FLORON jaarverslag Wilde planten op de kaart

Transcriptie

1 FLORON jaarverslag 2013 Wilde planten op de kaart

2 2FLORON jaarverslag 2013 Planten op de kaart in jubileumjaar Het jaar 2013 was het eerste volle jaar waarin de Stichting FLORON opereerde als pure vrijwilligersorganisatie en waarin het Landelijke Bureau onderdeel was van de Stichting RAVON. Het was dus ook het jaar waarin de onderlinge samenwerking tussen alle betrokkenen op een nieuwe leest moest worden geschoeid. Vooral het verder versterken van de goede band met de vrijwilligers stond voorop. Terugkijkend kan worden geconcludeerd dat de nieuwe verhoudingen uitsluitend positief hebben uitgepakt. Alle betrokken partijen hebben de kansen benut die de nieuwe setting boden. Er was duidelijk sprake van heel veel positieve energie die zich op alle terreinen van het plantenwerk heeft gemanifesteerd. In 2013 heeft FLORON haar 25-jarig bestaan gevierd. Tegelijk was 2013 het jaar waarin nieuwe initiatieven zijn opgepakt en FLORON - mede dankzij de niet aflatende inzet van de grote achterban van vrijwilligers - planten weer stevig op de kaart kon zetten. Het jubileum is gevierd met een dubbeldik jubileumnummer van FLORON-nieuws en een extra feestelijke FLORON-dag. Deze dag werd georganiseerd in samenwerking met de KNNV. Om het draagvlak voor planten verder te vergroten is bovendien een donateurschap ingesteld, waarmee mensen hun steun voor het werk van FLORON kunnen laten zien. Het jaar werd afgesloten met een positief gevoel. Het gevoel dat FLORON leeft en een positief imago heeft bij een grote en actieve achterban. Ook met het gevoel dat er nog veel te doen is en dat we daar met zijn allen hard aan werken. Dat alles met voor ogen de bescherming van de in het wild levende planten in Nederland. Hans van Dord Voorzitter Stichting FLORON Rob van Westrienen Directeur RAVON, team FLORON

3 VRIJWILLIGERS Uitreiking prijs Vrijwilliger van het jaar 2013 (foto: Baudewijn Odé) FLORON-dag Op zaterdag 14 december 2013 hebben ruim 400 mensen de FLORON-dag bezocht. Nog nooit was het zo druk op die dag, die dit maal samen met de KNNV is georganiseerd. De dag kende een afwisselend programma met parallelle lezingen, een informatiemarkt en een gezellige borrel na afloop. Tijdens de FLORON-dag is Annie Vos uitgeroepen tot vrijwilliger van het jaar, vanwege haar belangrijke werk voor de bescherming van planten in Drenthe. Verder werd de nieuwe website en Facebook-pagina gelanceerd. FLORON jaarverslag Tijdschrift en nieuwsbrief De FLORON-vrijwilligers en relaties ontvangen twee keer per jaar FLORON-nieuws, een nieuwsbrief vol interessante artikelen en informatie over de lopende projecten. Het dubbeldikke najaarsnummer stond dit maal volledig in het teken van het 25-jarig bestaan van FLORON. Met verslagen van recente inventarisatiekampen, excursies, bijzondere vondsten en beschermingsactiviteiten is het werk dat door de vele honderden vrijwilligers wordt gedaan onder de aandacht gebracht door ze zelf aan het woord te laten. Met recht een nummer dóór en vóór onze vrijwilligers. Alle nummers van onze nieuwsbrief zijn te downloaden op

