2005 JAARVERSLAG EIS-NEDERLAND

Transcriptie

1 2005 JAARVERSLAG EIS-NEDERLAND

2 Voorwoord Met trots en met waardering voor directeur en medewerkers van ons bureau presenteren we u het jaarverslag Het hoogtepunt voor EIS-Nederland in 2004 was ongetwijfeld de presentatie van deel zes van de Nederlandse Fauna, De wespen en mieren van Nederland. Hoewel deze prachtige uitgaven niet geschreven zijn voor een heel erg breed publiek, zijn zij niet alléén van belang vanwege hun nuttige inhoud voor de faunisten in het land. Voor de buitenwereld vormen deze uitgaven namelijk een tastbaar bewijs van het vele nuttige en boeiende werk dat door honderden, nee duizenden mensen in het land is gedaan, wordt gedaan en - hopelijk - zal worden gedaan. Het maatschappelijk en wetenschappelijk belang dat met al dit werk wordt gediend is voor ons biologen vaak zo evident, dat we soms neigen te vergeten dat die evidentie niet voor iedereen automatisch aanwezig is. Tegelijkertijd is voor continuering van ons werk een breed draagvlak onder de niet-specialisten een keiharde voorwaarde. Hoewel voorlichting en educatie voor EIS geen kerntaken zijn, vormen onze publicaties een belangrijk middel om, veelal in samenwerking met andere organisaties, de belangstelling voor de faunistiek levend te houden. Onder die organisaties neemt uiteraard Naturalis een bijzondere positie in, omdat dit museum zowel in zijn wetenschappelijke functie als in zijn publiekstaken - onderling onafscheidelijk - bijdraagt aan de populariteit van ons werk. Waar mogelijk zullen wij elke kans benutten om te blijven uitleggen wat we doen en waarom. Bij de presentatie van het wespen- en mierendeel van de Nederlandse Fauna werd ook weer eens duidelijk dat geduld en lange adem inherent zijn aan dit werk, waarbij gegevens van vaak ouder dan honderd jaar even relevant zijn als recent materiaal. Voor de wetenschappelijke fundering van onze conclusies over de actuele situatie van de biodiversiteit in ons land zijn dan ook de natuurhistorische collecties in de landelijke en regionale musea en op universiteiten onontbeerlijk. Ook hiervoor geldt de noodzaak van een duidelijke uitleg over het hoe en waarom van deze collecties aan de buitenwereld, die niet zelden zonder zo'n toelichting de zin ervan ontgaat. In dit licht onderstreept het bestuur het belang van al die activiteiten in het verslagjaar die gericht waren op samenwerking en externe oriëntatie, op onze opdrachtgevers, zusterorganisaties én - last but not least - de verzamelaars van gegevens, overal in het land. Daarom nemen wij ons voor om de in 2004 opgelopen achterstand in het sluiten van overeenkomsten met werkgroepen zo spoedig mogelijk in te halen. We bedanken eenieder die het ons mogelijk heeft gemaakt de in dit verslag samengevatte resultaten te boeken. namens het bestuur van EIS-Nederland Frans Ellenbroek voorzitter Colofon publicatie 21 februari 2005 samenstelling Roy Kleukers m.m.v. Vincent Kalkman, André van Loon, Menno Reemer, John Smit foto kaft Middelste wesp (Dolichovespula media) (Theodoor Heijerman) adresgegevens European Invertebrate Survey - Nederland Postbus RA Leiden eis@naturalis.nl 2

