Presentatie boeken Bijenplanten en Gasten van bijenhotels. Toename projecten met bestuivers en slakken

Transcriptie

1 JAARVERSLAG EIS-NEDERLAND

2 Hoogtepunten 2014 Verspreidingsatlas wantsen III Presentatie boeken Bijenplanten en Gasten van bijenhotels 1000-soortendag Lauwersmeer Nederlandse Faunistische Mededelingen 42 en 43 Toename projecten met bestuivers en slakken Zoekkaarten tuinpissebedden, tuinspinnen en waterwantsen. In de pers: insecten in huis, beekpiraat, 1000-soortendag, iepenzigzagbladwesp, bestuivers, reuzenertswesp, leuke vliegen, onbestippeld lieveheersbeestje, mieren, wantsen, hooiwagens, landelijke spinnentelling, rookvliegjes, aaskevers, 70 nieuwe soorten Colofon publicatie 31 juli 2015 samenstelling Roy Kleukers m.m.v. Ed Colijn, Vincent Kalkman, Bram Koese, Annemarie Kroon, André van Loon, Jinze Noordijk, Menno Reemer, John Smit Foto voorzijde Leptopterna ferrugata, een bloemwants. In de verspreidingsatlas wantsen III wordt de grote familie Miridae behandeld. Foto achterzijde Vraatpatroon van de iepenzigzagbladwesp Aproceros leucopoda. Foto Dik Vonk. adresgegevens EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden Postbus RA Leiden Hwww.eis-nederland.nl Darwinweg 4, Leiden 2

3 INLEIDING Naast de reguliere werkzaamheden werden voor 2014 de volgende aandachtspunten geformuleerd: Nieuwe huisstijl implementeren. Scherper zijn op de financiën. Afronden sprinkhanenatlas. Waterkeverboek: voorbereiden digitalisering en start schrijfwerk. Publicatie verspreidingsatlas wantsen III. Laatste seizoen project Leuke vliegen. Organisatie 1000-soortendag Lauwersmeer. Verdere ontwikkeling Nederlands Soortenregister tot webencyclopedie. Twee nummers Entomologische Tabellen. Publicatie Europese atlas libellen. Minstens twee publicaties in een wetenschappelijk tijdschrift. Opzet website bestuivers. Publicatie pdf over bijenhulp Pieter van Breugel. BUREAU In 2014 waren negen personen werkzaam bij Bureau EIS, in totaal 6,39 fte (36 uur). André van Loon (0,55 fte) - in dienst Naturalis Roy Kleukers (0,89 fte) - in dienst Naturalis Menno Reemer (0,67 fte) - in dienst stichting EIS Vincent Kalkman (0,83 fte) - in dienst stichting EIS John Smit (1 fte) - in dienst stichting EIS Bram Koese (0,89 fte) - in dienst stichting EIS Ed Colijn (0,67 fte) - in dienst stichting EIS Jinze Noordijk (0,67fte) - in dienst stichting EIS Annemarie Kroon (0,22 fte) - in dienst stichting EIS Theodoor Heijerman werkte via een detacheringsconstructie vanuit de WUR aan een aantal keverprojecten bij EIS. Dit loopt in 2015 af. 3

