Verslag Klimaatatelier Amersfoort 7 juni 2016

Transcriptie

1 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

2 Inhoudsopgave Inleiding Plenaire deel Waarom aandacht voor waterbewust ontwikkelen? Opgave en uitwerking resultaten werkgroepen Groep Kamerlingh Onnesstraat Groep Eikenlaan en omgeving, Hoogland Algemene conclusies Klimaatatelier Kaarten Amersfoort Voorbeelden voor Vasthouden en infiltreren van regenwater Colofon p. 04 p. 05 p. 0 p. 0 p. 0 p. 3 p. p. 8 p. p. 33 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

3 Voorwoord Belangrijk is dat bij alle fysieke ontwikkelingen in de openbare ruimte gekeken wordt of klimaatadaptieve maatregelen mee gekoppeld kunnen en moeten worden. Om wateroverlast, droogte en hittestress in de toekomst te verminderen zijn maatregelen nodig. Door mee te koppelen kunnen veel kosten en overlast worden voorkomen. Ook bewoners kunnen zo worden meegenomen in het proces. Als afdeling Leefomgeving hebben wij alle afdelingen die te maken hebben met fysieke ontwikkelingen in de openbare ruimte uitgenodigd, omdat zij degene zijn die hier vanaf de eerste gedachte voor een nieuwe ontwikkeling rekening mee moeten houden. Door deze afdelingen bij elkaar te brengen rondom dit onderwerp is een stap gezet om de urgentie onder de aandacht te brengen. Vanaf nu nergens meer de schop de grond in, zonder dat er gekeken is hoe het water afstroomt in geval van piekbuien, hoe het water lokaal kan worden vastgehouden en hoe hittestress kan worden verminderd. Dit moet een vast onderdeel worden bij projectontwikkeling. Hierbij zullen veelal ook bewoners moeten worden betrokken en een rol spelen. Dit zal vooral aan de voorkant van projecten extra tijd en inspanning vergen. Omdat dit iets vraagt van alle disciplines zullen we hiervoor intensief samen op moeten trekken. Jan van t Klooster 3

4 Inleiding Op dinsdag juni werd een Klimaatatelier gehouden waarbij verschillende afdelingen van de gemeente Amersfoort waren betrokken; Stad en Ontwikkeling, Woon- en Werkklimaat, Projecten en Programma s en Leefomgeving. Na een plenair gedeelte werd er in twee groepen gewerkt met twee casussen; de omgeving Kamerling Onnesstraat en de omgeving Eikenlaan/Hoogland. Na de essentie uit het plenaire deel volgt hieronder een beknopte weergave van wat er uit de bijeenkomst werd opgehaald. Als laatste deel van dit verslag zijn nog een aantal landelijke voorbeelden toegevoegd. 4 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

5 Plenaire deel In het plenaire deel waren, naast de medewerkers die direct betrokken zijn bij beleid en uitvoering van fysieke projecten in de openbare ruimte, ook managers en medewerkers van andere afdelingen aanwezig. Het onderwerp beperkt zich niet alleen tot de direct-betrokkenen, maar heeft impact op de volle breedte van de organisatie. Zo zal bijvoorbeeld de afdeling Publiekscontact en Advies moeten communiceren naar bewoners en bestuur in geval van overlast, bewustwording, beleidontwikkeling en uitvoering van projecten. Ook geniet het onderwerp toenemende aandacht van het college en de gemeenteraad. Het is dus belangrijk om de organisatie zo breed mogelijk te informeren over wat klimaatverandering voor gemeente en inwoners betekent. Ook de uitstraling speelt een belangrijke rol wil de gemeente dit zichtbaar maken voor de bewoners en bewustwording creëren De heer Rob Hagens (HSO) heeft een boekje van de afdeling Leefomgeving gepresenteerd, waarin een scala aan technieken is verzameld die de gemeente tot nu toe reeds heeft toegepast. Hieruit blijkt dat dit onderwerp niet nieuw binnen onze gemeente, maar ook afgelopen jaren al volop wordt gewerkt aan de trits vasthouden, bergen en afvoeren van regenwater. Dit boekje (in ontwikkeling) wordt door HSO in opdracht van Leefomgeving gemaakt en is bedoeld als voorbeeldenboek bij de uitwerking van technische oplossingen in de openbare ruimte. Hierna heeft mevrouw Hiltrud Pötz (atelier GROENBLAUW) een presentatie gegeven van wat de klimaatverandering inhoud, wat de gevolgen zijn en welke adaptieve maatregelen mogelijk zijn. Het verhaal van Hiltrud gaf een breder palet aan maatregelen, waarbij niet alleen de waterproblematiek kan worden aangepakt, maar ook hittestress, biodiversiteit, etc. Aan de hand van inspirerende voorbeelden werden verschillende oplossingsrichtingen getoond. Dit prikkelde ook de discussie waar de gemeente Amersfoort zich in de toekomst op zal richten en ook vooral goed te kijken naar welke maatregelen wenselijk zijn voor specifieke gebieden. Zie hiervoor Waterbewust ontwikkelen. 5

