WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN REINIER DE GRAAF

Transcriptie

1 WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN REINIER DE GRAAF

2 INHOUD INHOUD Inhoud 1 Leeswijzer 3 Voorwoord 4 Wetenschap in Reinier de Graaf 7 Discipline-overstijgend onderwijs 11 Onderzoek doen 17 Wetenschapsdag 21 Allergologie AL-1 Anesthesiologie AN-1 Cardiologie CA-1 Chirurgie CH-1 Dermatologie DE-1 Gynaecologie & obstetrie GY-1 Intensive Care IC-1 Interne Geneeskunde IG-1 Kaakchirurgie KA-1 Keel-Neus-Oorheelkunde KN-1 Kindergeneeskunde KI-1 Klinische Chemie KC-1 Klinische Fysica KF-1 Lean Six Sigma LS-1 Longgeneeskunde LG-1 Maag-Darm-Leverziekten MD-1 Medische Immunologie MI-1 1

3 INHOUD Medische Microbiologie MM-1 Medische Psychologie MP-1 Neurologie NE-1 Nucleaire Geneeskunde NG1 Oogheelkunde OH-1 Orthopedie OR-1 Pathologie PA-1 Psychiatrie PS-1 Radiologie RA-1 Radiotherapie RT-1 Reumatologie RE-1 Revalidatiegeneeskunde RG-1 SpoedEisende Hulp SE-1 Urologie UR-1 Ziekenhuisfarmacie ZF-1 2

4 LEESWIJZER In deze digitale jubileum bundel zijn alle wetenschappelijk activiteiten van de afgelopen vijf jaar van medisch specialisten, aio s en verpleegkundig specialisten, physician assistants, verpleegkundigen, paramedici en andere onderzoekers uit Reinier de Graaf opgenomen. De vakgroepen geven in vogelvlucht een beeld van het lopende onderzoek en/of de plannen voor de toekomst en vervolgens zijn de publicaties in vaktijdschriften, boekbijdragen, congresbijdragen, posterabstracts en voordrachten per afdeling beschreven. Alleen publicaties in vaktijdschriften die geaffilieerd zijn aan Reinier de Graaf zijn opgenomen in de bundel. De onderstreepte auteurs waren werkzaam op de betreffende afdeling in de periode van publicatie. Artikelen waaraan meerdere afdelingen hebben meegewerkt worden bij iedere afdeling vermeld. Daarnaast zijn overige wetenschappelijke activiteiten, zoals het organiseren van een congres of deelname aan de oppositie van een promotie opgenomen. 3 De rol van het Wetenschapsbureau, een evaluatie van de prestaties van Reinier de Graaf op wetenschappelijk gebied en het belang van professionalisering van het wetenschappelijk onder zoek wordt in het eerste hoofdstuk beschreven. In het tweede hoofdstuk wordt het studie management systeem beschreven dat Reinier de Graaf in 2013 in gebruik heeft genomen en het belang van zorgvuldig opgezet wetenschappelijk onderzoek. De programma s van de Reinier de Graaf Wetenschapsdagen en de winnaars van de Reinier de Graaf Wetenschapsprijs zijn hierna te vinden. De bundel zal regelmatig worden bijgewerkt. Hoofdstukken van afdelingen waarbij nog geen overzicht wordt gegeven van het lopende onderzoek en van de plannen die men heeft voor de toekomst, worden binnenkort aangevuld. In dit pdf-document zijn bladwijzers opgenomen die binnen Acrobat Reader kunnen worden geselecteerd. Daarnaast verwijst de paginanummering naar bijvoor beeld de betreffende vakgroep. Dit maakt het bladeren door het document sneller en overzichtelijker.