4 BESTUUR Bart van Tooren (voorzitter) Matty Berg (secretaris) Peter van Helsdingen (penningmeester) Gert van Ee (lid) Matthijs Courbois (lid) WERKGROEPEN In 2014 waren er 55 EIS-werkgroepen actief (zie het overzicht achteraan dit jaarverslag). In totaal zijn zo n 1400 personen in EIS-verband bezig met de studie van ongewervelde dieren. De werkgroepen verzorgden ook in 2014 weer vele excursies, lezingen en publicaties. De werkgroepen verzorgen in toenemende mate de validatie van foto s in het Nederlands Soortenregister en waarnemingen in Waarneming.nl en Telmee.nl. NATURALIS Naturalis ondersteunt stichting EIS- Nederland met 1,3 fte en werkplekken. Hiervoor verleent het bureau diensten op het gebied van de fauna van Nederland. Dit is vastgelegd in een convenant. Gezamenlijke uitgave Nederlandse Faunistische Mededelingen, Entomologische Tabellen en boekenserie Natuur van Nederland. Participatie in het Naturalis-programma Natuur van Nederland. Verantwoordelijkheid inhoudelijk beheer van Nederlands Soortenregister. Betrokkenheid bij DNA barcoding, Natuurwidget en Dierenzoeker. Hulp bij het beantwoorden van vragen van bezoekers van Naturalis, bijvoorbeeld via het Natuur Informatie Centrum. Leveren databestanden voor onderzoekers van Naturalis. Presentaties voor het Naturalis-publiek (zoals Science Talks en Museum Jeugd Universiteit). 4 Met de Dierenzoeker leren kinderen dieren in hun leefomgeving op naam te brengen. I.s.m. Naturalis en Klokhuis.

5 SAMENWERKING Stichting VeldOnderzoek Flora en Fauna (VOFF) is de koepel van Particuliere Gegevensbeherende Organisaties (PGO s). Naast EIS zijn vertegenwoordigd: Anemoon, BLWG-KNNV, FLORON, NMV, RAVON, SOVON, Tinea, De Vlinderstichting en Zoogdiervereniging. Soortenbescherming Nederland brengt instellingen samen die actief aan soortenbescherming doen. Naast de meeste PGO s is ook Vogelbescherming lid. EIS participeert samen met de andere PGO s en BIJ12 in de Nationale Database Flora en Fauna (NDFF). EIS maakt onderdeel uit van het dagelijks bestuur van de VOFF, waar de zes grotere PGO s in vertegenwoordigd zijn. EIS participeert in gezamenlijke projecten, zoals Capacity Building, Groen en Doen en Signaleringsproject Exoten. Sinds 2014 werkt EIS nauwer samen met stichting Anemoon op het gebied van mollusken. Projecten met mollusken concentreren zich vaak op de de soorten van de Habitatrichtlijn: zeggekorfslak en nauwe korfslak. EIS werkt in het onderzoek aan ongewervelde dieren verder samen met een grote hoeveelheid organisaties. Enkele voorbeelden: Alterra, Ark Natuurontwikkeling, BIJ12, Ecologica, Grontmij, Kenniscentrum Dierplagen, Landschapsbeheer Friesland, Louis Bolk Instituut, Natuurmonumenten, Nederlandse Entomologische Vereniging, Staatsbosbeheer, Vlinderstichting, Waarneming.nl. OPBOUW BESTANDEN In 2014 groeiden de EIS-bestanden met bijna records, met name door de libellen, sprinkhanen en aculeaten. In totaal bevatten de EIS-bestanden nu ruim 3,7 miljoen gegevens. De EIS-gegevens van beleidsrelevante soorten zijn opgenomen in de Nationale Database Flora en Fauna. EIS organiseert de validatie van de sprinkhanen, libellen en ongewervelden van de Habitatrichtlijn. 5

6 6

7 De petje-op-petje-afbijenquiz tijdens de presentatie van de bijenboeken op 4 juli werd enthousiast meegespeeld. REGULIERE PUBLICATIES Van Nederlandse Faunistische Mededelingen werden twee reguliere nummers uitgegeven: nummer 42 (98 p., juli) en 43 (41 p., december). Op 9 januari 2015 had EIS 279 betalende donateurs, ten opzichte van 280 in NFM wordt gezamenlijk uitgegeven met Naturalis. In de serie Verspreidingsatlassen verscheen deel III van de wantsen, van de hand van Berend Aukema en Dik Hermes. EIS-nieuwsbrief 59 (12 p., juli) en 60 (16 p., december). Oplage De digitale nieuwsbrief Tentakel verscheen in 2014 drie maal. OVERIGE PUBLICATIES Op 4 juli werden twee bijenboeken gepresenteerd: Gasten van bijenhotels (Pieter van Breugel) en Bijenplanten (Arjen Neve en Raymond van der Ham). EIS was nauw betrokken bij de samenstelling van het themanummer Entomofauna van de Noardlike Frykse Wâlden van het tijdschrift Entomologische Berichten. 7