6 Waarom aandacht voor waterbewust ontwikkelen? Verstedelijking Al meer dan de helft van de mensen woont in de stad en deze tendens zet door. De steden worden groter en de verharding in de steden neemt nog steeds alleen maar toe. Door deze ontwikkeling wordt de stedelijke waterbalans verstoort. Onverhard oppervlak heeft een zekere buffercapaciteit voor regenwater. Doordat wij steeds meer verharden in de steden, door bebouwing toe te voegen en groene tuinen te verharden, kan er steeds minder regenwater gebufferd worden in de grond van de stad en moeten de riolen steeds meer regenwater afvoeren. Bij sterke regenval wordt het gemengde rioolstel in de oude delen van de stad overbelast. De zuivering kan de hoeveelheid regenwater dat gemengd is met stedelijk afvalwater niet meer aan en dit leidt tot overstorten. Bij een overstort wordt stedelijk afvalwater, dus ook fecaliën gemengd met regenwater, op het oppervlaktewater geloosd. Dit is niet wenselijk en heeft vervuiling van het oppervlaktewater tot gevolg. Stedelijke en landelijke bevolking Waterbalans in de stad vergeleken met groene gebieden Bron: United Nations Bron: EPA, UHI Basics 008 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

7 Klimaatverandering: meer heftige regenbuien en langere periodes droogte Naast de verstening en verstedelijking wordt de kans op wateroverlast vergroot door de klimaatverandering. De verwachting is dat de heftigheid van regenbuien zal toenemen, maar aan de andere kant zullen er ook perioden zijn dat het een hele tijd niet regent. Het is zaak dat we de steden weer meer zodanig vormgeven dat we regenwater lokaal kunnen bufferen, zodat de heftige regenbuien niet vaker tot overstorten leiden en water kan worden vastgehouden voor de drogere perioden. Het vergroenen en ontharden is een optimaal middel om dit te bereiken. Beplante oppervlakten zorgen voor regenwateropslag in de humuslaag. Meer aaneengesloten hete dagen Groen en water verhogen ook de leefkwaliteit van de omgeving en houden de stad koel tijdens hete dagen. Groen is een optimale koelmachine. Beplante oppervlakken verdampen water en zorgen zo voor een verkoelend effect. De verwachting is dat door de klimaatverandering in toekomst meer hete dagen achter elkaar zullen optreden. De stad met al haar versteende oppervlakken slaat de warmte op en geeft deze s nachts weer af aan de omgeving waardoor de temperaturen in de stad op hete dagen tot wel 0 graden hoger kunnen zijn dan in het groene omland. Uitdaging: Maatregel: Uitdaging: Maatregel: Klimaatverandering Sponswerking vergroten Hittestress Koelen Vaker heftige neerslag Meer dagen met tropische temperaturen Langere periodes van droogte Regenwater gebruiken Regenwater bufferen Regenwater vertraagd afvoeren Verhoogd risico voor ouderen en zieken Lagere arbeidsproductiviteit Slechte nachtrust Toename van vectorgebonden ziektes, bijvoorbeeld tekenbeten en voedselvergiftiging. Groene pleinen Groene daken Vergroenen Minimaliseren verharding Bron:atelier GROENBLAUW Bron: EPA, UHI Basics 008 Bron:atelier GROENBLAUW