4 4FLORON jaarverslag 2013 Nieuwe website In december 2013 lanceerde FLORON haar nieuwe website. Informatie over vrijwilligersprojecten en advieswerk zijn nu in één oogopslag te vinden. Tweets en Natuurberichten worden op de homepage getoond. En door gebruik te maken van de nieuwste technieken, zoals HTML5 en responsive design kan de website ook goed worden bekeken op tablets en telefoons. Thema-excursies Om het 25-jarig bestaan van FLORON te vieren zijn twee themaexcursies georganiseerd. In het weekend van 22 en 23 juni stonden de planten van het grensvlak van land en water centraal. Op 15 verschillende plaatsen in Nederland konden deelnemers kennis maken met misschien wel de meest karakteristieke planten van Nederland. In het weekend van 24 en 25 augustus stond de stad centraal. Onder deskundige leiding van onze sleutelvrijwilligers kon men zich in 14 steden laten verrassen door de onvoorspelbare plantengroei van de stedelijke natuur. Overige excursies en inventarisatieweekenden Onze districtscoördinatoren, zeer actieve en betrokken FLORON vrijwilligers, organiseerden daarnaast meer dan 50 excursies. Ook waren er drie inventarisatiekampen die goed zijn bezocht. Aan deze activiteiten kan iedereen deelnemen die geïnteresseerd is in planten. Het is een uitgelezen kans om plantenkennis op te doen. Minder ervaren floristen leren van oude rotten in het vak allerlei handige, soms niet in de flora te vinden, kenmerken. Deze uitwisseling van kennis draagt bij aan de betrouwbaarheid en volledigheid van de door de vrijwilligers verzamelde gegevens. De districtscoördinatoren ontvangen van het Landelijk Bureau maandelijks informatie over lopende en nieuwe vrijwilligersprojecten zodat zij de vrijwilligers goed kunnen faciliteren en stimuleren. Daarnaast organiseert FLORON ieder jaar een weekend voor de districtscoördinatoren. Dit weekend gebruiken we om bij te praten. Ook een excursie maakt deel uit van het programma. Dit jaar hebben we een bezoek gebracht aan het landgoed Nemelaer bij Haaren, in beheer bij het Brabants landschap. Stadsplantenexcursie in Schiedam (foto:willemien Troelstra)

5 Social media Twitter en Facebook worden door FLORON ingezet om contact te houden met de achterban en nieuws vanuit de eigen organisatie te zenden. Ondanks dat FLORON nog maar kort actief is, is het aantal volgers al 385 en het aantal likes al ruim 400. Door regelmatig berichten te plaatsen, hopen we dat deze aantallen in de komende jaren flink hoger worden. 5FLORON jaarverslag 2013

6 6FLORON jaarverslag 2013 Bithynische wikke, in 2013 voor het eerst in Nederland gevonden (foto: Peter Meininger) FLORON en planten in het nieuws FLORON brengt op verschillende manieren planten onder de aandacht. Zo zijn er acht natuurberichten verschenen op Natuurbericht.nl. Belangrijke thema s daarin waren vondsten van nieuwe en bijzondere soorten en aankondigingen/verslagen van landelijke activiteiten rondom het jubileumjaar. Deze berichten worden over het algemeen goed gelezen, maar ze krijgen pas een forse impact als ze daarnaast ook door andere media worden overgenomen. Zo heeft het natuurbericht over de Bithynische wikke, een soort die zich mogelijk als gevolg van klimaatverandering in Nederland heeft gevestigd, geleid tot veel aandacht in de lokale en zelfs landelijke pers. De natuurberichten over de nieuwkomer Ruig springzaad en de uitvoering van het herstelplan voor de Zwartblauwe rapunzel in Noord-Brabant zijn opgepakt door het programma Vara s Vroege Vogels. Visitekaartjes Floristen krijgen vaak vragen over wat ze aan het doen zijn. FLORON heeft de vrijwilligers daarom visitekaartjes gegeven waarop wordt uitgelegd hoe de flora in Nederland in kaart wordt gebracht. Geïnteresseerden kunnen vervolgens op de websites van FLORON (floron.nl en verspreidingsatlas.nl/planten) meer informatie over de wilde flora vinden. Het idee van de visitekaartjes kwam van de Werkgroep Stadsplanten Breda, die hiermee goede ervaring had opgedaan. DATA Ambrosia Ambrosia kan als hooikoortsplant een negatieve invloed hebben op de gezondheid van mensen. Daarom wordt er door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit jaarlijks een campagne gevoerd om waarnemingen door te geven en de plant te bestrijden ( FLORON speelt een rol in het stimuleren van het doen van waarnemingen en in de validatie van de waarnemingen die binnenkomen. Hotspots van Alsemambrosia in Nederland (1975 tm/m 2013)