8 In 2014 werden 22 EIS-rapporten afgerond. EIS-medewerkers waren coauteur in artikelen in PNAS en PLOSone. Achteraan dit jaarverslag is een selectie van EIS-publicaties in 2014 opgenomen. Zie ook Hwww.eis-nederland.nl/publicatiesH. NEDERLANDS SOORTENREGISTER In 2014 is de website volledig vernieuwd en wordt nu technisch beheerd door Naturalis. Bijna 8000 soorten zijn van minstens één foto voorzien, in totaal door specialisten gevalideerde foto s. Het Nederlands Soortenregister fungeert als landelijke standaard voor PESI, NLBIF, NDFF, soortendatabase Ministerie EZ en EOL. In 2014 werden naamlijsten van een groot aantal groepen bijgewerkt, zoals de kevers en vaatplanten. Hiermee sluit de website grotendeels aan op het boek De Nederlandse biodiversiteit. BIJEENKOMSTEN De EIS-dag vond plaats op 25 januari te Naturalis in Leiden. Thema: Heidefauna. Deelnemers: ca De 1000-soortendag vond op 21 juni plaats in het Lauwersmeergebied. In totaal werden ruim 1500 soorten aangetroffen, waaronder diverse bijzonderheden. De prachtvlieg Homalocephala biumbrata en de bloemvlieg Delia echinata waren nieuw voor Nederland. Homalocephala biumbrata, gevonden tijdens de 1000-soortendag in de Lauwersmeer. Foto Sandra Lamberts 8

9 GROEN EN DOEN Groen en Doen is een programma van het Ministerie van Economische Zaken om vrijwilligerswerk op het gebied van natuur- en landschapsbeheer en 'groen in de stad' te ontwikkelen en te stimuleren. EIS heeft in 2014 diverse activiteiten ontwikkeld voor vrijwilligers: Symposium heidebeheer Roermond Workshop insecten op de heide Lezing sprinkhanen en krekels voor Staatsbosbeheer Uitgave special Entomologische Berichten (insecten Noardlike Fryske Wâlden) Sprinkhanenexcursie Flevoland EXOTEN EIS coördineert de vulling van de exotenmodule van het Nederlands Soortenregister. EIS is nauw betrokken bij het Signaleringsproject Exoten van SoortenNL. Voor de nieuwsbrief Kijk op Exoten heeft EIS bijdragen geleverd over de reuzenhooiwagen, rode schorpioenmieren, essenprachtkever, iepenzigzagbladwesp en Monochamus. Opdrachtgever NVWA. OVERIGE PROJECTEN Het atlasproject sprinkhanen wordt door EIS uitgevoerd in samenwerking met Waarneming.nl. Vele soorten blijken zich sterk uit te breiden, als gevolg van de warmere zomers. De resultaten zullen worden gepubliceerd in de vorm van een Entomologische Tabel. Het Project Leuke vliegen had in 2014 het laatste veldseizoen. Ook hier werd samengewerkt met Waarneming.nl. EIS is partner in het project Dood doet leven van Ark Natuurontwikkeling. EIS droeg bij aan diverse educatieve projecten, zoals Dierenzoeker, Natuurbericht en Tuinreservaten. Ook werden zoekkaarten samengesteld van tuinpissebedden, tuinspinnen en waterwantsen. Deze zijn te downloaden via 9