5 VOORWOORD In de tijd van de beroemde arts Reinier de Graaf, in het midden van de 17e eeuw, werkten de universitair opgeleide doctores medicinae en de chirurgijns intensief samen. De organisatie van het gezondheidssysteem in Delft functioneerde zo goed, dat een medisch wetenschapper als Reinier de Graaf zich er graag vestigde en zich gelukkig geneesheer te Delft kon noemen. Reinier de Graaf ( ) verrichtte met nieuwe, experimentele methoden onderzoek naar de vrouwelijke geslachtsorganen en de voortplanting. De opzienbarende ontdekkingen en vondsten van Reinier de Graaf op het gebied van de voortplantingsorganen van de vrouw liggen aan de basis van onze huidige kennis van de voortplantingsanatomie, fysiologie en endocrinologie. Het Delftse ziekenhuis dankt nu aan deze medicus haar naam: Reinier de Graaf. 4 Het gasthuis zelf bestaat al veel langer. In een oorkonde van paus Innocentius IV van 11 oktober 1252 voor het Delftse gasthuis voor het eerst genoemd. Dit gasthuis is een van de rechtsvoorgangers van het huidige Reinier de Graaf Gasthuis en is daarmee het oudste nog bestaande ziekenhuis van Nederland. Reinier de Graaf is tegenwoordig een algemeen topklinisch opleidings ziekenhuis in de Zuid-Hollandse gemeente Delft. Het ziekenhuis telt ruim 3000 medewerkers waarvan ongeveer 200 medisch specia listen en rond de 100 arts-assistenten, al of niet in opleiding. In de voetsporen van Reinier de Graaf wordt in Delft in de 21e eeuw nog steeds volop aan innovatie en wetenschappelijk onder zoek gedaan. De omvang van deze bundel getuigt ervan dat wetenschappelijk onderzoek een belangrijke plaats inneemt in de dagelijkse praktijk van het Reinier de Graaf. Vrijwel alle afdelingen van het ziekenhuis zijn actief in het wetenschappelijk onderzoek, door zelf onderzoeksinitiatieven te ontplooien of door deel te nemen aan (inter) nationale multicenter trials. Veel van het in deze bundel beschreven onderzoek is het resultaat van intensieve samenwerking tussen collega s en ßafdelingen in eigen huis of met universitaire (medische) centra, zoals het ErasmusMC, het LUMC en de TU Delft. In het eerste hoofdstuk wordt een schets gegeven van de samenwerkingsrelaties die Reinier de Graaf heeft met andere

6 VOORWOORD instellingen en organisaties. Tevens worden de prestaties van onze onderzoekers en de samenwerkingsverbanden in nationaal en internationaal perspectief belicht. 5 Lidmaatschap van de groep Samenwerkende Topklinische Ziekenhuizen (STZ) in Nederland is voor wetenschappelijk onderzoek in het Reinier de Graaf belangrijk. Professionalisering van de wetenschap is op een hoger plan gebracht en deze ontwikkeling zal zich in de toekomst verder doorzetten. Toegepast wetenschappelijk onderzoek moet volgens de uitgangspunten van de STZ-groep de hoofdactiviteit van ziekenhuizen, nl zorgverlening aan patiënten, versterken. Onderzoekers van Reinier de Graaf hebben een goede staat van dienst als het aankomt op het ontwikkelen en implementeren van innovatieve behandelingsstrategieën. Zo werd de virtual reality trainer (uitgebracht door Simendo) ontwikkeld in een samenwerkingsrelatie tussen chirurgen van Reinier de Graaf en onderzoekers van de TU Delft. Dit leverde in 2008 de STZ innovatieprijs op. Het zal ook niemand ontgaan zijn dat bij de aanpak van alcoholmisbruik bij jongeren het Reinier de Graaf een leidende rol heeft; de Alcoholpoli is inmiddels een internationaal nagevolgd voorbeeld. De orthopedisch chirurgen van Reinier de Graaf hadden een wereldprimeur met 3D imaging van heupen, waardoor opera ties efficiënter en doelgerichter kunnen worden uitgevoerd. Ook dit heeft wereldwijde navolging. Het oncologisch onderzoek in Reinier de Graaf is van grote kwaliteit en onderzoekers voeren de ranglijsten aan. Het Dora-project (digitale operatie assistent) is in 2013 genomineerd voor de Innovatie Award Zorgtotaal en Zorg & ICT. TU Delft en de Reinier de Graaf Groep zijn partner in dit project. Dora is genomineerd in de categorie Veiligheid. Er zijn nog veel meer voorbeelden te noemen van innovaties die voortkomen uit Reinier de Graaf, zoals de Mammapoli, een werkwijze die inmiddels in alle ziekenhuizen in Nederland gemeengoed is of de aanpak van vitaal bedreigde patiënten door middel van het Spoed Interventie Team (SIT). De lancering van het Wetenschapsbureau van Reinier de Graaf is een goede gelegenheid om de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek van het ziekenhuis en de excellente prestatie die de onderzoekers hebben geleverd onder de aandacht te brengen. In hoofdstuk één wordt het belang van goed wetenschappelijk onderzoek toegelicht en wat de rol is van het Wetenschapsbureau. De aanwezigheid van het Wetenschapsbureau brengt de ingezette professionalisering op een nog hoger plan. Het programma aan discipline overstijgend onderwijs draagt hieraan substantieel bij. Dit geldt ook voor het recent in samenwerking met het Jeroen Bosch Ziekenhuis en het bedrijf ICloud ontwikkelde en geïmplementeerde Studie Management Systeem, waarin alle studies die in eigen huis lopen of opgestart worden zijn