7 Planten op de kaart en in grafiek Dankzij de waarnemingen van vrijwilligers weten we in Nederland veel van de verspreiding van wilde planten. Deze gegevens worden verzameld in het kader van het Verspreidingsonderzoek Vaatplanten, dat onderdeel is van het Netwerk Ecologische Monitoring en wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken. De belangrijkste manier om deze gegevens te verzamelen is traditioneel het strepen van een kilometerhok. Mensen inventariseren daarbij een vierkante kilometer van de topografische kaart en geven alle soorten die ze aantreffen aan op een zogenoemde streeplijst. Deze gegevens zijn van groot belang om te kunnen achterhalen hoe het met onze flora gaat en worden daarom ook gebruikt voor analyses ten behoeve van de Rode Lijst. De gegevens zijn echter niet geschikt om jaarlijks iets over de verspreiding van soorten te kunnen zeggen. kunnen vrijwilligers eenvoudig een hok reserveren om mee te doen aan dit nieuwe project. In samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn voor het eerst landelijke trendgrafieken van planten berekend. Ze zijn nog in een experimenteel stadium, maar het perspectief om binnen korte tijd betrouwbare trendgrafieken van soorten te kunnen presenteren is groot. Ze kunnen worden ingezet om op ieder gewenst moment uitspraken te doen over de stand van zaken van een soort of bijvoorbeeld een groep ecologisch verwante soorten. Bovendien wordt het interessant om de trends van planten naast die van vlinders, vogels en andere soortgroepen met landelijke trendgegevens te kunnen zetten. Door deze gegevens iets systematischer te gaan verzamelen komen er mogelijkheden om met statistische technieken jaarlijks uitspraken te kunnen doen over soorten. Daarom is FLORON enkele jaren geleden gestart met Het Nieuwe Strepen. De belangrijkste twee kenmerken van deze nieuwe wijze van strepen zijn het standaardiseren van de inventarisatie-inspanning en het (door onafhankelijke waarnemers) jaarlijks dubbel inventariseren van circa 200 km-hokken. Via Links: eerste resultaat van trendanalyse van Bijenorchis in de periode CBS en FLORON Onder: Bijenorchis (foto: Jelger Herder) 7 FLORON jaarverslag 2013

8 8FLORON jaarverslag 2013 Samenwerkingsovereenkomst In december is een nieuwe samenwerkingsovereenkomst gesloten tussen de vier partijen die verspreidingsatlas.nl mogelijk maken: BLWG, FLORON, NMV en het Landelijk Informatiecentrum Kranswieren. De samenwerkingsovereenkomst geldt tot eind 2018 en bevat afspraken over het beheer van het platform en de minimale eisen die gesteld worden aan de weergegeven soortinformatie. Verspreidingsatlas.nl De inspanningen van meer dan honderd jaar floristisch onderzoek presenteert FLORON op verspreidingsatlas.nl. De website wordt voortdurend bijgewerkt met nieuwe waarnemingen uit alle beschikbare bronnen van de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF). Verspreidingsatlas. nl is een initiatief van de BLWG (mossen- en korstmossenwerkgroep) waar FLORON zich samen met de Nederlandse Mycologische Vereniging bij aangesloten heeft. FLORON ontsluit op verspreidingsatlas.nl niet alleen verspreidingsgegevens, maar ook andere soortinformatie, waaronder foto s, soortteksten, literatuuropgaven en determinatiesleutels. Zo ontstaat een actueel, digitaal naslagwerk. Dit jaar heeft FLORON ruim 1500 literatuurverwijzingen toegevoegd en is een begin gemaakt met het schrijven van soortteksten voor zeldzame en recent nieuw ons land gevestigde plantensoorten. Verspreidingsatlas.nl is ook een belangrijk instrument voor het terugkoppelen van de resultaten van de inventarisaties die door vrijwilligers worden gedaan. Ook bieden we een platform aan andere doelgroepen, zoals natuurfotografen en soortspecialisten, die minder actief zijn met het in kaart brengen van de gehele flora, maar wel veel kennis hebben over één of meer soorten.

