EBW NOVEMBER EKSAMEN gr 9

Transcriptie

1 EBW NOVEMBER EKSAMEN gr 9 EBW GEDEELTE REK GEDEELTE 1 Ekonomiese stelsel 1. Begrippe rekeningkunde 2. Ekonomiese Vloeidiagram 2. KOJ, KBJ, DJ, DAJ, KJ, KAJ (kringloop) 3. Prysteorie 3 Oorboek na grootboek KOJ en KBJ en joernale 4 Ekonomiese sektore 4. Proefbalans kan opstel 5. Vakbonde 5. Nasionale kredietwet 6. Besigheidsfunksies 6. Rekeningkundige vergelyking van al die transaksies 7. Besigheidsplan 7 Debiteure en krediteuregrootboek *Hierdie is n opsomming van alles wat jy moet leer. Dit staan jou vry om al die modules te leer en al die oefeninge te doen. As jy al die werk baie goed ken kan jy baie goed doen. EKONOMIESE STELSELS ONDERWERP 2 Omskryf die begrip ekonomiese stelsel Wat is die ekonomiese probleem Noem die 3 ekonomiese stelsels Beplande stelsel Wie word die Vader van die Beplande stelsel of kommunisme genoem Wie word die Vader genoem van die Markstelsel Beplande stelsel Is die manier waarop n land besluit om sy hulpbronne toeken en versprei. Dat die mens se behoeftes onbeperk is maar beperkte middele het. Beplande stelsel, Markstelsel, Gemengde stelsel Staan ook bekend as Sosialisme Karl Marx Adam Smith Eienskappe: Beheer deur regering. Geen of baie min vrye onderneming Regering besluit wat, hoeveel geproduseer moet word. Almal werk vir die staat Voordele Lae vlak van werkloosheid. Rykdom word gelykop verdeel. Almal eintlik ewe arm. Nadele Beperkte ekonomiese vryheid Gebrek aan mededinging 1

2 Markstelsel Gemengde stelsel Die stelsel waar die regering besluit oor watter goedere en dienste voorsien moet word Ander naam vir kapitalistiese stelsel Ander naam vir sosialisme Die stelsel word deur individue en privaat ondernemings beheer. Kommunistiese land is voorbeelde daarvan. Geen aansporing om harder te werk Geen vryheid van keuse nie. LANDE: Noord-Korea, Kuba, Libië Iran Ook genoem KAPITALISME OF VRYHANDEL Produsente sal goedere maak waarvoor daar ʼn aanvraag is. Vraag en aanbod bepaal wat geproduseer word; Eienskappe Baie min regering inmenging Vrye mededinging Pryse word bepaal deur vraag en aanbod. Voordele Wye verskeidenheid van goedere Reageer vinnig op mense se behoeftes. Werkers meer gemotiveerd. Mense kan hulle eie besighede begin. Moedig nuwe goedere aan. Nadele Kan skadelike goedere aanmoedig Kan mislik om sekere goedere en dienste te lewer Lande VS, Japan, Brasilië, Sweed Is ʼn kombinasie van sosialiste en kapitalisme Eienskappe Kombinasie van regering en markplek. Regering raak nie betrokke nie tensy dit noodsaaklik is. As dit tot voordeel van die inwoners is. Voordele Regverdige mededinging Monopolie word verhoed Mense word meer mag gegee Nadele Rykdom moet gelykop verdeel word. Hulpbronne kan gou uitgeput word. Beplande stelsel Mark stelsel Beplande stelsel Markstelsel Beplande stelsel 2

