Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) Tabel 2. Temperatuur (extremen)

Transcriptie

1 Seizoenoverzicht HERFST 2006 Door Klaas Ybema en Harm Zijlstra WORKUM / HEERENVEEN, 31 januari 2007 Hoe moet je de herfst van 2006 karakteriseren? In welke categorie valt dit seizoen? Het is zoeken naar woorden. Verbijsterend? Bizar? Absurd? Zorgwekkend? In ieder geval grensverleggend. Alle remmen lijken los als een seizoen anderhalve graad warmer uitvalt dan de recordhouder van een jaar terug. September was overal de warmste ooit, voor oktober gold dat voor het zuidwesten en voor november voor het hele noorden van het land! De herfst als geheel mag dan ook extreem warm worden genoemd en daarnaast was het zonnig en dankzij september gemiddeld aan de droge kant. Onweer en windsnelheid weken niet of nauwelijks af van normaal, maar de persistentie van winden uit zuid tot zuidwest was opmerkelijk en dat is tevens een deel van de verklaring voor de uitzonderlijk hoge temperatuur. Temperatuur Met gemiddeld in De Bilt 13.6 C tegen normaal 10.2 werd het record van vorig jaar (12.0) uit de boeken geschrapt. Daarmee is voor het eerst in de geschiedenis een herfst warmer dan de koudst bekende zomer: die van 1725 met in De Bilt 13.1 C. Van Winsum (12.9) tot Vlissingen (14.7) was de herfst warmer dan ooit en de waarde van Vlissingen betekende uiteraard tevens een landelijk record. Ook de gemiddelde maximum temperatuur was in De Bilt met 17.5 C (normaal 14.0) nog nooit zo hoog geweest. Ell (L) scoorde met 18.0 C in dit opzicht het hoogst en verbrak daarmee het record van Buchten (L) uit 1959 dat op 17.0 C stond. Natuurlijk sneuvelde ook het gemiddelde minimum, dat in De Bilt op 9.4 C eindigde tegen 6.4 normaal. Vlissingen verbeterde met 12.2 C zijn één jaar oude landelijk record (11.1). De hoogste temperatuur werd in De Bilt op 13 september waargenomen en bedroeg 28.1 C; de laagste waarde werd daar op 2 november gemeten: 0.4 C. Alleen in de herfst van 1984 en 2000 was dat cijfer hoger geweest. Ook het hoogste minimum was bijzonder: de 18.3 C van 14 september is alleen in de herfst van 1949 in De Bilt overschreden (19.1). Het totaal ontbreken van kou blijkt ook uit het hoge laagste maximum in De Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) september oktober november herfst normaal gem. Temperatuur afwijking max max min. < Tabel 2. Temperatuur (extremen) > maximum (datum) < minimum (datum) september 30.2 (12) Ell 3.8 (09) Eerbeek oktober 23.4 (26) Nijnsel 2.2 (16) Hall november 18.9 (25) Ell / Maastricht-vv -3.9 (02) Twente-vv < maximum (datum) * = 0-24 UTC > minimum (datum) * = 0-24 UTC september 19.3 (14) Brielle 17.7 (08) Diverse plaatsen oktober 16.5 (26) Maastricht-vv * 12.4 (V) Diverse plaatsen november 5.3 (30) Ruurlosebroek 12.7 (16) Eindhoven * Bilt: 6.9 C op 30 november; sinds 1900 lag deze waarde slechts driemaal hoger, voor het laatst in de herfst van 2000 (7.5). September was van begin tot eind een warme zomermaand en zowel de tweede als de derde decade vestigde op vele plaatsen maar net niet in De Bilt een nieuw record