Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) Tabel 2. Temperatuur (extremen) Tabel 3. Warmste lentes (De Bilt; 1901-nu)

Transcriptie

1 Seizoensoverzicht lente 2011 Extreem zonnig, droog en warm Klaas Ybema, Harm Zijlstra Uniek. Extreem. Begrippen die nogal eens te onpas worden gebruikt en dus aan slijtage onderhevig zijn. Vooral in sommige media wordt een koude winterdag al gauw hijgerig extreem genoemd en de ene hittegolf, sneeuwjacht of onweersbui is nog unieker dan de andere. Toch mogen deze begrippen rustig worden toegepast op de afgelopen lente: hij was enig in zijn soort, immers zowel recorddroog als recordzonnig en thermisch moest alleen de lente van 2007 voorgelaten worden. Maart was gemiddeld op twee na de droogste van de laatste 110 jaar en de aprilmaand was qua temperatuur vergelijkbaar met de onaantastbaar geachte soortgenoot uit Stormen en sneeuwen deed het niet en het aantal onweersdagen bleef ook achter bij normaal. Wat dit seizoen over vijftig jaar in de rubriek Weerhistorie zal doen opduiken, is echter vooral het ontstellend tekort aan neerslag. Temperatuur In het hele land was de lente één tot twee graden warmer dan (de nieuwe) normaal, zie figuur 1 en 2. Eveneens gold voor het hele land dat alleen de lente van vier jaar geleden warmer was. De Bilt kwam tot een etmaalgemiddelde van 11.0 C. Uit tabel 3 blijkt dat negen van de tien warmste lentes afkomstig zijn uit de laatste 25 jaar en dat de top-3 zorgwekkend recent is. De gemiddelde maximum temperatuur bedroeg in De Bilt 16.4 C (n 14.0) en ook dat was alleen in 2007 hoger (16.9). Landelijk varieerde deze waarde van 13.2 C op Terschelling tot 17.7 in Arcen, wat een nieuw landelijk record betekende (was 17.6 in 2007). Het gemiddeld minimum was met 5.4 C (n 4.7) minder extreem en goed voor een negende plaats sinds In dit opzicht kwam Vlissingen met 8.2 C het hoogst uit en Nieuw-Beerta sloot de rij met 3.8 C. De uiterste waarden bedroegen in De Bilt 28.1 C op 30 mei en 3.7 C op 4 maart. Na een koude eerste maartweek werd het vanaf de 9e zachter. Op 15 maart passeerde het kwik in het binnenland voor het eerst de 15 graden. Door het heldere karakter van de tweede maarthelft lagen de minima gemiddeld onder normaal en de maxima erboven. De laatste vorstdag werd in De Bilt gemeten op 29 maart. April verliep van begin tot eind vrijwel voortdurend veel warmer dan normaal. Uitschieters vormden de 2e Tabel 1. Temperatuur (De Bilt) maart april mei lente normaal gem. Temperatuur Afwijking max max max. < min. < min. <= Tabel 2. Temperatuur (extremen) > maximum (datum) < minimum (datum) maart 18.3 (30) Hoogeveen -6.4 (7/9) Eerbeek / Nijverdal-ZW april 28.0 (22) Woudenberg -1.9 (10) Eerbeek mei 31.4 (30) Arcen -3.2 (5) Eelde < maximum (datum) * = 0-24 UTC > minimum (datum) * = 0-24 UTC maart 0.8 (3) Lauwersoog * 10.4 (31) Woensdrecht * april 9.5 (5/12) De Kooy * / Vlieland * 15.1 (23) Brielle mei 10.3 (2) Lauwersoog * 17.4 (8) Brielle Tabel 3. Warmste lentes , 1990, 92, 93, (datumrecord 23.2 