7 VOORWOORD ondergebracht. Dit systeem kan een goede ondersteunende en faciliterende rol spelen. In het hoofdstuk Ingrediënten voor een goed onderzoek wordt dit systeem nader toegelicht. 6 Alle afdelingen die in de afgelopen vijf jaar actief zijn geweest op wetenschappelijk gebied komen in deze bundel aan de orde. Het is gepast om trots te zijn op het resultaat. De Wetenschappelijke Activiteiten Commissie (WAC) is enthousiast over de ingezette nieuwe ontwikkelingen en heeft er alle vertrouwen in dat deze het wetenschappelijk onderzoek in Reinier de Graaf een nieuwe impuls zullen geven. Rest ons nog u veel plezier te wensen bij het lezen van dit boek. Jérôme Wishaupt Voorzitter Wetenschappelijke Activiteiten Commissie Geke Blok Hoofd Medische Opleidingen & Wetenschap

8 WETENSCHAP IN REINIER DE GRAAF De Reinier de Graaf Groep en wetenschappelijk onderzoek: kwaliteit boven kwantiteit. Resultaten uit een bibliografische analyse van publicaties in periode Geke Blok Geke Blok In januari 2012 verscheen de Bibliographic analysis of STZ hospitals, een rapport waarin de wetenschappelijke prestaties van STZ ziekenhuizen in de periode /2010 en de raakvlakken op dit gebied tussen STZ en de universitaire medische centra in kaart zijn gebracht. 1 De belangrijkste conclusie is dat de kwantiteit van het onderzoek binnen de STZ-huizen weliswaar geringer is dan die van UMC s, maar dat de kwaliteit van het STZ-onderzoek zonder meer hoog is. 2 In dit artikel wordt nader ingegaan op de wetenschappelijke prestaties van de Reinier de Graaf Groep. Daarvoor is het eerst nodig om een aantal zaken toe te lichten. Bibliografische analyse en impact De onderzoekers van het CWTS (bekend onder haar Engelse naam Centre for Science and Technology Studies) hebben de wetenschappelijke prestaties van de STZ-ziekenhuizen vanuit verschillende bibliografische perspectieven geïnventariseerd en in kaart gebracht. 1 De indicatoren die de auteurs gebruikt hebben zijn: totaal aantal publicaties per vakgroep of onderzoekseenheid (normale artikelen, brieven, notities en reviews) internationale referenties: de citatie-index van tijdschriften JCS (Journal Citation Score), en de FCS (Field Citation Score).

9 WETENSCHAP De overall impact op een discipline van een instelling is de Mean Normalized Citation Score (MNCS). Dit is een indicator voor de internationale positie van een onderzoekseenheid op haar eigen vakgebied. Als de MNCS hoger is dan 1.0, betekent dit dat de output wereldwijd vaker wordt geciteerd dan de gemiddelde publicatie in de discipline (subfield). De Mean Journal Citation Score (MNJS) is een maat voor de internationale impact van een researcheenheid in de groep van tijdschriften waarin zij publiceert. Het is een maat voor de kwaliteit van de journals waarin gepubliceerd wordt. Als deze score hoger is dan 1.0, betekent dit dat wereldwijd de researcheenheid vaker geciteerd wordt dan het gemiddelde van alle individuele artikelen in die groep van tijdschriften. De MNCS/MNJS score geeft de wereldwijde impact weer van de publicaties van een researcheenheid ten opzichte van de gemiddelde citaties van alle publicaties in die journals. (zie tabel 1) 8 Tabel 1. Het aantal publicaties (N) en de internationale impact van RdGG-publicaties ten opzichte van andere internationale publicaties in het vakgebied (MNCS), ten opzichte van de andere internationale publicaties in dezelfde journals (MNJS). De MNCS/MNJS geeft de impact weer van de artikelen vergeleken met de gemiddelde citation rate van de voor de vakgebieden relevante journals. De vakken ranking STZ geeft de positie weer in de groep van 28 STZ-ziekenhuizen. Bron: zie voetnoot 1 en N ranking MNCS ranking MNCS ranking MNJS ranking 2009/2010 STZ /MNJS STZ STZ STZ Overall e e e e Eerste auteur e e e e Laatste auteur e e e e Samenwerking met UMC s in e e e e Nederland Reinier gaat voor kwaliteit In Tabel 1 gedestilleerd uit gegevens uit het CWTS-rapport 1 wordt de internationale impact van de RdGG getoond, alsmede de positie die wij innemen ten opzichte van de overige 27 STZ-ziekenhuizen. Uit de tabel blijkt dat in de periode /2010 de overall impact van de publicaties van de RdGG 1.57 is, dit meer dan 50% boven het wereldwijde gemiddelde impact niveau. (overall score). We bevinden ons wat dat betreft in de top 6 van de STZ-ziekenhuizen, terwijl de kwantiteit van de publicaties van de RdGG ten opzichte van de overige STZ-ziekenhuizen laag is (17e positie). Het gemiddelde aantal publicaties van de STZ-ziekenhuizen is 400 (totaal ). Reinier had in meetperiode een productie van 287,5 publicaties.

