Door Klaas Ybema en Harm Zijlstra WORKUM / HEERENVEEN, 16 april 2011

Transcriptie

1 Door Klaas Ybema en Harm Zijlstra WORKUM / HEERENVEEN, 16 april 2011 We beleefden een vrij koude, sneeuwrijke winter. Deze kwalificatie kon door de beide laatste wintermaanden, die (vrij) zacht en tamelijk geruisloos verliepen, niet worden voorkomen en dus zijn de credits geheel voor de uitzonderlijke decembermaand. Deze behoorde tot de koudste van de laatste honderd jaar en bracht opmerkelijk veel sneeuw, als een waardige afsluiting van het toch al zo sneeuwrijke jaar Gemiddeld verliep de winter aan de droge kant, maar de neerslagverschillen tussen het natte zuiden en droge noorden van het land waren groot. Op veel plaatsen in het noorden was het de droogste winter sinds Door de tamelijk sombere februari was er gemiddeld over het land een klein tekort aan zonneschijn. Onweer kwam maar zelden voor en ook zware stormen ontbraken. Temperatuur De gemiddelde etmaaltemperatuur bedroeg in De Bilt 2.3 C (nieuwe normaal 3.4) en landelijk werd 2.0 C berekend, zie figuur 1 en 2. Overal was de winter van 2010 circa één graad kouder geweest en beneden de grote rivieren was zelfs de winter van twee jaar geleden kouder. Vergelijk Maastricht nu 2.2 en toen 1.6 C. In het noorden van het land ligt die verhouding omgekeerd (Eelde nu 1.1, destijds 1.8). Het gemiddeld maximum varieerde van 5.4 C in Westdorpe (Z) tot 3.0 in Nieuw-Beerta (Gr) en lag voor De Bilt op 4.7 C (n 6.1). Het gemiddeld minimum was in Vlissingen het hoogst met 1.6 C en in Eelde met 1.8 het laagst; De Bilt noteerde 0.5 C (n 0.5). De uiterste waarden bedroegen in De Bilt 12.5 C op 16 februari en 11.1 C op 20 december. December begon extreem koud! Nog nooit eerder sinds 1900 lagen de maxima in De Bilt op de eerste twee dagen zo laag en ook het minimum van 9.7 op de 3e betekende een datumrecord. Het maximum van 6.1 C op 2 december was in De Bilt het laagste wintermaximum sinds 1997 en in december lag het dertig jaar geleden voor het laatst lager ( 7.9 op 17 dec.1981). De eerste decemberdecade was in Vlissingen Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) december februari winter normaal gem. Temperatuur afwijking min. < min min max. < Tabel 2. Temperatuur (extremen) > maximum (datum) < minimum (datum) december 8.6 (11) Brielle / De Kooy (16) Lelystad 13.4 (16) Woensdrecht -8.6 (29) Eerbeek februari 14.6 (12) Ell -8.0 (22) Emmer-Comp. < maximum (datum) * = 0-24 UTC > minimum (datum) * = 0-24 UTC december -7.5 (21) Nieuw-Beerta* 6.7 (11) Brielle -2.9 (31) Maastricht-vv* 10.5 (13) Ell* / Westdorpe* februari -1.6 (01) Meddo 10.8 (05) Overloon (0.0) en Maastricht ( 2.2) na 1950 niet meer zo koud geweest. In De Bilt waren na 1900 alleen de eerste decades van december 1902, 1933 en 1925 kouder geweest. En de vorst ging door, zij het af en toe getemperd, maar in de week voor Kerst met overtuiging. De kortste dag leverde een etmaalgemiddelde op van 9.9 C in Nieuw-Beerta. Het leidde al met al tot een handvol interessante records. Zo kwam de temperatuur nergens in het land hoger dan 8.6 C (De Kooy en Brielle, 11e). Maar één keer, in 1933, bleef het hoogste landelijk decembermaximum onder deze waarde; toen kwam Hoorn (NH) tot 6.6 C. Ook de hoogste temperatuur in Laaksum (Frl) is opmerkelijk. Deze bedroeg 5.1 C en we moeten opnieuw terug naar december 1933 voor een lagere

