Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) Tabel 2. Temperatuur (extremen)

Transcriptie

1 Seizoenoverzicht WINTER 2005 Door Klaas Ybema en Harm Zijlstra WORKUM / HEERENVEEN, 17 april 2005 Te weinig en te laat. Toen de winter eindelijk op gang kwam, was het seizoen voorbij en zo kon het gebeuren, dat de veruit koudste nacht in maart viel, net als het veruit dikste pak sneeuw trouwens. Wat overbleef voor het echte winterseizoen waren de kruimels en die waren voor het zuidoosten wat dikker dan voor het noordwesten, waar de winter zich weer als een uitgesproken slapjanus presenteerde. Landelijk gezien moeten we het seizoen karakteriseren als vrij zacht. In een tijd van oplopende normalen betekent zulks dat de schaatsen in het vet konden blijven. Verder was het vrij droog, vooral in het noordoosten van het land. Het onweerde op meer dagen dan normaal en dankzij reikte het aantal sneeuwdagen nog tot de normaalwaarde. De enige storm van betekenis deed zich voor op 8. Wat de zonneschijn betreft kunnen we verwijzen naar het artikel van Ad Vermaas in het vorige nummer: uiteraard was het een zeer zonnige winter. Als je tenminste vergelijkt met de normalen, gebaseerd op de Campbell-Stokes gegevens. Vlissingen boekte zelfs een recordzonnige winter. Voor wat het waard is. Temperatuur Behalve in het zuidoosten, waar de gemiddelde temperatuur zelfs iets onder normaal lag, verliep de winter overal aan de zachte kant, het meest uitgesproken in het noordwesten, zie figuur 1 en 2. De Bilt kwam tot een gemiddelde van 3.6 C tegen 3.2 normaal, waarmee het een halve graad kouder was dan de winter van vorig jaar. Nergens in het land was de winter zo zacht, dat een plaats in de toptien sinds 1901 bereikt werd. Het gemiddeld maximum in De Bilt eindigde op 6.3 C en het gemiddeld minimum werd vastgesteld op 0.8 C, beide 0.4 graden boven normaal. De uiterste waarden bedroegen daar 13.3 C op 10 en 9.2 C op 28. Het hoogste minimum van 9.3 C is geen abnormale waarde, maar het laagste maximum van 0.5 C lag sinds 1901 maar acht keer hoger, voor het laatst in de winter van 2000 December kende een schommelend temperatuurverloop met vrij veel vorstdagen, maar zelden stelde de vorst veel voor en nooit hield het langer aan dan vier dagen. Het verschil tussen het noordwesten en zuidoosten werd reeds in deze maand Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) winter normaal gem. Temperatuur afwijking min. < min min max. < Tabel 2. Temperatuur (extremen) > maximum (datum) < minimum (datum) 12.2 (23) Nijnsel -9.0 (21) Gilze-Rijen 14.8 (10) Overloon -7.8 (24) Hupsel 13.1 (12) Westdorpe (28) Eerbeek < maximum (datum) > minimum (datum) -2.0 (27) Heino / Volkel 9.6 (23) Schiphol -0.6 (26) Hupsel 10.4 (07) Valkenburg-ZH -1.2 (27) Nw-Beerta / Twente-vv 7.1 (13) Maastricht-vv gemaakt. De basis voor de zachte winter werd gelegd in de extreem zachte eerste decade, die in