning Tweede Kamer, zitting ,16 187, nr. 3 5