Duurzaam sporten als middel of als doel

Transcriptie

1 48 // VLAAMS TIJDSCHRIFT VOOR SPORTBEHEER / 2017 / N 258 Markus Spiske Duurzaam sporten als middel of als doel De resultaten van het project Sport & bewegen in de bijzondere jeugdzorg Tom Van Aken projectmedewerker ISB secretariaat@isbvzw.be De afgelopen twee jaar legden tien CANO-organisaties in de bijzondere jeugdzorg een gezamenlijk sporttraject af onder begeleiding van ISB met steun van de Vlaamse overheid. Bedoeling van dit experimentele traject was om te werken rond vijf doelstellingen: jongeren vertrouwd maken met sporten, intrinsieke motivatie om duurzaam te sporten stimuleren, competenties en attitudes via sporten versterken, vermaatschappelijking van de zorg en het uitbouwen van een duurzaam netwerk tussen welzijn, sport en vrije tijd. Tijd om naar de resultaten te kijken! In elke CANO-organisatie werd het sportproject opgevolgd door één of twee medewerkers die hierover ook rapporteerden op de intervisiebijeenkomsten, ongeveer elke twee maanden. Goede praktijken werden er gedeeld en getoetst in de groep. Verder nodigden we ook externe sprekers uit die het thema iets konden bijbrengen. Tussendoor kregen we enkele keren de kans om onze (tussentijdse) resultaten te delen, bijvoorbeeld tijdens de ISB- Congressen van 2016 en 2017, tijdens de studiedag Samenspel Sport en Zorg van De Sleutel of de uitwisseling en versterking van het traject Gezonde Gasten van VIGeZ dat organisaties in de jeugdhulp wil helpen om de kansen op een goede gezondheid voor hun doelgroep te vergroten.

2 INTAKE SPORTPROMOTIE // 49 4 eindproducten Uiteindelijk werd toegewerkt naar vier eindproducten. Die werden aan het brede publiek voorgesteld op een studievoormiddag op 15 februari 2017 in Brussel. Als sportief slotmoment organiseerden we ook een sportdag in het Provinciaal Sport- en Recreatiecentrum De Nekker in Mechelen. Die dag konden jongeren en begeleiders van CANO-organisaties én enkele Gemeenschapsinstellingen proeven van een gevarieerd sportaanbod. Een van de sessies in dat aanbod was een introductie in Rots & water verpakt als vechtsport aangeboden door twee begeleiders van CANObegeleidingstehuis Pieter Simenon uit Lommel. Dat brengt ons naadloos bij een volgend eindproduct: een stappenplan met infografiek en praktijk- en infofiches. Op het einde van het project verzamelden we tijdens twee intervisies de opgebouwde goede praktijken. infografiek SPORT at BIJZONDERE JEUGDZORG_2feb.pdf 1 2/02/17 11:21 We goten deze in een logisch geheel. Het resultaat is een set van 16 fiches - 12 praktijk- en vier infofiches - met onderstaande infografiek als leidraad. Samen vormen ze een stappenplan om een organisatie in de jeugdzorg een beter beeld te geven van de mogelijkheden van een sporten beweegaanbod. Centraal in de infografiek staat de jongere en het traject dat hij of zij er doorloopt. De pijlen naar fiches 6, 7, 8 en 9 duiden op de verschillende doelen die een sport- en beweegaanbod kan hebben (zie verder). Die vloeien voort uit het flankerend onderzoek dat op deze manier verwerkt werd in het praktijkgerichte stappenplan. Verder staat de jeugdzorgorganisatie in verbinding met andere maatschappelijke organisaties, gegroepeerd onder de koepelterm vermaatschappelijking. Ook hier liggen kansen tot (sportieve) samenwerking. Bij wijze van voorbeeld vind je op de volgende bladzijde fiche 3: een sportvriendelijke omgeving. Fiche CANO? CANO-organisaties zijn Centra voor Actieve Netwerk- en Omgevingsondersteuning. Ze focussen op het feit dat jongeren het best opgroeien in hun eigen leefomgeving. Ze leggen ook de nadruk op sterktes en krachten van de jongeren, met daaraan gekoppeld oplossingscapaciteiten en krachtbronnen. Op die manier willen ze inclusie realiseren en nieuwe uitsluiting van cliëntsystemen uit maatschappelijke structuren voorkomen. 1- PERSONEELSBELEID 2- INTERN OVERLEG 3- SPORTVRIENDELIJKE OMGEVING 4- CANO-SAMENWERKINGSVERBAND BIJZONDERE JEUGDZORG ORGANISATIE SPORT & BEWEGEN TRAJECT VAN DE JONGERE 6 KENNISMAKEN MET SPORT/BEWEGEN 7 (TOELEIDEN NAAR) DUURZAAM SPORTEN EN BEWEGEN 5 VERMAATSCHAPPELIJKING CONTEXT HANDELINGSPLAN AANGRIJPINGSPUNT VOOR BEGELEIDING JONGERE DIENST 12 ISB (BUURT)SPORT 13 CLUBS ATTITUDES EN COMPETENTIES VERSTERKEN 14 VRIJWILLIGERS & STAGIAIRS EVALUATIENOTA EINDNOTA NAZORG SCHOOL 16 VIGeZ Sport-Na-School (SNS) 15 Sport Vlaanderen