3 INLEIDING Het bureau van EIS-Nederland is ondergebracht bij Museum Naturalis. Het museum stelt 1,3 fte plus vijf werkplekken ter beschikking voor de werkzaamheden van het bureau. EIS- Nederland draagt daarvoor bij aan het programma Fauna van Nederland van het museum. De afspraken zijn vastgelegd in een convenant, dat op 10 april 2003 voor vijf jaar is verlengd. Werkafspraken voor het bureau worden vastgelegd in het jaarplan, samengesteld door het bureau en bestuur van EIS-NL, in samenspraak met Naturalis (Jan Krikken). BUREAU In 2004 waren zes personen werkzaam bij het EIS-Nederland. In totaal was 4,5 fte beschikbaar, waarvan 3,6 fte regulier. André van Loon (0,5 fte) - regulier (in dienst Naturalis) Roy Kleukers (0,7 fte) - regulier (in dienst Naturalis) Menno Reemer (0,8 fte) - regulier (in dienst stichting EIS) Vincent Kalkman (0,75 fte) - regulier (in dienst stichting EIS) John Smit (0,85 fte) - regulier (in dienst stichting EIS) Arno Boesveld (0,9 fte) - op projectbasis (in dienst stichting EIS, ID-baan) Daarnaast werd door diverse mensen bijgedragen aan opdrachten en projecten (met vergoeding): Pepijn Calle (Inhaalslag vliegend hert) Jan Cuppen (onderzoek Zuid-Holland en Inhaalslag gestreepte waterroofkever) Klaas-Douwe Dijkstra (Inhaalslag Libellen) Wouter Jansen (rosse sprinkhaan) Bram Koese (Nederlands Soortenregister en andere kleine projecten) Diverse werkgroepscoördinatoren leverden bijdragen aan het Nederlands Soortenregister en het Bosrandenproject. Als gastmedewerker zijn bij EIS werkzaam: Peter van Helsdingen (werkplek bij EIS-bureau), Hans Turin. Baudewijn Odé verstrekt adviezen over de bescherming van sprinkhanen. BESTUUR Het bestuur bestond in 2004 uit: Frans Ellenbroek (voorzitter) Matty Berg (secretaris) Peter van Helsdingen (penningmeester) Willem Ellis (lid) Martin Soesbergen (lid) 1

4 SAMENWERKING Stichting EIS is aangesloten bij twee verenigingen op het gebied van natuurstudie en bescherming in ons land, Vereniging voor Onderzoek Flora en Fauna (VOFF) en het Platform Soortbeschermende Organisaties (PSO). De VOFF is de koepel van Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO s). Het bureau van de VOFF, gehuisvest op de KUN, is verder geprofessionaliseerd. De website ( is verder verbeterd. Het Natuurloket heeft zich verder ontwikkeld (verkorting doorlooptijden, ontwikkeling abonnementen en automatisch gegenereerde offertes). De VOFF heeft een belangrijke rol vervuld in de Inhaalslagprojecten voor LNV, opstapcursussen voor nieuwe vrijwilligers en de informatie-infrastructuur van de databases van PGO s. Het PSO is een koepel van organisaties die zich bezighouden met soortenbescherming. In 2004 heeft het PSO informatie ingebracht met betrekking tot de AMvB (Algemene Maatregel van Bestuur) art. 75 Flora en Faunawet. In 2004 zijn de activiteiten van de PSO op een lager pitje komen te staan. Das & Boom heeft zich teruggetrokken vanwege de lage respons van de overheid. De toekomst van het PSO is ongewis. In 2004 werd verder samengewerkt met de volgende organisaties: Naturalis (zie onder), Loopkeverstichting, Stichting Anemoon, De Vlinderstichting, Nederlandse Entomologische Vereniging, Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, Bureau Natuurbalans, Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen, Natuurhistorisch Genootschap Limburg, Vrije Universiteit Amsterdam, Rijksuniversiteit Utrecht. NATURALIS Het Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis ondersteunt de stichting EIS-Nederland met 1,3 fte en maximaal 5 werkplekken. Hiervoor verleent het bureau diensten binnen het museumprogramma Fauna van Nederland, zoals vastgelegd in het convenant tussen Naturalis en EIS. De activiteiten van het bureau worden opgenomen in het jaarplan, dat opgesteld wordt door het bestuur van EIS-Nederland, in samenspraak met de wetenschappelijk directeur van Naturalis (Jan Krikken). De samenwerking verliep in 2004 voorspoedig. De 1,3 fte die Naturalis beschikbaar stelt zijn door een uitbreiding van het contract van Roy Kleukers nu volledig ingevuld. EIS en Naturalis geven gezamenlijk NFM uit en voeren ook gezamenlijk de eindredactie. De inbreng vanuit Naturalis in 2004 kwam van Erik van Nieukerken. In 2004 werd door EIS een deel van de organisatie en uitvoering van de eerste fase van het project Nederlands Soortenregister uitgevoerd. De gezamenlijke subsidieaanvraag voor een website over Nederlandse dieren werd niet gehonoreerd, maar in 2005 zal hiervoor verder actie ondernomen worden. De hulp van EIS wordt steeds vaker ingeroepen bij het beantwoorden van vragen van bezoekers van Naturalis. REGULIERE BUREAUWERKZAAMHEDEN De bureaumedewerkers waren betrokken bij 13 bijeenkomsten. De website van EIS ( werd aanzienlijk uitgebreid: pagina Actueel, enkele werkgroepenpagina s, meer aandacht voor EIS-publicaties en beleidsrelevante ongewervelden en downloaden invoerbestanden. Er zijn uitgebreide pagina s voor het vliegend hert en de wespenspin. 2

