Verspreidingsatlassen Kokerjuffers (Higler) Pissebedden, duizendpoten en miljoenpoten (Berg et al.) Libellen (special Brachytron)

Transcriptie

1 JAARVERSLAG EIS-NEDERLAND

2 Hoogtepunten 2008 Jubileum Verrassende resultaten inventarisatie Naturalis-terrein Jubileumdag 6 september 2008 goed bezocht Jubileumboekje Passie voor kleine beestjes Vitrinekast in Naturalis Veel publiciteit Entomologische Tabellen 1. Steenvliegen (Koese) 2. Boktorren (Zeegers & Heijerman) Verspreidingsatlassen Kokerjuffers (Higler) Pissebedden, duizendpoten en miljoenpoten (Berg et al.) Libellen (special Brachytron) Convenant met Naturalis voor 5 jaar verlengd Nederlandse Faunistische Mededelingen 28 en 29 Nederlands Soortenregister Viering completering op biodiversiteitsdag, met minister van LNV Aansluiting bij Encyclopedia of Life (EOL) Projectplan exoten opgesteld Colofon publicatie 15 maart 2009 samenstelling Roy Kleukers m.m.v. Vincent Kalkman, Bram Koese, André van Loon, Menno Reemer, John Smit foto kaft In 2008 werd het jubileum van stichting EIS-Nederland gevierd. Hierbij werd het Naturalis-terrein onderzocht op het voorkomen dieren, planten en paddestoelen. Foto s: Naturalis-terrein (Bram Koese), horzels (Rob Felix), springstaart (Roy Kleukers), zwarte berkenboleet (Hans Adema), schildwesp (Kees van Achterberg). adresgegevens European Invertebrate Survey - Nederland Postbus RA Leiden eis@naturalis.nl 2

3 INLEIDING Naast de reguliere werkzaamheden werden voor 2008 de volgende aandachtspunten geformuleerd: 33,3 jarig jubileum, verlenging convenant met Naturalis, inhaalslag verspreidingsatlassen, versterking macrofaunaonderzoek, publicatie eerste twee delen Entomologische Tabellen en completeren Nederlands Soortenregister. BUREAU In 2008 waren zes personen werkzaam bij Bureau EIS-Nederland. In totaal was 4,1 fte beschikbaar. Om de capaciteit op peil te houden werd 0,3 fte beschikbaar gesteld voor inhuur van mankracht. Roy Kleukers (0,8 fte) - (in dienst Naturalis) André van Loon (0,5 fte) - (in dienst Naturalis) Menno Reemer (0,7 fte) - (in dienst stichting EIS) Vincent Kalkman (0,7 fte) - (in dienst stichting EIS) John Smit (0,8 fte) - (in dienst stichting EIS) Bram Koese (0,6 fte) - (in dienst stichting EIS) William Vletter was als student (via CML Leiden) bij het bureau werkzaam. Peter van Helsdingen heeft een werkplek bij het EIS-bureau. Daarnaast werd door diverse mensen bijgedragen aan opdrachten en projecten: Ruud Beringen (FLORON), Koos Biesmeijer (Universiteit van Leeds), André Blokland, Peter de Boer (FaunaX), Jan Cuppen, Gijs van Dijk, Paul Hendriks, Wouter Jansen, Petr Keil, Els Kolff, Henk Koop (Ecobus Consult), René Krekels (Bureau Natuurbalans), Anne Jan Loonstra, Frank van der Meer, Hans Nieuwenhuijsen, Ivo Raemakers, Gerrit Rekers, Jasper Schut, Jelle Schut (Bureau Natuurbalans), Wout van der Slikke (FLORON), Jan Smit, Jelle Tienstra, Marcel Vos, Oscar Vorst, Mark Zekhuis (Overijssels Landschap). Vele werkgroepcoördinatoren en PGO-medewerkers voor het Nederlands Soortenregister en het EIS-jubileum. BESTUUR Geert de Snoo (voorzitter) Matty Berg (secretaris) Peter van Helsdingen (penningmeester) Willem Ellis (lid)* Martin Soesbergen (lid)* Gert van Ee (lid)** * afgetreden in november 2008 ** nieuw per december

