Door Klaas Ybema en Harm Zijlstra WORKUM / HEERENVEEN, 10 april 2010

Transcriptie

1 Door Klaas Ybema en Harm Zijlstra WORKUM / HEERENVEEN, 10 april 2010 Een heel boeiend seizoen! Eindelijk weer eens een winter die iets voorstelde, al geldt dat meer voor de sneeuw- dan voor de kouproductie. Een twijfelaar, een kwakkelaar, een winter die niet ging en niet bleef, maar mede daardoor ook een Sneeuwreus van topklasse! Je mag de winter met een negatieve afwijking van ruim twee graden wel (vrij) koud noemen, maar zeker niet streng. Het was de koudste winter sinds 1996, maar het koudegetal bleef ook achter bij dat van Het was een winter zoals die in de 20e eeuw gemiddeld eens in de zes jaar voorkwam, maar waarvan de zeldzaamheid inmiddels is opgelopen tot eens in de vijftien jaar. De hoeveelheid zonneschijn lag rond normaal, het was aan de natte kant, onweer viel niet op en het waaide minder dan normaal. Zeer markant is het record aantal dagen met sneeuwval en ook de sneeuwdekduur was in het noordoosten des lands uitzonderlijk te noemen. De gevallen hoeveelheden tot enkele decimeters in droegen zeker bij aan het witte gevoel van deze winter. Temperatuur Met een gemiddelde temperatuur van 1.1 C in De Bilt (normaal 3.2) en een landelijk gemiddelde van 0.9 C beleefden we de koudste winter sinds De elfstedenwinter van 1997 werd, behalve in Vlissingen, overal gepasseerd. In het noordoosten van het land bleef het etmaalgemiddelde zelfs onder nul en dat was sinds 1996 nergens meer voorgekomen. Ook de gemiddelde maximum temperatuur, 3.5 C (normaal 5.9), en het gemiddelde minimum van 1.5 C tegen normaal 0.4, waren in De Bilt sinds 1996 niet meer zo laag geweest. De uiterste waarden bedroegen daar 12.1 C op 6 en 11.5 C op 19. De eerste decade verliep zacht, maar daarna zette een temperatuurdaling in, die al op de 14e uitmondde in een eerste ijsdag en rond de 19e een climax bereikte met strenge vorst in het binnenland. Die dag meldde Deelen een minimum van 18.4 C, een waarde die sinds 1900 in maar viermaal was onderschreden, voor het laatst op de 16e van 1981, toen Leeuwarden 19.2 C noteerde. Tegen de Kerst begon het te dooien, maar na de Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) winter normaal gem. Temperatuur afwijking min. < min min max. < Tabel 2. Temperatuur (extremen) > maximum (datum) < minimum (datum) 13.0 (06) Ell (19) Deelen 7.4 (17) Groot-Ammers (26) Laaksum 13.3 (27) Maastricht-vv (15) Twente-vv < maximum (datum) * = 0-24 UTC > minimum (datum) * = 0-24 UTC -7.5 (19) Arcen * / Twente-vv * 8.9 (06) Groot-Ammers -7.2 (26) Laaksum 4.8 (19) Brielle /15 Leeuward.*/Lauwersoog* 7.9 (25) Ell* / Wijk aan Zee* zachte 27e zette een nieuwe temperatuurdaling in, wat leidde tot een vorstperiode die het kwakkelend af en toe tot half zou volhouden. Daarbij daalde het kwik op de 8e in Leeuwarden tot 15.2 C. Na een dooiweek viel de vorst vanaf de 22e vanuit het noordoosten opnieuw in en deze keer was het kort en hevig, met (zeer) strenge vorst rond het dichtgevroren en besneeuwde IJsselmeer: Laaksum noteerde 16.4 C. De kwakkeldooi van eind was weinig overtuigend en behalve vlak aan zee eindigde de louwmaand dan ook overal gemiddeld onder nul. Veelzeggend is ook dat het landelijk