5 Er zijn geen vorderingen te melden met betrekking tot de migratie van de EIS-bestanden van Access naar SQL. We hopen dit in 2005 weer op te pakken. Dit geldt ook voor de standaardisering van de EIS-bestanden. Stichting EIS-NL is in 2004 via Aequor geregistreerd als erkend opleidingsbedrijf voor stagiaires. Dit was nodig voor de begeleiding van Daniël Beuker (Helicon opleidingen). WERKGROEPEN Op 12 oktober 2004 werd te Naturalis een overeenkomst getekend tussen de werkgroep Vlinderfaunistiek, EIS-Nederland en de Vlinderstichting. Hiermee ligt er een goede basis voor het onderzoek aan de Nederlandse vlinders. Met de loopkeverwerkgroep werden nadere afspraken gemaakt over de update van het bestand. In de loop van 2005 wordt het bestand geherstructureerd en aangevuld. Buiten de reguliere service als de nieuwsbrief en NFM is er regelmatig contact geweest met de coördinatoren via diverse mailings. Sommige coördinatoren hebben concrete vragen gesteld aan het bureau, zoals het maken van kaarten voor publicaties en diverse coördinatoren zijn op het bureau langs geweest. In 2004 is op een laag pitje verder gewerkt aan de overeenkomsten met de werkgroepen. Een voorstel om een grote groep coördinatoren in een keer aan te schrijven werd verworpen. Daarvoor worden de overeenkomsten teveel maatwerk geacht. OPBOUW BESTANDEN In 2004 zijn de EIS-bestanden gegroeid met ruim records. Dit betrof met name de libellen (36.324), zweefvliegen (9601) en aculaten (9284). Zoals te zien in de grafiek vlakt de groei van de EIS-bestanden af. Vooral in vergelijking met 2003 (ruim records) is de groei relatief gering. Dit komt met name doordat in 2004 geen grote projecten hebben gedraaid en dat voor sommige groepen wel veel gegevens zijn verzameld, maar nog niet werden toegevoegd aan het hoofdbestand. Dit geldt bijvoorbeeld voor de kokerjuffers, bodemfauna en sprinkhanen. De verwachting is daarom dat in 2005 weer een ruimere groei te zien zal geven. aantal records x Hierbij moet worden aangetekend dat in de grafiek alleen de bestanden geteld zijn die bij het EIS-bureau aanwezig zijn. Diverse werkgroepen beheren hun bestanden thuis. Het gaat daarbij nog om minimaal records, mogelijk tot het dubbele. 3