10 WETENSCHAP De impact van de RdGG publicaties is hoog in de vakgebieden waarbinnen de RdGG publiceerde (6e positie), alsook binnen de groep van journals waarin gepubliceerd werd (5e positie). De impact van de publicaties waarvan de RdGG de eerste auteur leverde is laag te noemen (20e positie in de STZ ranking). Dit staat in schril contrast met de impact van publicaties waarin de RdGG de laatste auteur leverde, het leverde haar in de ranking ten opzichte van de overige STZ ziekenhuizen zelfs een 2e positie op. Wat betreft de samenwerking met de Nederlandse UMC s valt op dat de RdGG zich hier eerder op kwaliteit (6e positie) dan op kwantiteit (19e positie) richt. 9 Samenwerking met anderen De onderzoekers hebben daarnaast gekeken naar het researchnetwerk van instellingen, zowel nationaal als internationaal. Dit geeft een indicatie van de frequentie waarin een researcheenheid samen met anderen publiceert en wat de impact hiervan is vergeleken met single centre publicaties. In het algemeen blijkt dat nationale samenwerking de meest voorkomende vorm is van samenwerking voor de STZ-ziekenhuizen, de hoogste impact wordt echter bereikt met internationale samenwerking. De RdGG behoort tot de top 3 van de 28 STZ-ziekenhuizen, die door internationale samenwerking ruim 40% boven het wereldwijde impact niveau uitkomen qua impact, zowel wat betreft de overall impact als wat betreft de kwaliteit van de journals. Als gekeken wordt naar totale impact (overall) bereikt de RdGG met internationale samenwerking een impact van 3.40, met nationale samenwerking een impact van 1.17 en met single centre publicaties een impact van Scores waar we erg trots op mogen zijn omdat ze allemaal boven de wereldgemiddeldes liggen. Het onderzoeksprofiel van de RdGG in de periode /2010 is uitgedrukt in aantallen publicaties en impact op het onderzoeksgebied. Heelkunde en oncologie hadden de meeste publicaties met respectievelijk een impact van 2.01 en Urologie & nefrologie en interne geneeskunde algemeen komen daarna, met een impact van respectievelijk 2.58 en In aantallen publicaties met een hoge impact komen daarna reumatologie (2.32), hematologie (1.21), microbiologie (2.32), kindergeneeskunde (1.65), genetica (1.39), klinische neurologie (2.20) en endocrinologie (1.44). Gemiddelde impact hadden obstetrie & gynaecologie (1.06), orthopedie (0.81), voortplantingsbiologie (1.09), pathologie (0.83), critical care medicine (1.14) en cardiologie (1.07). De overige disciplines hadden wel publicaties, maar een lage impact.

11 WETENSCHAP Tenslotte hebben de onderzoekers van elke instelling een zogenaamd ego-network 3 gecreëerd. Dit netwerk geeft een beeld van de mate waarin een instelling co-publiceert met andere instellingen waarbij ook de onderlinge relaties tussen de overige instellingen visueel gepresenteerd worden (zie figuur). 10 STZ ziekenhuizen Universitaire ziekenhuizen Andere universiteiten Overigen Bronnen: 1 Leeuwen, T van, Noyons E & Medina CC (2012). Bibliometric analysis of STZ-hospitals. CWTS, Leiden University 2 Brief Bureau STZ, Directeur Bureau STZ, N. Groenewegen, dd 19 januari Data analysis: CWTS, Leiden University; data source: Thomson Scientific/ISI

12 DISCIPLINE-OVERSTIJGEND ONDERWIJS Discipline-overstijgend onderwijs op wetenschappelijk gebied aangeboden aan leden van de medische staf, aios en anios, verpleegkundigen en andere geïnteresseerden. Het totale aanbod aan discipline-overstijgend onderwijs is gericht op verbetering van de kwaliteit van de zorg in het algemeen en de specialistische opleidingen en het wetenschappelijk onderzoek in het bijzonder. Het aangeboden onderwijs is facultatief en komt niet in de plaats van het discipline-overstijgend onderwijs dat door het Erasmus MC of het LUMC wordt aangeboden. Aanmelding geschiedt via het Cursus Aanmeldsysteem (CAS) en in overleg met opleider en/of vakgroepvoorzitter. Voor coassistenten is een apart onderwijsaanbod in de vorm van lunchsessies gerealiseerd. 11 EPIDEMIOLOGIE (INTRODUCTIE) Vanaf 24 oktober zal de cursus Epidemiologie (introductie) starten. Doelgroep: Medische specialisten, arts-assistenten, verpleegkundig specialisten (np s), physician assistants en paramedici Doelstelling: Kennis hebben van en inzicht hebben in de basisprincipes van de epidemiologie Inhoud: In deze cursus worden de basisprincipes van de epidemiologie toegelicht. De opgedane kennis kan gebruikt worden bij de uitvoering van eigen onderzoek, voor het op waarde schatten van informatie uit wetenschappelijke publicaties, en als goede basis dienen voor het presenteren van een critically appraised topic (CAT).In deze workshop worden de basisprincipes van de epidemiologie toegelicht. De opgedane kennis kan gebruikt worden bij de uitvoering van eigen onderzoek of voor het op waarde schatten van informatie uit wetenschappelijke publicaties. Duur: 4 sessies van 2 uur Opmerking: 8 accreditatiepunten GAIA.