4 NATURALIS Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis ondersteunt de stichting EIS-Nederland met 1,3 fte en 5 werkplekken. Hiervoor verleent het bureau diensten op het gebied van het onderzoek naar de fauna van Nederland (zoals NFM, Nederlands Soortenregister e.d.). Dit is vastgelegd in het convenant tussen Naturalis en EIS, dat op 23 juli weer voor vijf jaar verlengd is. EIS en Naturalis geven gezamenlijk Nederlandse Faunistische Mededelingen en de boekenserie Nederlandse Fauna uit. In samenwerking met de Nederlandse Entomologische Vereniging werd in 2008 een start gemaakt met Entomologische Tabellen, dat als supplement verschijnt bij NFM. EIS verzorgde ook in 2008 het beheer van het Nederlands Soortenregister. De hulp van EIS werd regelmatig ingeroepen bij het beantwoorden van vragen van bezoekers van Naturalis (NIC, VCC). EIS-medewerkers leveren een bijdrage aan de universiteitscursussen die Naturalis verzorgt. VERENIGING ONDERZOEK FLORA EN FAUNA (VOFF) De VOFF is de koepel van Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO s). Zij neemt een centrale rol in het Nederlandse werkveld van natuurstudie en natuurbescherming in. Naast EIS zijn vertegenwoordigd: FLORON, NMV, BLWG- KNNV, VZZ, SOVON, RAVON, Anemoon, Tinea en De Vlinderstichting. Er werd verder gewerkt aan de Nederlandse Database Flora en Fauna (NDFF), een samenwerking tussen VOFF, PGO s en UvA. Vanuit EIS zijn vooralsnog de libellen en een set met beleidsrelevante soorten ingebracht. Op 20 mei werd een samenwerkingsovereenkomst gesloten tussen de VOFF en Naturalis. Het doel is onder meer het gezamenlijk verder ontwikkelen van het Nederlands Soortenregister, educatieve programma s en gezamenlijke activiteiten in het kader van het biodiversiteitsjaar De VOFF heeft een samenwerkingsovereenkomst gesloten met stichting Natuurinformatie om te komen tot goede afspraken op het gebied van gegevensverzameling via internet. De VOFF-dag vond plaats op 29 november in Nijmegen, aansluitend bij de SOVONdag. Vincent Kalkman presenteerde namens EIS de Europese atlasproject voor libellen. In 2008 zijn fact sheets gepubliceerd voor onbekende soorten van het nieuwe leefgebiedenbeleid. De informatie is per soort ontsloten via het Nederlands Soortenregister en de pdf-repository van Naturalis ( In opdracht van het Team Invasieve Exoten werd een eerste stap gemaakt met het inzamelen van verspreidingsgegevens van exoten door PGO s en waarneming.nl. Vanuit EIS stonden de rivierkreeften centraal. 2

5 Desoria trispinata, een nieuwe springstaartsoort voor Nederland, een van de vele leuke vondsten op het Naturalis-terrein. Tijdens de jubileumdag werden ook de planten van het Naturalis-terrein onderzocht. Het onderzoek met de zeppelin trok grote belangstelling, ook van de pers. 3

6 VERDERE SAMENWERKING In 2008 werd weer met een groot aantal organisaties samengewerkt: De Vlinderstichting, Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, Nederlandse Entomologische Vereniging, Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, FLORON (onder meer project knautia en knautiabij), SOVON, Stichting Anemoon, Bureau Natuurbalans, Stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen, Landschap Overijssel, Natuurhistorisch Genootschap Limburg, Universiteit Leiden, University of Leeds, Altenburg & Wymenga, FaunaX, Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden, waarneming.nl, Muskusrattenbestrijding (MuRa) Noord-Holland, Sky Service Nederland, IUCN Mediterranean office en Red List Unit & Freshwater Biodiversity Assessments Unit. EIS-JUBILEUM In het kader van 33,3-jarig jubileum van EIS werden de volgende activiteiten ontplooid. Inventarisatie Naturalis-terrein. Met behulp van alle aan EIS gelieerde specialisten en tal van technieken (waaronder een zeppelin) is onderzocht welke soorten dieren, planten en schimmels rondom Naturalis voorkomen. In totaal droegen 91 personen bij aan de inventarisatie. Op de jubileumdag was de stand Er werden tal van verrassende soorten gevonden, waaronder maar liefst 13 soorten nieuw voor de fauna. Dit betrof een fruitvliegje, een springstaart, een spartelkever en maar liefst 10 schildwespen. Een van deze 10 soorten was zelfs nieuw voor de wetenschap. Sluipwespenspecialist Kees van Achterberg zal deze soort binnenkort een naam geven. Naar aanleiding van de vondsten werd aan Naturalis een beheerplan voor de tuin aangeboden, zodat de biodiversiteit nog verder opgeschroefd kan worden. 4