6 EIS-NIEUWSBRIEF, NFM & VOORLOPIGE ATLASSEN EIS-Nieuwsbrief 38 (12 p., juni) en 39 (20 p., december). Oplage NFM 20 (138 p., juli) en 21 (136 p., december). Beide nummers bevatten een grote variatie aan onderwerpen. In nummer 20 een omvangrijke bijdrage over het bijengeslacht Nomada en in nummer 21 een overzichtsartikel over de onbekende mariene mosdiertjes (Bryozoa). Een bijzonder artikel behandelt de vondst van (voor Nederland) nieuwe kreeftachtigen op de huid van aangespoelde bultruggen. In 2004 bestond het redactieteam van NFM ongewijzigd uit Matty Berg, Paul Beuk, Annemarie Kroon, Peter van Helsdingen, Roy Kleukers en Erik van Nieukerken. De eindredactie werd gevormd door Roy Kleukers en Erik van Nieukerken. Per 21 januari 2005 heeft NFM 278 abonnees, waarvan 251 betalende. Dit is twee meer dan in In 2004 zijn geen voorlopige atlassen verschenen. Wel is gewerkt aan een uitgave over pissebedden, duizendpoten en miljoenpoten (invoerwerk). Publicatie gepland voor Het collectiewerk voor deel 2 van de wantsen is in volle gang (publicatie 2005). Verder werd werk verricht aan delen over kokerjuffers en boktorren (2006) en zijn er plannen voor enkele macrofaunagroepen. Coördinatie Vincent Kalkman. NEDERLANDSE FAUNA Op 25 november werd het langverwachte boek over de wespen- en mieren gepresenteerd, deel 6 in de serie Nederlandse Fauna. Een delegatie van EIS-NL en Naturalis heeft in Maastricht een exemplaar van het boek aan Virgilius Lefeber, de pionier van EIS-werkgroep Aculeaten, afgeleverd. De zweefvliegengroep heeft verder gewerkt aan het deel over de zweefvliegen. John Smit en Menno Reemer hebben ondersteuning verleend vanuit het EIS-bureau. Zie verder de paragraaf Projecten. Andere delen die op stapel staan: dagvlinders, amfibieën & reptielen en bijen. OVERIGE PUBLICATIES (ZIE OOK BIJLAGE 1) Waarnemingenverslag Ongewervelden 2004: met een selectie vlinders, libellen, kevers, Europese rivierkreeft, medicinale bloedzuiger en de wespenspin. Boek Bosrandbeheer voor vlinders en andere ongewervelden, door de Vlinderstichting, EIS-Nederland en Helicon Opleidingen. Bijdrage van John Smit. Menno Reemer schreef een hoofdstuk over ongewervelden voor het boek Opgewarmd Nederland van Stichting Natuur en Milieu. In 2004 werden 23 EIS-rapporten afgerond, waarvan 12 in het kader van het RDN-project Een ruggengraat voor Ongewervelden. Daarnaast diverse deelrapporten in het kader van de Inhaalslag beleidsrelevante ongewervelden voor LNV. Zie verder bij opdrachten. Artikel over activiteiten EIS-Nederland in Entomologische Berichten (januari 2004). Jeroen de Rond stelde een atlas van de bijen van de AWD samen. 4

7 WERKGROEPENDAG, EIS-WEEKEND EN NEV-DAG In 2004 vond geen werkgroependag plaats. Wel werden voorbereidingen getroffen voor de EIS-dag van 15 januari 2005, met als thema Blik op Bos. Het EIS-weekend vond plaats van augustus in de Dordtsche Biesbosch, met 12 bureaumedewerkers en werkgroepscoördinatoren. Er werd ondersteuning verkregen van Staatsbosbeheer bij het vervoer naar de verschillende gebieden. Op 4 september werd een drukbezochte excursie naar de populatie zadelsprinkhanen op de Veluwezoom georganiseerd. Op 17 december werd door Matty Berg en Roy Kleukers een sessie over biodiversiteit verzorgd op de Entomologendag van de NEV in Groningen. Deze kleine sessie bestond uit drie lezingen en werd door zo n 70 mensen bezocht. Zie onder Actueel voor foto-impressies van recente EISactiviteiten. VRAGEN EN OPDRACHTEN Tabel 1. Vragenstellers Wie Werkgroep EIS Privé Natuurorganisatie Pers Naturalis 7 4 VOFF/PSO 6 7 Universiteit 6 9 Adviesbureau 6 4 Overige organisaties 5 0 Landelijke overheid 3 4 Provincie 1 2 Gemeente 1 0 Totaal Tabel 2. Opdrachtgevers Organisatie Aantal Natuurloket 25 Adviesbureaus 6 Landelijke overheid 4 Overige organisaties 4 VOFF/PGO s 3 Totaal 41 In 2004 kwamen 128 vragen van derden binnen (tabel 1). Het aantal vragen is in 2004 met 20% toegenomen t.o.v. van Dit komt deels doordat Naturalis standaard vragen doorstuurt m.b.t. Nederlandse ongewervelden (in de tabel bij Privé ondergebracht). In 2004 werden 41 opdrachten uitgevoerd, het merendeel gegevensleveringen via het Natuurloket (tabel 2). Inhaalslag libellen (i.s.m. de Vlinderstichting), vliegend hert en gestreepte waterroofkever (opdrachtgever Ministerie van LNV). Onderzoek naar het voorkomen van de gestreepte waterroofkever in Zuid_Holland (opdrachtgever provincie Zuid-Holland). Veldonderzoek naar het voorkomen van waterdieren in het Diemerpark (adviesbureau Prins & Bleijerveld). 5