gemiddelde temperatuur. In het hele land beleefden we de warmste september aller tijden met gemiddelden tot vier graden boven normaal. Hoek van Holland en Vlissingen kwamen tot een maandgemiddelde van 18.7 C en dat was nog nooit eerder ergens in september gemeten. Ook de gemiddelde minimum temperatuur te Vlissingen (15.9 C) was goed voor een landelijk record. Het aantal warme dagen was ongeëvenaard: De Bilt noteerde er 26 (oude record 24 in sept. 1999) en landelijk reikten Arcen en Westdorpe tot 29. De 22 e boekte Eelde met 28.8 C een plaatselijk decaderecord en minstens zo bijzonder is het gemiddelde van die dag in De Kooy: 20.5 C, eveneens

2 Fig. 1 Gemiddelde etmaaltemperatuur Gemiddeld 13.6 Normaal 10.3 Vlissingen 14.7 Winsum 12.9 Fig. 2 Afwijking temperatuur Gemiddeld +3.3 Nieuw-Beerta / Twente-vv +3.8 Zuidwesten +3.1 Fig. 3 Aantal dagen 20 graden Gemiddeld 27 Normaal 10 Arcen 33 Hoorn-Terschelling 17 Fig. 4 Aantal dagen 25 graden Gemiddeld 7 Normaal 1 Diverse plaatsen 10 Hoorn-Tersch. / Vlieland 1 Fig. 5 Aantal vorstdagen Gemiddeld 1 Normaal 7 Deelen / Soesterberg 4 Vele plaatsen 0 Fig. 6 Warmtegetal Gemiddeld 24 Normaal 2 Maastricht-vv 37 Winsum 12 een decadereord voor die plaats. Het warmtegetal in De Bilt liep op tot 24.6, wat tevens het herfsttotaal vormt. Slechts eenmaal was dit hoger: in de herfst van 1949 met Oktober toonde nauwelijks of geen temperatuurverval. De eerste decade verliep recordzacht in De Kooy, maar de derde gaf met afwijkingen van ruim vier graden relatief het warmste weer. In Vlissingen was de wijnmaand met 14.9 C nog nooit zo zacht geweest; elders verliep oktober 2001 als enige nog milder (Wijk aan Zee toen 15.1). De opvallendste dag was de 26 e die met maxima ruim boven de 20 graden weer de nodige records brak. Het was tevens de laatste warme dag in De Bilt. Het ontbrak in oktober opnieuw volledig aan kou; de laagste maandtemperatuur, 2.2 C in Hall op de 16 e, lag even hoog als vorig jaar en was sinds 1900 alleen in 2001 nog iets hoger geweest (Eerbeek, 2.6). November ging onverdroten door. Na een vrij normale eerste decade steeg het kwik in plaats van te dalen. In het

3 afwijkingen. De druk was hoog rond 14 oktober, gedurende de eerste novemberdecade en aan het eind van die maand. Lage druk hadden we rond 23 oktober en van 21 tot 25 november. September gaf een tamelijk vlak luchtdrukverloop. De hoogste uurwaarde bedroeg in De Bilt hpa op 10 november en de laagste hpa op 23 november. Wind Fig. 7 Gem. etmaaltemp. september Gemiddeld 17.9 Normaal 14.2 Hoek v Holl. / Vlissingen 18.7 Hoogeveen / Winsum 17.1 noorden van het land was de tweede decade nog nooit zo warm geweest en voor de laatste decade geldt dat zelfs voor het hele land. De Bilt berekende 9.4 C tegen het oude record van 9.0 uit In het noorden was november nog nooit zo warm geweest (Eelde 8.9 C tegen 8.2 in 1994), elders was 1994 warmer. Op enkele plaatsen aan de kust werd een gemiddelde van 10.5 C bereikt, wat alleen in Rotterdamgeulhaven in november 1994 was overschreden (11.3). Op Vlieland daalde het kwik nooit lager dan 5.0 C (10 nov) en