PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU

Transcriptie

1 PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU Zittingsdocument ACP-EU/ /B/2007/fin VERSLAG over de migratie van geschoolde arbeidskrachten en de gevolgen daarvan voor de ontwikkeling van een land Commissie sociale zaken en milieu Corapporteurs: Mevrouw Sharon Hay Webster (Jamaica) en mevrouw Luisa Morgantini DEEL B: TOELICHTING PR\ doc APP/ /Bv01-00 Externe Vertaling

2 TOELICHTING (De) mogelijke voordelen (van internationale migratie) zijn groter dan de mogelijke voordelen van een vrijere internationale handel. Kofi Annan, International Migration and Development: Verslag van de secretarisgeneraal, 18 mei 2006 Een doeltreffender migratiebeheer is voor de meeste ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden een topprioriteit van het beleid geworden. Dat is tegenwoordig bijzonder relevant gezien de vooruitzichten van blijvende internationale migratie, die veroorzaakt wordt door de vergrijzing van de bevolking in de OESO-landen, een groeiend tekort aan arbeidskrachten in veel ontwikkelde landen en aanhoudend grote verschillen in inkomen en levensstandaard in zowel ontwikkelde landen als ontwikkelingslanden (OESO, 2006). Er is een groeiende consensus dat migratie die in goede banen wordt geleid, belangrijke voordelen kan opleveren en dat niet alleen voor de migranten zelf, maar ook voor de landen van herkomst en bestemming. Daartoe moet er meer samenhang komen in de koppeling tussen migratie en ontwikkeling. De internationale discussie over migratievraagstukken gaat de laatste tijd steeds meer die richting op. Van de talrijke vraagstukken in verband met migratiebeheer trekt er één vanouds veel aandacht, namelijk de internationale mobiliteit van (hoog)opgeleide arbeidskrachten en welke invloed deze vorm van mobiliteit, doorgaans braindrain genoemd, heeft op de ontwikkeling van een land. Zoals het begrip zelf al suggereert, wordt er meestal negatief tegen dit fenomeen aangekeken. In de gezamenlijke verklaring van Afrika en de EU over migratie en ontwikkeling, die regeringsvertegenwoordigers van de EU en Afrika op 22 en 23 november 2006 in Tripoli hebben vastgesteld, wordt erkend dat selectieve migratie in ontwikkelde landen een extra bedreiging voor de sociale en economische ontwikkeling van Afrika kan vormen, en er klinkt bezorgdheid in door over het verlies van grote investeringen die de Afrikaanse regeringen in opleiding en de ontwikkeling van menselijke hulpbronnen in prioriteitssectoren hebben gedaan en over de negatieve uitwerking van de braindrain op deze sectoren. Er bestaat geen internationale consensus over wat voor effect de migratie van (hoog)opgeleide arbeidskrachten nu werkelijk op de landen van herkomst heeft. Gerenommeerde deskundigen en instellingen publiceren onderzoeken met tegenstrijdige conclusies. De braindrain-discussie wordt nog steeds gekenmerkt door een grote mate van verwarring en frustratie, vooral door het gebrek aan betrouwbare statistische gegevens en effectbeoordelingsstudies naar mogelijke beleidsaanbevelingen voor de aanpak van dit fenomeen. APP/ /Bv /5 PR\ doc