8 Hogere WOZ-waarde in een groene omgeving Een groene woonomgeving heeft ook een hogere leefkwaliteit en een positief effect op gezondheid. De woningen langs water en groen zijn bovendien 0-5% hoger in waarde. Onderzoeken tonen aan dat mensen die in een groene omgeving wonen minder ziek en depressief zijn en kinderen meer buitenspelen en minder dik zijn. Meer stedelijke biodiversiteit Een groene omgeving levert ook een bijdrage aan de stedelijke biodiversiteit. Vergeleken met de monoculturen van het agrarisch gebruikte gebied blijkt de stad toch meer leven in de vorm van flora en fauna te huisvesten. Overal waar beplanting is, is ook het bodemleven eronder diverser dan onder verhard gebied. Uitdaging: Maatregel: Uitdaging: Maatregel: Leefkwaliteit en gezondheid Vergroening van de stad Teruglopende biodiversiteit Vergroten biodiversiteit Aantrekkelijk vestigingsklimaat Leefklimaat Gezondheid Hogere WOZ-waarde bron: PBL, 00 Reductie verhard oppervlak Maximaal vergroenen Bron:atelier GROENBLAUW Bron: PBL, 00 8 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

9 Van verspilling naar kringloop Een ander aandachtspunt is de waterketen. In de waterketen is veel aan efficiency te winnen door de introductie van lokale kringlopen. Zo kan regenwater gebruikt worden voor bijvoorbeeld de toiletspoeling om zo op drinkwater te besparen. Warmte kan teruggewonnen worden uit bijvoorbeeld douchewater en rioolwater. Afvalwater en gft-afval kunnen vergist worden om biogas te produceren dat weer in de woningen gebruikt kan worden. De afgelopen jaren zijn er veel gemeenschappelijke moestuinen gerealiseerd door stadsbewoners. Naast voedselproductie bieden deze tuinen ook mogelijkheden om het groenafval te composteren. Om ook in de toekomst aangenaam te kunnen wonen in de stad moet een ieder zijn of haar verantwoordelijkheden nemen. Gemeenten, waterschappen, ministeries, provincie, maar ook woningbouwcorporaties, ondernemers en bewoners. Klimaatbestendig inrichten en vergroenen van de stad biedt de mogelijkheid het gezamenlijk aan te pakken. Uitdaging: Opraken fossiele brandstoffen en CO-uitstoot. Maatregel: Voorzien in duurzame energie Energie uit biomassa Warmte uit afvalwater en drinkwater Zonnewarmte Omgevingswarmte / restwarmte Stadslandbouw Bron:atelier GROENBLAUW Bron:Waterschap Aa en Maas

10 /- Opgave en Uitwerking resultaten werkgroepen Casusomschrijving groep Kamerlingh Onnesstraat en omgeving In deze straten ligt nu een gemend rioolstelsel. Het regenwater moet worden gescheiden van het afvalwater. Het afvalwater gaat via een vuilwaterriool naar de RWZI. Het regen water moet zoveel mogelijk in het gebied zelf worden hergebruikt/ vastgehouden. Dit beperkt de overlast benedenstrooms bij hevige regenbuien en kan verdroging in droge zomerperioden beperken (met name benedenstrooms). Beleid van de gemeente is dat bij hevige regenbuien incidenteel water op straat mag voorkomen, zolang dit maar niet tot schade lijdt en het gaat om schoon regenwater. Het bestaande riool is nog van voldoende kwaliteit om na een relining te worden hergebruikt voor het afvalwater. Voor het regenwater moet dan een nieuwe voorziening komen. Uit oogpunt van beheerkostenbeheersing wordt het bestaande asfalt vervangen voor betonstraatklinkers. De asfalttroittoirs worden vervangen voor gele betonklinkers. Beschikbare informatie: Het gebied kent een lage grondwaterstand, lager dan m onder maaiveld. De ondergrond bestaat uit goed doorlatend zand. n , A , 5 8, Borneoplein,3,88,8,5 8,3 5 A 5 3,4 5 0 Leusderweg ,,85 Sumatrastraat, ,5 8, 0,, ,44,55 5 8, 8,34 5, Sportveld 's Gravesandestraat 5,45 3 's Gravesandestraat A A A 3 Leusderweg 50 50A 4 Pasteurstraat A 4A 38 3 Buijs Ballotstraat 3, ,,5,4,5 5,48,34 Treekerbergje 8,3,4 4,35 34 Vening Meineszstraat A 8 0 Pascalstraat,5 3A Scheltemalaan ABC School ,5, Pasteurstraat ,48 4 Zernikestraat,3 4,4 Kamerlingh Onnesstraat,08,3,,5 5, ,4, , van Musschenbroekstraat - 4,4 5 van Musschenbroekstraat, Scheltemalaan , Scheltemalaan,4 4,4 Robert Kochstraat,4 Buijs Ballotstraat Kamerlingh Onnesstraat 5-34,,,5,5,8,8,,4,8,3,, 5 4 Kerk 4 4 van der Waalspad A Scheltemalaan Einsteinstraat 4 B Pascalstraat Einsteinstraat 4 3 C A-8C A-C 4A-C 8A-0C A-4C A-8C 30A-3C 34A-3C Voltastraat,5,,5,4,4,5,5,55,4,44,38,53,,54 Galvanistraat 5,0, Sportveld A-5C 5,5 3A-3C 33A-35C 0 Jan van der Heijdenstraat A-C Galvanistraat 4 5A-C A-3C A-C 4A-5C 45A-4C 4A-43C Kamerlingh Onnesstraat A-3C,5 5A-C Keesomstraat /-3 35 Buurtweg ,,48,3,4,48,48,5,5,43,3,3,4,,,3,,8,4,8 Voltastraat 3 5,4 4,5 Stephensonstraat Bosweg ,,8,3 4 0 Sportveld 30 0 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