3 Fiche 03 Sportvriendelijke omgeving_1van2.pdf 1 07/02/ :27 50 // VLAAMS TIJDSCHRIFT VOOR SPORTBEHEER / 2017 / N 258 Sport en bewegen in de bijzondere jeugdzorg fiche 3 SPORTVRIENDELIJKE OMGEVING WAT? Zien sporten, doet sporten: het wordt meer als vanzelfsprekend ervaren om te bewegen en te sporten als een omgeving sportvriendelijk is ingericht. Een sportklimaat is enerzijds zichtbaar in sfeer en cultuur in de organisatie en anderzijds in het aanbod van materiaal en activiteiten. HOE? Fiche 03 Sportvriendelijke omgeving_2van2.pdf 1 07/02/ :26 1. Inventariseer het huidige aanbod aan sportactiviteiten -en materiaal. Bevraag jongeren en collega s via een bewonersvergadering en teamoverleg wat er nodig is. 2. Stel het materiaal zichtbaar en binnen handbereik op. 5. Bied op vaste dagen sportactiviteiten aan, creëer een vaste sportdag bijv. Schwungdag ipv donderdag. Laat ruimte aan jongeren om deel te nemen aan een sportactiviteit op de manier die ze willen: als speler, supporter,. 6. Creëer sportieve pauzes bijv Maak beweging zichtbaar Sport en en bewegen in min de een bijzondere zichtbare jeugdzorg sportieve activiteit fiche 3 beschikbaar op het terrein bijv. doen met mogelijkheid tot aansluiting. foto s/trofeeën in de leefgroep, buitenfitnessapparaat, uitstallen pingpongtafel, fietsenstalling aan de 7. Stimuleer beweging in het contact inkom van de organisatie. met jongeren en benader dit als een vanzelfsprekendheid bijv. voer 4. Koppel een merknaam aan een bewust al wandelend een gesprek in sportklimaat of -acties : Forza, een park, ga met de fiets naar een Schwung, sportbox, afspraak, ). SPORTVRIENDELIJKE OMGEVING (2/2) Meer info? sportenjeugdzorg DO S & DONT S 8. Laat begeleiders elkaar inspireren met goede praktijkvoorbeelden bijv. adhv terugkerend item op de teamvergadering. Creëer een sportminded beleid. Informeer jongeren en collega s over de sportacties (kenbaar maken via affiches, sociale media, facebook, ). Laat activiteiten beurtelings dragen door collega s. Gemotiveerde begeleiders inspireren (onbewust) meer: laat de eigenheid van begeleiders terugkeren in het soort activiteit (bijv. wie graag gezond kookt staat misschien liever niet op een voetbalveld). Bevraag bij de gemeente (sportdienst/ buurtsport) een lijst van mogelijkheden van sportinfrastructuur en materiaal (uitlenen, 2e hands overkopen). Soms is er een financieel voordeel aan verbonden voor sociale organisaties. Meer en meer sportdiensten (buurtsport) staan open voor integratie van jongeren uit voorzieningen. Nodig ze uit tot je organisatie en leg je vragen voor. Spreek, los van de gemeente, sportclubs aan en bekijk wat er mogelijk is aan samenwerking en sociale tarieven. Misschien kunnen er testdagen georganiseerd worden voor materiaal. Stel in de agenda een herinnering in om een sportieve pauze in te lassen op de werkvloer. Stel fietsen ter beschikking: naast stadsfietsen ook plooifietsen (combineerbaar met ander vervoer), elektrische fiets (ifv verdere verplaatsingen). Benader sport in trajecten als een flexibel gegeven (niet verbonden aan voorwaarden), stimuleer het als er vraag naar is. Zorg dat er regelmatig een nieuwe impuls komt, vb Schwungsportdag, Schwung ski-reis,... Zorg dat er jaarlijks een campagne gevoerd wordt (vb: 4 schwung-weken) Stel een sportactiviteit als een aanbod in naar jongeren en begeleiders, dit eerder dan te verplichten. Herhaal het aanbod (hou vol), en besef dat je zoveel als mogelijk doet. Mocht een sportactiviteit toch niet doorgaan, probeer dan geen onsportief alternatief te voorzien.