De Kooy, Eelde en Vlissingen goed was voor een record. In De Bilt was alleen het overeenkomstige tijdvak in 1921 iets zachter geweest. De warmste tiendaagse periode was daar 3 tot 12 met een gemiddelde van 8.6 C. Sinds 1901 waren slechts vier perioden in zachter geweest. Op de 10e sneuvelden er decaderecords op drie hoofdstations: De Kooy en Eelde noteerden maximaal 11.2 C en Maastricht kwam tot 14.2 C. De 14.8 C die in Overloon werd gemeten, was sinds 1901 maar zeven keer

2 Fig. 1 Gemiddelde etmaaltemperatuur Gemiddeld 3.5 Normaal 3.1 Vlieland 5.0 Vijlen 2.5 Fig. 2 Afwijking temperatuur Gemiddeld +0.4 Vlieland +1.3 Maastricht-vv -0.3 Fig. 3 Aantal ijsdagen Gemiddeld 2 Normaal 9 Maastricht-vv / Vijlen 9 Westkust 0 Fig. 4 Aantal vorstdagen Gemiddeld 37 Normaal 36 Ruurlosebroek 47 De Kooy 14 Fig. 5 Aantal dagen matige vorst Gemiddeld 6 Normaal 10 Twente-vv / Volkel 13 Diverse plaatsen 0 Fig. 6 Koudegetal (Hellmann) Gemiddeld 19 Normaal 60 Vijlen 47 Hoorn-Terschelling 1 overschreden in ; voor het laatst gebeurde dat in Tot half bleef het overwegend aan de zachte kant, maar daarna zocht de wind de noordoosthoek en koelde het flink af: de derde decade verliep drie tot vier graden kouder dan normaal. Zo werd het bij het scheiden van de markt nog menens. Het aantal vorstdagen kwam met in De Bilt 39 rond normaal uit, maar ook hier bleef het noordwesten achter: het aantal van 14 in De Kooy is ronduit bedroevend weinig, zie ook figuur 4. Twente en Volkel noteerden 13 etmalen met matige vorst, maar op de waddeneilanden werd de 5 graden helemaal niet gehaald. De Bilt kwam tot 7 zulke dagen tegen 11 normaal. Zie ook figuur 5. Strenge vorst kwam in De Bilt niet voor; in het oosten van het land kwam het hier en daar tot één nacht met minima onder de 10. Ook ijsdagen waren schaars: net als vorig jaar kon er in De Bilt één af (plus 1 in november en 2 in maart), tegen 8 normaal, zie figuur 3. In het

3 Bilt noteerde er 20 tegen 36 normaal: een evenaring van de laagste waarde uit Het aantal heldere dagen bedroeg in De Bilt 10 tegen normaal 6. De globale straling werd daar berekend op 26.6 kj/cm2 tegen 25.4 normaal. Op 1 en 22 werden zeer lage waarden gemeten: 17 J/cm2. Fig. 7 Uren zon Gemiddeld 241 Normaal 170 Vlissingen 291 Heino 208 Tabel 3. Zonneschijn (extremen) > aantal uren 69 Maastricht-vv 112 Vlissingen 111 Vlissingen < aantal uren 44 Lelystad 75 Twente-vv 83 Nieuw-Beerta Tabel 4. Zonneschijn De Bilt aantal uren / zonloze dagen 54 (+10) 11 (-3) 83 (+30) 7 (-6) 98 (+19) 2 (-6) winter 234 (+60) 20 (-16) zuidoosten werden plaatselijk 9 ijsdagen genoteerd. Ook uit het koudegetal volgens Hellmann blijkt het grote verschil tussen noordwest en zuidoost, zie figuur 6. De waarde van 32.4 voor de verlengde winter betekent voor De Bilt een 75e plaats sinds 1901, geflankeerd door de winters van 1906 en 1920: een anoniem gezelschap. Met deze waarde valt de winter in