3 De Wereldcommissie voor internationale migratie 1 gaat verder en stelt dat de notie braindrain enigszins gedateerd is omdat ze impliceert dat een migrant die zijn of haar land verlaat, daar nooit zal terugkeren. In het huidige tijdperk moet de groei van de menselijke mobiliteit uitgebuit worden door de brain circulation te bevorderen, waarbij migranten geregeld of af en toe naar hun eigen land teruggaan en daar de eigen bevolking laten profiteren van de vaardigheden en middelen die zij in het buitenland verworven hebben. Een andere aanbeveling is dat de landen van bestemming circulaire migratie kunnen bevorderen door mechanismen en kanalen te verschaffen waarmee migranten relatief gemakkelijk tussen hun land van herkomst en bestemming heen en weer kunnen reizen (GCIM, blz. 31). De commissie adviseert regeringen en werkgevers om gezamenlijk te kijken naar de huidige belemmeringen voor de mobiliteit van hoogopgeleide professionals en vervolgens de obstakels weg te nemen die een onnodige belemmering voor het economische concurrentievermogen vormen (GCIM, blz. 79). Of de migratie van professionals winst of verlies betekent voor de relatief minder ontwikkelde landen hangt af van het niveau en het gezichtspunt van de analyse (Wets, 2007). Op individueel niveau is de migratie van geschoolde personen niet slechts een onbetwistbaar mensenrecht, maar ook een win-winsituatie, behalve wanneer individuen niet op hun niveau kunnen werken ( brain waste ). Op nationaal en regionaal niveau zijn de gevolgen van de migratie van (geschoolde) arbeidskrachten voor de landen van herkomst onmiskenbaar positief: lagere werkloosheid, de positieve rol van de diaspora, de gunstige uitwerking van overmakingen en een stimulans voor nieuwe generaties om in onderwijs te investeren. De migratie van geschoolde arbeidskrachten kan echter een aanzienlijk verlies betekenen voor landen die grote bedragen in onderwijs hebben geïnvesteerd en in bepaalde landen en sectoren kan de situatie zelfs dramatisch verslechteren. Eigenlijk gaat de discussie over drempels: er is een benedengrens waaronder de maatschappij te lijden heeft onder de gevolgen van de migratie van (hoog)opgeleide personen, omdat er geen vervangingscapaciteit is ( brain desertification ). Boven deze drempel kan migratie positief uitpakken totdat het aantal migranten de bovengrens bereikt, waarboven de emigratie van hoogopgeleide professionals opnieuw problematisch wordt omdat de vervangingscapaciteit is uitgeput. Tussen deze beide grenswaarden kan er gesproken worden van brain transfer, brain circulation of zelfs brain gain. Daarboven en daaronder is het beter te spreken van braindrain. Het plaatje verschilt per land, per regio en zelfs per sector (Wets, 2007). De gezondheidszorg kan in verschillende delen van de wereld als voorbeeld worden genomen. De migratie van geschoold personeel heeft grote invloed op de gezondheidszorg in Subsaharaans Afrika. Sinds 2000 hebben zich bijvoorbeeld alleen al verpleegkundigen ingeschreven voor werk in het Verenigd Koninkrijk. Slechts 50 op de 600 artsen die sinds de onafhankelijkheid zijn opgeleid, werken nog in Zambia. En de schatting is dat er momenteel meer Malawische artsen in de Noord-Engelse stad Manchester werken dan in geheel Malawi (GCIM, 2005, 24). Ook in Zimbabwe is de 1 De GCIM is een commissie die bestaat uit deskundigen van IOM, UNHCR, WB, ILO, WHO en UNAIDS. PR\ doc 3/5 APP/ /Bv01-00