dat was een landelijk maand- en tevens seizoensrecord! Op 16 november sneuvelden al vele plaatselijke decaderecords met maxima van 16 tot 18 graden, maar nog extremer ging het toe op 25 november: met 18.9 C konden Ell en Maastricht een nieuw landelijk decaderecord bijschrijven (zie figuur 8). Ook het etmaalgemiddelde van 15.5 C van Maastricht was ongekend zo laat in het seizoen! Het aantal warme dagen liep in Arcen tot 33 op tegen vorig jaar 34 in Ell en Eindhoven. Het aantal van 29 in De Bilt (normaal 11) werd alleen in de herfst van 1959 overschreden met 31. De Bilt kwam tot 8 zomerse dagen tegen 1 normaal en dat was net zoveel als in De herfst van 1947 blijft met 11 zomerse dagen aan Fig. 8 Hoogste max. (25 november) Gemiddeld 17.3 Normaal (nov) 14.8 Ell / Maastricht-vv 18.9 Hoorn-Terschelling 14.1 kop. Enkele vorstdagen kwamen alleen in het binnenland voor. Sinds 1900 was het nog maar de vierde herfst die in De Bilt vorstloos verliep; 1970, 1984 en 2000 gingen ons voor. Hoe warm de herfst is verlopen blijkt ook uit het grote aantal datumrecords dat in De Bilt werd geboekt: 22, waarvan 5 hoogste maxima, 9 hoogste minima en 8 hoogste etmaalgemiddelden. Laagterecords: nul. Tabel 3. Warmste herfsten (De Bilt; 1901-nu) , 2000, 1999, , jaren 11.1 Luchtdruk De gemiddelde luchtdruk bedroeg in De Bilt hpa tegen normaal Op Vlieland en Terschelling werd hpa berekend en Maastricht kwam op hpa uit. In de eerste twee herfstmaanden lag de druk gemiddeld iets onder normaal en november gaf nauwelijks Met 6.0 m/s lag de gemiddelde windsnelheid in De Kooy precies op normaal; Vlissingen noteerde 6.3 m/s tegen 6.6 normaal. September verliep rustig, oktober normaal en november iets te winderig. Vlieland, waar de wind op 23 dagen kracht 7 of meer haalde, kende traditiegetrouw het hoogste gemiddelde met 8.6 m/s en het minst waaide het in Heino en Arcen met 3.1 m/s. De enige storm van betekenis was de paardenstorm van 1 november toen de wind in Lauwersoog uitschoot tot 32 m/s (115 km/u). Alle drie de maanden lieten een opvallende oververtegenwoordiging zien van winden uit zuidoost tot zuidwest; wind uit noord tot noordoost kwam de hele herfst praktisch niet voor! Dit leidde tot een gemiddelde luchtverplaatsing van 2.8 m/s uit zuidzuidwest (normaal 1.9 uit zw). Ter vergelijking: 2005 gaf 1.9 m/s uit zuid, m/s uit zuid. Zonneschijn en straling September en november verliepen zonnig en in oktober week de zonneschijn weinig af van normaal. Dit resulteert in een zonnige herfst met in De Bilt 354 uren zon, tegen 297 normaal. Vorig jaar werden 444 zonuren geregistreerd en we moeten vier jaar terug voor een herfst die Tabel 4. Zonneschijn (extremen) september oktober november september oktober november > aantal uren 186 Schiphol 128 Arcen 96 Vlissingen < aantal uren 167 Eindhoven / Volkel 96 Valkenburg-ZH 60 Twente-vv