voor De Bilt, lokaal 25 graden) en de periode april met lokaal (Westdorpe) een reeks van zeven zomerse dagen! De eerste aprildecade was in het hele land de warmste ooit gemeten en ten aanzien van de tweede gold dat ook Tabel 4. Hoogste aantal maxima 20+ (Lente, De Bilt; 1901-nu) voor Vlissingen en De Kooy. Vlissingen boekte bovendien van april met 16.4 C de warmste 10- daagse aprilperiode ooit en De Kooy deed hetzelfde van april met 14.9 C. In De Bilt was er alleen in 2007 en 1993 een 10-daagse periode

2 Fig. 1 Gemiddelde etmaaltemperatuur Gemiddeld 10.8 Normaal 9.2 Diverse plaatsen 11.7 Hoorn-Terschelling 9.4 Fig. 2 Afwijking temperatuur Gemiddeld +1.6 Maastricht-vv / Westdorpe +2.0 Vlieland +1.0 Fig. 3 Aantal vorstdagen Gemiddeld 15 Normaal 12 Eelde 26 Vlissingen 2 Fig. 4 Aantal dagen 20 graden Gemiddeld 24 Normaal 12 Ell / Maastricht-vv 32 Lauwersoog 10 Fig. 5 Aantal dagen 25 graden Gemiddeld 5.8 Normaal 2.8 Westdorpe 11 Hoorn-Tersch. / Vlieland 0 Fig. 6 Warmtegetal Gemiddeld 7.0 Normaal 4.3 Arcen 15.6 Hoorn-Terschelling 0 warmer dan de 16.1 C die nu van de 20e tot de 29e werd gerealiseerd. Daarbij werden op 22, 23 en 24 april datumrecords geboekt voor het maximum. April als geheel evenaarde in De Bilt het maandgemiddelde van 2007, maar in Eelde (12.0) en Vlissingen (13.1) was de grasmaand nog nooit zo warm geweest. Westdorpe (Z) kwam tot een gemiddelde van 13.7 C en dat was een nationaal record; datzelfde gold voor het gemiddelde minimum van 9.6 C te Vlissingen. Op diverse plaatsen werden 15 warme dagen geregistreerd en ook dat was in april nog nooit eerder vertoond. Mei begon met een paar vorstnachten. Sinds 1996 was het in de bloeimaand niet meer zo koud geweest als op de 5e in Eelde (-3.2), maar twee dagen later was het zomers met in De Kooy zelfs een decaderecord van 27.1 C. Op de 8e boekte De Bilt een minimum van 15.8 C; slechts viermaal na 1900 kwam daar een hoger minimum in de lente voor, voor het laatst in 1998

3 Fig. 7 Uren zon Gemiddeld 712 Normaal 515 Hoek van Holland 773 Deelen 677 Fig. 8 Afwijking zon Gemiddeld +197 Arcen +241 Lauwersoog +150 Fig. 9 Dagen zon 80% Gemiddeld 31 Normaal 13 Hoek van Holland 40 Diverse plaatsen 27 Tabel 5. Zonneschijn (extremen) maart april mei maart april mei > aantal uren 207 Vlissingen 285 De Kooy 288 Hoek van Holland < aantal uren 163 De Kooy 233 Maastricht-vv 244 Eelde Tabel 6. Zonneschijn De Bilt aantal uren / zonloze dagen maart 185 (+64) 2 (-4) april 249 (+75) 1 (-1) mei 252 (+45) 0 (-2) lente 686 (+183) 3 (-7) (16.7). Na de 10e wisselden zachtere en koelere dagen elkaar af met een tropische uitschieter op de 30e. Het aantal vorstdagen (fig.3) lag dankzij maart nog net iets boven normaal: in De Bilt 14 tegen 12. Met 25 warme dagen (n 13) boekte De Bilt een lenterecord, zie fig. 4 en tabel 4. Ook het landelijk record voor 20+ dagen sneuvelde: Ell en Maastricht noteerden er 32, eentje meer dan Arcen in Het aantal zomerse dagen (fig.5) lag weliswaar boven normaal, maar records werden niet bereikt. De