9 Exoten Het vrijwilligersnetwerk van FLORON speelt een belangrijke rol in de signalering van exotische planten in Nederland. We voeren daartoe een NEM Verspreidingsonderzoek voor Exoten uit in opdracht van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Niet alleen volgen we zo de ontwikkeling van reeds aanwezige exotische planten, maar ook signaleren de vele ogen in het veld de nieuw binnenkomende of verwilderende planten. Een voorbeeld van zo n nieuwkomer is Ruig springzaad, een soort waarvan in 2013 bekend werd dat de soort zich op twee plaatsen zelfstandig kan handhaven. ONDERZOEK & BESCHERMING V.l.n.r.: Monsterverwerking in het lab, het drogen van de planten en herbariumdozen met bramen (foto s : FLORON) DNA barcoding FLORON werkt sinds 2011 samen met Naturalis aan het verzamelen van planten voor het maken van DNA-barcodes. Met behulp van DNA-barcoding kunnen planten straks op basis van hun DNA geïdentificeerd worden. Inmiddels zijn ruim 3000 planten verzameld, waarbij van elke plant een DNA-monster en een gedroogde plant op een herbariumvel beschikbaar is. In 2014 worden de resultaten geanalyseerd. Daarbij gaat speciale belangstelling uit naar lastige soorten, waarvan de taxonomie en status in de flora mogelijk kan veranderen op basis van het DNA-onderzoek dat in dit project werd uitgevoerd. 9FLORON jaarverslag 2013

10 FLORON jaarverslag Nederlands Expertise Centrum Exoten (NEC-E) FLORON werkt met diverse organisaties samen in het Nederlands Expertise Centrum Exoten. Het NEC-E is een kenniscentrum dat tot doel heeft om met een wetenschappelijke bril de problematiek van de exoten in Nederland te benaderen. Belangrijke type projecten zijn de Risicobeoordelingen van exoten die in Nederland nog niet algemeen voorkomen. Voor deze soorten wordt alle beschikbare kennis in een rapportage gebundeld en worden de risico s op negatieve effecten op economie, ecologie en mensgezondheid beoordeeld en eventuele mogelijkheden voor beheer of bestrijding besproken. FLORON is in opdracht van de NVWA betrokken geweest bij de risicobeoordeling van Waterwaaier. Voor deze soort is o.a. geconcludeerd dat het traditioneel bestrijden eerder negatief uitpakt dan helpt bij het in toom houden van deze soort (zie FLORON-nieuws 19). Pilot edna Drijvende waterweegbree FLORON is in opdracht van het het Ministerie van Economische Zaken gestart met een pilotstudie waarin de haalbaarheid van environmental DNA (edna) analyses voor het aantonen van Drijvende waterweegbree wordt onderzocht. We werken daarbij samen met RAVON en het Franse SPYGEN, organisaties die gezamenlijk veel ervaring hebben met deze nieuwe methode. De edna methode maakt gebruik van het feit dat organismen die in het water leven daarin kleine fragmenten DNA achter laten. Door watermonsters in het laboratorium van SPYGEN te analyseren op de aanwezigheid van deze unieke stukjes DNA kan het voorkomen van een doelsoort worden aangetoond. Voor waterplanten is deze methodiek nog niet eerder toegepast. FLORON richt zich in deze pilot op Drijvende waterweegbree. Als soort van de Habitatrichtlijn is het van belang om te weten waar Drijvende waterweegbree (nog) aanwezig is. Drijvende waterweegbree is in sommige wateren echter een lastige soort om te inventariseren. We hopen dat de edna methodiek hier uitkomst biedt. Waterwaaier (foto: Ben Kieft) Drijvende waterweegbree (foto: Jelger Herder)