7 De jubileumbijeenkomst op 6 september 2008 werd bezocht door 130 deelnemers. Op deze dag werd het jubileumboekje Passie voor kleine beestjes gepresenteerd, de inventarisatie van het Naturalis-terrein afgesloten en een vitrine over EIS onthuld. Al met al leverde het jubileumjaar veel publiciteit op in de landelijke pers en in vakbladen (zie verder bij Publiciteit). Voor een overzicht van de jubileumactiviteiten: OPBOUW BESTANDEN In 2008 groeiden EIS-bestanden tot ruim tot 2 miljoen records. Voor diverse groepen werden enkele duizenden records toegevoegd: rivierkreeften, zweefvliegen, kokerjuffers, bodemfauna. Het libellenbestand werd uitgebreid met ruim records. Deze kwamen met name binnen via Waarneming.nl, waar ook de validatie door de CWNO plaats vindt. EIS-NIEUWSBRIEF, NFM, ET, NEDERLANDSE FAUNA EN VERSPREIDINGSOVERZICHTEN EIS-nieuwsbrief 46 (16 p., juni) en 47 (16 p., december). Oplage Nieuwsbrief 47 werd verzonden met het jubileumboekje en een kreeftenzoekkaart. De zoekkaart kan ook worden gedownload van NFM 28 (80 p., juli) en 29 (80 p, december). Per 2 januari 2007 heeft NFM 275 abonnees, waarvan 243 betalende. In 2008 werden de eerste twee delen van de nieuwe serie Entomologische Tabellen uitgebracht: steenvliegen (Koese, 157 p.) en boktorren (Zeegers & Heijerman, 119 p.). In 2008 werd de publicatie van het zweefvliegenboek in de serie Nederlandse Fauna voorbereid. Publicatie in het voorjaar van Het over amfibieën en reptielen (door RAVON) is door de eindredactie behandeld. Publicatie in In de serie verspreidingsatlassen verschenen delen over kokerjuffers (Higler, 248 p.) en bodemfauna (Berg et al., 192 p.). Een verspreidingsatlas over boktorren zal in 2009 verschijnen. Daarnaast wordt verder gewerkt aan het derde deel van een vijfdelige reeks over de Nederlandse wantsen. 5

8 OVERIGE PUBLICATIES In 2008 werd geen Waarnemingenverslag Ongewervelden gepubliceerd, maar wel een verspreidingsoverzicht van de libellen, in de vorm van een speciaal nummer van Brachytron. In 2008 werden 19 EIS-rapporten (inclusief rapporten voor projecten waarin EIS als onderaannemer betrokken was) afgerond. Zie verder Vragen en Opdrachten. In het kader van het jubileum werd het boekje Passie voor kleine beestjes uitgebracht. Dit werd meegestuurd met nieuwsbrief 47 aan alle bij EIS betrokken personen en instanties. Naast de eigen publicatiemedia zijn nog de volgende artikelen vermeldenswaard: EIS eenderde eeuw oud (Entomologische Berichten) en de taxonomische studie naar Andrena rosae en A. stragulata (Entomologia Generalis). Achteraan dit jaarverslag is een compleet overzicht van de EIS-publicaties in 2008 opgenomen. In 2008 werden 112 EIS-documenten toegevoegd aan de repository ( het grootste aandeel betrof de soortbehandelingen van het rapport soorten van de leefgebieden. Daarnaast zijn de pdf s van de gepubliceerde rapporten toegevoegd evenals de pdf s van het jubileumboekje. WERKGROEPENDAG EN EIS-WEEKEND De EIS-dag vond plaats op 19 januari 2008 te Naturalis. De dag werd met circa 50 mensen goed bezocht. In verband met het jubileum werd in 2008 geen EIS-weekend georganiseerd. 6