13 DISCIPLINE-OVERSTIJGEND ONDERWIJS EVIDENCE BASED MEDICINE I: DE BASIS Doelgroep: Medische specialisten, arts-assistenten en coassistenten. Doelstelling: Aanleren van een methode om Evidence Based Medicine (EBM) toe te passen in de praktijk. Inhoud: Evidence Based Medicine is het zorgvuldig, expliciet en oordeelkundig gebruik van het huidige beste bewijsmateriaal om beslissingen te nemen voor individuele patiënten. Het gaat om het integreren van individuele klinische expertise met het beste externe bewijsmateriaal dat vanuit systematisch onderzoek beschikbaar is. De voorkeuren, wensen en verwachtingen van de patiënt spelen bij de besluitvorming een centrale rol. In de training komen methoden aan de orde om met beperkte tijd zoveel mogelijk bewijsmateriaal te verzamelen om het klinisch handelen te onderbouwen. Deze worden toegelicht en geoefend in deze cursus. De behandelde methodiek en wijze van vastleggen kan gebruikt worden voor CAT s (critically appraised topics). Duur: 4 sessies van 2 uur. Deelnemers: Minimaal 6, maximaal 12. Zelfstudie: Van de deelnemers wordt verwacht dat zij literatuur bestuderen en een aantal opdrachten uitvoeren. Opmerking: Op verzoek kunnen deze workshops ook aan individuele vakgroepen worden aangeboden. 12 EVIDENCE BASED MEDICINE II: DE PRAKTIJK Doelgroep: Medische specialisten, arts-assistenten en coassistenten. Doelstelling: Aanleren hoe je wetenschappelijk bewezen best practices op het gebied van diagnostiek en behandeling in de praktijk moet invoeren en op welke wijze de praktijk ingericht moet zijn dit te faciliteren. Inhoud: In deze cursus komen de principes van change management, actie-onderzoek en het meten van de effecten van kwaliteitsprojecten aan de orde. Idealiter wordt gewerkt met door de deelnemers ingebrachte projecten. De cursus is een vervolg op de cursus Evidence Based Medicine I, maar kan als zelfstandige cursus worden gevolgd bij voldoende voorkennis. Duur: 4 sessies van 2 uur. Deelnemers: Minimaal 6, maximaal 12. Zelfstudie: Van de deelnemers wordt verwacht dat zij literatuur bestuderen en een aantal opdrachten uitvoeren. Opmerking: Op verzoek kunnen deze workshops ook aan individuele vakgroepen worden aangeboden.

14 DISCIPLINE-OVERSTIJGEND ONDERWIJS METHODOLOGIE: OPZETTEN VAN Doelgroep: Inhoud: Duur: Deelnemers: Opmerking: Medische specialisten, arts-assistenten en coassistenten. In deze lunchcyclus komen verschillende onderzoeksdesigns en daaruit voortvloeiende methodologische kwesties aan de orde. Aan de orde komen randomized controlled trials, cohort studies, case-control studies en cross-sectioneel onderzoek. Besproken wordt welk type design het beste past bij verschillende soorten onderzoeksvragen. Aandachtspunten bij het ontwikkelen van onderzoeksprotocollen voor de verschillende typen onderzoek vormen de rode draad. De cursus wordt afgesloten met de bespreking van de aanvraag voor een oordeel door de METC. 5 sessies van 1 uur. Onbeperkt. Op verzoek kan deze workshop ook aan individuele vakgroepen worden aangeboden en toegesneden worden op specifieke beoordelingsinstrumenten. 13 ZOEKEN VAN WETENSCHAPPELIJKE LITERATUUR MET PUBMED Doelgroep: Medisch specialisten, arts-assistenten, coassistenten, verpleegkundigen en overige medewerkers die in hun werk gebruik maken van wetenschappelijke literatuur. Doelstelling: Het zoeken van wetenschappelijke literatuur in PubMed op een systematische wijze. Inhoud: In deze workshop leren deelnemers op een systematische wijze wetenschappelijke literatuur te zoeken in PubMed aan de hand van een casus. De zoekstrategie wordt bepaald met behulp van het PICO systeem. Het zoeken in de Mesh database wordt behandeld, evenals het combineren van de verschillende termen en het inperken van het resultaat met filters. Duur: 1 sessie van 1 uur; workshop wordt 3x per jaar gegeven van uur Deelnemers: 4-12 Opmerking: De workshop wordt gegeven door de informatiespecialiste van de bibliotheek. Voor personen die nog nooit in PubMed hebben gezocht, wordt op verzoek een basistraining verzorgd. Neem daarvoor contact op met de bibliotheek, tel of bibliotheek@rdgg.nl.