2 Fig. 1 Gemiddelde etmaaltemperatuur Gemiddeld 2.0 Normaal 3.3 Vlissingen 3.4 Roodeschool 0.7 Fig. 2 Afwijking temperatuur Gemiddeld -1.3 Zuidelijk Nederland -0.9 Lauwersoog -1.7 Fig. 3 Aantal ijsdagen Gemiddeld 14 Normaal 8 Nieuw-Beerta 23 Vlissingen 5 Fig. 4 Aantal vorstdagen Gemiddeld 50 Normaal 37 Twente-vv 58 Vlissingen 28 Fig. 5 Aantal dagen matige vorst Gemiddeld 17 Normaal 11 Eelde / Twente-vv 28 Vlissingen 4 Fig. 6 Koudegetal (Hellmann) Gemiddeld 79 Normaal 59 Nieuw-Beerta 124 Vlissingen 26 hoogste waarde. s Heerenberg noteerde toen maximaal 3.6 C. De maand als geheel zorgde eveneens voor kouderecords. Eelde kwam tot een gemiddelde van 2.4 C, een evenaring van het lokale record van Het koudst was het in Nieuw- Beerta met 2.8 C. Alleen in december 1933 was het ergens gemiddeld kouder geweest: toen kwam s Heerenberg tot 2.9 C. Het gemiddeld minimum van 6.0 C te Hupsel en Twente was evenwel nog nooit vertoond na Winterswijk stond met 5.7 C te boek in alweer Van verliepen ruwweg de eerste en de laatste vijf dagen kouder dan normaal met daartussenin een zachte periode. Op de 8e boekte De Bilt met 12.0 C (max) een datumrecord, op de 13e noteerden Ell (L) en Westdorpe een etmaalgemiddelde van 11.5 C en ook op de 16e was het voorjaarsachtig. Het wintertje aan het eind gaf matige vorst en enkele ijsdagen, maar veel

3 Fig. 7 Aantal dagen strenge vorst Gemiddeld 2.0 Normaal 2.5 Hupsel / Twente-vv 6 Kustgebied 0 Fig. 8 Laagste minimumtemperatuur Gemiddeld Normaal (winter) -9.9 Vlieland -6.1 Lelystad-vv Fig. 9 Uren zon Gemiddeld 185 Normaal 195 Hoorn-Terschelling 221 Maastricht-vv 164 stelde het niet meer voor. Nog minder maakte de winter in februari klaar. Alleen van 20 tot 23 kwam het wat uitgebreider tot matige vorst, maar daar stonden veel zachte dagen tegenover, vooral van 4 tot 17 februari. Dat het aantal vorst- en ijsdagen boven normaal uitkwam, is dan ook aan december te danken. Op verscheidene stations werden in de kerstmaand 30 vorstdagen genoteerd en dat was een evenaring van het record van Twente uit In het noordoosten van het land kwam het tot 18 ijsdagen en dat was nog niet eerder vertoond: het oude decemberrecord bedroeg 17 in Spijk (Gr) in 1969 en Winterswijk in De Bilt had in december 12 dagen met een maximum beneden het vriespunt, zie ook tabel 3. Over de hele winter kwam De Bilt tot 52 vorstdagen (n 38, vorig jaar 55) en 13 ijsdagen (n 7, vorig jaar 20). Ook landelijk lagen beide cijfers boven normaal, zie figuur 3 en 4. In De Bilt werden 17 dagen genoteerd met minima van 5 of lager, tegen 11 normaal en 22 vorig jaar. Slechts éénmaal werd strenge vorst waargenomen (n 2, vorig jaar 5). Op vele plaatsen, vooral in het noorden van het land, kwam het helemaal niet tot strenge vorst. Zo bedroeg de laagste temperatuur in Schettens (Frl) 8.2 C, terwijl er een winter eerder 16.0 werd waargenomen. Zie figuur 5, 7 en 8.Het koudegetal lag gemiddeld 20 punten boven normaal, zie figuur 6, maar overal bleef de stand achter bij vorig jaar. De hoogste waarde was voor Nieuw-Beerta met 124. In Maastricht eindigde het koudegetal gelijk aan dat uit Elders kwam de winter van 2003 meer in de buurt. Het wintergetal volgens IJnsen kwam uit op 25.4 (n = 16.1) tegen 30.5 vorig jaar. Het betekende een 37 e positie in de lijst met koudste winters vanaf Tabel 3. Hoogste aantal ijsdagen (De Bilt; december 1901-nu) , , 27, 38, 62, 68, , 1946, Tabel 4. Afgelopen 3 winters (De Bilt) norm gem temp min. < min min max. < Hellmann IJnsen Wintercijfer Tabel 5. Zonneschijn (extremen) december februari december februari > aantal uren 73 Hoorn-Terschelling 80 Hoorn-Terschelling 77 Arcen < aantal uren 33 Arcen 54 Twente-vv 54 Rotterdam Tabel 6. Zonneschijn De Bilt aantal uren / zonloze dagen december 43 (-7) 11 (-2) 69 (+7) 11 (-1) februari 66 (-20) 11 (+4) winter 178 (-20) 33 (0) Zonneschijn en straling Gemiddeld over het land was het iets minder zonnig dan normaal, zie figuur 9 en 10. In december en waren de afwijkingen niet groot, maar februari was vooral in het westen van het land te somber. De Bilt kwam met een wintertotaal van 178 zonuren twintig uren tekort. Grijs was het vooral van 11 tot 25 en ook de eerste en laatste februariweek verliepen somber. Desondanks kwam het zontotaal in het noordoosten iets boven normaal uit.