11 Resultaten groep Kamerlingh Onnesstraat en omgeving Conclusies: Bestuurlijk wenselijke maatregelen Het klimaatvraagstuk en water nadrukkelijk koppelen aan de nieuwe Groenvisie. Raadsbesluit over het integreren en realiseren van groenblauwe oplossingen voor klimaatadaptatie. Het verhaal van Hiltrud Pötz voor de raad houden om de potenties van groenblauwe oplossingen voor klimaatadaptatie, leefbaarheid, biodiversiteit, etc. uit te leggen. Klimaatadaptatie zal opgenomen moeten worden in de Nota Kwaliteit Openbare Ruimte en in de Richtlijnen voor Inrichtingswerken in de Openbare Ruimte (RIOR). Structureel mee koppelen van water, droogte en hitte maatregelen bij herinrichting van de openbare ruimte, bijvoorbeeld bij rioolvernieuwing en/of herbestrating. Instellen van een sector overstijgende werkgroep om bovenstaande doelstellingen te verwezenlijken. Deelnemers aan de workshop zouden ook leden van de werkgroep kunnen zijn: beheerders openbare ruimte, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, rioolbeheerders, groenbeheerders, projectmanagers, etc.

12 Concrete oplossingen voor de wijk: De wijk is vrij ruim opgezet en heeft veel particulier groen. De wijk ligt vrij hoog en ligt op afschot. Er is een lager gelegen punt dat nader bekeken moet worden. De wijk biedt goede mogelijkheden bij het vernieuwen van het riool en bij herbestrating de buurt te betrekken en de particuliere eigenaren te stimuleren om het regenwater van hun dak en tuin op het eigen erf vast te houden. De kavels bieden hiervoor voldoende ruimte. Dit vraagt een zorgvuldig proces met enkele bewonersavonden en workshops om het nodige bewustzijn en de bereidheid te realiseren bij de bewoners. Een subsidie voor het particulier afkoppelen kan dit proces ondersteunen en particulieren over de streep trekken. Gedacht word aan 3-4 workshops plus een extra persoonlijk gesprek om individuele bewoners te ondersteunen bij het vinden voor de het best bij hun passende afkoppelmaatregel. Bij alle aanpassingen en ingrepen zal het beheer aspect meegenomen worden. Algemene tips: Bewoners dienen meegenomen te worden in het voortraject De website Huisjeboompjebeter.nl kan tips en inspirerende plaatjes leveren aan bewoners. Er kan een landingssite voor Amersfoort met tips per wijk en subsidiemogelijkheden aangeboden worden. Per wijk (grondsoort, grondwaterstand, bebouwingsdichtheid) kunnen voorbeeldtuinen getekend worden met aantrekkelijke afkoppeloplossingen. Gestreefd wordt naar maximale afkoppeling van de particuliere kavels van het riool. Mochten enkele kaveleigenaren niet willen afkoppelen kunnen deze aangesloten blijven op het gemengde riool. Huisaansluitingen voor regenwater op het riool kunnen zo grotendeels vervallen. Voor de bestrating van de openbare ruimte kan gedacht worden aan waterdoorlatende bestrating. De wegen kunnen als holle wegen uitgevoerd worden die het overtollige regenwater in vrij verval afvoeren naar het nabij gelegen bosgebied met een infiltratievoorziening (hier moet wel gekeken worden of het lager gelegen punt in de wijk eventueel opgehoogd kan worden, tevens kijken naar verkeersdrempels). De aanwezige school of kerk kunnen benaderd worden om hun plein als parel en voorbeeld voor de wijk her in te richten met groenblauwe afkoppelvoorzieningen. Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