3 Lande het die stelsel Noord-Korea, Kuba, Libië, Iran Geen ekonomiese vryheid Rykdom word gelykop verdeel tussen al die mense Baie min of geen staats inmenging. Meng slegs in as dit tot voordeel van land is. Werkers is gemotiveerd Lande VSA, Japan, Swede, Brasilië Lande Suid-Afrika, Frankryk en Verenigde Koningryk- Kan lei tot wanaanwending van hulpbronne van land Markpryse word goed gereguleer. Die ekonomiese stelsel waar die produksiefaktore behoort aan privaat indiwidue en besighede: Beplande stelsel Beplande stelsel Beplande stelsel Gemengde stelsel Markstelsel. Hoe harder werk meer geld. Markstelsel Gemengde stelsel Gemengde ekonomie Gemengde stelsel Markstelsel EKONOMIESE KRINGLOOP ONDERWERP 4 Oop ekonomie Geslote ekonomie Deelnemers in ekonomiese kringloop Omskryf huishoudings Sakeondernemings Regering Faktormark Goederemark Wat lewer huishoudings aan sakeondernemings? Huishoudings en sakeondernemings betaal aan regering Sakeondernemings betaal vir aan huishoudings. Sakeondernemings lewer en - aan huishoudings betaal vir goedere en dienste aan Land wat handel dryf buite die grense van die land. Land wat net handel dryf binne die grense van die land. Huishoudings, Sakeondernemings, Regering Sluit in mense wat onbeperkte behoeftes en begeertes het. Is hoofverbruikers van ekonomiese goedere. Sluit in alle ondernemings wat hulpbronne produseer. Ondernemings wat goedere en dienste lewer. Verwys na nasionale, provinsiale en regerings departemente. n. Mark waar huishoudings hul produksie faktore verhandel. Waar besighede hulle goedere en dienste verkoop Huishoudings lewer produksiefaktore aan sakeondernemings Belasting Goedere en dienste Goedere en dienste Huishoudings Sakeondernemings 3

4 Regering lewer noodsaaklike dienste aan en Voorbeelde van dienste wat gelewer word. Infrastruktuur Voorbeelde van direkte belasting Voorbeelde van indirekte belasting Skryf aantekeninge oor Globale ekonomie Reële vloei Geld vloei Huishoudings en sakeondernemings Hospitale, skole, paaie, elektrisiteit, water Paaie, brûe ens. Eiendomsbelasting Inkomstebelasting BTW Belasting op salaris Word ook genoem wêreldekonomie Lande wat sukses het in een land brei uit na ander lande. Verbeterde kommunikasie soos internet maak dat lande meer toegang het tot ander lande. I die wêreldwye interaksie van ekonomie met verskillende lande. Lande produseer die goed wat hy goedkoper as ander lande kan produseer. Indien nie voer hy die goedere in. Vloei van produksiefaktore en die vloei van goedere en dienste (kloksgewys) Die vloei van geld vir die betaling vir goedere en dienste. (antikloksgewys) 4

5 3.1.1 Besigheide Faktormark Huishoudings verkoop hul goedere op die goedere en produkte mark aan besighede Faktormark lewer goedere en dienste aan regering Regering lewer noodsaaklike dienste aan huishoudings en besighede Huishoudings en besigheide betaal vir die noodsaaklike goedere en dienste soos water en elektrisiteit skole 3.8 Wat is die regering se Besighede lewer goedere en dienste aan regering. interaksie met besighede Wie kan die vierde deelnemer wees in ʼn geslote ekonomie Regering lewer noodsaaklike dienste aan besighede. Banke PRYSTEORIE ONDERWERP 6 Benoem grafiek behoorlik nl. Vraag, Aanbod, Ewewigsprys, Opskrif. Maak seker jy kan grafiek doen as vraag of aanbod skuif na links of regs. Moet surplus of tekort kan aandui as prys verhoog. Omskryf Vraag Omskryf aanbod Omskryf ewewigsprys Ander naam vir ewewigsprys Noem faktore wat vraag beïnvloed en gee ʼn voorbeeld Noem faktore wat aanbod beïnvloed en gee ʼn voorbeeld Wet van Aanbod is as die prys hoog is, is die aanbod Die hoeveelheid produkte wat deur verbruikers teen verskillende prysvlakke aangekoop word. (aangevra) word. Die hoeveelheid produkte wat deur produsente teen verskillende prysvlakke voorsien sal word. Waar vraag en aanbod dieselfde is. Geen oorskotte of tekort. Vraag en aanbod kruis daar. Word ook genoem Ekwilibrium Ekwilibrium Prys van die produk Prys van ander produk Weerstoestande Mode Reklame (advertensie) Geld wat verbruiker het Prys van produk Produksiemetode Produk tegnologie Hoog Staan in direkte verhouding 5