8 Voor Museum Naturalis werd een deel van de organisatie en uitvoering van het project Nederlands Soortenregister uitgevoerd. Dit betreft een opdracht van het Ministerie van LNV. In 2005 wordt aan dit project een vervolg gegeven. Voor de provincie Gelderland werd i.s.m. Bureau Natuurbalans veldwerk verricht voor een beschermingsplan voor de kleine wrattenbijter en de zadelsprinkhaan. Afronding in SUBSIDIEAANVRAGEN Toegekend Zweefvliegenproject. Subsidiegevers: Prins Bernhard Cultuur Fonds, Natuurmonumenten, Wereld Natuur Fonds, VSB-fonds, Uyttenboogaart-Eliasen Stichting, provincie Gelderland, provincie Drenthe + een privé-donatie. In 2003 werd een subsidie van het VSB-fonds verkregen voor de ondersteuning van de redactie in 2004 en Project Bosranden: kansen voor vlinders, bijen en meer.... Subsidieaanvraag van de Vlinderstichting, EIS-Nederland en Helicon voor een cursus bosrandenbeheer bij Laser (LNV) in het kader van de Regeling Draagvlak Natuur. Uitvoering Bijdrage aan wespen- en mierenboek (UES en PBF). Bijdrage in reiskostenvergoeding voor project Arno Boesveld, bij provincie Noord- Brabant en Zuid-Holland. Onderzoek naar Andrena rosae in de Dordtsche Biesbosch, bij provincie Zuid-Holland. Samenstellen voorlopige atlas boktorren, bij Prins Bernhard Cultuur Fonds. In behandeling/afgewezen Nederlandse dieren op het web. In eerste instantie afgewezen door Laser. In 2005 wordt verder gezocht naar subsidiemogelijkheden. Een subsidieverzoek van de Vlinderstichting voor onderzoek naar stuifzanden in Noord- Brabant, met een kleine rol voor EIS, is afgewezen. Europese libellenatlas. Aanvraag bij VSB-fonds (afgewezen). PUBLICITEIT De ontdekking van Pauropoda in Nederland, door werkgroepcoördinator bodemfauna Matty Berg, leverde veel publiciteit op. Op 14 februari werd in de wetenschapsbijlage van de Volkskrant ruim aandacht besteed aan onderzoek aan ongewervelden. De Inhaalslag Vliegend hert bestond met name uit een mediaoffensief om waarnemingen te verzamelen. Hiervoor werden 447 persberichten verzonden, 726 posters verstuurd naar campings en recreatieparken en diverse artikeltjes in natuurbladen geschreven. Radio Omroep Apeldoorn besteedde aandacht aan het vliegend hert op 5 juli, evenals TV Gelderland op 10 juni (herhaald op 11 juni op NLNet). In het januarinummer van Entomologische Berichten werd een artikel geplaatst waarin de doelen van EIS en de relatie met de NEV werd toegelicht. Vroege Vogels besteedde in de zomer van 2004 ruim aandacht aan sprinkhanengeluiden. In totaal werden 8 korte items uitgezonden. Deze interviews werden gebundeld op een cd. Naar aanleiding van het verschijnen van het boek Opgewarmd Nederland van Natuur & Milieu werd op Radio West een live-interview met Menno Reemer en Arnout-Jan 6

9 Rossenaar (FLORON) uitgezonden over de invloed van klimaatsveranderingen op insecten en planten. Het Beschermingsplan sprinkhanen en krekels in Limburg leverde twee forse artikelen op in de Limburger en Limburgs Dagblad (2 februari en 15 september). Hierbij speelde de prafdeling van de stichting IKL een belangrijke rol. Naar aanleiding van het uitkomen van de rode lijst bijen en een media-actie van Natuurmonumenten was er veel belangstelling voor de achteruitgang van bijen. Theo Peeters kwam aan het woord in het NOS-journaal, Telegraaf en NRC. E.I.S. INTERNATIONAL EIS-Nederland is gastheer van het bureau van E.I.S.-international. Peter van Helsdingen (gastmedewerker van EIS-Nederland) is bureausecretaris. Er zijn geen vorderingen te melden met betrekking tot de website ( Europese libellenprojecten en het pilotproject m.b.t. Europese verspreidingskaarten. In 2004 zijn belangrijke vorderingen gemaakt met een uitgave over de verspreiding van de Europese miljoenpoten (auteurs Desmond Kime en Henrik Enghoff). Het manuscript zal in 2005 verder worden voorbereid. BESCHERMING VAN ONGEWERVELDEN EIS houdt zich in eerste instantie bezig met het verzamelen en beschikbaar maken van kennis over verspreiding en ecologie van Nederlandse ongewervelden. Omdat EIS zich steeds meer begeeft op het gebied van bescherming is ze lid van het Platform Soortenbeschermende Organisaties (zie daar). In 2004 zijn de volgende acties op het gebied van bescherming te vermelden: Samen met bureau Natuurbalans werden diverse acties op het gebied van sprinkhanenbescherming ondernomen. Zo werd het Beschermingsplan sprinkhanen en krekels in Limburg gepresenteerd en verder gewerkt aan de bescherming van de laatste populaties van de wrattenbijter in ons land. Voor de enige populatie van de rosse sprinkhaan werd weer een beperkte telling uitgevoerd. Het werk aan het vliegend hert krijgt een vervolg in een beschermingsplan in Limburg. Dit project wordt in 2005 uitgevoerd, in samenwerking met Stichting IKL. Het bosrandenproject is gericht op bescherming van ongewervelden (zie Projecten). Er werd subsidie aangevraagd voor een onderzoek naar de status en beschermingsnoodzaak van de roodrandzandbij Andrena rosae in de Biesbosch. Uitvoering in PROJECTEN Het Zweefvliegenproject stond in 2004 volledig in het teken van schrijfwerk voor het Zweefvliegenboek. De soortteksten zijn inhoudelijk grotendeels klaar en er is binnen het EIS-bureau begonnen met redactiewerk hieraan. Intussen wordt door verschillende mensen gewerkt aan de hoofdstukteksten. Het manuscript zou de eerste helft van 2005 aangeboden moeten worden aan de eindredactie van de Nederlandse Fauna. De Zweefvliegencommissie heeft besloten dat het Zweefvliegenproject na verschijning van 7

