Verslechterings- en verstoringstoets Toename industrielawaai Industrieterreinen Werkendam

Transcriptie

1 Verslechterings- en verstoringstoets Toename industrielawaai Industrieterreinen Werkendam Concept 25 februari 2010 Opdrachtgever: Uitvoering: Gemeente Werkendam SLAG BV

2 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Achtergrond 2 2 JURIDISCHE INKADERING 2.1 Natuurbeschermingswet Verslechterings- en verstoringstoets Beschermde waarden Natura 2000-gebied Biesbosch Huidige status Natura 2000-gebied Biesbosch 5 3 EFFECTBEOORDELING 3.1 Inleiding Mogelijke effecten Verwachte effecten Effectinschatting en -beoordeling toename geluidbelasting 7 4 CONCLUSIES 13 LITERATUURLIJST

3 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Ten westen van de woonkern van Werkendam zijn de bedrijventerreinen Biesboschhaven, Beatrixhaven, Bandijk en Steurgat gevestigd. Naar aanleiding van het geproduceerde industrielawaai zijn de terreinen van rechtswege gezoneerd middels een 50 db(a)-zone met toepassing van artikel 59 van de Wet Geluidshinder (zoals geldend vanaf 1 januari 2007). Figuur 1: Ligging industrieterrein Werkendam. Hoewel op de genoemde terreinen, met uitzondering van Bandijk, geluidszoneringsplichtige bedrijven zijn gevestigd, is dit op grond van het vigerende bestemmingsplan niet mogelijk. Daarnaast zijn de geluidszones niet of nauwelijks verankerd in het bestemmingsplan. De gemeente is voornemens deze onwenselijke situatie te wijzigen middels een herziening van het bestemmingsplan. In geval van bestemming van gronden voor industrie is het vastleggen van een geluidszone waarbuiten de geluidsbelasting de 50 db(a) niet overstijgt, verplicht. Deze norm geldt voor de daguren tussen zeven uur s ochtends en zeven uur s avonds. Tussen zeven en elf uur s avonds geldt een norm van 45 db(a). In de nachtelijke uren tussen elf uur en zeven uur geldt een norm van 40 db(a). Naast de verplichting tot vaststelling van een geluidzone in het bestemmingsplan, zijn ook de wens geluidszoneringsplichtige bedrijven op Bandijk toe te staan en het plan voor de ontplooiing van nieuwe activiteiten in de Beatrixhaven redenen voor de vaststelling van een nieuwe geluidszone. In dit kader is een voorstel gedaan voor een nieuwe geluidzone. Ter onderbouwing van de nieuwe geluidzone is akoestisch onderzoek verricht door Schoonderbeek en Partners Advies B.V. (SPA). De nieuwe geluidszone ligt gedeeltelijk op het grondgebied van de gemeente Dordrecht. Deze gemeente bereidt een bestemmingsplan voor waarin het Dortse gedeelte van de geluidszone is vastgelegd. De zone beslaat in vergelijking tot de huidige zone een grotere oppervlakte, met name in westelijke richting. Rond Werkendam liggen gebieden die deel uitmaken van Natura 2000-gebied Biesbosch. Aangezien een hogere geluidbelasting negatieve effecten op het Natura 2000 gebied kan hebben, wordt in deze verslechterings- en verstoringstoets de situatie nader bekeken en het effect beoordeeld op de beschermde natuurwaarden 1

4 Figuur 2: Huidige en nieuwe geluidscontouren Werkendam en begrenzing Natura 2000 o.b.v. ontwerpbesluit Biesbosch. Bronnen: Ministerie van LNV (begrenzing Natura 2000) en SPA (geluidscontouren). Figuur 3: Ligging Dortse gedeelte geluidszone (donkergrijs). 1.2 Achtergrond Artikel 19d, lid 1 van de Natuurbeschermingswet 1998 schrijft het volgende voor: Het is verboden zonder vergunning, of in strijd met aan die vergunning verbonden voorschriften of beperkingen, van gedeputeerde staten of, ten aanzien van projecten of andere handelingen als bedoeld in het vierde lid, van Onze Minister, projecten of andere handelingen te realiseren onderscheidenlijk te verrichten die gelet op de instandhoudingsdoelstelling de kwaliteit van de natuurlijke habitats en de habitats van soorten in een Natura 2000-gebied kunnen verslechteren of een significant verstorend effect kunnen hebben op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen. Zodanige projecten of andere handelingen zijn in ieder geval projecten of handelingen die de natuurlijke kenmerken van het desbetreffende gebied kunnen aantasten.. Artikel 19f, lid 1 schrijft het volgende voor: Voor nieuwe projecten of andere handelingen waarover gedeputeerde staten een besluit op een aanvraag voor een vergunning als bedoeld in artikel 19d, eerste lid, nemen, en die niet direct verband houden met of nodig zijn voor het beheer van een op grond van artikel 10a, eerste lid, of het gebied waarvan de aanwijzing als zodanig in overweging is genomen als bedoeld in artikel 12, derde lid, maar die afzonderlijk of in combinatie met andere projecten of handelingen significante gevolgen kunnen hebben voor het desbetreffende gebied, maakt de initiatiefnemer alvorens gedeputeerde staten een besluit nemen, een passende beoordeling van de gevolgen voor het gebied waarbij rekening wordt gehouden met de instandhoudingsdoelstelling van dat gebied. In concreto betekent dit dat voor een project waarvan negatieve effecten worden verwacht, maar waarvan is uitgesloten dat deze effecten significante gevolgen kunnen hebben voor het gebied, volstaan kan worden met een toets van verslechtering en verstoring van de kwaliteit van het gebied (artikel 19d, lid 1). In de Algemene Handreiking Natuurbeschermingswet 1998 (LNV, 2005) is uiteengezet op welke wijze vergunningverlening via een Verslechterings- en verstoringstoets verloopt. Hierop wordt in het volgende hoofdstuk verder ingegaan. 2