4 Fig. 9 Uren zon Gemiddeld 361 Normaal 297 Vlissingen 404 Deelen 331 Tabel 5. Zonneschijn De Bilt aantal uren / zonloze dagen september 181 (+48) 0 (-2) oktober 108 (+3) 1 (-4) november 66 (+6) 6 (-5) herfst 354 (+57) 7 (-11) minder zonnig was (352 uren). Van de hoofdstations haalde alleen Vlissingen met 404 uren nog net een toptien notering (sinds 1907). Alleen de laatste decade van oktober en de tweede van november verliepen aan de sombere kant. Het zonnigste tiendaagse tijdvak in De Bilt was de periode 6-15 september met 98.6 uren zon: goed voor een zesde plaats op de septemberlijst sinds Opvallend was het geringe aantal zonloze dagen. Dit varieerde van 2 in De Kooy tot 11 plaatselijk in het oosten van het land. Het aantal van 7 in De Bilt (normaal 18) betekende een verbetering van het record van vorig jaar (9). Het aantal heldere dagen liep uiteen van 5 in Wijk aan Zee tot 13 in Maastricht; De Bilt noteerde er 8 tegen 7 normaal. De totale globale straling bedroeg in De Bilt 61.4 kj/cm 2 tegen normaal Laagste was landelijk Nieuw- Beerta met 58.9, hoogste Vlissingen met 67.8 kj/cm 2. Fig. 10 Afwijking zon Gemiddeld +63 Vlissingen +86 Nieuw-Beerta +38 Onweer Het tekort aan onweersdagen in september werd door beide volgende maanden gecompenseerd, zodat de herfst met 26 landelijke onweersdagen precies op normaal uitkomt. In De Bilt onweerde het op maar 3 dagen (normaal 6); voor het laatst in 1997 lag dit aantal even laag. Zoals gebruikelijk in de herfst onweerde het in de kustgebieden het vaakst: Den Helder was met 11 dagen de onweersrijkste plaats. Het meest uitgebreid was het onweer op 1 en 2 oktober en op 11 november. Windhozen met schadelijke gevolgen werden waargenomen op de eerste twee oktoberdagen te Bergeijk (NB) en Ottoland (ZH). Neerslag Gemiddeld viel er in ons land 191 mm herfstregen tegen normaal 235. Vorig jaar was het iets natter (205) en in de herfst van 2003 iets droger (189 mm). Uitzonderlijk droog pakte september uit: met gemiddeld slechts 13 mm was het alleen in 1959 nog droger geweest. Destijds eindigde Vlieland op 0.7 mm en nu kwam Kornwerderzand niet verder dan 2.5 mm, verder alleen vergelijkbaar met de 2 mm te Almen in september Geen enkele dag leverde op de Afsluitdijk meer dan 1 mm op! De grootste septemberhoeveelheid, 38 mm te Roden, was sinds 1900 alleen in 1959 nog lager geweest met 11 in Buchten (L). De periode 9 tot 25 september verliep op sommige plaatsen zonder meetbare neerslag. Maar oktober deed het meteen heel anders. Binnen een week stond Zaandijk al op 126 mm, wat overigens sterk contrasteert met de 30 à 40 mm die landinwaarts meest werd gemeten. Na een tamelijk droge periode tot de 20e gingen rond de 24e de sluizen opnieuw open en zo eindigde het automatische weerstation Wijk aan Zee op 213 mm oktoberregen, goed voor een tiende plaats sinds Voor het laatst in 2000 was er ergens meer gevallen, namelijk 255 mm op de Vliehors. November gaf weinig afwijkingen van normaal te zien; extreem droge of natte perioden ontbraken. Op 5 dagen (normaal 7) viel er in De Bilt 10 mm of meer. De neerslagduur werd in De Bilt vastgesteld op 155 uren bij een normaal van 175. Van de KNMIstations noteerde Leeuwarden de meeste neerslaguren, te weten 161 en merkwaardigerwijs Lauwersoog de minste met 102. Sneeuw kwam vrijwel nergens voor, ook in De