6 Wet van Vraag is hoe hoer die prys van goedere hoe die vraag. Waarom word gepraat van ʼn vraagkurwe en aanbodkurwe As die vraag verminder a.g.v. belasting verhoging of rentekoers verhoging skuif vraag na. Mense het dan minder om te spandeer. Laer Inverse verhouding Omgekeerde verhouding Aangesien die lyne bykans nooit reguit is nie. Links Ewewigsprys word minder. Implikasies vir land: Produsente moet hulle produksie verminder. Ondernemings krimp.. Werkers word afbetaal Algemene verhogings in vraag. Vraagkurwe skuif na As die aanbod verminder as gevolg van droogte, stakings skuif aanbodkurwe na Regs. Ewewigsprys vermeerder. Pryse verhoog. Meer moet geproduseer word. Neem meer werkers in diens. Links Verlaging van aanbod lei tot Verminderde produksie Onderneming maak minder geld Dank mens af. Werkloosheid Verandering in aanbod bv. Aanbod skuif na links Droogtes, voortdurende Aanbod verlaag stakings wat aanbod Pryse hoog wat vraag verminder. verlaag. Invloed op land: maak minder geld, betaal werkers, werkloosheid verhoog. Verandering in aanbod Aanbodkurwe skuif na regs. aanbod daal Aanbod verhoog, Prys daal Vraag vermeerder Nywerhede brei uit, neem meer mens in diens.. Prysteorie grafiek MAAK SEKER JY KAN GRAFIEK TEKEN. EN BEHOORLIK BENOEM Watter soort verhouding bestaan tussen die prys en die hoeveelheid verskaf Inverse verhouding. As die prys styg, styg die aanbod. Vraag en aanob kurwe van T hemde PRYS VRAAG (HOEVEELHEID NODIG AANBOD HOEVEELHEID GEGEE R

7 R R R R18r EKONOMIESE SEKTORE ONDERWERP 7 Noem die 3 ekonomiese sektore. Noem die 4 produksiefaktore met elkeen se vergoeding Sektore is onderling afhanklik van mekaar Primêre Sekondêre Tersiêre Grond/Natuurbronne Arbeid Kapitaal Entrepreneur Landbou, mynbou, vissery, jag, steengroewe. Goed wat uit die aarde kom.nl landbou, bosbou,mynbou, vissery Verwerking van produkte. Alle fabrieke. Staal in motors, olie in brandstof, katoen in materiaal, konstruksie besighede Vervoerdienste, verkoop, versekering, banke, winkels, restaurante, koerierdienste, navorsing Huur Loon Rente Wins Sektore is afhanklik van mekaar. Melk word geproduseer in primêre sektor. As daar nie melk is nie kan die sekondêre sektor nie melkprodukte maak nie. Sekondêre sektor lewer weer klaarvervaardigde goedere aan primêre sektor. 7