de categorie zacht, wat door het vorstgetal volgens IJnsen uiteraard wordt bevestigd. Dat eindigde in De Bilt op 12.4 (normaal 17.6). Fig. 8 Afwijking zon Gemiddeld +71 Vlissingen +109 Lauwersoog +45 Zonneschijn en straling Zoals algemeen bekend zijn de winters sinds de afschaffing van de Campbell-Stokes zonneschijnmeters belangrijk zonniger geworden. Ook de winter van 2005 past in dat beeld. Alle drie de maanden verliepen zonniger dan normaal, vooral. Zie figuur 7 en 8. De eerste helft van bracht veel grijs weer, maar de rest van het seizoen gaf zon in overvloed. In De Bilt werden 234 uren zon geregistreerd, tegen 174 normaal: goed voor een 8 e plaats sinds Overigens was het twee jaar geleden met 267 uren nog zonniger. Ook elders werden toptien posities gerealiseerd: een 3 e plaats in De Kooy (sinds 1909), evenals in Maastricht (sinds 1905), een 10 e plaats in Eelde (sinds 1906) en Vlissingen boekte de hoogste waarde sinds 1907 met 291 uren zon, tevens een evenaring van het landelijk zonnerecord van Stavoren in de winter van Vooral zorgde voor hoge cijfers. Zowel in De Kooy als in Vlissingen was nog nooit zo zonnig geweest en de 112 uren zon in laatstgenoemde plaats was ook al goed voor een landelijk record! Het aantal zonloze dagen varieerde van 16 in Vlissingen tot 27 hier en daar in het oosten van het land. De Onweer Onweer kwam landelijk meer voor dan normaal, vooral in en, maar dat blijkt nauwelijks zichtbaar per individueel station. Dat duidt erop dat het onweer steeds zeer verspreid en plaatselijk voorkwam. Vaak betrof het één losse knal. Het landelijk aantal onweersdagen lag met 22 het hoogst in vijf jaar en op zes na het hoogst sinds Recordhouder blijft de winter van 1988 met 26 onweersdagen. De Bilt noteerde 2 onweersdagen en Zaandam scoorde het hoogst met 8. Het meest uitgebreid was het onweer op 18 en op 18 en 24. Tabel 5. Onweer (extremen) winter > aantal dagen 2 Plaatselijk 3 Zaandam 3 Rozenburg / Zaandam 8 Zaandam Tabel 6. Dagen onweer Nederland winter Wind De gemiddelde windsnelheid varieerde van 9.2 m/s op Vlieland tot 3.5 m/s te Arcen. In De Kooy werd een gemiddelde berekend van 6.6 m/s tegen 6.8 normaal en voor Vlissingen geldt een cijfer van 6.2 m/s tegen 7.3 normaal. De winter was daar sinds 1901 slechts zeven keer minder winderig geweest. Vooral verliep aanzienlijk rustiger dan normaal. Januari gaf in het noorden meer wind dan gewoonlijk, vooral tijdens de zachte eerste helft,

4 maar voor de zuidwestkust gold dat veel minder. De enige echte storm van het seizoen loeide op 8 met een hoogste uurgemiddelde van 83 km/uur op Vlieland. Daarbij werden windstoten gemeten van 115 km/uur. Ook op 12 stond er veel wind met uitschieters tot 108 km/uur aan de noordkust. December gaf een overschot aan winden uit zuid tot zuidwest, in ruimde de wind naar zuidwest tot west en in de loop van werd gekozen voor noordoost. Dit resulteerde