Stad Sint-Niklaas haalt Kyoto-norm met openbare verlichting Evolutie en evaluatie van 10 jaar openbare verlichting

Transcriptie

1 Toelichtende nota dienst landbouw - patrimonium contactpersoon: Filip Brokken, diensthoofd filip.brokken@sint-niklaas.be tel , fax datum Stad Sint-Niklaas haalt Kyoto-norm met openbare verlichting Evolutie en evaluatie van 10 jaar openbare verlichting Inleiding Gemeenten hebben van oudsher de taak de openbare wegen te voorzien van openbare verlichting om aldus de openbare (verkeers)veiligheid te waarborgen. Deze opdracht werd wettelijk vastgelegd in de gemeentewet (1836). De uitbreiding van het stedelijk patrimonium ingevolge woonprojecten, industriezones, sportinfrastructuur e.d., gecombineerd met de vraag van de inwoners naar een verlichte leefomgeving, heeft ertoe geleid dat de stad Sint-Niklaas ondertussen ca lichtpunten telt. Het totaal geïnstalleerd vermogen bedraagt ca kw. Door de vrijmaking van de energiemarkt en de recente stijging van de energieprijzen neemt openbare verlichting een belangrijk aandeel in de stadsbegroting. In 2011 werd hiervoor ca EUR uitgegeven. De energie-kosten voor openbare verlichting bedragen 43,5 % van de totale elektriciteitskosten van alle stedelijke inrichtingen samen. De eerste initiatieven Een 10-tal jaar geleden werd het stadsbestuur voor het eerst geconfronteerd met een kritische noot in verband met openbare verlichting. Daarbij werden 2 flagrante gevallen van lichthinder en energieverspilling naar voor geschoven: de verlichting van een sportcomplex in de landelijke deelgemeente Sinaai en de monumentverlichting van het stadhuis op de Grote Markt. Deze terechte bemerkingen van de plaatselijke sterrenkundige vereniging Antares waren de onmiddellijke aanleiding om voldoende aandacht te besteden aan openbare verlichting. Monumentverlichting toren stadhuis Grote Markt Sint-Niklaas (toestand 2002)

2 Het moment van bezinning was gunstig: in 2003 stond de stad voor een aantal ingrijpende projecten, waar ook het aspect openbare verlichting een belangrijk onderdeel van zou gaan uitmaken, nl. - stationsproject met volledige herinrichting Stationsplein (2003) - bouw Waasland Shopping Center met verlichte parkeerplaatsen (2004) - volledige heraanleg Grote Markt (2005) - aanleg 3 verlichte kunstgrasvoetbalterreinen (2004 en 2007) Lichtkoepel boven de sportterreinen van Sinaai Een nieuwe verlichting voor de Grote Markt Samen met Cepezed, een architectenbureau uit het Nederlandse Delft, en Uitrusting Schréder werd een nieuwe verlichtingsconcept uitgewerkt waarin de verschillende vereisten voor het plein, het verkeer, de promenade, het stadhuis en andere waardevolle gebouwen en monumenten waren vervat. Op het marktplein zelf werden geen lichtmasten geplaatst, om hierdoor het polyvalent gebruik voor luchtballons, circussen, kermissen, concerten, niet te hinderen. Alle lichtmasten werden dus rond het plein geplaatst. Het centrale gedeelte van de markt wordt verlicht met behulp van 13 masten met lichtpunthoogte 15 meter, voorzien van Neos 3 schijnwerpers met metaaljodidelampen van 250 W. De gemiddelde verlichtingssterkte bedraagt 19,4 lux bij een totaal vermogen van slechts nagenoeg 3 kw. De voetgangerszone op de houten promenade wordt verlicht met telkens 2 schijnwerpers Neos 2 met lampen 70W, te bevestigen op dezelfde 13 masten. Een gemiddelde verlichtingssterkte van 40,2 lux geeft voldoende verlichting in verhouding tot het intensieve gebruik van deze voetgangerszone. De armaturen op de 13 masten kunnen in 2 circuits aan- en uitgeschakeld worden in functie van evenementen die op de Grote Markt plaatsvinden (o.a. lantaarnballet). Alle armaturen staan horizontaal opgesteld zodat geen opwaartse lichtverspreiding ontstaat. Bij de materialenkeuze werd gebruik gemaakt van technieken die geen aparte verlichting noodzaken. Zo werden de niveauverschillen op de houten promenade voorzien van inox banden die het licht reflecteren. De autobusinfrastructuur heeft een doorzichtig dak, zodat interne verlichting overbodig is. Ook de 4 imposante luifels op de oversteekplaatsen hebben een volledig doorzichtig dak. De ondergrondse parking is bovenaan deels open, wat besparend is voor de binnenverlichting. De verlichting van het stadhuis en de dienst toerisme/cipierage vormden vroeger een bron van lichthinder. Dankzij de installatie van aangepaste armaturen (in hoofdzaak de Corus) worden alleen nog de belangrijkste architectorale hoofdlijnen geaccentueerd. Er ontstaat aldus een subtiele, energievriendelijke verlichting, die qua effect even sterk is gebleven. Het benadrukken van de gebouwlijnen zorgt voor een duidelijke herkenning. De enkele grondspots die in de monumentverlichting opgenomen zijn, werden zodanig geöriënteerd dat lichthinder voorkomen wordt. Het standbeeld

