MEER GELD, VAN MEER DIERE, VAN MEER GRAS

Transcriptie

1 MEER GELD, VAN MEER DIERE, VAN MEER GRAS Deur Frits van Oudtshoorn 1. Inleiding Natuurlike weiding en veldgras bly nog die goedkoopste voerbron vir diereproduksie. Daarom is dit nodig dat ons veld altyd in n goeie toestand is sodat ons so veel moontlik goeie gras vir ons diere beskikbaar het. Maar goeie veldtoestande is nie net vir goeie produksie belangrik nie. Ons het ook n verantwoordelikheid teenoor ons nageslag om veldagteruitgang en gevolglike gronderosie te voorkom. Hulle gaan die natuurlike hulpbronne nog baie meer as ons nodig hê. Wetgewing, in die vorm van die Conservation of Agricultural Resources act (1983), sê dat elke grondgebruiker veldagteruitgang moet voorkom en mag nie die drakrag oorskry nie. Selfs die bybel sê in Genesis 2:15 dat God die mens in die tuin gesit het om dit te werk en op te pas. Maar hoe kan ons die tuin oppas en hoe kan ons meer gras vir ons diere kry. Ek glo hierdie antwoord lê in die manier hoe die veld lank terug in die verlede bestuur is, m.a.w. die natuur se manier. 2. Die natuur se manier Voor die aanvangs van vee en wildboerdey het die veld baie meer grasvreters as nou onderhou, sonder die mate van agteruitgang wat in die moderne area gesien. Hoe is dit moontlik en watter aspekte het n rol gespeel? Ons sal seker nooit alles verstaan nie, maar ek glo die faktore onder het n baie belangriker rol gespeel om die natuurlike balans te handhaaf. As ons goeie veld, met baie goeie grasse, wil hê moet ons hierdie natuurlike beginsels verstaan en op ons plase implementer of naboots. 1. Historiese weidingspatrone 2. Rol van predatore 3. Impak van droogtes 4. Wie eet wat? 2.1. Historiese weidingspatrone In die verlede, voordat die eerste heinings in die 1920 s gespan is, het die weidingspatrone baie anders as nou gelyk. Die natuur is by hierdie patrone aangepas aangesien dit vir waarkylik miljoene jare gedy het. Twee basiese weidingspatrone word herken, alhoewel tussenvorms in n klein mate mog voorgekom het. Hierdie twee patrone is migrasie (nomadiese) beweiding en grasperk beweiding.

2 Migrasie beweiding Hierdie weidingspatroon was baie algemeen en het in feitlik alle gebiede in Suidelike Afrika voorgekom. Dit behels die seisonale trek of permanente beweging van groot troppe grasvreters. Die migrasie van omtrent 2 miljoen blouwildebeeste, sebras, elande, Thompson s gazelle en Grant s gazelle in die Serengeti/Masai Mara ekosisteem is nog n lewende voorbeeld van hierdie weidingspatroon. Heelwat aantekeninge is deur vroeere reisigers gemaak van springbokke, elande, wildebeeste (blou en swart), blesbokke, sebras en ander (genoem trekbokke) wat in hul honderde duisende getrek het. Figuur 1: In die verlede het alle tropdiere, dikwels in groot trope, jaarliks gemigreer. Foto: Orty Bourquin Hoekom het hierdie diere getrek? (want hulle kon). Die hoofredes vir die trek en beweging van hierdie diere is die soektog na vars weiding en/of water. Ander faktore wat n rol gespeel het is om uitermatige predasie te voorkom en om plekke met n hoë konsentrasie van minerale, soos soutpanne, te besoek. Wat was die impak van hierdie groot digte troppe diere op die weidingsomgewing? Die weidingsintensiteit was geweldig hoog, selfs duidende diere het oor een hektaar beweeg per dag. Alle grasse is kortaf gevreet, inlsuitend blare, stingels en sade. Vertrapping van grond, grasse en struike was intense. Die konsentrasie van mis en uriene per vierkante meter was baie hoog en het deels bygedra tot die voorentoe beweging van diere. Alhoewel die impak hoogs intens was, was dit van korte duur en het daarna n lang rus van miskien 6 maande tot n jaar gevolg. Die impak klink geweldig, maar was inderdaad volhoubaar. Die veld was in n goeie toestand gehou, of in n goeie toestand gebring, deur die volgende faktore; Verhoogte gras produksie Die rusperiode en hoë konsetrasie van mis en uriene, wat na strawwe beweiding gevolg het, het grasse groeikragtig gehou. Verder het die hoë vlak van vertrapping die grondkors gebreek, wat, tesame met die goeie grasbedekking, verhoogte reënwater infiltrasie tot gevolg gehad.