2 Fig. 1 Gemiddelde etmaaltemperatuur Gemiddeld 0.9 Normaal 3.1 Vlissingen 2.4 Nieuw-Beerta / Winsum -0.4 Fig. 2 Afwijking temperatuur Gemiddeld -2.2 Diverse plaatsen -1.8 Diverse plaatsen -2.6 Fig. 3 Aantal ijsdagen Gemiddeld 21 Normaal 9 Hoogeveen 32 Hoek van Holland 6 Fig. 4 Aantal vorstdagen Gemiddeld 56 Normaal 36 Eelde 69 Vlissingen 38 Fig. 5 Aantal dagen matige vorst Gemiddeld 23 Normaal 10 Eelde 34 Vlissingen 5 Fig. 6 Koudegetal (Hellmann) Gemiddeld 103 Normaal 60 Nieuw-Beerta 156 Vlissingen 32 hoogste maandmaximum sinds 1979 niet zo laag was geweest. Destijds kwam Vlissingen als hoogste tot 5.3 C. Februari begon met een weekje dooi, maar op de 8e viel de vorst weer in. Eelde noteerde acht aaneengesloten ijsdagen, maar tot strenge vorst kwam het maar zelden meer. Vanaf de 17e verdween de vorst en na de 21e steeg het kwik in het zuiden regelmatig tot boven de tien graden. Het aantal vorstdagen was sinds 1996 niet zo hoog geweest. Landelijk werden er gemiddeld 56 geteld tegen 47 in 1997 en liefst 71 in de winter daarvoor. De Bilt noteerde er 55 (n 38) en de 69 van Eelde werden uiteraard ook in 1996 overschreden (77). Het aantal ijsdagen lag landelijk gemiddeld met 21 even hoog als in 1997 en in 1996 waren het er 29. Hoogeveen scoorde er destijds 45, nu 32 en ook voor De Bilt (20 tegen normaal 8) moeten we veertien jaar terug voor een hoger aantal (26). Matige vorst kwam gemiddeld op 23

3 Fig. 7 Aantal dagen strenge vorst Gemiddeld 4.5 Normaal 2.9 Nieuw-Beerta / Lelystad 9 Kustgebied 0 Fig. 8 Laagste minimumtemperatuur Gemiddeld Normaal Vlissingen -6.1 Deelen Fig. 9 Uren zon Gemiddeld 174 Normaal 170 Berkhout 213 Arcen 115 dagen voor. De Bilt noteerde er 22 (n 11) en dat was vier minder dan in 1996, toen Eelde tot een aantal van 42 kwam tegen 34 nu. Wat strenge vorst betreft, moeten we voor meer dagen tot 1997 terug, toen Eerbeek er 14 meldde, tegen een hoogste aantal van 9 nu in Lelystad en Nieuw-Beerta. De Bilt telde er 5 (n 3), dat is drie minder dan in de winter van 1997, toen het landelijk gemiddelde 6.8 bedroeg (nu 4.5). Het koudegetal van Hellmann kwam landelijk uit op een gemiddelde van 103 (n 60) en dat lag voor het laatst hoger in In het noordoosten was het verschil niet groot: Eelde noteerde toen 149 en nu In Zeeland was het verschil het grootst: Vlissingen destijds 92.8 en nu slechts Het koudegetal in 1996 lag aanmerkelijk hoger met een landgemiddelde van 161 en een top van 258 in Nieuw-Beerta. De Bilt kwam dit jaar uit op 93.7 en over novmrt op 94.7, wat goed is voor een 31 e plaats sinds Het afgelopen seizoen staat daar tussen 1934 (Elfstedentocht 33) en de vrij onbekende winter van Toch een beetje anoniem. Het wintercijfer van IJnsen werd vastgesteld op 30.5 (normaal 17.6), met de classificatie koud. In dit opzicht werd een 25 e plaats sinds 1901 behaald. Tabel 3. Koudste winter en gemiddelde per decennium (De Bilt) Tabel 4. Koudste maand per decennium (De Bilt) feb feb jan jan feb jan jan Tabel 5. Koudste winters sinds 1991 volgens IJnsen wintergetal (De Bilt) gem temp min. < min min max. < Hellmann IJnsen Wintercijfer Tabel 6. Zonneschijn (extremen) > aantal uren 72 Marknesse 84 Cabauw 67 Berkhout < aantal uren 39 Arcen 42 Arcen 34 Arcen Tabel 7. Zonneschijn De Bilt aantal uren / zonloze dagen 60 (+16) 10 (-4) 72 (+20) 14 (+1) 53 (-26) 10 (+2) winter 185 (+10) 34 (-2) Zonneschijn en straling Landelijk week de winter met gemiddeld 174 zonuren nauwelijks af van normaal (170) en ook het cijfer voor De Bilt, 185 uren tegen 174 normaal, is op generlei wijze opmerkelijk. Het zonnigst was het in het kustgebied en het somberst in het zuidoosten van het land, wat niet ongebruikelijk is. December en verliepen tamelijk zonnig, maar gaf een behoorlijk tekort aan zon. Een erg sombere periode van twaalf dagen werd in Eelde