zeven van De Bilt werden in eerdere lentes al vijfmaal overschreden, voor het laatst in 2008 (9). Recordhouders blijven 1992 en 2000 met 12 zomerse dagen. Het warmtegetal ten slotte leverde voor De Bilt een waarde van 7.8 op. Landelijk kwam Arcen (L) tot 15.6 en dat is allemaal wel eens hoger geweest. Zonneschijn en straling Alle drie de maanden verliepen (zeer) zonnig, resulterend in zonrecords op alle (hoofd)stations. In De Bilt werd het oude record van 1990 aanzienlijk scherper gesteld met 686 uren (n 502), zie tabel 7. Tabel 7. Zonnigste lentes Landelijk was een lente nog nooit zo zonnig verlopen als nu in Hoek van Holland (ZH), waar 773 uren zon werden geregistreerd. Het oude record stond op naam van Schiphol met 717 uren in de lente van 1990, zie tabel 8. Tabel 8. Zonnigste lentes (landelijk > plaats, sinds 1901) 773 Hoek van Holland Schiphol Stavoren Hoorn-Terschelling Hoorn-Terschelling Hoorn-Terschelling 2003 Maart gaf veel zon in de derde decade en april verliep zonnig vanaf vrijwel begin tot eind. In het noorden van het land werden zonneschijnrecords geboekt in april en de 285 uren van de Kooy bleven niet ver achter bij het record van Cabauw uit 2007 (294). Het tijdvak april gaf in De Bilt uren zon; daarmee waren er na 1900 slechts zes 10-daagse periodes in april nog zonniger. Het aantal zonloze dagen bleef beperkt. Net als in 2009 eindigde De Bilt op 3. Hier en daar kwam men niet verder dan 2 en Maastricht en Leeuwarden noteerden er 8. Het aantal heldere dagen (=> 80% zon) lag uitzonderlijk hoog. Zowel in maart (12) als over de hele lente (30) boekte De Bilt een record, zie tabel 9.

4 Tabel 9. Hoogste aantal dagen zon 80% , 1942, , Hoek van Holland kwam in maart tot 15 en in april tot 16 zulke dagen (beide landelijke records). Het lentetotaal van 40 aldaar betekende een aanzienlijke scherpstelling van het record van Stavoren uit 2007 (32). Zie ook figuur 9. De globale straling bedroeg in De Bilt kj/cm2 (n 118.3). Alleen in 1990 (140) en 1957 (141) was dit cijfer hoger geweest (gegevens vanaf 1956). Onweer Het aantal onweersdagen bleef ver achter bij normaal. De Bilt noteerde er 3 tegen 7 normaal en dat was sinds de lente van 2002 (ook 3) niet meer zo laag geweest. Landelijk waren er 18 dagen met onweer (n 26); dat was even weinig als in 2003; zie tabel 10 en 11. Na 1900 zijn er maar vijf lentes geweest met minder onweersdagen, voor het laatst in 1996, tevens recordhouder met 11 onweersdagen. Luchtdruk De gemiddelde luchtdruk was over het hele land vrijwel gelijk en varieerde van (o.a. in De Bilt) tot hpa. Dit is circa 5 hpa boven de normaalwaarde. In De Bilt zijn sinds 1900 maar drie lentes met een hoger gemiddelde gemeten: 1938 (1020.7), 1990 (1020.4) en 1953 (1020.1). De hoogste druk werd waargenomen op 23 maart en bedroeg hpa op de wadden. De in De Bilt betekende op een na de hoogste lentewaarde sinds tenminste Alleen in 2003 werd een hogere luchtdruk gemeten: hpa (op 16 maart). Nog opvallender is de laagste druk: het is sinds 1945 niet gebeurd, dat de druk in De Bilt (en overal elders trouwens) in de lente niet onder de 1000 hpa kwam! De laagste waarden werden op 13 maart gemeten: in De Bilt en landelijk hpa in Wilhelminadorp. Fig. 10 Dagen onweer Gemiddeld 2.6 Normaal 5.4 Woensdrecht 6 Noordwesten 0 Tabel 10. Onweer (extremen) maart april mei lente > aantal dagen 1 Plaatselijk 4 Vlissingen / Woensdr. 