9 VRAGEN EN OPDRACHTEN In 2008 kwamen ruim 200 vragen, waarvan 130 geadministreerd zijn (tabel 1). Dit lijkt minder dan 2007, maar hierbij moet worden aangetekend dat vragen bij lopende projecten (zoals rivierkreeften, in 2008 circa 100) niet zijn meegeteld. In 2008 werden 45 opdrachten afgewerkt, waarvan acht gegevensleveringen via het Natuurloket. Hieronder worden enkele opdrachten toegelicht. In 2008 werden weer diverse opdrachten in het kader van de Inhaalslag Habitatrichtlijnsoorten (voor LNV) en OBN (voor Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer) uitgevoerd. In samenwerking met de Vlinderstichting werden enkele opdrachten uitgevoerd op het gebied van libellenonderzoek en natuurbescherming. Via de VOFF werden enkele projecten uitgevoerd in het kader van het nieuwe leefgebiedenbeleid. Er werd advies uitgebracht over het voorkomen van de gestreepte waterroofkever in het Polderhoofdkanaal. In samenwerking met Bureau Natuurbalans werden diverse opdrachten samen uitgevoerd, zoals het beschermingsplan voor sprinkhanen in Noord-Brabant en enkele projecten rondom het vliegend hert. In samenwerking met Stichting FLORON werd in 2007 en 2008 een beschermingsplan voor de knautiabij opgesteld in opdracht van het Ministerie van LNV. Binnen het leefgebiedenbeleid is deze bij een van de aandachtsoorten voor bloemrijke graslanden in het Zuid-Limburgse heuvelland. Enkele projecten werden in 2008 uitgevoerd, maar worden in 2009 afgerond. Het gaat onder andere om een beschermingsplan voor de moshommel in Zuid-Holland (in opdracht van de Provincie Zuid-Holland) en een exotenmodule in het Nederlands Soortenregister. Tabel 1. Vragenstellers Tabel 2. Opdrachtgevers Wie? Wie? Werkgroep EIS Overheid 25 6 Privé Natuurloket 8 10 Pers VOFF/PSO/PGO 6 8 Overige organisaties 14 8 Overige organisaties 6 5 VOFF/PSO/PGO 14 6 Natuurorganisatie Naturalis 11 7 Overheid Universiteit 9 13 Adviesbureau 1 8 Totaal Totaal

10 SUBSIDIEAANVRAGEN Zweefvliegenproject. Diverse subsidiegevers: Prins Bernhard Cultuur Fonds, Natuurmonumenten, Wereld Natuur Fonds, VSB-fonds, Uyttenboogaart-Eliasen Stichting, provincie Gelderland, provincie Drenthe + een privé-donatie. In 2003 werd een subsidie van het VSB-fonds verkregen voor de ondersteuning van de redactie in Voorlopige atlas boktorren. Prins Bernhard Cultuur Fonds. Steenvliegenproject Bram Koese. STOWA. Verspreidingsoverzicht wantsen/bodemfauna. VSB-fonds. Project prachtkevers. Plantenziektekundige Dienst. Europese atlas libellen. MATRA-fonds, WNF en het Kurt Eisner fonds. Exotenproject. Team Invasieve Exoten / LNV. Waterkeverproject. Prins Bernhard Fonds en STOWA. Entomologische Tabellen. Uyttenboogaart-Eliasen Stichting, PUBLICITEIT Met name het jubileum leverde veel publiciteit op. Dit varieerde van diverse berichten over de bijzondere vondsten in landelijke (bijvoorbeeld NRC, Trouw) en regionale media, tot een filmpje over de EIS-dag op een reportage over de zeppelin op Vroege Vogels, bijna een nummer vol EIS-informatie in Entomologische Berichten en een groot artikel in Bionieuws. Het was opvallend hoe met name de bijzondere vondsten op internet werden opgepikt. Als klap op de vuurpijl kreeg de inventarisatie ook een plek in de wetenschapsquiz van het Leids Dagblad. Boomblad (nummer 4, 2008) besteedde ruim aandacht aan het zweefvliegenboek dat binnenkort gepubliceerd wordt. De bureaumedewerkers waren betrokken bij 20 bijeenkomsten. Er werden diverse vragen van journalisten beantwoord, resulterend in een vermelding in bijv. Grasduinen. E.I.S. INTERNATIONAAL EIS-Nederland is gastheer van het bureau van E.I.S.-international. Peter van Helsdingen (gastmedewerker van Naturalis/EIS-Nederland) is bureausecretaris van E.I.S.-international.. In 2008 werd verder gewerkt aan een Europese libellenatlas. Publicatie In 2008 werd door Vincent Kalkman bijgedragen aan projectvoorstellen voor rode lijsten van libellen in Europa en het Middellandse-Zeegebied. Beiden worden in 2009 afgerond. In 2008 werd door de auteurs verder gewerkt aan een uitgave over de verspreiding van de Europese miljoenpoten (Desmond Kime en Henrik Enghoff). Het manuscript en het gegevensbestand voor de Europese kaarten werd in 2008 verder voorbereid. Het EIS-bureau zal verder bij de publicatie assisteren. In het kader van de internationale projecten zijn de voorbereidingen gestart voor de opzet van een Europese website van de sprinkhanen. 8