4 Fig. 10 Afwijking zon Gemiddeld +4 Berkhout +40 Arcen -51 geregistreerd van met maar 2.7 uren zon. Het aantal zonloze dagen varieerde van 19 in De Kooy tot 36 in Arcen bij een landelijk gemiddelde van 27 (normaal 36). De Bilt noteerde er 34 tegen 36 normaal. Het aantal zonnige dagen ( 80 % zon) week landelijk met 5 niet van de normaalwaarde af. De Bilt kwam eveneens tot 5 (n 6) en Vlissingen haalde er 8 tegenover 1 in Lauwersoog. De globale straling bedroeg in De Bilt 24.1 kj/cm2 bij een normaalwaarde van 25.4, met name door een aanzienlijk tekort. De sprokkelmaand leverde daar sinds 1956 op één na (vorig jaar) de laagste waarde op met 9.9 kj/cm2. Wind Het was een rustig windseizoen met een landgemiddelde van 4.4 m/s (n 5.3). Het winderigst was het zoals steeds op Vlieland met 7.6 m/s en het minst waaide het in Arcen met 3.1 m/s. De Kooy noteerde met 5.5 m/s (n 6.8) op drie na de rustigste winter sinds 1901, maar vorig jaar waaide het daar met 5.2 m/s nog minder. Alle drie de maanden verliepen rustiger dan normaal. Tot de laatste winterdagen kwamen stormen niet voor. Op 28 echter kwam het in de Limburgse heuvels tot een zeldzame storm; te Beek schoot de wind uit tot 31 m/s bij een uurgemiddelde van 21 m/s (9 Bf)! Perioden met (noord)oostelijke winden werden afgewisseld met zuidwesters, zoals het in een koude kwakkelwinter betaamt. Uiteindelijk leidde dit tot een gemiddelde luchtverplaatsing van 1.3 m/s uit zzo, vergelijkbaar met de winter van 2003 (normaal 2.2 uit zw). Onweer Onweer bleef in het algemeen beperkt tot lokale incidenten. Alleen op 20 was er sprake van wat uitgebreider onweer in het westelijk kustgebied. Landelijk kwam het tot 16 dagen met onweer tegen 14 normaal en De Bilt telde 2 onweersdagen (n 3). Tabel 8. Onweer (extremen) winter > aantal dagen 3 Zaandam 2 Tuitjenhorn 2 Schiphol 5 Zaandam Tabel 9. Dagen onweer Nederland winter Luchtdruk De gemiddelde luchtdruk varieerde van hpa op Vlieland tot in Maastricht en Twente. De Bilt noteerde hpa (n ) en dat was het laagste wintergemiddelde sinds 1977 (ook ). Slechts vijf winters gaven een lager drukgemiddelde, waarvan 1936 de recordhouder blijft met hpa (zie tabel 10). December vertoonde een afwijking van 8 hpa, verliep vrijwel normaal en maakte het echt bont met 13 hpa. Het gemiddelde in De Bilt, hpa, was daar alleen in 1937 lager geweest. De uiterste waarden in De Bilt bedroegen hpa op 26 en hpa op de laatste dag. Van 16 tot 1 Tabel 10. Laagste luchtdrukgemiddelde (winter De Bilt; 1901-nu) maart kwam de druk daar 303 uren lang niet boven de 1000 hpa: een record! Sneeuw Sneeuw is wat de winter van 2010 uniek maakt. Vanaf 16 sneeuwde het vaak en veel en die eerste keer was het meteen goed raak in het noorden des lands. In het Fries-Groningse grensgebied viel circa 40 cm; Akkrum (KNMI) noteerde 45 cm na nog meer sneeuw op de 20e en in Oudega bij Drachten werd zelfs 52 cm vastgesteld! Met de kerstdagen verdween het sneeuwdek overal, maar niet voor lang: de jaarwisseling verliep op veel plaatsen al weer in witte sferen en van 2 tot 18 was het grootste deel van het land met een sneeuwlaag bedekt, die in Drente lokaal de 30 cm overschreed. Alleen