10 Samen met Naturalis worden 20 digitale sleutels gemaakt binnen het project Soortzoekers. Deze zullen in 2015 via beschikbaar worden gemaakt. In 2014 werd een start gemaakt met twee thematische websites: over bosmieren en bestuivers. Deze zullen in 2015 online komen. OPDRACHTEN Bram Koese is nauw betrokken bij diverse DNA-projecten die Naturalis coördineert op het gebied van macrofauna. In 2014 deed EIS vervolgonderzoek naar de boktor Monochamus, in verband met de mogelijke schade door het dennenhoutaaltje. Opdrachtgever: NVWA. Samen met Alterra werd een vervolgonderzoek gedaan naar natuurlijke bestuivers van appel en blauwe bes. Opdrachtgever: ministerie van Economische Zaken. EIS doet in toenemende mate projecten met wilde bijen. Dit varieert van korte inventarisatieopdrachten tot advies over bijvriendelijke inrichting van terreinen. Aanspreekpunt Menno Reemer. Diverse opdrachtgevers. EIS heeft in 2014 veel opdrachten op het gebied van mollusken, met name de beleidsrelevante soorten, uitgevoerd. Aanspreekpunt Vincent Kalkman. Opdrachtgevers: provincies, gemeentes, adviesbureaus. Voor het NEM/Verspreidingsonderzoek werd het voorkomen van beleidsrelevante ongewervelden in kaart gebracht: libellen (met Vlinderstichting), vliegend hert, vermiljoenkever, waterkevers, sprinkhanen en 10

11 kokerjuffers. Opdrachtgever: Gegevensautoriteit Natuur/Ministerie van Economische Zaken. Enkele kleinere opdrachten: advies reuzenmier Schin op Geul, mestkevers Zeepeduinen en pilot gembervallen vliegend hert. PUBLICITEIT Op 28 december stond er een groot artikel over insecten in huis in het NRC. Er was veel aandacht voor een artikel in PNAS waarin wordt ingegaan op de invloed van het afnemende bloemaanbod in het landschap op de achteruitgang van bijen. Met onder andere een bespreking in de New York Times. EIS werkte binnen dit project samen met Alterra en WUR. EIS was regelmatig betrokken bij uitzendingen van Vroege Vogels, zowel op de radio als tv. Enkele voorbeelden: waaiervleugeligen (16 maart, radio), aaskevers (18 mei, radio), pissebedden (15 juni, radio), goudhaantjes (10 augustus, radio), wantsen (17 augustus, radio), muurhooiwagen (11 november, TV) en kassprinkhaan in Fries verzorgingshuis (18 november, TV). Andere items die goed opgepikt werden: iepenzigzagbladwesp, bestuivers, reuzenertswesp, leuke vliegen, springende zaadjes, onbestippeld lieveheersbeestje, mieren, wantsen, hooiwagens, landelijke spinnentelling, rookvliegjes, aaskevers. Nieuwe soorten voor Nederland worden vaak goed opgepikt in de media. Hier de reuzenertswesp, een parasiet van wilde bijen, die in een tuin in Pijnacker werd waargenomen. Foto Adrie van Heerden. EIS verzorgde 18 bijdragen aan Natuurbericht.nl. Normaal gesproken worden onze berichten maal bekeken. In 2014 was het bericht over de beekpiraat, met ruim views, het best bekeken. Veel van deze items zijn in te zien via Hwww.eis-nederland.nl/indepersH. BESCHERMING EIS is actief lid van Soortenbescherming Nederland. EIS voert jaarlijks verspreidingsonderzoek uit aan beleidsrelevante soorten, in het kader van de (inter-)nationale verplichtingen van Nederland. Dit draagt ook bij aan de bescherming van deze soorten. 11

12 De laatste jaren wordt EIS steeds actiever op het gebied van educatie, middels zoekkaarten, lezingen en cursussen. Dit wordt vaak goed opgepikt in de media. Foto Roy Morssinkhof. FINANCIËN In 2014 zijn voldoende inkomsten gegenereerd om de kosten van de stichting te dekken. Een uitgebreidere bespreking van de financiën van de stichting wordt door de penningmeester in de jaarrekening gepresenteerd. De jaarrekening is als bijlage bij dit jaarverslag te beschouwen. CONCLUSIE De doelstellingen voor 2014 werden grotendeels gehaald. De meeste reguliere bureautaken en opdrachten werden naar tevredenheid afgerond. De grotere acquisitie-inspanning was succesvol, hoewel het moeilijk blijft om het benodigd budget uit de markt te halen. Er werd goed gewerkt aan de naamsbekendheid middels vele media-uitingen. Enkele voornemens die niet geheel gerealiseerd zijn. De Nederlandse sprinkhanenatlas en Europese libellenatlas zullen in 2015 worden afgerond. Een groot SNL-project voor Staatsbosbeheer kon door een samenloop van omstandigheden slechts ten dele worden uitgevoerd. Dit wordt in 2015 afgemaakt. 12