Bilt niet, maar dat is voor een herfst beslist niet bijzonder. Tabel 6. Natste en droogste plaatsen Wijk aan Zee-AWS NH 311 Bergen NH 289 Heemstede NH 289 Zaandijk NH 288 Castricum NH 288 Sint Maarten NH 280 Wijk aan Zee NH 279 Lisse ZH 278 Heiloo NH 273 Assendelft NH 273 Kolhorn NH 273 Lijnden NH 273 Maarheeze NBr 134 IJsselmuiden Ov 133 Schoonebeek Dr 132 Zweeloo Dr 131 Nieuw Buinen Dr 129 Oost-Maarland L 128 Roermond L 127 Ubachsberg L 117 Schinveld L 117 Buchten L 114 Schaesberg L 113 Echt L 101

5 Tabel 7. Relatief natst / droogst Zaandijk NH +16 Oudemirdum Frl +14 Heemstede NH +13 Hoogeveen Dr -86 Vlieland-Vliehors Frl -97 IJsselmuiden Ov -97 Tabel 8. Districtsgemiddelden Waddeneilanden Fryslân-vasteland Groningen Drente Overijssel Veluwe Oost-Gelderland Betuwe Utrecht Flevoland + IJsselmeer Noord-Holland (excl. Texel) Zuid-Holland Zeeland Westelijk Noord-Brabant Oostelijk Noord-Brabant Limburg-laag Limburg-hoog Nederland Diversen De gemiddelde zeewatertemperatuur bedroeg in Den Helder 14.8 C tegen 12.6 normaal en dat was nog nooit zo hoog geweest sinds Het aantal ADS-dagen bedroeg in De Bilt 18 (normaal 6). Vorig jaar waren dat er 23 en verder lag dit cijfer sinds 1900 alleen hoger in de herfst van 1959 met 20. Was het toeval, dat hogedrukgebieden voortdurend ankerden boven Midden-Europa, of is het een van de gevolgen van een opwarmend klimaat? Een herfst als die van 2006 heeft, uitgaande van een niet veranderend klimaat, een herhalingstijd van minder dan eens in de jaar en zelfs als we uitgaan van een opwarmende aarde, zou dit seizoen nog zeldzaam zijn met een kans van 1 op (Bron: KNMI). Een recordwarme herfst wordt dus geen jaarlijks terugkerend fenomeen. Maar toch. Hoe lang zal het nog duren voor we Sinterklaas in T-shirt begroeten en de kerst vieren met een barbecue in de achtertuin? Wanneer kunnen we een vorstloze winter noteren? Wakker worden, want de remmen zijn los. Fig. 11 Neerslag Gemiddeld 191 Normaal 235 Wijk aan Zee-AWS 311 Echt 101 Tabel 9. Neerslag september oktober november herfst normaal landgemiddelde afwijking neerslagduur (De Bilt) afwijking Tabel 10. Neerslag (extremen) > maandsom < maandsom > etmaalsom (datum) september 38 Roden 3 Kornwerderzand 20 (04) Sappemeer oktober 213 Wijk a Zee-AWS 31 Ubachsberg 52 (03) Heemstede november 129 Sint Maarten 46 Echt 25 (21) Doetinchem

6 HERFST 2006 Temperatuur max min < uren Neerslag dagen Aantal dagen met Bedekking Weercijfer max gem min > max < max > min < min Tot. > etm mi ha on nv sn sd >sn gem zl zo gem 1 9 De Bilt Laaksum BTR Leeuwarden-N Lemmer STR Schettens VTR Workum STr Groningen-Beijum StR Ulrum VtR Ten Post STR Winsum VTR Assen-N STR Oosterhesselen STR IJsselmuiden STR Nijverdal-ZW STR Apeldoorn-ZO Str Beuningen STR Borculo STR Groesbeek STR t Harde STR Hattemerbroek STR Malden STR Neede STr Ruurlosebroek BTR Maarn Str Woudenberg STr Sint Maarten STR Zaandam STR Capelle a/d IJssel STR Groot-Ammers BTR Hendrik-Ido-Ambacht StR Hoogvliet STR Nieuwerkerk a/d IJssel STR Ouddorp STR Berkel-Enschot STR Fijnaart STR Moerstraten BTR Overloon BTR Zevenbergen STr