10 het boek is afgelopen, en dat ook de Zweefvliegennieuwsbrief wordt stopgezet. Er zal geprobeerd worden om zoveel mogelijk medewerkers van het project lid te maken van de Sectie Diptera van de NEV. Van 2 tot en met 4 september 2005 zal in Naturalis het derde internationale zweefvliegensymposium gehouden worden. Dit wordt georganiseerd door leden van de Zweefvliegencommissie en het EIS-bureau biedt hierbij ondersteuning. In 2004 hebben reeds enige voorbereidende werkzaamheden plaatsgevonden, zoals het reserveren van de ruimte, het versturen van aankondigingen en het administreren van pre-registraties. Het RDN-project Een ruggengraat voor ongewervelden werd door Arjan Stroo uitgevoerd (subsidie Laser). Binnen dit project werden ongewervelden onder de aandacht gebracht van beleidsmakers en natuurbeschermers. In het voorjaar van 2004 werd het project afgerond met een rapportage aan de terreinbeherende instanties (i.s.m. De Vlinderstichting). Hierin werden de gegevens van beleidsrelevante soorten per terrein aangegeven. Binnen het door De Vlinderstichting geïnitieerde project Bosranden: kansen voor vlinders, bijen en meer... (subsidie Laser) werd een boek gepubliceerd: Bosrandbeheer voor vlinders en andere ongewervelden. Verder werden zeer succesvolle workshops voor natuurbeheerders georganiseerd. Dit project loopt ook in 2005 nog door. Het Atlasproject Nederlandse Mollusken wordt georganiseerd door Stichting Anemoon en EIS-Nederland. De coördinatie is in handen van Rykel de Bruijne. In 2004 is een publieksproject voor enkele herkenbare soorten opgestart (KNNV). Arno Boesveld verricht molluskeninventarisaties, op basis van een ID-baan (via de gemeente Dordrecht). In 2004 heeft hij voor het Atlasproject Nederlandse Mollusken onderzoek gedaan in de provincies Noord-Brabant en Zuid-Holland. Hij heeft al veel interessante vondsten gedaan, waaronder enkele nieuwe soorten voor de Nederlandse fauna (bijv. Boesveld & De Winter 2004). Het Atlasproject Limburgse Sprinkhanen wordt uitgevoerd in samenwerking met de sprinkhanenwerkgroep van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg. In 2004 werden afspraken gemaakt over de gegevensuitwisseling tussen EIS en het NHGL. Middels diverse excursies werden beginnende sprinkhaanonderzoekers opgeleid en gegevens verzameld in witte gebieden. Museum Naturalis heeft in 2004 de opdracht aanvaard om de soortenlijsten van de Nederlandse flora en fauna onder te brengen in een centraal systeem (werktitel Nederlands Soortenregister). EIS-Nederland heeft hierbij een rol gespeeld in de uitvoering en organisatie. In een korte eerste fase werden reeds digitaal beschikbare lijsten van zo n soorten verzameld. Bij de validatie werd de hulp verkregen van talloze organisaties en specialisten. In 2005 zal het systeem via internet toegankelijk gemaakt worden. Dan worden de lijsten verder verbeterd en aangevuld. Hiervoor worden financieringsmogelijkheden onderzocht. Een subsidieaanvraag om te komen tot een verdere vulling van het systeem (Nederlandse dieren op het web) is vooralsnog afgeketst. Museum Naturalis heeft de rol van Focal Point voor Fauna Europaea op zich genomen. Dit betekent dat de FE-lijsten voor Nederland gecontroleerd moeten worden. In 2005 zullen de resultaten van het Nederlands Soortenregister gebruikt worden om deze controle uit te voeren. 8