4 Tabel 7. Laagste gemiddelde wind (landelijk; winter 1951-nu) 1964, , 1985, , 1960, 1970, 2001, Fig. 10 Afwijking zon Gemiddeld -10 Nieuw-Beerta +27 Wijk aan Zee -32 Het aantal zonloze dagen varieerde van 26 in De Kooy tot 41 in Deelen bij een gemiddelde van 33, evenveel als in De Bilt. Daar werden 7 (n 8) zeer zonnige dagen waargenomen (=> 80% zon); Ell kwam tot 10 en Wijk aan Zee beperkte zich tot 4 zulke dagen. Geen gebruikelijk patroon. De globale straling bedroeg landelijk gemiddeld 24.3 kj/cm2 (n 26.1) en in De Bilt werd 23.2 gemeten, de laagste waarde sinds 2007 (21.1). Dagen met extreem hoge of lage waarden deden zich niet voor. Wind Het meest waaide het zoals gewoonlijk op Vlieland met een gemiddelde van 8.1 m/s en de laagste windsnelheid werd berekend in Arcen (L) met 3.3 m/s. Het was een rustig seizoen met een landgemiddelde van 4.6 m/s tegen 5.2 normaal. De Kooy kwam tot 5.7 m/s (n 6.7), goed voor een achtste plaats sinds 1900, opvallend genoeg achter de beide voorgaande winters, waarvan 2009 met 5.2 m/s recordhouder is. December was in De Kooy nog nooit zo rustig verlopen als nu met 4.8 m/s (oude record 4.9 in 1930 en 1953). Ook Vlissingen kende een windtekort; het gemiddelde bedroeg 6.4 m/s tegen 7.2 normaal. Na twee zeer rustige maanden bracht februari een onstuimige periode van de 4e tot de 7e; Vlieland kwam tot twee stormdagen met een hoogste uitschieter van 30 m/s op de 7e. Op 19 dagen werd daar minstens kracht 7 gemeten en in Wijk aan Zee op 17 dagen. Die plaats noteerde een hoogste etmaalgemiddelde van 18.6 m/s op de 4e. De landelijk gemiddelde luchtverplaatsing bedroeg 1.4 m/s uit zuidzuidwest (normaal 2.3 uit zuidwest). Onweer Net als twee jaar geleden kwam het in De Bilt niet tot onweer (n 3) en in feite geldt dat voor de meeste plaatsen. Slechts incidenteel werd een donderslag gehoord en in februari kwam het fenomeen helemaal niet voor. Het aantal van 9 landelijke onweersdagen lag dan ook flink onder normaal, maar was toch nog hoger dan in de winter van 2009 (6). Tabel 8. Onweer (extremen) december februari winter > aantal dagen 2 Plaatselijk kust NH 1 Plaatselijk 0 Overal 3 Plaatselijk kust NH Tabel 9. Dagen onweer Nederland december februari 0-5 winter 9-6 Luchtdruk Met gemiddeld hpa lag de luchtdruk landelijk vrijwel op normaal (1016.2). Op Terschelling werd hpa berekend en in Maastricht Tussen deze uitersten Fig. 11 Aantal sneeuwdagen Gemiddeld 27 Normaal 18 Maastricht-vv 34 Plaatselijk kust 17 bevond zich De Bilt met ( 0.4). De hoogste druk werd gemeten in Westdorpe op 21 : hpa. Opvallend was het totaal ontbreken van echt lage druk; de laagste waarde bedroeg hpa in Maastricht op 19 december. De laagste druk in De Bilt bedroeg hpa en dat was sinds 1950 alleen hoger geweest in de winters van 1992, 1999 en 1964 (993.9 hpa). Sneeuw Landelijk werden er 50 dagen met sneeuwval geteld tegen 39 normaal en daarmee was het na 2010 (68) opnieuw een sneeuwrijke winter. Gemiddeld werden 22 sneeuwdagen berekend (VWK) tegen 15 normaal en 39 vorig jaar. De Bilt laat met 26 sneeuwdagen tegen 17 normaal en 46 vorig jaar een soortgelijk beeld zien. Alle sneeuw van betekenis viel in december. Landelijk werden toen 28 sneeuwdagen waargenomen, waarmee het oude record (27) uit 1981 werd verbeterd. Ook De Bilt boekte met 20 sneeuwdagen een nieuw record en een cijfer van 22 (op diverse plaatsen) was ook nog niet eerder vertoond in december (Andijk 21 in 1981). Zie tabel 10. Veel sneeuw viel er vooral op 16/17 december in het westen van het land