het zuidwestelijk kustgebied bleef sterk achter. Een vijfdaags sneeuwdek rond het IJsselmeer ontstond op de 23e en veroorzaakte later diepvriestemperaturen. Het aantal dagen met sneeuwval in was goed voor een record, zowel in De Bilt met 19, als landelijk, omdat Leeuwarden met 24 sneeuwdagen de oude records uit 1985 en 1979 met één overschreed. En hoewel de hoeveelheden in minder waren, bleef het aantal sneeuwdagen ook toen verder oplopen. Sterker nog: met 22 sneeuwdagen in Groningen- Beijum werd al weer een landelijk record geboekt. Eelde had er 21 genoteerd in Het aantal sneeuwdekdagen in bleef zeer beperkt in de hele kuststreek, maar liep in het noordoosten van Groningen op tot circa 20 en dat na ook al witte dagen in die regio. Over de hele winter werden records bijgeschreven wat het aantal dagen

5 Tabel 11. Aantal dagen sneeuw Landelijk / De Bilt 14 (+1) 13 (+8) 29 (+13) 19 (+13) 25 (+11) 14 (+8) winter 68 (+25) 46 (+29) Tabel 12. Sneeuw (extremen) winter > aantal sneeuwdagen 14 Nijverdal-ZW 24 Leeuwarden 22 Groningen-Beijum 54 Groningen-Beijum Tabel 13. Sneeuw (extremen) winter > aantal sneeuwdekdagen 13 Plaatselijk Frl en Gr 25 Plaatselijk Frl en NH 22 Winschoten 55 Winschoten met sneeuwval betreft. De Bilt kwam tot 46 tegen 25 normaal. Eelde en Leeuwarden noteerden 51 sneeuwdagen en het VWK-station Groningen-Beijum scherpte het landelijk record aan met 54 (oude record: 48 in Eelde in 1979). Landelijk waren er liefst 68 dagen waarop het ergens sneeuwde (n 42) en het gemiddeld aantal sneeuwdagen per station was met 39 (KNMI 44) nog nooit zo hoog geweest. Gerenommeerde winters als 1963 en 1979 (beide 33) werden opzij gezet. Er waren in totaal 64 dagen met een sneeuwdek ergens in Nederland; het langst bleef het wit in het noordoosten des lands, waar lokaal 50 tot 55 dekdagen werden gemeld. De laatste winter die een langere sneeuwbedekking opleverde, was het beruchte seizoen van 1979, toen er lokaal in het noordoosten bijna 70 dekdagen werden genoteerd. Neerslag December en waren iets natter dan normaal en gaf een klein neerslagtekort, wat resulteerde in een winter die iets aan de natte kant was. Landelijk viel er gemiddeld 207 mm (normaal 192). De Bilt gaf een vergelijkbaar overschot: 203 mm tegen 190 normaal. Het neerslagverloop over het hele seizoen Fig. 11 Aantal sneeuwdagen Gemiddeld 44 Normaal 16 Groningen-Beijum 54 Plaatselijk zuidwesten 32 Tabel 14. Sneeuw (extremen) > sneeuwhoogte 52 (21) Oudega-Sm 32 (10) Zweelo 17 (02) Vaals was tamelijk vlak zonder lange droge of extreem natte periodes en uitzonderlijk hoge etmaalsommen ontbraken eveneens. Het natst was het in Zuid-Holland en de droogste regio s lagen in het noordoosten. Het aantal droge dagen (<0.1 mm) varieerde van 45 in Hengelo (Gel) tot slechts 15 in Hoogerheide (NBr), Hellendoorn (Ov) en Wolphaartsdijk (Z) bij een landelijk gemiddelde van 31 (n 41). Er werden gemiddeld 38 dagen berekend met 1 mm of meer tegen 34 normaal. In dit opzicht was De Cocksdorp op Texel met 53 de koploper en eindigde Nieuw-Beerta (Gr) met maar 28 dagen onderaan. De Bilt noteerde er 40 en dat was zes meer dan normaal. Het aantal dagen met 10 mm of meer bedroeg daar 4 tegen 5 normaal. Brielle (ZH) meldde er 10 en Harlingen (Frl) was de enige plaats die de 10 mm niet haalde. Bij een landgemiddelde van 260 uren liep de neerslagduur op KNMIstations uiteen van 223 uren in Nieuw-Beerta