3 Het Woord wordt van bovenuit verlicht door 2 smalbundel-schijnwerpers (Focal), geplaatst op 2 aanpalende appartementsgebouwen. Kan het nog beter? Inderdaad, aanpalend aan de Grote Markt bevinden zich de Houtbriel en het Sint-Nicolaasplein. Beide pleinen zijn aangelegd in het jaar 2000 en hebben in de projectfase de energie- en lichthindertoets nog niet moeten ondergaan. Het verschil met de goede verlichting van de Grote Markt is dan ook veelzeggend. De verlichting met witte toortsen is weinig doelmatig, de verouderde projectorverlichting van de Sint-Nicolaaskerk te energieverslindend, de lage paaltjes ter afboording van de voetgangerszone te overdadig Momenteel wordt een ontwerp voorbereid om de verlichting van de Sint-Nicolaaskerk te vervangen door een subtiele verlichting met grondspots, die zodanig geöriënteerd staan dat geen lichthinder wordt gecreëerd. Tegelijkertijd hoopt de stad hiermee ontradend te werken voor de wildplassers die s avonds en s nachts gebruik maken van de kerkgevels. Voor de verlichting van gebouwen en monumenten wordt voortaan geopteerd voor een subtiele verlichting met accentuering van de karakteristieke elementen en lijnen van het gebouw. Voor zover mogelijk wordt steeds gekozen voor led-verlichting. Dit principe zal o.a. gehanteerd worden voor de verlichting van de waardevolle gebouwen in de Stationsstraat. Verlichting gemeentehuis Belsele en dorpspomp (2006) Ondertekening Kyoto-protocol Door de ondertekening van het lokaal Kyoto-protocol eind 2007 verbond de stad zich ertoe de CO 2 -uitstoot tegen 2012 met 7,5% te doen dalen. Vanaf 2007 werden verschillende initiatieven genomen om het energieverbruik op vlak van openbare verlichting te doen dalen. Deze initiatieven hebben betrekking op het gebruik van best-beschikbare technieken op vlak van verlichtingsarmaturen (hoogrendement spiegeloptiek), lampen (led en wit-licht gasontladingslampen) en de brandduurregeling (o.a. dimming).