in een gemiddelde luchtverplaatsing van 2.4 m/s uit westzuidwest (normaal 2.2 m/s uit zuidwest). Sneeuw Zowel in De Bilt als landelijk week het aantal sneeuwdagen niet of nauwelijks af van de normaalwaarden, zie tabel 7, en ook de individuele maanden toonden weinig afwijkingen. Dat is wel eens anders geweest. In en was Tabel 7. Aantal dagen sneeuw Landelijk / De Bilt 13 (0) 2 (-3) 12 (-4) 4 (-2) 17 (+3) 11 (+5) winter 42 (-2) 17 (0) Tabel 8. Sneeuw (extremen) winter > aantal sneeuwdagen 6 Vijlen 10 Vijlen 16 Diverse plaatsen 30 Vijlen Tabel 9. Sneeuw (extremen) winter > aantal sneeuwdekdagen 2 Diverse plaatsen 7 Vijlen 10 Vijlen 19 Vijlen Tabel 10. Sneeuw (extremen) > sneeuwhoogte 7 (28) Plaatselijk 5 (25) Noordbroek 17 (28) Vaalserberg Fig. 9 Aantal sneeuwdagen Gemiddeld 20 Normaal 16 Vijlen 30 Plaatselijk kust < 15 de sneeuwval landelijk niet van grote betekenis, maar bracht wat meer actie. Er werden toen gemiddeld 12 sneeuwdagen per station berekend, wat het wintertotaal op 20 bracht. Het aantal sneeuwdekdagen lag in het westen en noorden in het algemeen tussen 0 en 5; in het oosten werden plaatselijk circa 10 sneeuwdekdagen geteld en in de Limburgse heuvels kwam Vijlen tot 19. Dat was ook de plaats met het grootste aantal sneeuwdagen: 30. Zie figuur 9. Behalve op de Vaalserberg, waar op de laatste winterdag 17 cm sneeuw lag, kwam de sneeuwhoogte nergens boven de 7 cm uit. Dat zou begin maart dus nog veranderen. Neerslag Met een landelijk gemiddelde van 178 mm tegen 192 mm normaal, beleefden we de droogste winter sinds Vorig jaar viel er 296 mm. Het zuiden van het land was het natst en eindigde zelfs boven normaal, terwijl het tekort in het noorden het grootst was. Zie figuur 10. In De Bilt was het met 173 mm tegen 190 normaal eveneens aan de droge kant. De winter begon droog met tot half hooguit een paar millimeter neerslag, zodat de eerste winter- maand, ondanks een nat intermezzo rond de 18 e, te droog uitviel. Ook de eerste helft verliep aan de droge kant, hoewel er toch op veel dagen wel een kleine aftapping gedaan kon worden. De meeste regen viel van 18 tot 21 : plaatselijk 40 tot 50 mm. Na een zestal droge dagen van 3 tot 8, gingen de hemelsluizen wijd open van de 9 e tot de 13 e. Vooral in westelijk Brabant en aangrenzende gebieden vielen kolossale hoeveelheden: binnen vijf dagen werd er in Oud Alblas (ZH) 90 mm afgetapt. De totale hoeveelheid over de tweede decade bedroeg daar 93.1 mm: een landelijk record. Dit stond sinds 2002 op naam van Vaals, waar in dezelfde decade toen 79 mm viel. Ook de grootste etmaalsom, 46 mm op de 11e gemeten te Rilland (Z), betekende een decaderecord. Het oude record dateerde van , toen er in Epen 41 mm werd gemeten. Sinds 1901 werd de hoeveelheid van Rilland in slechts drie maanden overtroffen, voor het laatst in 1984 (50 mm op de 7 e te Valkenburg). In het hele land eindigde als een te natte maand. De