15 DISCIPLINE-OVERSTIJGEND ONDERWIJS STATISTIEK MET SPSS: BASISCURSUS Doelgroep: Arts-assistenten, medische specialisten en overige medewerkers die wetenschappelijk onderzoek uitvoeren. Doelstelling: Kunnen selecteren van de juiste statistische analysetechnieken en deze analyses kunnen uitvoeren met SPSS. Inhoud: Statistische kennis is bij (medisch) wetenschappelijk onderzoek een absolute noodzaak. Daarnaast krijgt een ieder die zich bezig houdt met onderzoek te maken met het op statistisch verantwoorde wijze verwerken van verzamelde gegevens. Hiervoor zijn een aantal softwarepakketten beschikbaar. Het meest gebruikte softwarepakket is SPSS. De onderwerpen in deze cursus zijn: werking van SPSS, beschrijvende technieken en datamanipulatie, statistische analysetechnieken (o.a. kruistabel-analyse, T-test, ANOVA, Mann-Whitney test, Kruskal-Wallis test, Test van Wilcoxon, regressie- en correlatierekening, grafische presentatietechnieken. De cursus werd in de jaren verzorgd door een externe docent, nl. Tjeerd van der Ploeg, statisticus/methodoloog in het Medisch Centrum Alkmaar. Duur: 4 sessie van 2 uur. Deelnemers: Minimaal 6, maximaal 12. Opmerking: Afmeldingen ruim 5 dagen tevoren. Zo niet dan zullen de kosten van de externe docent verhaald worden op de cursist. 14 CAPITA SELECTA STATISTIEK Doelgroep: Doelstelling: Inhoud: Duur: Deelnemers: Arts-assistenten, medische specialisten en overige medewerkers die wetenschappelijk onderzoek uitvoeren. Kunnen toepassen van enkele nader vast te stellen geavanceerde statistische technieken. Twee workshops waarin geavanceerde technieken aan de orde komen. De inhoud is mede afhankelijk van de wensen van deelnemers. Dit wordt geïnventariseerd tijdens de statistiekcursus. De workshops worden verzorgd door Tjeerd van der Ploeg, sinds 2001 werkzaam als statisticus /methodoloog in het Medisch Centrum Alkmaar. Hij heeft ruime ervaring met het geven van statistiek onderwijs en met het begeleiden van wetenschappelijk onderzoek. 2 sessies van 2 uur. Minimaal 6, maximaal 12. Deelnemers die de basiscursus Statistiek met SPSS hebben gevolgd, hebben voorrang.

16 DISCIPLINE-OVERSTIJGEND ONDERWIJS Zelfstudie: Van de deelnemers wordt verwacht dat zij literatuur bestuderen en een aantal opdrachten uitvoeren. 15 LEERGANG WETENSCHAPPELIJK SCHRIJVEN IN HET ENGELS Doelgroep: Voor onderzoekers, AIOS/ANIOS en promovendi Doelstelling: Effectiever en efficiënter schrijven van wetenschappelijke artikelen. De leergang is zo opgezet dat deelnemers meteen aan de slag kunt met het schrijven of verbeteren van hun eigen artikel. Inhoud: In deze praktische, interactieve training komen alle onderdelen van een academisch artikel stap voor stap aan bod. Je leert abstracts en artikelen te schrijven in een leesbare, academische stijl, de juiste woorden te kiezen en een duidelijke structuur aan te brengen in jouw argumentatie. Daarnaast leer je feedback te geven op elkaars teksten, waardoor je nog meer inzicht krijgt in het schrijfproces. Tot slot komt ook het schrijven van Engelstalige aanbiedingsbrieven aan de orde. De leergang bestaat uit zes bijeenkomsten die inhoudelijk op elkaar aansluiten, en huiswerkopdrachten om de lesstof toe te passen, hetzij op je eigen artikel, hetzij op oefenteksten uit andere medisch-wetenschappelijke artikelen. Wetenschappelijk schrijven: structuur en stijl Overzichtelijkheid: schrijven in alinea s Leesbaarheid: Engelse zinsbouw Overtuigingskracht: effectief argumenteren Correcte spelling en grammatica Professionele briefwisseling De workshops worden verzorgd door Lisette van Hulst van Text and Training te Haarlem. Duur: 6 sessies van 2,5 uur Deelnemers: Minimaal 6, maximaal 12 Opmerking: De training wordt door een externe docent gegeven. Afmeldingen ruim 5 dagen tevoren, anders zullen de kosten verhaald worden op de cursist.