8 Verduidelik geskoolde arbeid Verduidelik semi geskoolde arbeid (half geskoold) Verduidelik ongeskoolde arbeid Vaste kapitaal Eie kapitaal Geleende kapitaal Sekondêre sektor lewer goedere aan tersiêre sektor sodat tersiêre sektor dienste kan lewer bv. Sekondêre sektor vervaardig brandstof lewer aan tersiêr sodat tersiêr aflewerings kan doen. Tersiêre sektor kan nie dienste lewer soos, versekering, vervoer, advertensie ens. Mens mens ʼn kwalifikasie in ʼn spesifieke veld. Gewoonlik verstandelik van aard. Onderwyser, dokter, prokureur Verwys na werkers wat op een of ander gebied ʼn kundigheid het. Bv. Loodgieter, elektrisiën. Het een of ander vaardigheid. Geen spesifieke opleiding. Gewoonlik betrokke in handearbeid. Plaasarbeider Bestaan uit grond, geboue, toerusting, voertuie Geld wat die eienaar self voorsien Geld leen by banke. Moet rente daarop betaal. ONDERWERP 8 VAKBONDE Omskryf die begrip Vakbond Vakbonde is baie ʼn Onafhanklike organisasie wat die werkers by die werkgewer verteenwoordig polities georiënteerd Afkortings van vakbonde: COSATU NUM SACTU NUMSA NACTU Wanneer het die grootste staking plaasgevind in Suid-Afrika Congress of South Africa of Trade Unions National Union of Mine workers South African Congress of Trade Unions National Union of Metal workers of South Africa Federasie van vakbonde van Suid-Afrika 1 Mei Ontstaan van werkersdag. Regte van vakbonde Vakbondverteenwoordigers kan werkplek betree. Vakbondfooi kan van salaris afgetrek word. Verkiesings kan gehou by werklplek om verteenwoordigers te kies. Vakbondverteenwoordigers is geregtig om in werksure hul plig uit te voer as verteenwoordiger. Vakbonde het reg op inligting van onderneming. Verantwoordelikhede van vakbonde Ekonomiese voordeel om te onderhandel vir hoër lone. Werksekuriteit te verseker soos onbillike afdanking van werkers Maatskaplike welsyn soos siektevoordele, verlof en pensioenvoordele. Reg van werkers om n staking uit te roep. 8

9 Wat beteken uitsluiting? Wettige staking of beskermde staking Word ʼn werker betaal tydens wettige staking Word ʼn werker ontslaan tydens wettig staking Wat is ʼn sloer staking Verspreiding van MIV/VIGS te voorkom Vakbonde in Suid-Afrika is betrokke by politieke aangeleenthede. Wanneer die werknemer die werkers uit hul werkplek uitsluit as n poging om werkers te laat instem tot ʼn eis van die bestuur. Is staking afgekondig deur vakbond Nee geen werk geen betaling geld Nee nie as dit ʼn wettige staking is nie. As ʼn werker by die werk is maar moedswillig stadig of glad nie werk nie. Wat is ʼn Bedingingsraad? Wanneer die vakbond en onderneming nie kan ooreenstem nie word die saak verwys na ʼn Bedingingsraad Invloed van stakings op land se Afname in BBP (Bruto Binnelandse Produk) ekonomie Werkloosheid neem toe. Beskadiging van eiendom soos staatsgeboue. Geweld en misdaad Funksies van n Vakbond Verteenwoordig lede in dissiplinêre verhore Verbeter werksomstandighede Bied onderwys en opleiding aan lede Onderhandel vir beter salarisse. Los geskille op tussen werkgewer en werknemer. Kollektiewe bedinging Die proses waar werknemers en werkgewers onderhandel oor salarisse en werksomstandighede. Hoe help vakbonde met vaardighede Voorsien onderwys en opleiding van werkers Verseker skoolkurrikulum en kurrikulum wat met universiteite ooreenstem Hoe stimuleer vakbonde ekonomiese Verhoog werkers se vaardigheidsvlakke groei Motiveer werkers Sorg dat werkers gesond bly. Besighede aanmoedig om goeie besigheidspraktyk te beoefen. Hoe verlig vakbonde armoede Aan te hou dat werkgewers werksomstandighede te verbeter. Te verseker dat besighede voldoen aan die Wet op Basiese Diensvoorwaardes. ONDERWERP 11 ONDERNEMINGSFUNKSIE Noem die 8 ondernemingsfunksies Algemene bestuur Produksiefunksie Aankoopfunksie 9