4 SPORTPROMOTIE // focust op de samenwerking tussen de sportdienst en de jeugdzorg. Vorig jaar op het ISB-Congres kwamen de mensen van Kortrijk al aan het woord. Dit jaar werd het praktijkvoorbeeld uit Leuven gedeeld tijdens een sessie van het congres. Van het eerste kan je een artikel uit dit tijdschrift nr. 253 terugvinden in de ISB-Kennisbank (zoekterm jeugdzorg ). Van het tweede verschijnt een artikel in het volgende nummer van dit tijdschrift. Ervaringen van de jongeren In opdracht van Sport Vlaanderen voerde onderzoeksbureau DSPgroep tussen november 2015 en december 2016 een onderzoek uit naar de ervaringen van jongeren in de CANO-voorzieningen met sporten en bewegen. De focus van het onderzoek lag op het perspectief van de deelnemende jongeren met betrekking tot drie doelstellingen van het project: het vertrouwd maken met sport en bewegen, het stimuleren van de motivatie voor duurzaam sporten en het versterken van competenties en attitudes. In het onderzoek zijn drie vragen beantwoord: 1 // Wat levert deelname de jongeren op in termen van sportmotivatie, (duurzaam) sportgedrag, attitudeverandering en verworven competenties? 2 // Welke randvoorwaarden zijn noodzakelijk om met sport een positief effect bij deze jongeren te kunnen realiseren? 3 // Welke tips en handvaten kunnen worden gegenereerd vanuit het perspectief van de jongeren voor het in de praktijk invoeren van dergelijke projecten? Als doel of als middel Het blijkt vooral belangrijk om jongeren te stimuleren en te faciliteren, opdat ze ervaren dat ze zelf willen en ook kunnen sporten en bewegen Op basis van het onderzoek concluderen we dat in de jeugdzorg sport- en bewegingsactiviteiten kunnen worden ingezet als doel of als middel. Bij sport en bewegen als doel staat plezier voorop. Impliciet wordt tevens ingezet op het ontwikkelen van vaardigheden en attitudes, maar dat is niet het primaire doel. Een eerste stap bij sport als doel is jongeren te laten kennismaken met sport en bewegen en hen te laten ervaren wat het is. Een volgende stap is om jongeren duurzaam te laten sporten en bewegen en bij voorkeur toe te leiden naar een reguliere sportsetting in hun eigen context. Het blijkt hierbij vooral belangrijk om jongeren te stimuleren en te faciliteren, opdat ze ervaren dat ze het zelf willen en ook kunnen. Daartoe moeten financiële en andere praktische drempels weggenomen worden. Voor sommige jongeren kan duurzaam sporten echter nog een brug te ver zijn. De doelgroep van de CANO-voorzieningen kampt met zeer ernstige problemen op verschillende levensdomeinen. Sommige deelnemers hebben onvoldoende vaardigheden en competenties om binnen een reguliere sportsetting te functioneren en het duurzaam sporten vol te houden. Voor hen kan kennismaking met sport en bewegen (vooralsnog) het hoogst haalbare zijn. In de meeste van de onderzochte voorzieningen lag de focus op de inzet van sport en bewegen als doel. Bij sport en bewegen als middel wordt sport en bewegen gebruikt als aangrijpingspunt voor de begeleiding en/of expliciet ingezet voor het ontwikkelen van specifieke competenties en attitudes, zoals zelfvertrouwen, sociale vaardigheden en zelfbeheersing. Hierbij dient benadrukt te worden dat sport als middel niet zonder sport als doel kan, omdat plezier een cruciale voorwaarde is om andere doelen te kunnen realiseren.