11 Minister Verburg is tevreden over het vernieuwde soortenregister. BESCHERMING Het werk aan de Habitatrichtlijnsoorten brede geelgerande waterroofkever en gestreepte waterroofkever legde een belangrijke basis voor bescherming van deze soorten. Uitvoering: Bram Koese en Menno Reemer. In 2008 werd een beschermingsplan geschreven voor de sprinkhanen van Noord- Brabant. Tevens werden twee beschermingsplannen opgesteld voor het vliegend hert respectievelijk voor de Veluwe en Mander. In deze projecten werd samengewerkt met Bureau Natuurbalans. Uitvoering: Roy Kleukers en John Smit. In samenwerking met Bureau Natuurbalans werd de rapportage van het beschermingsplan voor de blauwvleugelsprinkhaan in Gelderland afgerond. Uitvoering: Menno Reemer. In samenwerking met FLORON werd het Beschermingsplan knautia en knautiabij afgerond.uitvoering: Menno Reemer. NEDERLANDS SOORTENREGISTER De ontbrekende groepen werden aan het Nederlands Soortenregister toegevoegd, waarmee het totaal aantal op soorten kwam. Op biodiversiteitsdag (22 mei) werd dit heugelijke feit gevierd in aanwezigheid van Gerda Verburg, minister van LNV. Op dezelfde dag werd de samenwerking met Encyclopedia of Life vast gelegd. EOLbaas James Edwards tekende hiervoor een overeenkomst met Naturalis-directeur Dirk Houtgraaf. 9

12 Het aantal gevalideerde foto s op de website groeide tot ruim 9000, waarmee ruim 3000 Nederlandse soorten zijn afgebeeld. Er werd een start gemaakt met het tonen van trenddiagrammen van het CBS en de VOFF. Ook werden diverse pdf s uit de repository van Naturalis gelinkt. OVERIGE PROJECTEN Het auteursteam van het bijenboek werkte verder aan het manuscript van het bijenboek voor de Nederlandse Fauna. Geplande publicatie: William Vletter (CML) rondde in 2008 een studentenonderwerp over de rode moeraskreeft af. Het onderzoek betreft deels werk in het veld en deels in het lab. Begeleiding Bram Koese. Het Atlasproject Limburgse Sprinkhanen wordt uitgevoerd in samenwerking met de sprinkhanenwerkgroep van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg. In 2008 werden diverse excursies en bijeenkomsten georganiseerd. Met onder andere Petr Keil (Charles University, Praag) en Koos Biesmeijer (University of Leeds) werd een artikel geschreven over de invloed van schaalniveau van biodiversiteitsdata op inschattingen van veranderingen in biodiversiteit. Voor dit artikel, werd het zweefvliegenbestand gebruikt. Namens EIS-Nederland waren Aat Barendregt en Menno Reemer erbij betrokken. Het manuscript is ingediend voor het tijdschrift Global Change Biology. FINANCIËN In 2008 werd de jaarlijkse inkomstendrempel ( euro) gehaald. Een uitgebreide bespreking van de financiën van stichting EIS-Nederland wordt door de penningmeester in de jaarrekening gepresenteerd. De jaarrekening is als een bijlage bij dit jaarverslag te beschouwen. CONCLUSIES De doelstellingen voor 2008 werden gehaald. De nieuwsbrief en Nederlandse Faunistische Mededelingen verschenen op tijd en bleven binnen het budget. De opdrachten werden tijdig en naar wens van de opdrachtgever afgerond. Het 33,3-jarig jubileum was een succes. Op 23 juli 2008 werd het convenant met Naturalis verlengd. In de serie verspreidingsatlassen werden delen over kokerjuffers en bodemfauna gepubliceerd en een deel over boktorren voorbereid. Het macrofaunaonderzoek kreeg een verdere stimulans met de uitgave van het steenvliegenboekje en het onderzoek aan rivierkreeften (zoekkaart, studentenonderwerp, workshop NECOV). De eerste twee delen van Entomologische Tabellen werden uitgegeven, waarmee de serie een vliegende start kreeg. Hiermee werd ook de band met de Nederlandse Entomologische Vereniging aangehaald. 10