5 Fig. 12 Dagen met gesloten sneeuwdek Gemiddeld 19 Normaal 10 Plaatselijk Gelderland 36 Plaatselijk Noordwesten 2 Tabel 12. Sneeuw (extremen) > aantal sneeuwdagen december 22 Diverse plaatsen 9 Leeuwarden februari 6 Roodeschool winter 34 Maastricht-vv Tabel 13. Sneeuw (extremen) > aantal sneeuwdekdagen december 29 Vijlen 7 Diverse plaatsen februari 3 Woudenberg winter 36 Plaatselijk Gelderland Tabel 14. Sneeuw (extremen) > sneeuwhoogte december 43 (25) Vaals 20 (01) Vaals februari 5 (24) Vilsteren Het grootste aantal droge dagen (<0.1 mm) werd vastgesteld in Krimpen aan de Lek met 43 en het kleinste aantal was voor Kornwerderzand met slechts 19. Overigens werd daar opvallend vaak 0.1 mm genoteerd. Zoiets roept dan weer vragen op. De Bilt noteerde 37 droge dagen tegen 41 normaal. Het aantal dagen met 1 mm of meer varieerde van 45 in het Limburgse Schaesberg tot 26 in Philippine (Z). De Bilt had er 31 bij een normaal van 35. Daar waren acht dagen met 10 mm of meer en dat is twee meer dan normaal. Op verscheidene plaatsen kwam men nooit aan 10 mm toe, maar Vaals meldde liefst 13 zulke dagen. Dat was dan ook veruit de natste plaats van het land. De neerslagduur bedroeg in De Bilt 231 uren tegen 202 normaal. De noordzuidverschillen zien we ook hier duidelijk terug: de neerslagduur varieerde van 165 uren op Terschelling (Hoorn) tot liefst 287 uren in Maastricht. Tabel 10. Records aantal sneeuwdagen (landelijk, 1901-nu) sep De Kooy okt Maastricht nov Dieren-Z dec Diverse plaatsen jan Leeuwarden feb Groningen-Beijum mrt De Kooy / Ten Post apr Ten Post mei Diverse plaatsen en op 18/19 en 23/24 december in het zuiden en zuidoosten. Daar werd het een schitterend witte Kerst, terwijl een groot deel van Friesland bijna sneeuwvrij bleef! Sommige plaatsen (Texel, Afsluitdijk) kwamen de hele winter niet verder dan twee dagen met sneeuwdek, terwijl Almen (Gel) er 36 noteerde en in het Vijlenerbos (L) kunnen er circa 40 zijn geweest. De grootste sneeuwhoogte werd in Vaals gemeten en bedroeg 43 cm. En nog op Eerste Kerstdag ook. Tabel 11. Aantal dagen sneeuw Landelijk / De Bilt december 28 (+16) 20 (+15) 11 (-2) 3 (-3) februari 11 (-3) 3 (-4) winter 50 (+11) 26 (-9) Neerslag Landelijk verliep december droger dan normaal en weken de beide andere maanden weinig af, maar in alle drie maanden was het noordelijk landsdeel belangrijk droger dan het zuiden en (zuid)westen. De neerslagverschillen binnen ons land waren dan ook aanzienlijk, zie figuur 13. Het landelijk gemiddelde van 187 mm (n 208) lag iets lager dan vorig jaar, maar iets hoger dan in De Bilt week met 193 mm (n 203) ook niet veel af. December kende twee zeer natte dagen, de 5e en de 17e, maar de derde decade verliep aanzienlijk droger dan normaal. Lokaal in het noordwesten viel maar 1 à 2 mm. In viel de meeste neerslag tussen de 6e en de 15e. De 42 mm die op de 13e in Steenbergen (NBr) werd afgetapt was goed voor een zevende plaats sinds 1900; vier jaar geleden kwam Laaksum (Frl) nog iets hoger uit met 43 mm. De laatste decade was weer droog: op Vlieland viel maar 2 mm. De meeste februarineerslag viel rond de 