10 Finansiële funksie Bemarkingsfunksie- stel produk bekend Administratiewe funksie- sorteer pos Menslike hulpbronne- Personeelafdeling Openbare betrekking beeld van die besigheid na buite Bespreek Algemene bestuur bepaal doelwitte ondernemingsfunksies Produksiefunksie Massaproduksie maak baie van een produk bv. Coke in n blikkie Stukproduksie by duur items soos ʼn boot Reeksproduksie bv. Maak van blou skoolhemde. Menslike hulpbronne Werwing van personeel deur die plaas van advertensies Keuring van nuwe personeel Inlywing- stel besigheid bekend aan nuwe werker Opleiding- verskaf opleiding Openbare betrekkinge funksie Dui die beeld na buite aan van die besigheid. ʼn goeie beeld lok ervare werkers. Administratiewe funksie Versameling van data Berg van inligting Kopiëring van inligting Aankoopfunksie Koop by die regte verskaffers aan teen die regte pryse, Te veel voorraad lei tot veroudering Produksiefunksie Bestel van voorrade van verskaffers Kontroleer kwaliteit Verpak en stoor klaarprodukte Noem die 4P s by bemarking Prys Produk Promosie Plek Vereistes waaraan ʼn ABBA advertensie moet aan Aandag Trek voldoen Belangstelling wek Begeerte Aksie Vlakke van bestuur Topvlakbestuur eienaar, direkteure Middelvlak- Aankoopbestuurder, Bemarkingsbestuurder, produksiebestuurder Laevlak van bestuur- Voormanne en opsigters 10

11 Wat is n Besigheidsplan? Redes waarom ʼn besigheidsplan belangrik is ONDERWERP 14 BESIGHEIDSPLAN Is n dokument wat al die besonderhede en reëlings vir ʼn nuwe sakeonderneming uiteensit. Om potensiale probleem te voorkom. Om vooruit te kan beplan Waaruit bestaan ʼn besigheidsplan Voorblad (naam van besigheid naam van eienaar logo en die soort onderneming) Inhoudsopgawe Beskrywing van produk of diens Doelwitte van die onderneming (Korttermyn 1 jaar, Medium termyn 3 jaar en Langtermyn 5 jaar) Wie besit die besigheid ouderdom soort ondermeningsvorm, ervaring, opleiding) Produksieplan (watter toerusting is nodig) Bestuursplan (aantal werkers wat vir jou werk) Bemarkingsplan (doen marknavorsing, hoe gaan jy jou produk bekend stel) SOWT ANALISE LKT Swot ANALISE Sterkpunte( stenghts) Swakhede (Weakness Geleenthede (Oppertunities) Bedreigings ( Threats Vaste koste Koste wat dieselfde bly ongeag hoeveel goedere geprodukseer word. Bv huur, versekering Veranderlike ksote Gelykbreekpunt Verander na gelang van hoeveel goedere word geproduseer. Bv. Grondstowwe Hoeveel moet jy produseer voordat jy ʼn wins maak. 11

12 REKENINGKUNDE Maak seker dat jy ʼn KOJ, KBJ, DJ en n DAJ kan doen. KOJ en Gaan Rekeningkundige vergelyking Kredietjoernale Boek oor na die algemene grootboek. Stel n Proefbalans TRANSAKSIE JOERNAAL DOKUMENT Ontvang geld, ontvang n tjek, reik n KOJ kwitansie uit, ontvang van n debiteur wat sy rekening kom betaal. Kontantverkope KOJ KRR Verkoop op krediet, skuld, rekening, reik n faktuur uit Ontvang beskadigde goedere terug Reik Kredietnota uit Koop op krediet, skuld, rekening, ontvang n faktuur Stuur beskadigde goedere terug Reik n debietnota uit DJ DAJ KJ KAJ Kwitansie Faktuur uitgereik Kredietnota uitgereik Faktuur ontvang Debiettnota Begrippe Geld wat die eienaar n besigheid mee begin. Kleingeld in die kasregister se laai. ʼn Persoon wat aan die besigheid geld skuld Linkerkant van die grootboek Regterkant van die grootboek Geld wat die eienaar neem vir eie gebruik. Joernaal vir goedere wat op krediet verkoop word. Bates vermeerder aan die Uitgawes eienaarsbelang ʼn Persoon aan wie die onderneming geld skuld Vaste bates Bates Kapitaal Wisselgeld Debiteur Debiet Krediet Onttrekkings DJ Debietkant Verminder Krediteur (Las) Vaste bates het ʼn lang lewensduur en word gebruik in die besigheid Grond en geboue, voertuie, toerusting Besittings of eiendom 12