13 ?? 8A 8/ Breeland / Zwembad Kolkrijst Breeland / /5 4 tennisbaan 5 / A 5 4/8 50 4/ 5/0-8 5/ / 4 tennisbaan Kolkrijst 5 8 School A A uitloop drainage ondernaast de instroombak in talud onder water. 8 sportveld A 4 3 4/ School a A A -3 5B A 3A C 3E 5 3B RK Kerk A 4 5,5 Casusomschrijving groep Eikenlaan en omgeving (Hoogland) In deze straten ligt nu een gemend rioolstelsel. Het regenwater moet worden gescheiden van het afvalwater. Het afvalwater gaat via een vuilwaterriool naar de RWZI. Het regen water moet zoveel mogelijk in het gebied zelf worden hergebruikt/ vastgehouden. Dit zal (vertraagd) moeten worden afgevoerd naar oppervlaktewater. Beleid van de gemeente is dat bij hevige regenbuien incidenteel water op straat mag voorkomen, zolang dit maar niet tot schade lijdt en het gaat om schoon regenwater. Het bestaande riool is nog van voldoende kwaliteit om na een relining te worden hergebruikt voor het afvalwater. Voor het regenwater moet dan een nieuwe voorziening komen. Alle bestratingsmaterialen (betonklinkers, troittoirs en banden) moeten worden vervangen. Het gehele werkgebied moet worden aangepakt. Dit gebeurt de komende jaren in fasen. De eerste fase (Berkenlaan en stukje Eikenlaan) zijn reeds uitgevoerd. Hierin is een vuilwaterriool en een regenwaterriool aangelegd en tevens een drainage. Het regenwaterriool en drainage wateren af op de vijver aan de Berkenlaan. De huidige afvoer van de Berkenlaan richting Woudzoom (Kattenbroek) kan het op dit moment nauwelijks aan. Er kan dus niet nog meer regenwater op de vijver worden geloosd. Beschikbare informatie: Het gebied kent een lage grondwaterstand, soms tot 0,5 m onder maaiveld. Er zijn in het gebied regelmatig meldingen van water in kruipruimten. De ondergrond bestaat uit goed doorlatend zand.,5,05,03,5,5,5,5,5,05,5,5,,,35,,,05,, 