tot 297 te Gilze-Rijen. Fig. 12 Dagen met gesloten sneeuwdek Gemiddeld 32 Winschoten 55 Plaatselijk W-Zeeland 4 Tabel 15. Natste en droogste plaatsen Sint Maarten NH 293 Nieuwerkerk a/d IJssel ZH 278 Spijkenisse ZH 277 Brielle ZH 277 Delft ZH 276 Honselersdijk ZH 273 Rozenburg ZH 271 Schoondijke Z 267 Kapelle Z 266 Den Burg NH 266 Bergschenhoek ZH 266 Leiden ZH 265 Markelo Ov 162 Onnen Gr 161 Schoonebeek Dr 160 Veendam Gr 160 Schiermonnikoog Frl 159 Vlagtwedde Gr 157 Klazienaveen Dr 155 Steenwijksmoer Dr 153 Denekamp Ov 149 Zeerijp Gr 148 Ezinge Gr 144 Middelstum Gr 129 Tabel 16. Relatief natst / droogst Ouddorp ZH +93 Petten NH +83 Schoondijke Z +82 Zeerijp Gr -45 Denekamp Ov -46 Middelstum Gr -54

6 Tabel 17. Districtsgemiddelden Waddeneilanden Fryslân-vasteland Groningen Drente Overijssel Veluwe Oost-Gelderland Betuwe Utrecht Flevoland + IJsselmeer Noord-Holland (excl. Texel) Zuid-Holland Zeeland Westelijk Noord-Brabant Oostelijk Noord-Brabant Limburg-laag Limburg-hoog Nederland De Bilt kwam tot 259 uren en dat is aanzienlijk boven normaal (183). Sinds 1930 waren er maar vijf winters met een hogere neerslagduur, voor het laatst in 2004 (265 uren). Recordhouder blijft de winter van 1994 met 317 uren. Diversen De gemiddelde zeewatertemperatuur bij Den Helder bedroeg 3.4 C (n 4.3), wat iets hoger is dan in de winter van 2009 (2.7). Het gemiddelde van 1.9 C was de laagste waarde sinds De gemiddelde relatieve vochtigheid was landelijk met 89% normaal; De Bilt berekende 86%. De laagst gemeten waarde bedroeg daar 51% op 19. Het aantal mistdagen op KNMI-stations varieerde van 15 in De Bilt tot 33 in Eelde en het benaderd weercijfer bedroeg in De Bilt 5.5, wat vrijwel normaal is (5.4). Belangrijker dan alle cijfers is het gevoel dat het nog steeds kan winteren, al had het thermisch best wat steviger gekund, zeker gezien de overheersende drukverdeling boven Europa en de zeer negatieve NAOindex. Toch zullen de opa s van de toekomst hun kleinkinderen wellicht vertellen over de legendarische sneeuwwinter van tien. Opa heeft 1979 niet meegemaakt. Laat staan 63. Bronnen: Weerspiegel, KNMI (MOW, MONV), eigen klimaatarchief. Fig. 13 Neerslag Gemiddeld 207 Normaal 192 Sint Maarten 293 Middelstum 129 Tabel 18. Neerslag winter normaal landgemiddelde Afwijking neerslagduur (De Bilt) Afwijking Tabel 19. Neerslag (extremen) > maandsom < maandsom > etmaalsom (datum) 136 Schoondijke 58 Middelstum 36 (17) Oudega-Sm 82 Sint Maarten 25 Ezinge 17 (17) Westdorpe 96 Nieuwerkerk ad IJ 44 Middelstum 29 (03) Nijkerk

7 WINTER 2010 Temperatuur max min uren Neerslag dagen Aantal dagen met Bedekking Weercijfer max gem min > max < max > min < min <0 < Tot. > etm mi ha on nv sn sd > sn gem zl zo gem 1 9 De Bilt Boyl BTR Britsum STR Laaksum BTR Leeuwarden-Zuiderburen Str Lemmer STR Lemmer (Lemstervaart) STR Schettens VTR Workum STr Delfzijl StR Groningen-Beijum StR Roodeschool VTR Ten Post STR Winsum VTR Assen-N STR Oosterhesselen STR Den Ham STR IJsselmuiden STR Markelo BTR Nijverdal STR Dichteren BTR Eerbeek BTR Groesbeek STR t Harde STR Hattemerbroek STR Malden STR Neede STr Ruurlo STR Silvolde STR Bilthoven-N STR Woudenberg BTR Sint Maarten STR Zaandam STR Groot-Ammers BTR Honselersdijk STR Hoogvliet STR Hendrik-Ido-Ambacht StR Nieuwerkerk a/d IJssel STR Rozenburg STR V Spijkenisse STR Berkel-Enschot STR Fijnaart STR Overloon BTR Prinsenbeek STR Wouw STR Montfort STR