17 GOOD CLINICAL PRACTICE In samenwerking met regionale STZ-ziekenhuizen Doelgroep: Onderzoekers en research-ondersteuners die betrokken zijn bij mensgebonden onderzoek met betrekking tot diagnosetechnieken en behandelingen. Doelstelling: Voldoen aan de wettelijke verplichting zich te houden aan de regelgeving op het gebied van GCP. Inhoud: In de cursus komt de GCP-regelgeving bij mensgebonden onderzoek aan de orde aan de hand van casuïstiek. De hoofdinspectie GCP van het Ministerie van Volksgezondheid ziet erop toe, dat mensgebonden onderzoek plaatsvindt conform de GCP-regelgeving. De cursus wordt afgesloten met het digitale GCP-examen. Dit examen toetst de kennis op het gebied van de GCP-regelgeving. De Nederlandse Federatie van Universitaire zieken huizen, NFU erkent het examen. De geslaagde kandidaten worden in een register geplaatst. Instellingen en bedrijven die mensgeboden onderzoek laten verrichten kunnen in het register nakijken of de betrokken onderzoekers voldoende kennis van de GCPregelgeving hebben. Duur: 1 dag (8 uur): face-to-face onderwijs; 2 uur durend GCP-examen. Deelnemers: 20. Opmerking: Cursus en examen zijn voor eigen rekening 16

18 ONDERZOEK DOEN Wetenschappelijk onderzoek in een STZ ziekenhuis is van groot belang om de kwaliteit van de zorg op alle niveaus te borgen en te verbeteren. Zonder medisch wetenschappelijk onderzoek op proefpersonen is het niet mogelijk de werkzaamheid van nieuwe therapieën en medicatie te beoordelen. Daarnaast moet de veiligheid en de mogelijke bijwerkingen in een gecontroleerde omgeving worden getest. 17 Diana van Rooijen Het onderzoek dat in Reinier de Graaf wordt uitonderzoek doengevoerd omvat veelal toegepast wetenschappelijk onderzoek verricht door medisch specialisten, arts-assistenten, paramedici en andere onderzoekers. Daarnaast is er binnen de verpleegkundige beroepsgroep steeds meer aandacht voor evidence based nursing en het starten met onderzoeksprojecten naar klinische problemen die relevant zijn voor de dagelijkse. Onderzoekers in Reinier de Graaf participeren vaak in (inter)nationale trials, maar ook zogenaamd investigator initiated onderzoeken worden in toenemende mate gestart. Een probleem of observatie in de klinische praktijk kan aanleiding zijn voor een verdere verdieping door middel van een wetenschappelijk onderzoek. Het traject van een klinische probleem tot aan publicatie van de resultaten is vaak lang en het is belangrijk dat elk aspect van het onderzoek zorgvuldig wordt uitgevoerd om tot een betrouwbaar resultaat te komen. Daarnaast zijn zowel ethische en economische redenen om een onderzoek zo efficiënt mogelijk op te zetten. Belangrijk in de eerste fase van het onderzoek is het kritisch lezen van beschikbare vakliteratuur over het onderwerp en de probleemstelling helder te benoemen. De onderzoeker moet goed nagaan of de vraagstelling ook echt toetsbaar is en of het onderzoek ook een antwoord geeft op de vraag die gesteld wordt. Het effect van sporten op trombose is een voorbeeld van een vraagstelling die niet scherp genoeg is gesteld, want onder sport kan van alles worden verstaan, ook schaken. Verder hangt het type onderzoek af van de gekozen vraagstelling. De keuze van het meetinstrument om de uitkomst te