13 Voor 2009 liggen er diverse uitdagingen: uitbouw Nederlands Soortenregister tot soortenportaal, exotenmodule, publicatie zweefvliegenatlas, twee nummers ET, opzet Europese website sprinkhanen. De ontbrekende groepen werden toegevoegd aan het Nederlands Soortenregister. In totaal zijn nu soorten aanwezig. EIS-PUBLICATIES Anonymous Nvo Spaarnwoude en Nvo Zuiderpolder, monitoring fauna: vleermuizen, amfibieën en insecten b&d Natuuradvies, Amsterdam. 36 p. Berg, M.P., M. Soesbergen, D. Tempelman & H. Wijnhoven Verspreidingsatlas Nederlandse landpissebedden, duizendpoten en miljoenpoten (Isopoda, Chilopoda, Diplopoda). EIS- Nederland, Leiden. Bouwman, J.H. & V.J. Kalkman OBN-faunamonitoring 2007; libellen en dagvlinders in terreinen van Natuurmonumenten. De Vlinderstichting & EIS-Nederland, Wageningen, Leiden. 38 p. Bouwman, J.H. & V.J. Kalkman De sprinkhanen van Meijendel. VOFF, Nijmegen. 20 p. Bouwman, J.H., V.J. Kalkman & E.P. de Boer Verspreidingsonderzoek libellen De Vlinderstichting & EIS-Nederland, Wageningen, Leiden. 35 p. Bouwman, J.H., V.J. Kalkman, A. van Kleunen & R.P.J.H. Struijk Beleidsmonitoring OBNfauna in het Hollands duin (Noordwijk, Coepelduinen en Berkheide). VOFF, Nijmegen. 75 p. Bouwman, J.H., V.J. Kalkman, G. Abbingh, E.P. de Boer, R.P.G. Geraeds, D. Groenendijk, R. Ketelaar, R. Manger & T. Termaat Een actualisatie van de verspreiding van de Nederlandse libellen. Brachytron 11: Bouwman, J.H., H. de Vries, M. Reemer, V. Kalkman, J. Noordijk & R. Vermeulen Bedreigde insecten van Noord-Brabantse stuifzanden. De Vlinderstichting, Wageningen & EIS- Nederland, Leiden. Helsdingen, P. van EIS-Nederland eenderde eeuw oud. Entomologische Berichten, Amsterdam 68: Higler, L.W.G Verspreidingsatlas Nederlandse kokerjuffers (Trichoptera). EIS-Nederland, Leiden. Kalkman, V.J. (red) De soorten van het leefgebiedenbeleid. EIS-Nederland, Leiden. 234 p. Kleukers, R.M.J.C. (red.) Nieuwsbrief van de European Invertebrate Survey 46: 16 p. Kleukers, R.M.J.C. & E.J. van Nieukerken (red.) Nederlandse Faunistische Mededelingen 28: Kleukers, R.M.J.C. & E.J. van Nieukerken (red.) Nederlandse Faunistische Mededelingen 29: Kleukers, R.M.J.C., M. Berg & W. van Strien (red.) Passie voor kleine beestjes, 33,3 jaar Stichting EIS-Nederland. EIS-Nederland, Leiden. 90 p. Koese, B De Nederlandse steenvliegen (Plecoptera). Entomologische Tabellen 1: Koese, B Zoekkaart rivierkreeften. EIS-Nederland, Leiden. Koese, B Nieuwe vondsten van de gevlekte platte waterwants Naucoris maculatus (Hemiptera: Heteroptera). Nederlandse Faunistische Mededelingen 29: 1-4. Koese, B., E.P. de Boer, J.G.M. Cuppen, J. Schut & J. Tienstra De gestreepte waterroofkever Graphoderus bilineatus in Zuidoost-Friesland: inhaalslag EIS-Nederland, Leiden. 11