11 Actieplan Zwartblauwe rapunzel Zwartblauwe rapunzel is een kenmerkende soort van beekdalhooilanden en relatief lichte plekken aan bosranden en langs bospaden. Het is een bedreigde soort die langzaam bezig is te verdwijnen uit het Nederlandse landschap. Dit was aanleiding om te starten met een actieplan. Met subsidie van de Provincie Noord-Brabant kon FLORON aan de slag om de Zwartblauwe rapunzel voor Noord-Brabant te behouden. Er is daarbij nauw samengewerkt met Science4Nature, Brabants Landschap en Staatsbosbeheer. Zo is onder andere de productie van zaden geholpen door handmatig stuifmeel van de ene naar de andere plant te brengen. Een tijdrovende klus die heeft geleid tot de productie van veel meer zaden. In overleg met de terreinbeheerders is ervoor gekozen om een deel van de zaden te reserveren voor de uitvoering van een herstelprogramma. Dit is hard nodig omdat de omvang van de resterende populaties in Noord-Brabant inmiddels dusdanig klein is (slechts 15 planten) dat spontaan herstel uitgesloten is. Ook in Drenthe zet FLORON zich in voor het behoud van de Zwartblauwe rapunzel. Met subsidie van de Provincie Drenthe zijn we gestart met het bijeenbrengen van verspreidingsgegevens en het maken van een plan van aanpak voor een in 2014 uit te voeren veldonderzoek. In Drenthe werkt FLORON samen met Staatsbosbeheer en een enthousiaste groep vrijwilligers van de Werkgroep Florakartering Drenthe. Zwartblauwe rapunzel (foto: Hans van Groen) FLORON jaarverslag Inventarisatie Vlijmens ven Het Vlijmens ven maakt onderdeel uit van het Natura 2000 gebied Vlijmens Ven, Moerputten, Bossche Broek. Voor zowel Drijvende waterweegbree als diverse kranswieren zijn in dit gebied instandhoudingdoelen opgesteld. FLORON heeft in opdracht van Waterschap Aa en Maas het huidige voorkomen van Drijvende waterweegbree en kranswieren in kaart gebracht. Deze inventarisatie dient als basis om na de geplande inrichting te kunnen beoordelen of de soorten nog steeds in het gebied voorkomen en of het leefgebied is uitgebreid.

12 2 FLORON jaarverslag 2013 Organisatie FLORON is sinds 2012 een merknaam van Stichting RAVON. Dit betekent dat de bedrijfsmatige activiteiten van Stichting FLORON alsook de ondersteuning van de FLORON vrijwilligers onder de vlag van RAVON worden uitgevoerd. Meer lezen? Zie Medewerkers Op 31 december 2013 waren er 4 personen volledig werkzaam voor FLORON (3 FTE). Daarnaast werd ondersteuning en management geleverd vanuit RAVON. Financiën De omzet van RAVON was Dit is hoger dan in voorgaande jaren, wat mede veroorzaakt wordt door de fusie met de FLORON-werkorganisatie en een stijging van het werk derden. Over het boekjaar 2013 kon worden toegevoegd aan de algemene reserve. Wilt u meer weten over de financiën, dan kunt u contact opnemen met RAVON Nijmegen: Colofon ORGANISATIE Deze brochure kunt u online lezen op (> publicaties > digitaal > jaarverslagen). Hier vind u ook de publicatielijst. Scan de QR-code hiernaast voor een directe verwijzing naar de site. Redactie: Edwin Dijkhuis, Baudewijn Odé en Laurens Sparrius Foto omslag: Drijvende waterweegbree (foto: Jelger Herder) Vormgeving: Jelger Herder en Rolf van Leeningen FLORON Postbus GL Nijmegen kantoor@floron.nl Dankwoord De vele honderden vrijwilligers die ons het afgelopen jaar hebben ondersteund willen we bij deze hartelijk bedanken. Tevens zijn wij onze opdrachtgevers, opdrachtnemers, subsidiegevers en samenwerkingspartners zeer erkentelijk voor het in FLORON gestelde vertrouwen en prettige samenwerking. Adinf bv Alterra Bioclear bv BLWG Brabants Landschap COGEM De Vlinderstichting Gegevensautoriteit Natuur Gemeente Almere Hugo de Vries-fonds KNNV Koninklijke Nederlandse Botanische Vereniging Ministerie van Economische Zaken Naturalis Biodiversity Center Nederlands Expertisecentrum Exoten, NEC-E Nederlandse Voedsel en Waren Autoriteit NLBIF Prins Bernhard Cultuurfonds Provincie Drenthe Provincie Gelderland Provincie Noord-Brabant Radboud Universiteit, FNWI Roelf Pot Onderzoek- en Adviesbureau Rijkswaterstaat Soortenbescherming Nederland SOVON Vogelonderzoek Nederland SPYGEN Staatsbosbeheer Steunstichting VZZ Stichting Flora van Nederland Stichting FLORON Stichting Natuurplaza Stichting Science4Nature Stichting VOFF Waterschap Aa en Maas Waterschap Scheldestromen Werkgroep Florakartering Drenthe LAAT FLORON BLOEIEN! Als donateur ondersteunt u de planten in Nederland. Als u 20 per jaar doneert, dan ontvangt u ook ons tijdschrift.