5 SPORTPROMOTIE // 53 Sport en bewegen is individueel maatwerk en kan het best een plaats hebben in het individuele begeleidingstraject en het handelingsplan van de jongere Uit het onderzoek blijkt dat eenzelfde activiteit voor verschillende jongeren vanuit verschillende doelen kan worden ingezet. Het vraagt soms alleen om wat kleine nuanceverschillen in de uitvoering. Voor de ene jongere kan deelname tot doel hebben hem of haar kennis te laten maken met sport en bewegen. Voor een andere jongere kan het tot doel hebben om een keuze te maken voor een sport die hij/zij bij een club wil beoefenen, en voor weer een andere jongere kan dezelfde activiteit worden ingezet als uitlaatklep of om aan specifieke vaardigheden te werken. Ook is het mogelijk dat in de loop van het begeleidingstraject het doel van de deelname verandert. Waarom sport en bewegen wordt ingezet is afhankelijk van de fase van de begeleiding, de aard en ernst van de problematiek van de jongeren en hun context. Uit het onderzoek blijkt echter dat het in de praktijk niet altijd duidelijk is met welk doel sport en bewegen wordt ingezet; niet voor de begeleiding en niet voor de jongeren zelf. Sport en bewegen is individueel maatwerk en kan het best een plaats hebben in het individuele begeleidingstraject en het handelingsplan van de jongere: waarom zetten we sport en bewegen in bij deze jongere op dit moment, welke doelen beogen we voor hem of haar en wat is haalbaar? Op basis van het antwoord op die vragen kan een gerichte keuze worden gemaakt voor sport- en beweegactiviteiten die passen bij een of meerdere jongeren, waardoor het effect ook groter zal zijn. Kortom: weet waarom je sport en bewegen inzet en stuur daarop aan. Deze conclusie past goed in de recent bijgestelde visie van de CANOvoorzieningen. CANO Vlaanderen beschouwt het als haar opdracht om met de jongeren en hun omgeving hun krachten en hulpbronnen aan te boren, in te zetten en te versterken om zo een betere toekomst mogelijk te maken. Online opleiding: omgaan met opvallend gedrag De vermaatschappelijking van de zorg was een van de doelstellingen van dit project. Tijdens de loop van dit project werd beslist om ook de vermaatschappelijking van de sport een duw in de rug te geven. Dit gebeurde door een gratis laagdrempelige online introductiecursus aan te bieden rond het thema Omgaan met opvallend gedrag. Deze cursus wil buurtsportmedewerkers, sportpromotoren, trainers en sportlesgevers kennis laten maken met opvallend gedrag zoals autismespectrumstoornissen (ASS), ADHD en gedragsproblemen als introductie en sensibilisering voor dit complexe thema. De lesgevers zijn Rob Toelen, docent van de Nederlandse voetbalbond KNVB en psychomotorisch therapeut Koninklijke Kentalis, en Seppe Verhaaren, pedagogisch directeur van MFC Sint-Jozef en docent van de module Omgaan met diversiteit van vzw Voetbal in de Stad, de communitywerking van KAA Gent. De online introductiecursus bestaat uit 20 korte video-presentaties. Eerst komt de opvoedende rol van de trainer/coach/sportbegeleider aan bod aan de hand van de Circle of courage. Vervolgens belichten we enkele handige opvoedingsstrategieën en geven we uitleg over het 4G-model met een uitgewerkt voorbeeld. Dan worden drie soorten specifiek opvallend gedrag besproken. Het gaat over ADHD, ASS en gedrags- of emotionele stoornissen. Telkens wordt kort stilgestaan hoe je deze kan herkennen én hoe je er best om mee kan gaan. Tot slot wordt nog verwezen naar aanvullend online materiaal en aanvullende opleidingen. Het is de bedoeling dat deze lijst ook verder aangevuld wordt. Meer hierover vind je in het artikel Meer winnen dan de wedstrijd uit nr. 253 van dit tijdschrift. Je kan het raadplegen via Op werd alle informatie over dit project gebundeld. // KENN ANK i n f o r m e r e n d i n s p i r e r e n d Meer lezen over dit onderwerp? Zoek in de ISB-Kennisbank met de trefwoorden KANSENGROEPEN, JONGEREN