14 Loonstra, A.J., M. Reemer, F. van der Meer & J. Smit OBN-inventarisaties van bijen in Buurserzand, Kampina, Sprengenberg, Velhorst en Witte Veen. EIS-Nederland, Leiden. Reemer, M. & C. Clausen Het grijs gitje Cheilosia griseiventris sensu Stubbs & Falk (1983) in Nederland. Nederlandse Faunistische Mededelingen 28: Reemer, M., R. Beringen & W. van der Slikke De Knautiabij: kroon op de Beemdkroon. Beheeradviezen voor bloemrijke graslanden in het Heuvelland. EIS-Nederland & FLORON, Leiden. Reemer, M., J.G.M. Cuppen, G. van Dijk, B. Koese & O. Vorst De brede geelgerande waterroofkever Dytiscus latissimus in Nederland. EIS-Nederland, Leiden. 33 p. Reemer, M. & R.F.M. Krekels Beschermingsplan blauwvleugelsprinkhaan Gelderland. EIS- Nederland & Natuurbalans-Limes Divergens, Leiden, Nijmegen. 116 p. Reemer, M., P. de Boer, F. van der Meer, T. Peeters & J. Smit OBN-inventarisatie van bijen, graafwespen en sprinkhanen in terreinen van Natuurmonumenten. EIS-Nederland, Leiden. 59 p. Reemer, M., D.S.J. Groenenberg, C. van Achterberg & T.M.J. Peeters Taxonomic assessment of Andrena rosae and A. stragulata by DNA-Sequencing (Hymenoptera: Apoidea: Andrenidae). Entomologia Generalis 31(1): Schut, J., R. Kleukers & R. Krekels Actieplan sprinkhanen van Noord-Brabant. Bureau Natuurbalans, Nijmegen en EIS-Nederland, Leiden. [wordt gepubliceerd via de provincie Noord-Brabant] Smit, J.T. & E.G.M. Dijkstra De Oost-Amerikaanse kersenboorvlieg Rhagoletis cingulata in Nederland (Diptera, Tephritidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 28: Smit, J.T. & R. Kleukers (red.) Nieuwsbrief van de European Invertebrate Survey-Nederland. EIS-Nederland, Leiden 47: 16 p. Smit, J.T Vliegend hert in de omgeving van Sint Odiliënberg. EIS-Nederland, Leiden. 23 p. Smit, J.T. & R.F.M. Krekels Het vliegend hert in de gemeente Ede. EIS-Nederland, Leiden. 49 p. Smit, J.T. & R.F.M. Krekels Vliegend hert op de Veluwe. Beschermingsplan EIS-Nederland & Natuurbalans-Limes Divergens, Leiden Nijmegen. 110 p. Smit, J.T. & R.F.M. Krekels Vliegend hert Mander. Beheerplan EIS-Nederland & Natuurbalans-Limes Divergens, Leiden Nijmegen. 101 p. Vliegenthart, A Eikenhakhoutbrigades, eerste fase. De Vlinderstichting, Wageningen. 38 p. Zeegers, Th. & Th. Heijerman De Nederlandse boktorren (Cerambycidae). Entomologische Tabellen 2: Zollinger, R., M. Wallis de Vries, M. Reemer, A. van Rijsewijk & P. Frigge Veluwse heide verbonden. Visie op hoe populaties van entomofauna en herpetofauna zijn te verbinden en te versterken binnen het Veluwe Natura 2000 gebied. VOFF, Nijmegen. 12