neerslagduur bedroeg in De Bilt 175 uren tegen 183 normaal en ook het aantal droge dagen lag met 39 tegen 41 dichtbij de normaalwaarde. Landelijk varieerde dat aantal van 29 Tabel 11. Natste en droogste plaatsen Groesbeek Gel 262 Vaals L 257 Fijnaart NBr 243 Stampersgat NBr 236 Eersel NBr 236 Heumen Gel 231 Oud Alblas ZH 230 Volkel NBr 229 Tilburg NBr 228 Mill NBr 228 Siebengewald L 228 Malden Gel 225 Petten NH 140 Steenwijksmoer Dr 139 Dichteren Gel 137 Zaandam NH 137 Biddinghuizen Fle 137 Woltersum Gr 135 Marken NH 135 Vlagtwedde Gr 132 t Harde Gel 131 Tollebeek Fle 129 Lelystad-vv Fle 124 Schoonebeek Dr 121

5 Tabel 12. Relatief natst / droogst Heumen Gel +53 Volkel NBr +50 Eersel NBr +42 Schellingwoude NH -60 Lelystad Fle -63 Hoogeveen Dr -65 te Hoorn (Terschelling) tot 51 in Ell (L). Van de VWK-stations noteerde Ten Post (Gr) slechts 18 droge dagen. De Bilt kwam tot 29 dagen met 1 mm neerslag of meer tegen 34 normaal. Sluis (VWK) en Westdorpe (Z) hadden er 26 en aan het andere uiterste noteerde Hoorn (Ters) er 41 en Leeuwarden-N (VWK) 42. Op 5 dagen (normaal 6) ving men in De Bilt 10 mm of meer op Tabel 13. Districtsgemiddelden Waddeneilanden Fryslân-vasteland Groningen Drente Overijssel Veluwe Oost-Gelderland Betuwe Utrecht Flevoland + IJsselmeer Noord-Holland (excl. Texel) Zuid-Holland Zeeland Westelijk Noord-Brabant Oostelijk Noord-Brabant Limburg-laag Limburg-hoog Nederland Diversen Het aantal mistdagen liep op de KNMI-stations uiteen van 13 te Vlissingen tot 30 in Eelde. De Bilt noteerde er 20 tegen 22 normaal. Kennelijk functioneert de apparatuur weer normaal. Op de VWK-stations kwam Lemmer tot 25 dagen met mist. Het benaderd weercijfer in De Bilt kwam uit op 5.7 bij een normaalwaarde van 5.4 en de weerkwaliteit werd berekend op 47.3 tegen normaal Dankzij het zonnige en niet te natte karakter dus toch een mooi seizoen. Alleen een lekkere vorstperiode ontbrak en dat kon maart, ondanks een sensationele winterse start, toch eigenlijk niet meer compenseren. Fig. 10 Neerslag Gemiddeld 178 Normaal 192 Groesbeek 262 Schoonebeek 121 Tabel 14. Neerslag winter normaal landgemiddelde Afwijking neerslagduur (De Bilt) Afwijking Tabel 15. Neerslag (extremen) > maandsom < maandsom > etmaalsom (datum) 76 Ezumazijl 29 Lelystad 28 (18) Eersel 92 Groesbeek 33 Zandvoort 35 (21) Heumen 116 Oud Alblas 42 Noordbroek 46 (11) Rilland

6 WINTER 2005 Temperatuur max min koudemax gem min > max < max > min < min <0 < u<0 get De Bilt (1) -0.5 (12) 9.3 (1) -9.2 (2) Boyl BTR (1) -2.6 (12) 7.9 (1) -9.2 (2) Laaksum BTR (1) -0.6 (2) 7.1 (1) -6.5 (2) Leeuwarden-N STR (1) 0.0 (2) 7.2 (1) -5.2 (2) Lemmer BTR (1) -0.3 (2) 8.1 (1) -7.3 (2) Schettens VTR (1) -0.7 (2) 7.1 (1) -7.0 (2) Workum STr (1) -0.2 (2) 7.4 (1) -7.0 (2) Groningen-Beijum StR (1) -1.4 (12) 7.6 (1) -7.3 (2) Ten Post STR (1) -1.6 (12) 7.6 (12) -8.6 (2) Winsum VTR (1) -1.7 (12) 7.7 (1) -8.0 (2) Assen-N