4 medische sector bijzonder hard door de braindrain getroffen. Volgens recente onderzoeken is meer dan 80% van de artsen, verpleegkundigen en therapeuten die sinds de onafhankelijkheid in 1980 aan de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit van Zimbabwe zijn afgestudeerd, in het buitenland gaan werken, vooral in Groot-Brittannië, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en de Verenigde Staten. (The Observer, zondag 10 augustus 2003). Uit diverse berekeningen van de in de vorige paragraaf genoemde bovengrens 1, die gebaseerd is op een econometrische analyse van OESO-gegevens, blijkt dat een gematigde "braindrain" van tussen de 5 en 10% van de geschoolde bevolking meer positieve dan negatieve effecten heeft op de landen van herkomst. In de meeste landen ligt de emigratie van geschoolde arbeidskrachten binnen deze 5-10%. Een groot deel van de arme landen heeft echter te maken met veel hogere cijfers op dit gebied. Het verlies van gekwalificeerd personeel is meer dan 80% in kleine landen als Guyana, Suriname en Jamaica. De situatie is eveneens alarmerend in Subsaharaans Afrika en Midden- Amerika. Landen als Mozambique, Oeganda of Ghana raken bijna de helft van hun hooggekwalificeerde arbeidskrachten kwijt aan de OESO-landen (Docquier, e.a., 2007). Conclusies en aanbevelingen van de corapporteurs Brain mobility leidt niet automatisch tot braindrain. Gezien de vergrijzing van de bevolking in de OESO-landen, een groeiend tekort aan arbeidskrachten in veel ontwikkelde landen en aanhoudend grote verschillen in inkomen en levensstandaard in ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden heeft brain mobility in een geglobaliseerde wereld op internationaal niveau in beginsel meer voordelen dan nadelen. Op nationaal niveau ziet de situatie er soms echter heel anders uit. Er zijn harde bewijzen dat de situatie in bepaalde landen en sectoren dramatisch is en dat de economische en sociale ontwikkeling van hele landen gevaar loopt. Dit mag niet worden genegeerd of minder belangrijk worden geacht dan de heilzame effecten van een verhoogde brain mobility op internationaal niveau. Het is de plicht van beleidsmakers om een betrouwbaar beeld te schetsen van de gevolgen van de migratie van geschoolde arbeidskrachten voor de nationale ontwikkeling in specifieke landen en sectoren. Mede dankzij de steun voor netwerken van migratieonderzoek in de ontwikkelingslanden, die gepland is in het kader van de ACS-migratiefaciliteit, zullen de beleidsmakers in de landen van het Zuiden de noodzakelijke hulpmiddelen krijgen. Daarom moeten beleidsmakers snel reageren op de soms verwoestende effecten van een massale uittocht van goed opgeleide mensen. Gelegitimeerd door gekozen parlementariërs uit de EU- en ACS-landen, hebben uw rapporteurs getracht een bijdrage aan deze internationale inspanning te leveren door een pragmatische en nuchtere analyse van de beschikbare data te geven en, nog belangrijker, concrete beleidsaanbevelingen aan de landen van herkomst en bestemming te doen om de negatieve gevolgen van de migratie van geschoolde arbeidskrachten (braindrain, brain 1 Docquier, Lohest en Marfouk (2007), Stark (2001). APP/ /Bv /5 PR\ doc

5 desertification, brain waste ) te verzachten en zo veel mogelijk positieve gevolgen ( brain gain, brain circulation, brain capital, overmakingen, co-ontwikkeling en de rol van de diaspora) te realiseren. Uw rapporteurs hebben bij de uitvoering van deze taak steeds in het achterhoofd gehouden dat het in deze discussie om mensen gaat met culturele banden, gezinnen en individuele aspiraties en niet louter om economische welvaart. Uitgangspunt was dat individuen het onvervreemdbare recht hebben om naar het buitenland te verhuizen (bovendien zijn pogingen om dit recht met het oog op de braindrain te beperken onvruchtbaar en uitermate prijzig gebleken). Een goed beheerde internationale migratie kan enorme voordelen opleveren, maar alleen als dat in een geest van waarachtig ontwikkelingspartnerschap gebeurt, waarbij de ontwikkelde landen definitief afscheid nemen van de defensieve, op veiligheid gerichte aanpak van het migratievraagstuk en de ontwikkelingslanden niet langer op externe middelen vertrouwen om hun interne tekortkomingen te verhelpen. De recente ontwikkelingen in de internationale discussie over migratie en ontwikkeling zien er veelbelovend uit, inclusief het feit dat migratie en ontwikkeling nu onlosmakelijk met elkaar verbonden blijken te zijn (wat een verandering betekent ten opzichte van drie of vier jaar geleden). Het is evenwel nodig waakzaam te blijven om te voorkomen dat migratie- en ontwikkelingsinitiatieven verworden tot pogingen om ontwikkelingsfondsen te kapen om daarmee de directe migratiedruk te lijf te gaan. Internationale migratie vormt een van de grote uitdagingen van de 21 e eeuw. Zoals reeds eerder genoemd zijn de potentiële voordelen enorm. De consequenties van een falend beleid op dit gebied zijn eveneens enorm, zowel op het gebied van persoonlijk lijden als op het gebied van permanente onderontwikkeling in bepaalde landen. PR\ doc 5/5 APP/ /Bv01-00