15 OVERZICHT BIJEENKOMSTEN 19 januari: EIS-dag, Leiden. Alle bureamedewerkers. 15 maart: Bijeenkomst Jeugdbond voor Natuurstudie. Lezing Bodemfauna in (uit) zicht. Matty Berg. 12 april: Jubileum Nederlandse Mycologische Vereniging. Lezing Het faunistisch belang van schimmels voor ongewervelden. Matty Berg. 20 mei: Samenwerking VOFF-Naturalis. Lezing over project Biodiversiteit Roy kleukers 27 maart: Naturalis - ZMAdag, te Amsterdam. Vincent Kalkman. 2 juni: Discussiedag over onderzoek bij Naturalis. Lezing over Natuur van Nederland. Roy Kleukers. 9 juni: Stoneflies of the Netherlands. Presentatie steenvliegenproject. International Joint Meeting on Ephemeroptera and Plecoptera, Stuttgart. Bram Koese juni: International Symposium Monitoring Dragonflies in Europe. Progress report on the atlas and Red list of European dragonflies. Vincent Kalkman. 19 juni: Workshop Exotische zoetwaterkreeften bij Sportvisserij Nederland (organisatie: Werkgroep Ecologisch Waterbeheer). Lezing herkenning en verspreiding. Bram Koese. 4-8 augustus: Kennisuitwisseling rivierkreeften. International Association of Astacology, 17 th Symposium. Kuopio, Finland. Bram Koese. 22 augustus: Voorstellen afdeling Entomologie aan Bert Geerken. Lezing over EIS. Roy Kleukers. Lezing over de vliegend hert projecten. John Smit. 1 september: Bijdrage aan cursus Entomologie Universiteit van Leiden. Roy Kleukers. 6 september: Jubileumdag EIS, Leiden. Alle bureamedewerkers. 15 oktober: Voorlichting rivierkreeften. Jaarvergadering Muskusrattenbestrijding Provincie Noord- Holland. Bram Koese & William Vletter. 25 oktober: Cursus Collections and Research, Leiden. College over EIS. Roy Kleukers november: General meeting PESI, Sevilla. Lezing over uitwisseling informatie tussen focal points en FaEu. Roy Kleukers. 29 november: SOVON/VOFF-dag, Nijmegen. Van Tyrrheens lantaarntje tot Toendraglanslibel (over Europees atlasproject). Vincent Kalkman 5-7 december: Freshwater Animal Diversity Assessment-workshop, Brugge. Mapping the distribution of dragonflies. Vincent Kalkman 12 december: Breed Entomologieoverleg Naturalis, Leiden. Lezing over ontwikkelingen Nederlands Soortenregister. Roy Kleukers. 19 december: Entomologendag, Ede. Lezing over de invasieve Amerikaanse oostelijke kersenboorvlieg Rhagoletis cingulata in Nederland. John Smit 13

16 European Invertebrate Survey Nederland (EIS- Nederland) Stichting EIS-Nederland verricht en stimuleert onderzoek naar ongewervelde dieren in Nederland. Binnen EIS-Nederland zijn 50 verschillende werkgroepen actief, variërend van bijen en sprinkhanen tot watermijten en pissebedden. De werkgroepen bestaan uit vrijwilligers, die vertegenwoordigd worden door een coördinator. Het bureau ondersteunt de vrijwilligers, legt centraal waarnemingen vast in databanken en verzorgt publicaties: EIS-Nieuwsbrief, voorlopige atlassen, het tijdschrift Nederlandse Faunistische Mededelingen (met Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis), en de boekenserie Nederlandse Fauna (met Museum Naturalis en KNNV Uitgeverij). Bureau EIS-Nederland is gehuisvest bij Museum Naturalis. Hier zijn momenteel zes personen aangesteld. EIS-Nederland werkt samen met diverse organisaties in het veld van natuurstudie en natuurbescherming en is vertegenwoordigd in de Vereniging Onderzoek Flora en Fauna (VOFF) en het Platform Soortenbeschermende Organisaties (PSO). Voor een breed scala aan organisaties worden opdrachten uitgevoerd met betrekking tot beheer, bescherming en faunistiek van ongewervelden. Wie meer wil weten kan via de volgende wegen contact opnemen: Bureau EIS-Nederland Postbus RA Leiden