4 Energiebesparende maatregelen Deze maatregelen hebben uiteraard niet alleen een ecologisch motief (vermindering CO²-uitstoot), maar zeker een economische reden. De elektriciteitsprijs is op 10 jaar tijd verdrievoudigd met in 2003, ingevolge de vrijmaking op Europees niveau van de energiemarkt, een verdubbeling van de prijs. 1. Relighting Parklaan (uitvoering maart 2007) De Parklaan is in de jaren 50 aangelegd door de Belgische staat als verbinding tussen de rijksweg 14 (nu N70) en de Grote Markt. De bestaande verlichting is dan ook door de federale (en later Vlaamse) overheid geplaatst. De verlichting bestond uit palen met een lichtpunthoogte van 12 meter lampen van 400 W (geel licht). Deze lampen stonden in refractorarmaturen met beperkte spiegelwerking die het licht zeer sterk diffuseren. De gevels van de appartementen van de Parklaan en het aanpalende park waren hierdoor quasi volledig permanent verlicht. In 1992 werd de Parklaan ingelijfd bij het gemeentewegennet, zodat de stad zelf beheerder van de weg en zijn verlichting is geworden. De verlichting van de Parklaan bestond uit 64 armaturen met een totaal geïnstalleerd vermogen van ca. 500 W. Dit gaf een totaal vermogen van 32 kw, wat best als zeer hoog mocht aanzien worden. Het geïnstalleerd vermogen op deze 1 km lange weg bedroeg 2% van het vermogen van de totale openbare verlichting van de stad Sint-Niklaas. Het was bijgevolg zeer noodzakelijk de verouderde armaturen met hoog-vermogen-lampen te vervangen en tegelijkertijd de lichtkleur aan te passen aan de verlichting van de vernieuwde Grote Markt. Tevens werd gekozen voor lichthindervriendelijke armaturen. De bestaande lampen werden vervangen door lampen van 250 W (319 W totaal geïnstalleerd vermogen), hetgeen een vermindering betekent van het geïnstalleerd vermogen van 11,392 kw of 0,95% van het totaal geïnstalleerd vermogen van de openbare verlichting. De prognose van 0,95% werd toen niet volledig gehaald omdat in 2007 het stedelijk patrimonium werd uitgebreid met diverse woonwijken: Destelwijk, Boomezelstraat, Eeckelaerthof (KMO-zone).

5 2. Vernieuwing kerstverlichting (uitvoering november 2007): Alle bestaande kerstmotieven van het stadscentrum (Plezantstraat, Parkstraat, Hofstraat, O.L.Vrouwstraat en plein, Ankerstraat, Truweelstraat, Kokkelbeekstraat en Nieuwstraat) werden eind 2007 voorzien van leds (light-emitting-diodes). Leds zijn veel zuiniger dan de bestaande gloeilampen en gaan tot 10 maal langer mee. Bovendien kunnen deze lichtkransen aangesloten worden op het openbaar verlichtingsnet. Door de vervanging van de lampen werd het geïnstalleerd vermogen teruggebracht op 10%. Deze investeringen hebben tot onmiddellijk resultaat geleid. Het effect van deze investering is meteen duidelijk bij de eindcijfers voor het energieverbruik 2007: er werd voor het eerst een trendbreuk vastgesteld. Ten opzichte van 2006 werd 0,7% van het totale energieverbruik (en CO 2 - uitstoot) bespaard en werd een einde gesteld aan de jaarlijkse stijging van het energieverbruik voor openbare verlichting. 3. Relighting Kon. Elisabethlaan (uitvoering april 2008): Ook hier bestond de openbare verlichting uit dezelfde verouderde armaturen als de Parklaan met een totaal geïnstalleerd vermogen van ca. 500 W. De 34 armaturen werden vanaf eind april 2008 vervangen door armaturen met lampen van 150 W (195 W totaal geïnstalleerd vermogen) hetgeen een vermindering betekent van het geïnstalleerd vermogen van 9,966 kw of 0,84% van het totaal geïnstalleerd vermogen van de openbare verlichting. 4. Aanpassen brandduurregeling (uitvoering april-juli 2008): Ongeveer 20% van de lampen van de openbare verlichting, van het totaal van ca. lampen om precies te zijn, die op het grondgebied van Sint-Niklaas staan (excl. gewestwegen) zijn geprogrammeerd op avondregime met herontsteking. Deze lampen doven tot op heden om uur en worden ontstoken om 5.00 uur. Medio 2008 werden deze lampen gedoofd om uur en werden deze terug ontstoken om 6.00 uur. De energiewinst bedroeg kwh of 4,9% van het totaal energieverbruik voor openbare verlichting in Een concreet voorstel tot uitbreiding van het avondregime met herontsteking zal in 2012 nog verder uitgewerkt te worden.