3 Baie smaaklike grasse Die lae vlak van grasspesie selektiewe beweiding het gesorg dat smaaklike grasses groeikragtig bly en genoeg saad produseer. Baie van hierdie saad is deur die bewegende diere versprei. Maarjarige smaaklike polgrasse is die beste by hierdie weipatroon aangepas. Min gronderosie Die lae vlak van langtermyn area selektiewe oorbeweiding in soetvelddele, en die korttermyn vertrapping van die grondkors om infiltrasie te verbeter, het gesorg dat die bedekking altyd goed genoeg is om gronderosie teen te werk. Geen bosindringing Die vertrapping van jong bosse, en die goeie kompetisie vanaf gesonde grasse, asook die periodieke veldbrand, het gesorg dat bosindringing nie n probleem is nie (soos die geval nog in die Masai Mara en Serengeti is). Figuur 2: Migrerende diere het gehelp om savanna grasveld oop te hou met die onbewustelike vertrapping van jong bome en struike, soos hierdie jong sekelbos wat deur n trop buffels verniel is. Foto: Richard Finn Wei grasperke Wei grasperke is minder algemeen en verwys na plekke wat aanhoudend bewei word sonder veldagteruitgang. Dit word geskep, benut en onderhou deur grasvreters wat nie nomadies is nie en wat kan bekostig om op een plek te spandeer sonder om deur roofdiere geteiken te word (soos witrenosters). Wei grasperke word gekenmerk deur n lae grasspesie verskeidenheid en die algemene voorkoms van kruipgrasses soos Kweekgras (Cynodon dactylon), kruip vorms van Vingergras (Digitaria eriantha) en plat vorms van Rooigrass (Themeda triandra). Hierdie areas is besonder voedsaam a.g.v. die opbou van mis en uriene en die feit dat grasse groen en voedsaam bly a.g.v. aanhoudende beweiding. Die totale grasproduksie is egter laer as dele wat deur meerjarige polgrasse gedomineer word. Ongelukkig is daar min plekke wat die vermoë het om in volhoubare wei grasperke omgeskakel te word aangesien meeste gebiede in kaal kolle ontwikkel of deur onbruikbare plante (bosindringing, bakrotbos, Ngongonigras) oorgevat word tydens aanhoudende beweiding. In sommige gevalle kan ou landerye egter in wei grasperke omgeskakel word deur dit een of twee maal per jaar te sny.

4 Figuur 3: Witrenosters is verantwoordelik vir die skep, benutting en onderhoud vanweigrasperke Roofdiere Roofdiere speel n baie belangrike rol in die natuur om goeie grasproduksie te verseker. Selfs waar roofdiere nie meer voorkom nie moet ons hulle rol in die ekosisteem verstaan om beter veldbestuur te kan toepas. Roofdiere het die volgende invloed op die veld ekologie: Beperk area selektiewe beweiding Roofdiere keer dat herbivore lank in een area spandeer sodat oorbeweiding nie in sulke areas voorkom nie. Trop effek Die teenwoordigheid van roofdiere veroorsaak dat trekdiere in digte troppe beweeg wat kort termyn vertrapping, met sy voordele soos bo genoem, tot gevolg het. Tropdiere bly ook aan die beweeg waar roofdiere naby is. Gesonde gene Roofdiere se natuurlike instink is om siek en swak diere eerste uit te vang, wat n gesonde genepoel onderhou. Beheer getalle Roofdiere hou die getalle van grasvreters in toom wat n redelike balans tussen aantal grass en aantal grasvreters onderhou. Die wildplaasbestuurder moet die nadele van die afwesigheid van roofdiere teenwerk. Dit kom grootliks neer op die beheer van die beweging van herbivore en die beheer van die getalle van herbivore Droogtes n Ander natuurlike impak op grasproduksie is droogtes. Droogtes is onvermydelik en het n sekere impak op die veld ekologie. Hierdie sluit in: n Drastiese verlaging in voerproduksie n Hoë mortaliteit onder herbivore as gevolg van n tekort aan water en voer.