3 Plaatselijk 6 Woensdrecht Tabel 11. Dagen onweer Nederland maart 2-4 april 9 +1 mei 7-6 lente 18-8 Wind De gemiddelde windsnelheid bedroeg landelijk 4.0 m/s (n 4.5) en varieerde van 6.8 m/s op Vlieland tot 2.8 m/s te Heino. Hoewel mei iets winderiger verliep dan normaal, was de lente in De Kooy samen met die van vorig jaar op één na (1933) het rustigste seizoen na 1900 met gemiddeld 5.0 m/s (n 5.7). Maart en april leverden dan ook aanzienlijk minder wind op dan normaal. Vlissingen kwam tot gemiddeld 5.5 m/s tegen normaal 6.0. Lentestormen kwamen niet voor. Wijk aan Zee kwam op 26 mei tot een hoogste uurgemiddelde van 19 m/s met een piek van 24 m/s. Daar noteerde men net als op Vlieland nog zeven dagen met minimaal windkracht 7. In maart kwam de wind overheersend uit noordoost tot oost en dat geldt ook voor de tweede helft van april tot 7 mei. Daarna domineerden westen- tot zuidwestenwinden. Het resultaat was een luchtverplaatsing van 0.4 m/s uit west (normaal 0.9 uit wzw). Neerslag Nog nooit sinds het begin van de betrouwbare metingen beleefde ons land zo n droge lente. Het landelijk gemiddelde kwam uit op 54 mm (n 173) en daarmee werd de lente van 1976 ruim verslagen, zie tabel 12. Tabel 12. Droogste lentes (landelijk; 1901-nu) Tabel 13. Droogste lentes (landelijk < plaats, sinds 1901) 29 Wijk aan Zee Biervliet Stavoren Kerkwerve Wijk bij Duurstede Voorschoten 1936 Tabel 14. Droogste lentes (landelijk > plaats, sinds 1901) 88 Aalten Vaals Naaldwijk Hoorn-Terschelling Beltrum Dwingeloo 1929 Tabel 15. Droogste seizoenen (landelijk > plaats, sinds 1901) 88 Aalten len Vaals win Harlingen win Harlingen win Sneek / Oostvaarder. win Vaals len 1976

5 Het noordwesten van het land was het droogst, het (noord)oosten in het algemeen het natst, zie figuur 11. Wijk aan Zee kwam niet verder dan 29 mm neerslag, even weinig als in Biervliet (Z) in de lente van 1929, zie verder tabel 13. Ook de grootste neerslagsom, 88 mm in Aalten (Gel), is nog nooit zo laag geweest: tabel 14/15. Voor de meeste individuele stations (van West-Terschelling tot Vaals) geldt eveneens, dat de lente recorddroog was, maar niet voor De Bilt. Daar was sinds 1900 alleen het voorjaar van 1996 net iets droger met 61 mm tegen 63 nu. In Hoofddorp, waar 46 mm viel, is er sinds het begin van de metingen daar in 1735 maar één drogere lente geweest: in 1833 viel daar 44 mm. De droogte begon precies op 1 maart en de eerste lentemaand boekte meteen records. Op de Vliehors viel maar 1 mm! Zo n kleine maandsom was in maart eerder slechts één keer voorgevallen: in 1929 in het Brabantse Megen. Nergens viel in maart meer dan 26 mm en ook dat was