11 In 2004 is een onderzoekje uitgevoerd naar het beschikbaarstellen van de EIS-databases via NLBIF op internet. Deze pilot is voorlopig even gestrand op tijdgebrek vanuit EIS. In 2005 zal dit worden voortgezet. FINANCIËN In 2004 werden iets minder inkomsten verworven dan de jaarlijkse inkomstendrempel. Dit werd met name veroorzaakt doordat enkele wat grotere afrekeningen net de jaargrens overgetild werden. Een uitgebreide bespreking van de financiën van stichting EIS-Nederland wordt door de penningmeester in de jaarrekening gepresenteerd. De jaarrekening is als een bijlage bij dit jaarverslag te beschouwen. CONCLUSIES De doelstellingen voor 2004 werden grotendeels gehaald. De website is sterk verbeterd en EIS was regelmatig in het nieuws. NFM en nieuwsbrief verschenen op tijd en binnen het budget, opdrachten werden tijdig en naar wens van de opdrachtgever afgerond. EIS wordt steeds beter gevonden door de pers en andere geïnteresseerden. Er werden voldoende nieuwe opdrachten en subsidies geworven om voor de nabije toekomst met de huidige bureaucapaciteit door te kunnen. Het afsluiten van overeenkomsten met de werkgroepen loopt nog niet naar wens. Er is niet overgegaan tot een bulkactie waarbij vele werkgroepen tegelijk werden aangeschreven. In 2004 werden diverse interessante opdrachten en projecten uitgevoerd. Met name worden hier genoemd: bijdragen aan de Inhaalslag verspreidingsgegevens voor het Ministerie van LNV, het bosrandenproject, beschermingsplan sprinkhanen voor de provincie Gelderland Er zijn belangrijke vorderingen gemaakt met het Nederlands Soortenregister, geïnitieerd door Naturalis en in een eerste fase gefinancierd door het Ministerie van LNV. De eerste lijst dekt circa 2/3 van de Nederlandse biodiversiteit. In een tweede fase dient de lijst te worden aangevuld en verbeterd. Het project biedt goede perspectieven om de soortinformatie van EIS (en andere partijen) ook digitaal te ontsluiten. 9