13 Laste Geld wat geskuld word Dokument wat voltooi word wanneer geld Depositostrokie gebank word Gee die rekeningkundige vergelyking Bates=Eienaarsbelang+Laste Uitwerk van Koste van verkope Kosprys is altyd = 100 Bv Verkoopprys R500 Winsopslag 25% 600 x = R x = R750. Nasionale kredietwet Is ingestel om die verbruiker te beskerm teen: Persone te beskerm teen gewetenlose uitleners.. Besluit of persoon nog krediet kan bekostig. Dokument wat benodig word wanneer Bewys van adres aansoek gedoen word vir krediet Salarisstrokie ID dokument Bankstaat van drie maande Verkoop op skuld, krediet of op rekening Transaksie kom in die Debiteurejoernaal. Handelskorting Afslag wat een handelaar toestaan aan ʼn ander handelaar. Handelskorting moet afgetrek word en die verminderde bedrag moet ingeskryf word. 2. Debiteur se rekening word meer aan die Fakture maak skuld meer Dt. Kant en minder aan die Kt. kant. Tjek en kwitansies maak skuld minder D/N en K/N maak skuld minder. 5. Kredietperk Bedrag wat uitstaande mag wees op enige tydstip.(vir hoeveel mag jy koop op skuld) REKENINGKUNDIGE VERGELYKING Gaan Rekeningkundige vergelyking Reël: KBJ Kt bank, Dt. Dit wat jy betaal Transaksie Joernaal Dokument Rek dt. Rek kt. Bates Eienaarsbelang Betaal lone KBJ. TT Lone Bank per tjek R500 Betaal KBJ TT Telefoon Bank telefoon per tjek R800 Betaal per tjek vir KBJ. TT Handelsvoorraad Bank

14 handelsvoor raad R1 000 Reel: KOJ Dt. Bank Kt. Dit wat jy betaal Transaksie Eienaar verhoog sy kapitaa R2 000 Ontvang geld vir huur R500 Kontant-verkope R2 000 (kosprys R bedrae dus 2 inskrywings Joern Dokument Rek dt. Rek kt. Bates Eienaarsbelang aal KOJ Kwit Bank Kapitaal KOJ Kwit Bank Huur inkomste KOJ KRR KOJ - Bank Koste van verkope Debiteurejoernaal en Debiteurafslagjoernaal Transaksi e Verkoop goedere op krediet R500 (koste van verkope R250) Stuur beskadigd e goedere terug R100 (R50) Joernaa l DJ DJ DAJ DAJ Dokume nt Faktuur -. K/N Verkope Handelsvoorraad R1 000 Rek dt. Rek kt. Bates Eienaars -belang Debiteur Verkope +R500 +R500 ekontrole Koste van verkope Debiteru eafsalg Handelsv oorraad Handelsv oorraad Debiteur ekontrole Koste van verkope -R250 -R100 +R50 R-250 -R100 R R1 000 Laste Krediteurejoernaal en Krediteureafslagjoernaal Kt. Krediteurekontrole. Laste word altyd meer. Transaksi Joernaa Dokume Rek dt. Rek kt. Bates Eienaars Laste e l nt -belang Koop handelsvo rraad op krediet Kj Fakt. handelsv oorraad Krediteur ekontrole + + Stuur beskadigd e goedere terug KAJ D/N Krediteur ekontrole Handelsv oorraad - - Joernale en Debiteuregrootboek en Krediteuregrootboek 14

15 15

16 16

17 PROEFBALANS Onthou BOU en KIL. Maak seker dat jy n Proefbalans kan doen. Gebruik die bedrae en stel n Proefbalans op INLIGTING Telefoon 445 Verkope Huur inkomste 350 Toerusting Krediteurekontrole Koste van verkope Kapitaal? Bank Onttrekkings 500 Voertuie Handelsvoorraad

18 Lone PROEFBALANS OP 31 JULIE Besonderhede Fol Debiet Krediet BALANSSTAATAFD. NOMINALE AFD. 18