19 ONDERZOEK DOEN bepalen wordt vaak onderschat en is heel belangrijk. Deze moet zowel betrouwbaar als valide zijn, dat wil zeggen dat wanneer de meting binnen korte tijd wordt herhaald de uitkomst hetzelfde is en dat het instrument ook daadwerkelijk meet wat je wilt weten. 18 Vervolgens worden de plannen voor het onderzoek vertaald in onderzoeksprotocol. Het schrijven een onderzoeksprotocol vergt vaak veel tijd, maar een goed doordacht onderzoeksprotocol zal de onderzoeker veel tijd besparen in alle opvolgende fasen van het onderzoek. In het geval van een patiëntcontrole studie moet er ook goed nagedacht worden over welke mensen in de controlegroep horen. Een protocol bevat ook berekening van de sample size, de groepsgrootte die nodig om een klinische relevant verschil te vinden. Het berekenen van de aantal hangt af van de grootte van het verschil dat aangetoond wil worden en de gewenste bewijskracht (de power). Onderzoek met mensen is gebonden aan kwaliteitseisen en regelgeving. De wet medisch-wetenschappelijk onderzoek (WMO) is sinds 1999 van kracht en heeft betrekking op wetenschappelijk onderzoek waarbij personen aan handelingen worden onderworpen of hen aan gedragsregels worden opgelegd. Onderzoek dat onder deze wet valt wordt door de medisch ethisch toetsingscommissie (METC) getoetst met als doel het waarborgen van de rechten, de veiligheid en het welzijn van de proefpersonen die deelnemen aan medisch-wetenschappelijk onderzoek. In een STZ ziekenhuis zijn de arts-onderzoekers, (studie)verpleegkundigen en overig personeel betrokken bij klinisch WMO-plichtig (geneesmiddelen) onderzoek verplicht getraind in Good Clinical Practice. Wetenschappelijk onderzoek kan ook niet-wmo plichtig zijn, bijvoorbeeld statusonderzoek. Hierbij wordt de informatie uit het patiëntendossier verkregen en worden proefpersonen niet aan hande lingen onderworpen. Er bestaat ook een grijs gebied wanneer een onderzoek nu niet-wmo plichtig is, hiervoor kan het wetenschapsbureau worden geconsulteerd, of de vraag worden voorgelegd aan de METC. Na goedkeuring van de METC kan het onderzoek worden gestart en uitgevoerd. Bij het verzamelen van onderzoeksgegevens is systematisch en nauwkeurig werken volgens het vastgestelde protocol is zeer belangrijk en nodig voor het verkrijgen van betrouwbare resultaten. Onderzoeksresultaten kunnen syste matisch vertekend worden als het gevolg van een fout in de studieopzet of in de uitvoering, dit wordt aangeduid met de term bias. Er bestaan 3 categorieën van informatiebias, selectiebias en confounding. Observerbias is een voorbeeld van informatiebias. In de meeste studies naar geneesmiddelen wordt gebruikt gemaakt van een placebo. De meest ideale opzet is wanneer zowel de patiënt, de arts en de effectbeoordelaar blind zijn voor de therapie of interventie die de patiënt krijgt (dubbelblind onder

20 ONDERZOEK DOEN zoek). Wanneer de beoordelaar niet blind is kan deze persoon, door onder meer hoop of verwachtingen, de resultaten (onbewust) beinvloeden. Er is sprake van confounding wanneer er een factor bestaat die gerela teerd is aan zowel de determinant als de uitkomst en die het causale verband tussen die 2 verstoort. Wanneer het aantal rollators wordt gecorreleerd aan grijs haar ontstaat er een hele sterke relatie, maar hier is geen sprake van dat je van een rollator grijze haren krijgt. De sterke relatie komt hier uiteraard door leeftijd, omdat oudere mensen vaker grijs haar hebben en ook vaker een rollator. In aantal gevallen is het mogelijk te corrigeren voor confounding in de (multivariate) statistische analyse, maar alleen voor gemeten variabelen die vooraf door middel van gedegen literatuuronderzoek zijn geselecteerd en wanneer de onderzoeksgroep groot genoeg is. De te gebruiken statistische methoden hangen af van de vraagstelling en onderzoeksopzet die vooraf bepaald zijn, en daarnaast ook van de aard van de data, bijvoorbeeld of deze normaal verdeeld is. Ook perfect uitgevoerd onderzoek kan leiden tot vals positieve resultaten puur op basis van toeval en is een aspect dat de onderzoeker altijd in het achterhoofd moet houden. Een Amerikaanse onderzoeker demonstreerde een door kans verkregen resultaat in 2009 heel mooi aan in zijn fmri onderzoek met een dode zalm. Aan de dode vis werden hersensscans in rust vergeleken met een situatie waarbij het foto s te zien kreeg van mensen in een sociale omgeving en wat bleek, de zalm vertoonde hersenactiviteit bij het zien van de foto s. Wanneer alle resultaten bestudeerd en geïnterpreteerd zijn is het tijd om deze te verwerken in een wetenschappelijke artikel en deze aan te bieden aan een tijdschrift voor publicatie. Steeds vaker hanteren wetenschappelijke tijdschriften richtlijnen voor het rapporteren van het onderzoek, zoals het CONSORT statement. Steeds meer tijdschriften vragen ook om een verklaring van de METC wanneer een onderzoek niet-wmo plichtig is. Kortom, tijdens iedere stap van onderzoek doen is het belangrijk om zorgvuldig en nauwkeurig te werken en bovendien logisch na te denken zodat de resultaten niet op enige wijze zijn vertekenend, toepasbaar zijn voor de klinische praktijk en kunnen worden gepubliceerd. Onderzoekers in Reinier de Graaf kunnen voor ondersteuning van alle facetten aankloppen bij het wetenschapsbureau. 19 STUDIE MANAGEMENT SYSTEEM Reinier de Graaf scoort hoog op de kwaliteit van onderzoek doen. Naast het behouden van deze kwaliteit streeft het wetenschapsbureau er naar het onderzoek binnen Reinier de Graaf nog meer