STR (1) -1.7 (12) 7.8 (1) -7.6 (2) Oosterhesselen STR (1) -2.2 (12) 8.2 (1) -8.6 (2) Den Ham STR (1) -2.0 (12) 8.0 (1) -9.3 (2) IJsselmuiden STR (1) -0.8 (12) 6.0 (1) -7.8 (2) Markelo STR (1) -1.8 (12) 8.5 (1) -8.4 (2) Nijverdal-ZW STR (1) -2.1 (12) 8.1 (1) -9.1 (2) Apeldoorn-ZO Str (1) -0.1 (12) 8.8 (1) -9.7 (2) Beuningen STR (1) 0.5 (2) 8.6 (1) -8.3 (2) Borculo STR (1) -0.1 (2) 8.2 (1) -9.9 (2) Dichteren BtR (1) -1.1 (12) 8.5 (1) -9.6 (2) Eerbeek BTR (1) -0.6 (2) 8.7 (1) (2) Groesbeek STR (1) -0.4 (12) 8.2 (1) (2) 't Harde STR (1) -0.4 (2) 9.1 (1) (2) Hattemerbroek STR (1) 0.0 (2) 8.5 (1) (2) Malden STR (1) -1.9 (12) 8.1 (1) (2) Neede STr (1) -0.6 (12) 8.4 (1) -8.8 (2) Ruurlosebroek BTR (1) -1.2 (12) 7.6 (1) -9.1 (2) Maarssenbroek STr (1) -0.2 (12) 8.6 (1) -7.6 (2) Wijk bij Duurstede STr (1) -0.1 (12) 8.6 (1) -8.8 (2) Woudenberg STr (1) -0.3 (12) 8.6 (1) -9.2 (2) Huizen Str (2) 0.3 (1) 8.3 (2) -8.5 (2) Sint Maarten STR (2) 2.1 (2) 9.1 (12) -5.6 (2) Zaandam STR (1) 0.7 (2) 8.2 (1) -6.9 (2) Capelle a/d IJssel STR (1) 0.4 (2) 8.7 (1) -8.4 (2) Den Hoorn STR (1) 1.7 (12) 8.6 (1) -7.6 (2) Gouderak STR (1) -0.1 (12) 8.8 (1) -6.3 (2) Groot-Ammers BTR (1) -0.1 (12) 8.8 (1) -7.8 (2) Hendrik-Ido-Ambacht StR (1) 0.7 (12) 9.0 (1) -7.9 (2) Hoogvliet STR (1) 1.1 (12) 8.2 (1) -7.0 (2) Nieuwerkerk a/d IJss. STR (1) 0.8 (12) 9.2 (1) -7.6 (2) Ouddorp STR (1) 0.9 (2) 8.1 (1) -7.4 (2) Rozenburg STR (1) 1.2 (V) 8.5 (1) -7.8 (2) Sluis Str (1) 0.5 (12) 8.5 (12) -8.5 (2) Berkel-Enschot STR (1) -1.0 (12) -8.5 (2) Fijnaart STR (1) 0.0 (12) 8.0 (12) -7.0 (2) Moerstraten BTR (1) -0.2 (12) 9.4 (1) -8.2 (2) Nijnsel BTR (1) -0.2 (12) 8.6 (1) -7.1 (2) Overloon BTR (1) -0.1 (2) 8.2 (1) -9.1 (2) Prinsenbeek Str (1) -0.3 (12) 8.7 (12) -7.8 (2) Stampersgat STR (1) 0.2 (12) 8.2 (1) -7.9 (2) Wouw STR (1) 0.1 (12) 9.0 (1) -8.0 (2) Beesel STR (1) -0.9 (12) 8.4 (1) -9.1 (2) Limbricht STR (1) -0.8 (12) 8.2 (1) -9.1 (12) Vijlen STR (1) -1.9 (2) 7.7 (1) (2) Onbekend (1) -0.6 (12) 8.7 (1) -8.3 (2)

7 Neerslag dagen Aantal dagen Bedekking Weercijfer tot. > etm mi ha on nv sn sd >sn gem zl zo gem 1 9 De Bilt (2) Boyl (2) Laaksum (2) Leeuwarden-N (2) Lemmer (2) Schettens (1) Workum (2) Groningen-Beijum (2) Ten Post (2) Winsum (2) Assen-N (2) Oosterhesselen (2) Den Ham (2) ½ IJsselmuiden (2) Markelo (2) Nijverdal-ZW (2) Apeldoorn-ZO (2) Beuningen (1) Borculo (2) Dichteren (2) Eerbeek (2) Groesbeek 't Harde (2) Hattemerbroek (2) Malden (1) Neede (2) Ruurlosebroek (2) Maarssenbroek (2) Wijk bij Duurstede (2) Woudenberg (1) Huizen (12) Sint Maarten (2) Zaandam (2) Capelle a/d IJssel (2) Den Hoorn (2) ½ Gouderak (2) Groot-Ammers (2) Hendrik-Ido-Ambacht (2) Hoogvliet (2) Nieuwerkerk a/d IJssel (2) Ouddorp (2) Rozenburg (1) Sluis (2) Berkel-Enschot (2) Fijnaart (2) Moerstraten (2) Nijnsel (2) Overloon (2) Prinsenbeek (2) Stampersgat (1) Wouw (2) Beesel (1) Limbricht (12) Vijlen (2) Onbekend (2)