12e en aan het eind van de maand. In Zeeland werd in de eerste decade op vele plaatsen slechts 1 mm afgetapt, maar met lokaal meer dan 40 mm in twee dagen werd dat op 11/12 februari ruimschoots gecompenseerd. Tabel 15. Natste en droogste plaatsen Vaals L 304 Zoetermeer ZH 268 Schinnen L 261 Spijkenisse (r) ZH 259 Rotterdam-Wh ZH 259 Schaesberg L 258 Nieuwerkerk a/d Ijssel ZH 258 Haamstede Z 258 Valkenburg L 255 Sluis (r) Z 254 Brielle ZH 250 Numansdorp ZH 250 Den Oever NH 116 Schettens Frl 115 Niekerk Gr 115 Schiermonnikoog Frl 115 Herbayum Frl 113 Harlingen Frl 112 Vlieland-Vliehors Frl 111 Makkum Frl 109 Skrins Frl 106 Zeerijp Gr 104 Middelstum Gr 103 Ezinge Gr 101 Tabel 16. Relatief natst / droogst Haamstede Z +68 Kerkwerve Z +56 Schaesberg L +53 Gorredijk Frl -97 Middelstum Gr -100 Ezinge Gr -103

6 Tabel 17. Districtsgemiddelden Waddeneilanden Fryslân-vasteland Groningen Drente Overijssel Veluwe Oost-Gelderland Betuwe Utrecht Flevoland + IJsselmeer Noord-Holland (excl. Texel) Zuid-Holland Zeeland Westelijk Noord-Brabant Oostelijk Noord-Brabant Limburg-laag Limburg-hoog Nederland Diversen De gemiddelde relatieve vochtigheid bedroeg in De Bilt 89% tegen 87 normaal en de laagste waarde was daar 53% op 22 februari. Landelijk kwam Maastricht op 7 februari het laagst met 31%. Er waren in De Bilt 28 dagen met mist en 37 in Leeuwarden, Eelde en Deelen. Het benaderde weercijfer kwam gemiddeld uit op 5.5 en de gemiddelde watertemperatuur bij Den Helder bedroeg 3.3 C (n 4.4). De winter van 2011 was geen Grote jongen, nog minder dan die van Maar er was sneeuw, er was vorst, er was schaatsplezier. Wellicht is dit het maximaal haalbare. N.B. In dit overzicht zijn de nieuwe normalen gebruikt, dus van Dat wil niet zeggen dat we de opwarming normaal zullen gaan vinden. Fig. 13 Neerslag Gemiddeld 187 Normaal 208 Vaals 304 Ezinge 101 Tabel 18. Neerslag Correctie: In het herfstoverzicht staat voor Britsum (Frl) een neerslagtotaal vermeld van 178 mm. Dat is opvallend laag en klopt ook niet. Jan Schaap laat weten dat dit 263 mm moet zijn. Bij dezen rechtgezet. Bronnen: DOW, MOW, MONV ( formulieren VWK, diverse rubrieken Weerspiegel. december februari winter normaal landgemiddelde Afwijking neerslagduur (De Bilt) Afwijking Tabel 19. Neerslag (extremen) > maandsom < maandsom > etmaalsom (datum) december 105 Vaals 28 Tollebeek 27 (17) Kortgene 138 Vaals 31 Vlieland-Vliehors 42 (13) Steenbergen februari 95 Valkenburg-ZH 30 Harlingen 35 (12) Haamstede

7 WINTER 2011 Temperatuur max min uren Neerslag dagen Aantal dagen met Bedekking Weercijfer max gem min > max < max > min < min <0 < Tot. > etm mi ha on nv sn sd > sn gem zl zo gem 1 9 De Bilt Britsum STR Laaksum BTR ½ 5.9 Leeuwarden-Zuiderburen Str Lemmer STR Schettens VTR Workum STr Delfzijl StR Groningen-Beijum StR Roodeschool VTR Ten Post STR 3, Winsum VTR Assen-N STR Oosterhesselen STR Den Ham STR IJsselmuiden StR Markelo STR Nijverdal STR Wilsum STR Borculo STR Eerbeek BTR Groesbeek STR t Harde STR Hattemerbroek STR Malden STR Neede STr Bilthoven-Noord STR Woudenberg BTR Sint Maarten STR Zaandam STR Groot-Ammers BTR Hendrik-Ido-Ambacht StR Honselersdijk STR Hoogvliet STR Nieuwerkerk a/d IJssel STR Rozenburg STR Spijkenisse Str Sluis Str Berkel-Enschot STR Fijnaart STR Overloon BTR Prinsenbeek STR Wouw STR Montfort STR