6 5. LED-verlichting Colliestraat (maart 2010) Voor de verlichting van de Colliestraat, een fiets- en landbouwweg, werd voor het eerst gebruik gemaakt van de led-technologie voor openbare verlichting. De stad werkte hiervoor samen met constructeur Philips die tegen standaardprijs 25 led-armaturen type Iridium met een totaal geïnstalleerd vermogen van 31 Watt (24 leds) ter beschikking stelde. De energiebesparing ten opzichte van de gewone standaardverlichting (Philips Cosmopolislamp 45 Watt) bedraagt 40% of kwh op jaarbasis. 6. Dimming pilootproject Beenaertwijk (2011) Vanaf 2011 wordt in nieuwe verlichtingsinstallaties gebruik gemaakt van elektronische voorschakelapparatuur (VSA) in plaats van de klassieke ballasten (spoelen). Dit houdt in dat de lampen voortaan kunnen worden gedimd. Medio 2010 werd een proef uitgevoerd in de Destelwijk waarbij een 10-tal verlichtingspunten tussen uur en uur tot 50% van het vermogen werden gedimd, zodat de vergelijking kon gemaakt worden met het doven van 1 van 2 lampen zoals in de rest van de wijk wordt toegepast. Deze proef werd gunstig geëvalueerd. Het dimmen van alle lampen behoudt de uniformiteit van de verlichting en zorgt niet voor donkere plaatsen. Bij geel licht (NaHP) wordt gedimd tot 50%; bij wit licht (MHHP) wordt gedimd tot 70%. Vanaf 2011 wordt in alle nieuwe projecten dimming standaard wordt toegepast. De Beenaertwijk is de eerste woonwijk waar dit systeem momenteel functioneert. In de riodossiers Hogenakkerstraat en Vleeshouwersstraat, twee relighting-projecten met halvering van het energieverbruik door gebruik van nieuwe armaturen, werd dit jaar ook reeds dimming toegepast. Resultaten Als deze inspanningen hebben tussen 2006 en 2011 geleid tot een vermindering van het energieverbruik van kwh tot kwh, of een vermindering met 12,5%, dus ruimschoots de Kyoto-norm. Deze cijfers dienen zowel in positieve als negatieve zin genuanceerd te worden. Ze zijn zeker positief gezien de uitbreiding van het verlicht stedelijk patrimonium met een hele reeks woonprojecten, (o.a. Waterjufferstraat, Destelwijk, Sint-Rochushof, Rootputstraat), KMO-zones (o.a. Eeckelaerthof, Anthonis de Jonghestraat en Atomiumstraat) en trage wegen (voetweg op de begraafplaats Tereken, fietspad langsheen de spoorlijn Antwerpen-Gent tussen Westerplein en Hoge Bokstraat, Kleine Uilenwegel, voetweg in de Molenwijk).

7 De spectaculaire daling van 2010 naar 2011 vindt zijn oorzaak in hoofdzaak in het zeer zonnige najaar van Zo werd de zonneschijnduur in oktober 2011 door het KMI als uitzonderlijk beoordeeld (1/30 jaar) en voor november 2011 als zeer uitzonderlijk (1/100 jaar). Aangezien de verlichting via sensoren pas opstart wanneer het verlichtingsniveau onder de 40 lux daalt, zorgen zonnige dagen ervoor dat de verlichting s avonds minder snel moet worden ontstoken. Relatie met lichthinder Bij het plaatsen van energiezuinige verlichting wordt tegelijkertijd geopteerd voor lichthindervriendelijke verlichting. Dit is verlichting die enkel neerwaarts het licht verspreid. Oude armaturen met refractorkappen of met bolvormige kappen worden vervangen door armaturen met spiegeloptiek en vlakke of licht gebogen kappen die horizontaal geplaatst worden. Ook bij de verlichting van sportterreinen wordt hieraan aandacht besteed. Zo werd voor het kunstgrasterrein van Sportkring Sint-Niklaas geopteerd voor 6 palen met telkens 2 armaturen van W, die een gelijkmatige, 100% neerwaartse verlichting geven. De aandacht voor de lichthinderproblematiek is niet nieuw. In 2005 ontving de stad de 1 ste prijs van de International Dark-Sky Association (IDA). De stad ging daarbij het eiland Formentera (SP) en een aantal bergdorpjes in de buurt van Bergamo (IT) vooraf.