13 SELECTIE EIS-PUBLICATIES [voor een compleet overzicht zie Hwww.eis-nederland.nlH] Boesveld, A. & V.J. Kalkman Inventarisatie nauwe korfslak langs gepland fietspad (tracé bij de Stokmansberg en het tracé door het bos bij de Oase). EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Boesveld, A. & V.J. Kalkman Nulmonitoring van zeggekorfslak in het Oostelijke Vechtplassengebied. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Boesveld, A. & V.J. Kalkman Inventarisatie nauwe korfslak Terschelling. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Boesveld, A. & V.J. Kalkman Inventarisatie nauwe korfslak op tracé fietspad van Dienstweg naar Natuurbrug Zandpoort (Amsterdamse Waterleidingduinen). EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Colijn, E.O Kevers op kadavers in Nederland, de stand van zaken. Entomologische Berichten 74: Colijn, E.O Voorkom de vestiging van de Aziatische essenprachtkever. Dierplagen Info 17 (1): Kalkman, V.J. & T. Termaat Wat vertellen de SNL-insecten ons? Dagvlinders, libellen en sprinkhanen geven een gemengd beeld. Vakblad Natuur Bos Landschap 108: Koomen, P. & J. Noordijk (red.) Entomofauna van de Noardlike Fryske Wâlden. Entomologische Berichten 74 (6), 64 pp. Nederlandse Entomologische Vereninging, Amsterdam. Lange, M. de, J. Noordijk & M. Nijssen Mogelijkheden voor verder herstel van fauna in rivieruiterwaarden. De Levende Natuur 115: Leerschool, T., Geraeds, R. & J.T. Smit Vliegend hert (Lucanus cervus) in Limburg. Actieplan Stichting IKL, Roermond; Noordijk, J., B. Schoelitsz, J. Vos & P. Koomen Zwarte weduwen en roodrugspin in Nederland. Dierplagen Informatie 16 (4): Noordijk, J. & K. Veling Meer insecten in de tuin! Groen 70 (10): Noordijk, J., A.J. van Loon & M. Hemminga Werkbeschrijving verplaatsing van spoorbielzen met nest van de zwarte reuzenmier op station Schin op Geul. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Reemer, M Bestuivende insecten in Hellevoetsluis. Bijen en zweefvliegen op ecologisch beheerde graslanden. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] 13

14 Reemer, M Bijen, zweefvliegen en beheer van bermen langs rijksweg N11. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Reemer, M Bijen en zweefvliegen in stedelijk groen van Rotterdam. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Reemer, M. & B. Brugge Bijen en andere bestuivers in stedelijk groen van Purmerend. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Reemer, M. &. J.T. Smit Landgoed 't Hoosden: schatkist vol glimmers en juweelzweefvliegen. Natuurhistorisch Maandblad 103: Rooij, S. van, W. Geertsema, P. Opdam, M. Reemer, R. Snep, S. Spijker & E. Steingrover Een Bij-zonder kleurrijk landschap in het Land van Wijk en Wouden. Handreiking voor inrichting en beheer. Alterra, Wageningen. Scheper, J., M. Reemer, R. van Kats, W.A. Ozinga, G.T.J. van der Linden, J.H.J. Schaminée, H. Siepel & D. Kleijn Museum specimens reveal loss of pollen host plants as key factor driving wild bee decline in The Netherlands. Proceedings of the National Academy of Sciences, Smit, J.T Vliegende herten en gember. Pilot voor de toepassing in monitoring. EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden, Leiden. [EIS ] Smit, J.T Wiervliegen. In: G.C. Cadee, Vloedmerken, bedreigde minimilieus op het strand. Entomologische Berichten 74: 9. Wal, J.E.M. van der, M. Dorenbosch, A.K. Immers, C. Vidal Forteza, J.J. Geurts, E.T. Peeters, B. Koese & E.S. Bakker Invasive crayfish threaten the development of submerged macrophytes in lake restoration. PLoS One 8(10): e doi: /journal.pone