5 Lae reproduksie a.g.v. van tekort aan water en voer. Hoë vlak van predasie a.g.v. n groot aantal verswakte herbivore. Onder natuurlike toestande is daar normaalweg n vinnige herstel van veld toestande na n droogte a.g.v. die verlaagte aantal grasvreters. Onder toestande waar die getalle diere kunsmatig onderhou word kan die veld baie lank vat om te herstel, indien enigsins. Onhou diere wat gevoer word kan ook veld agteruitgang veroorsaak, en natuurlike weiding is jou goedkoopste vorm van voer Wie eet wat? Lank terug het al die groot herbivore bymekaar gekom en besluit dit kan nie meer so aangaan nie, hulle sal moet besluit wie eet wat. Vandag is daar, om kompetisie vir kos te beperk, n voedingsnis vir elke dier, die sogenaamde voedingspektrum. In die voedingspektrum is daar vier oorvleuende groepe; Lae selektiewe grasvreters (ruvoervreters) Diere wat minder smaaklike grasspesies en grasdele kan benut. Selektiewe grasvreters Diere wat slegs die smaaklike grasspesies en smaaklike grasdele benut. Gemengde voeders Die wat gemaklik kan wissel tussen grass en blare. Wanneer hulle gras vreet val hulle onder die selektiewe grasvreters groep. Blaarvreters Diere wat uitsluitlik blare eet. Hierdie groepindeling is nie altyd so duidelik nie en sommige diere mag tot n mate in twee groepe val. n Koedoe word byvoorbeeld soms as n blaarvreter en soms as n gemengde voeder geklassifiseer. n Waterbok word soms as n lae selektiewe voeder en soms as n selektiewe voeder geklassifiseer. In n gebalanseerde onversteurde ekosisteem is daar n goeie balans tussen die verskillende herbivore in die voedingspektrum, gebaseer op veldtipes. Ideaal gesproke moet dieselfde balans op die wildplaas ook bestaan. 3. Veldbestuur Meer as n 100 jaar terug was alle plase ekstensief (geen kampe) en het wildboerdery nie bestaan nie. Wild is in teendeel as lastig beskou aangesien hulle met vee vir voer gekompeteer het. Die eerste plase is in die 1920 s deur die regering omhein en die eerste kampe is kort daarna gespan. Dit het die weg gebaan vir semi intensiewe veeboerdery en het die einde van die trekbokke beteken. Tot n groot mate het dit ook meer aanhoudende beweiding en minder veldrus beteken. Natuurbewaring en wildteel was uitsluitlik die verantwoordelikheid van die regering van die dag.

6 Oor tyd het onderverdelings plaasgevind en plase het al hoe kleiner geword. In n poging om ekononies vatbaar te bly is baie plase oorbelaai en oorbewei. Ironies genoeg het hierdie oorbeweiding, met gevolglike verlaging in drakrag, die plaas nog minder ekonomies vatbaar gemaak. Die oorsaak was dikwels die verkeerde weidingstelsel, en nie noodwendig te veel diere nie. Meer en meer besluitnemers sit ook met n beperkte kennis oor veldbestuur. Hoe dit ook al sy, die veld is steeds besig om agteruit te gaan, en dit met minder getalle diere as wat in historiese tye voorgekom het. Wat doen ons dan verkeerd? Figuur 3: Veld agteruitgang is dikwels onopsigtelik, waar slegs die goeie grasse stadig verdwyn. In ekstreme gevalle kan alle grasse uitgevreet word (bo), of die verswakte grasse kan deur baie onsmaaklike plante, soos bankrotbos (onder), total oor geneem word. 4. Hoekom so min gras? Veld agteruitgang, met minder grasmateriaal en minder goeie grasspesies, kom daarop neer dat die ekologiese beginsels, wat die veld in n goeie toestand hou, op meeste plase vandag meestal of totaal afwesig is. Die tabel onder wys die belangrike beginsels wat geimplimenteer moet word om veldtoestande en drakrag te onderhou of te verbeter; Regte beginsel Implimenteer se ver moonlik Verkeerde beginsel Beperk so ver moontlik