0,,,,,5,,5,5,,3,4,5,,4,5,,,5,44,5,4,,35,4,38,33,5,3,44,4,4,5,5,5,4,3,35,3,4,4,35,4,5,45,3,4,4,3,38,44,3,8,45,3,43,43,4,3,3,4,4,5,4,5,4,3,3,4,45,44,3,34,3,5,38,85,4,33,38,3,58,8,04,45,34,43,4,53,4,5,8,54,5,4,4,3,3,3,4,4,3,3,38,8,3,4,3,4,4,3,8,38,3,,53,3,3,3,35,3,,44,5,88,3,5,4,3,,3,38,38,,38,34,88,3,3,38,4,38,3,4,3,35,34,3,4,,8,3,4,35,34,3,4,5,4,,5,3,3,3,4,4,5,44,38,3,,3,5,5,,5,44,5,,,,4,8,8,4,54,,4,5,4,5,4,,44,55,,58,8,54,8,33,,45,5,5,33,4,5,08,5,,8,,4,5,55,,34,3,,85,44,,44,8,8,44,8,84,,5 0,55,48,48,,,8,5,4,,83,8,,44,8,3,,5,85,85,8,5,,4,,85,,,,85,85,03,0,85,3,0,03,8,,3,4,0,0,,0,3,3,3,,,,5 3,,5,3,4,,4,5,4,4 3,,5,,4,58 3,,5,84 3,,,83,8,8 3,85 3,85,,3,55 3,0,43,4 3,85,4,8,53 3,85, A huizerstraat Kraailandhof 4/ B 4 Willem Verbeekerf Kraailandhof A-4D, 48A -0 4 Kraailandhof A 48B 50 50A 50B 5 5A 5B 0 Zevenhuizerstraat Zevenhuizerstraat 5C 54 54A 54B 54C Sportlaan 83A 83-83/ Kraailandhof Sandbrinkerf A-D 8 0 Zuivelhof 8/3-8 Breelandhof A A 3-4 Engweg Grashuiserf 0 58 Kolkrijst A Zevenhuizerstraat / Bosserdijk Esdoornlaan Segerserf Bieshaarlaan Beukenlaan Bomenpad Esdoornlaan 38/ Pastoor Pieckweg 8 /- 8 / Van Loenerf /- / Breeland Kolkrijst Bosserdijk 3 Bosserdijk Iepenlaan Bomenpad Acacialaan Engweg 3 Plataanweg Berkenlaan / Wellensiekerf Zevenhuizerstraat Bomenpad 55/ Lindelaan Acacialaan Wilgenlaan Wilgenlaan Engweg 4 /- 44 8A 35 3 Zevenhuizerstraat 4A Acacialaan Wilgenlaan A B 8A Plataanweg Lijsterbeslaan Engweg Lindelaan 8/ a 0 Zevenhuizerstraat 5B 5A A 8 4 Lijsterbeslaan 3 3 B Berkenlaan 8 A 8b A 4A Eikenlaan / Meidoornpad 3 34 Kerklaan Berkenlaan / 8/4 8/3 3 A 3 Engweg 3 3A Kastanjelaan 3 B 3 8 Populierweg / 5 Pastorielaan 33 3 Plataanweg 40 A 4 Prunuspad 0 Kloosterlaan Jasmijnpad 8/-4 4/ 5 38 Seringenpad 3 Luistergang 8 5 Oude Kerklaan A B 0 /8-0 8A Kerklaan Engweg /- Ds. Posthumus Meijjesweg Engweg Struweelpad Oude Kerklaan 4 5 Martinuslaan 3 Bastion Bastion 4 Isolotto 't Laar Kasteel Leo's Oord Bedekte Weg