5 2 Juridische inkadering 2.1 Natuurbeschermingswet 1998 In Nederland hebben veel natuurgebieden een beschermde status onder de Natuurbeschermingswet 1998 gekregen. Daarbij kunnen twee categorieën beschermingsgebieden worden onderscheiden: Natura 2000-gebieden. Beschermde natuurmonumenten. De maatregel heeft geen relatie met beschermde natuurmonumenten. Deze categorie wordt in deze toets verder buiten beschouwing gelaten. Onder Natura 2000-gebieden vallen de gebieden die op grond van de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn zijn aangewezen. Voor al deze gebieden gelden instandhoudingsdoelen. De essentie van het beschermingsregime voor deze gebieden is dat deze instandhoudingsdoelen niet in gevaar mogen worden gebracht. Om dit toetsbaar te maken, kent de Natuurbeschermingswet 1998 voor projecten en andere handelingen (zowel bestaand als nieuw) die gevolgen voor soorten en habitats van de betreffende gebieden zouden kunnen hebben, een vergunningplicht. Een vergunning voor een project wordt alleen verleend wanneer zeker is dat de instandhoudingsdoelen van het gebied niet in gevaar worden gebracht. Hiervan mag alleen worden afgeweken wanneer alternatieve oplossingen voor het project ontbreken en wanneer sprake is van dwingende redenen van groot openbaar belang. Bovendien moet voorafgaande aan het toestaan van een afwijking zeker zijn dat alle schade gecompenseerd wordt (de zogenaamde ADC-toets: Alternatieven, Dwingende redenen van groot openbaar belang en Compenserende maatregelen). Redenen van economische aard kunnen ook gelden als dwingende reden van groot openbaar belang. Als prioritaire soorten of habitats deel uitmaken van de instandhoudingsdoelen mogen redenen van economische aard alleen gebruikt worden na toetsing door de Europese Commissie. Het gaat bij deze maatregel om het Natura 2000-gebied nummer 112 Biesbosch. Naast algemene instandhoudingsdoelen voor dit gebied zijn er per habitattype en soortspecifieke doelen geformuleerd. 2.2 Verslechterings- en verstoringstoets De Natuurbeschermingswet kent twee routes voor het verlenen van een vergunning. Als significante negatieve effecten op kunnen treden moet een Passende beoordeling worden uitgevoerd. Als er wel effecten verwacht worden, maar deze zeker niet significant zullen zijn, kan worden volstaan met een Verslechterings- en verstoringstoets (VV-toets). Geen kans op significante negatieve effecten Voor het Natura 2000-gebied wordt in hoofdstuk 3 geconcludeerd dat er vooralsnog geen sprake is van significant negatieve effecten. In het kader van de maatregel is daarom (alleen) sprake van een Verslechterings- en verstoringstoets. Inhoud Verslechterings- en verstoringstoets Bij de VV-toets dient te worden nagegaan of een project, handeling of plan een kans met zich meebrengt op verslechtering van de natuurlijke habitats of de habitats van soorten, dan wel dat deze een verstorend effect heeft op soorten. Indien geen significante verslechtering optreedt wordt een vergunning verleend. Wanneer geen significante verstoring optreedt is een vergunning niet noodzakelijk. Als de verslechtering of verstoring significant is wordt een vergunning geweigerd. De effecten van een plan of activiteit moeten altijd worden beoordeeld in het licht van de instandhoudingsdoelen. Aan de vergunning kunnen voorschriften of beperkingen zijn verbonden. Bij de afweging of de verslechtering of verstoring onaanvaardbaar is, heeft het Bevoegd Gezag een grotere beleidsvrijheid dan wanneer de vergunningaanvraag via de passende beoordeling verloopt. Het Bevoegd Gezag kan rekening houden met de aanwezigheid van redenen van openbaar belang, de mogelijkheid om te compenseren en andere relevante overwegingen. Ook hoeft geen rekening te worden gehouden met cumulatieve effecten. 3