7 Nie selektiewe of beheerde selektiewe beweiding Veld rus (vir saad en graskrag) Korttermyn vertrapping (vir ontkieming en korsbreek) Goeie voedingspektrum verhouding Belading in balans met drakrag en weidingstelsel Langtermyn selektiewe (area en spesie) beweiding Aanhoudende beweiding Geen vertrapping Swak voedingspektrum verhouding Belading oor of onder 4.1. Oplossing Om bogenoemde goeie beginsels te implimenteer is nie altyd maklik nie en verg in baie gevalle n hoë vlak van kreatiewe denke. In n groot mate is dit makliker om bogenoemde op n veeplaas, of n wildplaas waar intensief met wild geteel word, en waar wisselweiding gedoen kan word, uit te voer. Onder is oplossings wat oorweeg kan word om goeie veldtoestade, en meer gras, te verkry. Ons het egter nog baie idees nodig om die natuur se manier op die moderne plaas na te boots. a. Moontlike oplossings vir ekstensiewe toestande met geen kampe: Gebruik verskeie waterpunte wat oop en toe gemaak kan word om waterafhanklike wild te skuif en sodoende veld in sekere dele n ruskans te gee. Werk net op groter plase en waar grondwater nie beskikbaar is nie. Hou streng by die drakrag (weikapasiteit) van die veld. Hiervoor moet n drakrag bepaling gedoen word. Poog om so na moontlik aan n 50:50 verhouding tussen lae selektiewe en hoe selektiewe gravreters te kom, gemeet in grasvreter eenhede. Sny die gras (of brand indien toestande reg is) in onderbenutte oop suurvelddele. Dit sal diere lok om groen hergroei te benut, wat ander dele n ruskansie sal gee. Doen bosuitdunning waar daar te min geskikte oop habitat vir vlaktewild is. Dit sal diere meer oor die plaas uitsprei. Onthou dat meeste wild n oop habitat verkies (voel veilig). As daar nie genoeg sulke plekke is nie oorbenut hulle die bietjie oop habitat wat wel beskikbaar is. Probeer diere uit oorbeweide plekke lok met voeding/lekke of beheer die getalle van wild wat in oorbeweide plekke konsentreer. Doen gereeld veld toestand bepalings en verkieslik jaarlikse veld monitering om die persentasie goeie weigrasse te bepaal. Goeie weigrasse moet meer word oor tyd, en nie minder nie. Ken u die goeie grasse op u plaas? u boer met hulle.

8 Doen veld verbetering om drakrag te verhoog. Dit sluit in die insaai van goeie weigrasse waar hulle deur selektiewe beweiding verminder is. Dit sluit ook in die restorasie van kaal kolle en erosie plekke. Vestig aangeplante weiding om die drakrag te verhoog. Hierdie weiding moet toegespan word aangesien hierdie smaaklike weiding vinnig weer sal verdwyn as die weidingsperiode nie beheer word nie. Kies weidingsoorte wat goed by die klimaat en grond aangepas is. Onthou dat diere wat gevoer word ook oorbeweiding kan veroorsaak. Figuur 5: Veld in n goeie toestand word gekenmerk deur n hoë persentasie (>50%) goeie weidingsgrassoorte in die spesiesamestelling. Dit kan net verkry word as veld soms in die groeiseisoen rus kry. b. Moontlike oplossings vir semi en intensief wild en vee boerdery Kry n kamp en weiding stelsel wat by jou plaas pas. Die uitleg van die kampe moet op die verskillende veldtipes gebaseer wees. Geen soetveld en suurveld in dieselfde kamp. Kry professionele hulp indien nodig, dit is n langtermyn belegging. Diere moet verkieslik nie langer as twee weke in n kamp gedurende die groeieseisoen wees nie. Dit is om te keer dat diere die smaaklike grasse se hergroei vreet en sodoende die gras verswak en saadproduksie van die beste weigrasse stop. Hierdie beginsel is veral van toepassing in suurveld en gemengde bosveld waar daar n groot verskil in smaakliheid tussen soetgrasse en suurgrasse is. Oor die algemeen, hoe meer kampe per groep diere beskikbaar vir wisselweiding, hoe meer diere kan volhoubaar aangehou word. Byvoorbeeld, waar geen kampe beskikbaar (aanhoudende beweiding) kan die belading dalk 10 ha/diere eenheid wees, maar waar 6 kampe gebruik word vir wisselweiding kan die veld sodanig verbeter dat die belading nou 5 ha/diere eenheid volhoubaar toegepas word. Dit is hoofsaaklik te danke aan die goeie groeikragtigheid en saadprodukie van smaaklike grasse wat rus met wisselweidig ontvang (soos aangepas by die nomadiese weidingspatrone van die verlede).

9 Doen veld verbetering om drakrag te verhoog. Dit sluit in die insaai van goeie weigrasse waar hulle deur selektiewe beweiding verminder is. Dit sluit ook in die restorasie van kaal kolle en erosie plekke. Vestig aangeplante weiding om die drakrag te verhoog. Hierdie weiding moet toegespan word aangesien hierdie smaaklike weiding vinnig weer sal verdwyn as die weidingsperiode nie beheer word nie. Kies weidingsoorte wat goed by die klimaat en grond aangepas is. Deur moeite te doen met goeie veldbestuur, en die beginsels van die natuur se manier te implimenteer, sal ons nie net meer gras, diere en geld kry nie, maar ook ons verandwoordelikheid as goeie rentmeesters nakom. Saamgestel deur Frits van Oudtshoorn Tel: Frits is n veld ekoloog en weidingskonsultant met kwalifikasies in landbou en natuurbewaring. Hy het meer as 20 jaar ondervinding in veldbestuur en is meestal bekend as die outeur van die boek Gids tot grasse van Suider Afrika wat die eerste keer die lig in 1991 gesien het.