14 Resultaten groep Eikenlaan en omgeving (Hoogland) De wijk heeft wateroverlast tijdens en na heftige regenbuien. De grondwaterstanden in de wijk zijn vrij hoog waardoor veel bewoners nu reeds last hebben van water in de kruipruimtes. De kruipruimtes zijn relatief diep,5 m en de grondwaterstand is 0 cm onder maaiveld. Sommige woningen hebben dan ook last van schimmelvorming. De wijk is vrij dichtbebouwd met rijtjeshuizen met relatief groene privétuinen. De lager gelegen wijk ernaast heeft daarentegen geen last van hoge grondwaterstanden. Conclusie is dan ook dat eerst goed uitgezocht moet worden wat de oorzaak is van de hoge grondwaterstanden in de wijk. Vasthouden en infiltreren is nu geen optie. Misschien dient in toekomst ook buiten het gebied gekeken te worden naar mogelijke oplossingen. Een idee was om bij een herinrichting die gepland is over te stappen van twee richtingsstraten naar éénrichtingstraten, zo kan meer ruimte voor groen gerealiseerd worden. Ondanks hoog gelegen gebied is de grond-waterstand relatief hoog en is er regelmatig wateroverlast. Dit vraagt nader onderzoek. 4 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

15 5

16 Algemene conclusies Klimaatatelier Het klimaatvraagstuk en water nadrukkelijk koppelen aan de nieuwe Groenvisie. Raadsbesluit over het integreren en realiseren van groenblauwe oplossingen voor klimaatadaptatie. Het verhaal van Hiltrud voor de raad houden om de potenties van groenblauwe oplossingen voor klimaatadaptatie, leefbaarheid, biodiversiteit, etc. uit te leggen. Structureel mee koppelen van water, droogte en hitte maatregelen bij herinrichting van de openbare ruimte, bijvoorbeeld bij rioolvernieuwing en/of herbestrating. Instellen van een sector overstijgende werkgroep om bovenstaande doelstellingen te verwezenlijken. Deelnemers aan de workshop zouden ook leden van de werkgroep kunnen zijn: beheerders openbare ruimte, stedenbouwkundigen, landschapsarchitecten, rioolbeheerders, groenbeheerders, projectmanagers. Stedenbouw en Landschap. Groenblauwe klimaatbestendige oplossingen maken nog geen deel uit van het RIOR en KOR. Om Amersfoort op een aantrekkelijke manier klimaatbestendig in te richten zullen klimaatbestendige oplossingen voor deze instrumenten ontwikkeld moeten worden.. Meer workshops en discussies binnen projectteams houden, om de realisatie van groenblauwe en technische klimaatbestendige oplossingen te bevorderen. Milieu 3. Ontwikkelen van kansenkaart van groene duurzame en klimaatbestendige oplossingen. 4. Vroegtijdig en sector overschrijdend aan tafel. 5. Onderzoeken van kosten en baten van klimaatbestendige oplossingen. Bijvoorbeeld met TEEB-stad. Leefomgeving/stedelijk beheer. Meekoppelen van groene oplossingen voor kwaliteit van leefomgeving, water, biodiversiteit en klimaat.. Goede opdrachtverlening en goede afspraken tussen opdrachtgever opdrachtnemer, zie ook punt. 8. Netbeheerders tijdig betrekken, in zo vroeg mogelijk stadium kijken wat er ligt en wat mogelijk is. Programma s en Projecten. Werken aan een betere en gezamenlijke opdrachtverkenning en opdrachtverlening. Standaardopdrachten maken klimaatbestendige opdrachten soms onmogelijk. Voorgesteld wordt een sector overschrijdende verkenningsfase voor opdrachtverlening. 0. Voldoende budget (relatie benodigd budget en investering/lange termijn/lca) Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

17 Impressie van de workshop resultaten.

18 Hitte in Amersfoort 8 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

19 Water in Amersfoort

20 0 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

21 Voorbeelden voor Vasthouden en infiltreren van regenwater

22 Vasthouden en infiltreren in de buitenruimte - Groene, minder verharde tuin - Bodemverbetering - Afkoppelen hemelwaterafvoer - Waterdoorlatende bestrating Kijk voor inspiratie op de HuisjeBoompjeBeter website en App. Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

23 Afkoppelen hemelwaterafvoer Door bij gebouwen de regenpijp af te koppelen van het riool worden het rioolstelsel en de zuiveringsinstallatie ontlast; ook worden overstorten van vuil water op het oppervlaktewater voorkomen en wordt het grondwater aangevuld. Eén van de bepalende factoren is de mate van infiltratiecapaciteit van de ondergrond. In bijvoorbeeld zandgronden kan water makkelijk infiltreren. Hiervoor zijn verschillende mogelijkheden: vijver, greppel, infiltratiekratten of een aansluiting op een sloot. Het regenwater kan via een open goot naar een vijver, greppel of als die er is naar een sloot afgevoerd worden. Als er weinig ruimte is, kan de regenpijp gekoppeld worden aan ondergrondse voorzieningen zoals infiltratiekratten, IT-riool of zakputten. 3

24 Afkoppelen hemelwaterafvoer en afvoer via holle weg Wegen en groot deel daken kunnen afgekoppeld worden. Een mogelijkheid is om het wegdek met hol profiel aan te leggen en eventueel in het midden een goot die uitkomt bij een waterloop of op een infiltratiegebied. De goot kan een dubbele functie hebben en dient als transportleiding en regenwaterbuffer. 4 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

25 Waterdoorlatende halfverharding Waterdoorlatende halfverharding heeft diverse voordelen: het regenwater kan in de bodem wegzakken, het grondwater aanvullen en het riool wordt ontlast. Er zijn verschillende vormen van waterdoorlatende halfverharding: zachte materialen zoals houtspaanders, grind en schelpen en bereidbare grasbetonstenen en klinkers met een brede voeg. 5