15 EIS-WERKGROEPEN IN 2014 Kees van Achterberg Berend Aukema Matty Berg Paul Beuk Kees den Bieman Jaap Bouwman Ben Brugge Rykel de Bruyne & Sylvia van Leeuwen Ed Colijn Jan Cuppen Bas Drost Kees Gielis Theodoor Heijerman Peter van Helsdingen Jeroen Hoffer Hans Huijbregts Maurice Jansen Wim Klein Roy Kleukers Bram Koese Sjaak Koster Maartje Liefting André van Loon Ad Mol Henk Moller Pillot Erik van Nieukerken Hans Nieuwenhuijsen Jinze Noordijk Theo Peeters Henk Pijpers Dirk Platvoet Marc Pollet Joop Prijs Jeroen de Rond Hans Roskam Liekele Sijstermans Harry Smit Jan Smit John Smit Martin Soesbergen Wouter van Steenis & Aat Barendregt David Tempelman & Koen Lock Dré Teunissen Hans Turin Mark van Veen Gerard van der Velde Bernhard van Vondel Oscar Vorst Rob de Vos Jaap Winkelman Theo Zeegers Jan Willem van Zuijlen Kees Zwakhals Schildwespen Wantsen Bodemfauna Fruitvliegjes e.a. Spoorcicaden Libellen Wapenvliegen Weekdieren Aaskevers Lieveheersbeestjes Ruighaarkevers Vedermotten Snuittorren Spinnen Pseudoschorpioenen Bromvliegen Vlinders van schorren Graafwespen Sprinkhanen e.a. Steenvliegen, Rivierkreeften Momphidae e.a. Netvleugeligen Mieren Haften, Bladwespen Dansmuggen Micropterigidae e.a. Spinnendoders Hooiwagens Bijen e.a. Bladsprietkevers Vlokreeften Slankpootvliegen Echte vliegen Goudwespen Plantengallen Dambordvliegen Watermijten Plooivleugelwespen Waaiertjes, boorvliegen Kieuwpootkreeften Zweefvliegen Kokerjuffers Boktorren Loopkevers Roofvliegen e.a. Platwormen e.a. Watertreders Kortschildkevers Vlinderfaunistiek Bladkevers Dazen e.a. Grasvliegen Sluipwespen 15

16 EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden EIS is het kenniscentrum voor insecten en andere ongewervelden. De basis van de organisatie bestaat uit ruim 50 werkgroepen, die ieder een diergroep bestuderen: van snuitkevers tot dansmuggen en van bijen tot hooiwagens. Samen bezitten zij een unieke expertise op het gebied van de Nederlandse ongewervelde dieren. De vrijwilligers worden ondersteund door een professioneel bureau van negen personen. Het bureau is gevestigd te Naturalis. Hier worden waarnemingen vastgelegd in databanken en publicaties verzorgd: EIS-Nieuwsbrief, verspreidingsatlassen, Nederlandse Faunistische Mededelingen, Entomologische Tabellen en Natuur van Nederland (voorheen Nederlandse Fauna). EIS-Nederland werkt nauw samen met Naturalis in het kader van het programma Natuur van Nederland. Daarnaast wordt samengewerkt met diverse andere organisaties in het veld van natuurstudie en natuurbescherming en is EIS een van de PGO s in de Stichting VeldOnderzoek Flora en Fauna (VOFF), Soortenbescherming Nederland en Waarneming.nl. Voor een breed scala aan organisaties worden opdrachten uitgevoerd met betrekking tot beheer, bescherming en faunistiek van ongewervelden. Wie meer wil weten kan via de volgende wegen contact opnemen: EIS-Nederland Postbus RA Leiden eis@naturalis.nl 2