na 1900 maar één keer extremer geweest: in 1993 kwam Veenendaal als hoogste uit op 22 mm. April verliep het droogst in het noordoosten, waar overal minder dan 10 mm viel, maar in 2007 was het nog (veel) droger geweest. De meimaand gaf lokaal in het noordoosten de normale maandsom, maar verliep zeer droog in het zuiden van het land. Opmerkelijk is, dat de hoogste etmaalsom (21 mm in Uithuizen) sinds mei 1929 niet zo laag geweest is. Destijds viel de grootste dagsom in Hilversum en deze bedroeg slechts 17 mm. Ook met betrekking tot de neerslagduur werden seizoensrecords scherper gesteld. De Bilt registreerde 53 uren met neerslag (n 156) en dat was uniek sedert tenminste Het oude record bedroeg 67 uren in Zie tabel 16. Tabel 16. Laagste neerslagduur lente (De Bilt; 1930-nu) Fig. 11 Neerslag Gemiddeld 54 Normaal 173 Aalten 88 Wijk aan Zee 29 Tabel 17. Neerslag maart april mei lente normaal Landgemiddelde Afwijking neerslagduur (De Bilt) Afwijking Tabel 18. Neerslag (extremen) > maandsom < maandsom > etmaalsom (datum) maart 26 Malden 1 Vlieland-Vliehors 14 (19) Hoogerheide april 45 Hengelo 4 Oosterhesselen 18 (28) Twente-vv mei 69 Uithuizen 7 Heibloem 21 (13) Uithuizen

6 Tabel 19. Natste en droogste plaatsen Aalten Gel 88 Uithuizen Gr 86 Roodeschool (KNMI) Gr 86 Woold Gel 82 Maarheeze NBr 82 IJsselmuiden Ov 80 Roodeschool (VWK) Gr 80 Eext Dr 79 Heino Ov 78 Groningen-Beijum Gr 78 Noorbeek L 78 Groesbeek Gel 77 Kolhorn NH 34 Formerum Frl 34 Callantsoog NH 34 Schagen NH 34 De Kooy NH 34 Harlingen Frl 33 De Cocksdorp NH 33 Castricum NH 31 Zandvoort NH 31 Vlieland-Vliehors Frl 30 De Koog NH 30 Wijk aan Zee NH 29 Ook Vlissingen (37 uren) en Maastricht (69 uren) boekten nieuwe seizoensrecords. De hoogste Tabel 20. Relatief minst droog / droogst Roodeschool Gr -73 Uithuizen Gr -82 Maarheeze NBr -84 Vaals L -150 Apeldoorn Gel -150 Beekbergen Gel -151 neerslagduur werd gemeten in Nieuw- Beerta met 71 en de laagste duur was voor Wijk aan Zee met 34 uren. Het aantal droge dagen (<0.1 mm) varieerde van 53 in Hellendoorn (Ov) tot liefst 77 in Kreileroord (Fl). De Bilt noteerde er 57 (n 49) en dat was het hoogste aantal sinds de lente van 2007 (62). Zie tabel 22. Uitzonderlijk laag lag het aantal dagen met 1 mm of meer. Dit liep uiteen van 19 in Groningen en Drenthe tot 8 in Wijk aan Zee. Net als in 1996 boekte De Bilt er 17 (n 30) en dat was alleen in 1936 lager geweest, zie tabel 23. Het landgemiddelde was 14 dagen (n 31), ook al een verbetering van het record (17 in 1996). Slechts eenmaal werd in De Bilt meer dan 10 mm afgetapt (normaal viermaal), wat voor het laatst in 2002 ook het geval was. Heino (Ov) noteerde als hoogste 3 dagen met 10 mm of meer. Het landgemiddelde bedroeg 0.5 dagen (n 4.0), een lenterecord (0.6 in 1976). Datzelfde geldt voor de gemiddelde hoogste etmaalsom op een KNMI regenstation. Die was nu slechts 9.3 (n 21), tegen 10.2 in In De Cocksdorp was de hoogste etmaalsom slechts 4.4 mm. Dat was een verbetering van het landelijke lenterecord van Petten (4.8 mm in 1976) en de laagste waarde sinds het seizoenrecord van Schagen (4.0 mm in de winter van 1964). Tabel 21. Districtsgemiddelden Waddeneilanden Fryslân-vasteland Groningen Drente Overijssel Veluwe Oost-Gelderland Betuwe Utrecht Flevoland + IJsselmeer Noord-Holland (excl. Texel) Zuid-Holland Zeeland Westelijk Noord-Brabant Oostelijk Noord-Brabant Limburg-laag Limburg-hoog Nederland Tabel 22. Hoogste aantal droge dagen , , , Tabel 23. Laagste aantal dagen 1 mm , 1991, 1996, , , 1993, , 1956, 1960, Het neerslagtekort was op 1 juni opgelopen tot meer dan 150 mm en in het noordwesten tot boven de 200 mm. Dat was nog extremer dan in het droogtejaar 1976, maar toen bleef ook de zomer droog. Nu heeft juni al een deel van het tekort weggewerkt en daarmee de landbouwers gerustgesteld en het bosbrandgevaar gereduceerd. Sneeuw Sneeuw werd vrijwel nergens in ons land waargenomen; alleen in Cabauw en Wilsum zouden in maart een paar vlokken zijn waargenomen. Sinds de VWK-sneeuwwaarnemingen in 1976 begonnen, is er nog nooit een lente geweest met zo weinig sneeuwval! De laatste sneeuwdag in De Bilt was 28 februari. Diversen De gemiddelde luchtvochtigheid varieerde van 82% op Terschelling tot 65% in Maastricht. De Bilt kwam uit op 73% (n 77). De laagste waarde bedroeg daar 23% op 23 april. Landelijk kwam Maastricht met 16% op 25 mei als laagste uit. Met name de meimaand was uitzonderlijk: een landelijk gemiddelde vochtigheid van 68% was na 1950 niet eerder voorgekomen. Het aantal ADS-dagen bedroeg in De Bilt 31 tegen 16 normaal. Alleen in 2007 waren dat er meer, namelijk 37. Vlissingen noteerde met 45 het hoogste aantal; dat is vrijwel de helft van alle lentedagen! Het benaderd weercijfer was met gemiddeld 7.2 (n 6.2) in De Bilt sinds 1900 nog nooit zo hoog geweest in de lente (tabel 24). De gemiddelde watertemperatuur bij Den Helder ten slotte kwam na een recordgemiddelde over april (11.6 C) uit op 10.3 C en dat was alleen in de lente van 2007 hoger geweest (10.9). Tabel 24. Hoogste benaderd weercijfer (lente, De Bilt; 1901-nu) , 29, 76, 90, 96, 07, , 36, 93, 2003, jaren, waaronder Het is duidelijk: voor de buitentoerist een puik seizoen. Want zon en warmte, zonder na te denken over ongemakkelijke waarheden, dat is toch wat Henk en Ingrid willen?

7 LENTE 2011 Temperatuur max min < uren Neerslag dagen Aantal dagen met Bedekking Weercijfer max gem min > max < max > min < min Tot. > etm mi ha on nv sn sd > sn gem zl zo gem 1 9 De Bilt Britsum STR Laaksum BTR Leeuwaden-Zuiderburen Str Lemmer STR Schettens VTR Workum STr Delfzijl StR Groningen-Beijum StR Roodeschool VTR Ten Post STR Winsum VTR Assen-N STR Oosterhesselen STR Den Ham STR IJsselmuiden STR Markelo STR Nijverdal STR Wilsum STR Borculo STR Eerbeek BTR Groesbeek STR t Harde STR Hattemerbroek STR Neede STr Bilthoven-N STR Woudenberg BTR Sint Maarten STR Zaandam STR Groot-Ammers BTR Hendrik-Ido-Ambacht StR Honselersdijk STR Hoogvliet STR Rozenburg STR Spijkenisse STR Sluis Str Fijnaart STR Overloon BTR Wouw STR