26 Waterdoorlatende bestrating Regenwater van een verhard oppervlak van openbare wegen en ruimtes kan via waterdoorlatende verharding geinfiltreerd worden. Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

27 Infiltratieriool, -putten en -kratten Een infiltratietransportriool is bedoeld om regenwater in de bodem te infiltreren ter aanvulling van het grondwater. Dergelijke voorzieningen worden toegepast naast verharde oppervlakken of naast onverharde oppervlakken waar geen ruimte is voor een infiltratiegreppel of waar de doorlatendheid van de bodem te gering is. Infiltratieputten (zakputten) en infiltratiekratten hebben geen ruimtebeslag bovengronds en een grotere opslagcapaciteit dan bovengrondse infiltratievoorzieningen. Er kan dus meer regenwater tijdelijk gebufferd worden en vertraagd afgestaan worden aan het grondwater.

28 Wadi s Bij een wadisysteem stroomt het water van de daken en de wegen niet in de riolering maar via bovengrondse goten en/of greppels in de wadi. Wadi s kunnen deel uitmaken van de groene infrastructuur en een bijdrage leveren aan de vergroting van de biodiversiteit. Een wadi is een beplante greppel met een doorlatende bodem. De bovenlaag bestaat uit beplante verbeterde grond. Eronder bevindt zich een in geotextiel ingepakte koffer die gevuld kan zijn met grind, lavasteen of gebakken kleikorrels. Deze materialen hebben veel tussenruimte waardoor het regenwater kan afstromen. Gemeente Horst Bron: Limburg Handreiking afkoppelen 8 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

29 Groene bermen Groene bermen en groen langs wegen kunnen benut worden voor infiltratie van regenwater in de bodem. Ze helpen in beperkte mate om fijnstof te binden. Groenzones langs wegen maken de stad leefbaarder en bieden ruimte aan flora en fauna. De groenzones kunnen onder bepaalde voorwaarden ook gebruikt worden voor regenwaterberging en -infiltratie. Bron: Hamburg, Dezentrale Behandlung von Strassenabflüssen

30 Infiltratieveld in groengebied Als er veel ruimte beschikbaar is en de bodem hiervoor geschikt is, kan regenwater van dakvlakken en verharde oppervlakken direct op grasvelden of andere groengebieden geïnfiltreerd worden. Een vlakvormig infiltratieveld op goed doorlatende bodem vereist veel ruimte maar is gemakkelijk in onderhoud. Ondergrondse infiltratievoorzieningen zijn efficiënter met betrekking tot ruimtegebruik maar vereisen regelmatig onderhoud. Bij infiltratiesystemen kan het water voor een groot deel bovengronds en zichtbaar naar de infiltratievoorziening afgevoerd worden. 30 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

31 Groene daken Groene daken bufferen een deel van het regenwater. Bij extensieve sedumdaken die op bijna alle daken kunnen worden toegepast, is dit circa 5 mm neerslag. Bij intensieve groene daken met een dikkere opbouw of speciale regenwater retentiedaken is de buffercapaciteit tot 40 mm neerslag. Intensieve groene daken en retentiedaken vereisen wel een hoog draagvermogen van de dakconstructie. 3

32 Infiltratiestroken in de publieke ruimte In Portland zijn meer stedelijke infiltratieoplossingen ontwikkeld. In beplante grindbakken wordt het regenwater dat afstroomt van de publieke ruimte geinfiltreerd. 3 Verslag Klimaatatelier Amersfoort juni 0

33 Colofon Delft, juli 0 Opdrachtgever Jan van t Klooster, gemeente Amersfoort Rapportage Hiltrud Pötz m.m.v. Amar Sjauw En Wa - Windhorst Deelnemers werkgroepen Hiltrud Pötz Arno Goossens Jan van t Klooster Amar Sjauw En Wa Arie Boelhouwer Arthur Wopereis Angela Wurth Gijsbert Bunk Diane Geerts Han Lensink Liesbeth Meerwaldt Joop van de Bunt Theo Hinke Maurice Reinink Paul Camps Sandra Sijbrandij Ton de Jong John Vredenberg Henk Puijk Peter van Soelen Gert van der Ploeg Bert Blijleven Rob Hagens Dimitri van Dam Willemijn Hellemans Renée van Assema Wim Noordhoff Petra Koolen 33

34