12 BIJLAGE 1. EIS-PUBLICATIES IN 2004 Anonymus Waarnemingenverslag ongewervelden EIS-Nederland, De Vlinderstichting & Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, Leiden. 30 p. [EIS-rapport ] Boesveld, A. & A.J. de Winter Oxychilus (Ortizius) navarricus helveticus (Blum, 1881), een nieuwe landslak voor de Nederlandse fauna (Gastropoda, Pulmonata, Zonitidae). Basteria 68: 1-6. Bouwman, J. & V.J. Kalkman Stand van zaken verspreidingsonderzoek Libellen Odonata. EIS- Nederland, Leiden. 13 p. [EIS-rapport ] Bouwman, J. & V. Kalkman Tussenrapportage inhaalslag libellen. De Vlinderstichting, Wageningen. 14 p. [EIS-rapport ] Kalkman, V.J Stand van zaken verspreidingsonderzoek Vliegend hert Lucanus cervus. EIS- Nederland, Leiden. 11 p. [EIS-rapport ] Kalkman, V.J Stand van zaken verspreidingsonderzoek Gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus. EIS-Nederland, Leiden. 9 p. [EIS-rapport ] Kalkman, V.J Stand van zaken verspreidingsonderzoek Europese rivierkreeft Astacus astacus. EIS-Nederland, Leiden. 7 p. [EIS-rapport ] Kleukers, R.M.J.C Jaarverslag EIS-Nederland EIS-Nederland, Leiden. 12 p. Kleukers, R.M.J.C. (red.) Nieuwsbrief European Invertebrate Survey - Nederland 38: Kleukers, R.M.J.C. & E.J. van Nieukerken (red.) Nederlandse Faunistische Mededelingen 20: Kleukers, R.M.J.C. & E.J. van Nieukerken (red.) Nederlandse Faunistische Mededelingen 21: Kleukers, R. & A. Stroo Informatieplan Ongewervelden in beleid en beheer. EIS-Nederland, Leiden. 13 p.[eis-rapport ] Krekels, R.F.M. & R. Kleukers De wrattenbijter op de Veluwe. Met speciale aandacht voor Nationaal Park De Hoge Veluwe. Bureau Natuurbalans & EIS-Nederland, Nijmegen/Leiden. 22 p. [EIS-rapport ] Krekels, R.F.M. & P.H. van Hoof De wrattenbijter in de Overasseltse en Hatertse Vennen. Monitoring Bureau Natuurbalans & EIS-Nederland, Nijmegen/Leiden. 13 p. [EISrapport ] Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwenhuijsen, M. Reemer, J. de Rond & H.H.W. Velthuis De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). Nederlandse Fauna 6: Reemer, M. & L. Moraal Kleine beestjes: sterk in beweging. In: Roos, R. (red.), Opgewarmd Nederland. Stichting NatuurMedia, Uitgeverij Jan van Arkel, Stichting Natuur & Milieu. Reemer, M. & R.M.J.C. Kleukers (red.) Nieuwsbrief European Invertebrate Survey - Nederland 39: Reemer, M. & R. Kleukers EIS-Nederland: een landelijk excursieboekje vol ongewervelden. Entomologische Berichten, Amsterdam 64: Rond, J. de Wilde bijen in de Amsterdamse Waterleidingduinen. Gemeente Amsterdam Waterleidingbedrijf, Amsterdam. 128 p. [EIS-rapport ] Smit, J.T Inhaalslag Verspreidingsonderzoek Vliegend hert. EIS-Nederland, Leiden. 21 p. [EIS-rapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Flevo-landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 72 p. [EIS-rapport ] 10

13 Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Geldersch landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 258 p. [EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Groningse landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 32 p. [EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van It Fryske Gea. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 104 p. [EIS-rapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Limburgse landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 208 p. [EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van Natuurmonumenten. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. alleen op cd. [EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Noordhollands landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 86 p. [EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Overijssels landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 71 p. [EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van Staatsbosbeheer. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. alleen op cd. [EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Utrechts landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 180 p. EISrapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Zeeuws landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 76 p. [EIS-rapport ] Stroo, A Ongewervelden in terreinen van het Zuid-Hollands landschap. Een overzicht van de gegevens in databanken van EIS en de Vlinderstichting. EIS-Nederland, Leiden. 170 p. [EISrapport ] Veling, K., J.T. Smit & V. Siebering Bosrandbeheer voor vlinders en andere ongewervelden. KNNV-Uitgeverij, Utrecht. 96 p. 11

14 European Invertebrate Survey Nederland (EIS-Nederland) Stichting EIS-Nederland verricht en stimuleert onderzoek naar ongewervelde dieren in Nederland. Binnen EIS-Nederland zijn 50 verschillende werkgroepen actief, variërend van bijen en sprinkhanen tot watermijten en pissebedden. De werkgroepen bestaan uit vrijwilligers, die vertegenwoordigd worden door een coördinator. Het bureau ondersteunt de vrijwilligers, legt centraal waarnemingen vast in databanken en verzorgt publicaties: EIS-Nieuwsbrief, voorlopige atlassen, het tijdschrift Nederlandse Faunistische Mededelingen (met Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis), en de boekserie Nederlandse Fauna (met Museum Naturalis en KNNV Uitgeverij). Bureau EIS- Nederland is gehuisvest bij Museum Naturalis. Hier zijn momenteel zes personen aangesteld. EIS-Nederland werkt samen met diverse organisaties in het veld van natuurstudie en natuurbescherming en is vertegenwoordigd in de Vereniging Onderzoek Flora en Fauna (VOFF) en het Platform Soortenbeschermende Organisaties (PSO). Voor een breed scala aan organisaties worden opdrachten uitgevoerd met betrekking tot beheer, bescherming en faunistiek van ongewervelden. Wie meer wil weten kan via de volgende wegen contact opnemen: Bureau EIS-Nederland Postbus RA Leiden tel , fax website 12