6 Definitie verslechtering en verstoring Om een VV-toets te kunnen uitvoeren is het allereerst van belang een eenduidige definitie van verstoring en verslechtering te hebben. In de Handreiking Natuurbeschermingswet (LNV 2005) worden beide begrippen uitgewerkt. Verslechtering Onder verslechtering wordt de fysische aantasting van een habitat verstaan. Hiervan is sprake als in een bepaald gebied van deze habitat de oppervlakte afneemt, of wanneer het met de specifieke structuur en functies, die voor de instandhouding van de habitat op lange termijn noodzakelijk zijn, dan wel met de staat van instandhouding met de met deze habitat geassocieerde typische soorten in dalende lijn gaat,in vergelijking tot de instandhoudingsdoelstellingen. Verstoring In tegenstelling tot kwaliteitsverslechtering heeft verstoring geen directe invloed op de fysische kenmerken van een gebied; een verstoring betreft soorten en is vaak in de tijd beperkt (lawaai, lichtbronnen, enz). Belangrijke parameters zijn derhalve: intensiteit, de duur en de frequentie van verstoring. Verstoring van een soort in een gebied treedt op wanneer uit de populatiedynamische gegevens betreffende die soort in dat gebied blijkt dat de soort het gevaar loopt niet langer een levensvatbare component van de natuurlijke habitat te blijven. 2.3 Beschermde waarden Natura 2000-gebied Biesbosch In onderstaand overzicht staan de soorten weergegeven waarvoor de Biesbosch zich kwalificeert als Natura 2000-gebied. Prioritaire soorten zijn gemerkt met een asterisk. In geval van de Biesbosch is alleen de Noordse woelmuis prioritair. Beschermde habitats zijn in het onderstaande overzicht niet weergegeven, omdat een negatief effect hierop als gevolg van geluid op voorhand is uit te sluiten. Broedvogels Vogelrichtlijn A017 Aalscholver (Phalacrocorax carbo) A021 Roerdomp (Botaurus stellaris) A081 Bruine kiekendief (Circus aeruginosus) A119 Porseleinhoen (Porzana porzana) A229 IJsvogel (Alcedo atthis) A272 Blauwborst (Luscinia svecica) A292 Snor (Locustella luscinioides) A295 Rietzanger (Acrocephalus schoenobaenus) Niet-broedvogels Vogelrichtlijn A005 Fuut (Podiceps cristatus) A017 Aalscholver (Phalacrocorax carbo) A027 Grote zilverreiger (Egretta alba) A034 Lepelaar (Platalea leucorodia) A037 Kleine zwaan (Cygnus columbianus) A041 Kolgans (Anser albifrons) A043 Grauwe gans (Anser anser) A045 Brandgans (Branta leucopsis) A050 Smient (Anas penelope) A051 Krakeend (Anas strepera) A052 Wintertaling (Anas crecca) A053 Wilde eend (Anas platyrhynchos) A054 Pijlstaart (Anas acuta) A056 Slobeend (Anas clypeata) A059 Tafeleend (Aythya ferina) A061 Kuifeend (Aythya fuligula) A068 Nonnetje (Mergus albellus) A070 Grote zaagbek (Mergus merganser) A075 Zeearend (Haliaeetus albicilla) A094 Visarend (Pandion haliaetus) A125 Meerkoet (Fulica atra) A156 Grutto (Limosa limosa) Habitatrichtlijnen H1095 Zeeprik (Petromyzon marinus) H1099 Rivierprik (Lampetra fluviatilis) H1102 Elft (Alosa alosa) H1103 Fint (Alosa fallax) H1106 Zalm (Salmo salar) H1134 Bittervoorn (Rhodeus amarus) H1145 Grote modderkruiper (Misgurnus fossilis) H1149 Kleine modderkruiper (Cobitis taenia) H1163 Rivierdonderpad (Cottus gobio) H1318 Meervleermuis (Myotis dasycneme) H1337 Bever (Castor fiber) H1340 *Noordse woelmuis (Microtus oeconomus arenicola) H1387 Tonghaarmuts (Orthotrichum rogeri) 4

7 2.4 Huidige status Natura 2000-gebied Biesbosch In 2009 is onder anderen van Natura 2000-gebied Biesbosch het Ontwerpbesluit ter inzage gelegd. Het besluit is nog niet bekrachtigd (Definitief aanwijzingsbesluit). Tot die tijd vigeert het aanvankelijke aanwijzingsbesluit. Er dient in het onderzoek wel rekening te worden gehouden met de (waarschijnlijke) toekomstige situatie. Rond Werkendam zijn in het ontwerpbesluit twee wijzigingen aangebracht ten opzichte van het aanwijzingsbesluit. Het betreffen wijzigingen in de begrenzing van het Vogelrichtlijngebied. Ten eerste is het gebied verkleind ter plaatse van de Beatrixhaven; het gebied loopt nu buiten om de havenkom. Ten tweede is het gebied uitgebreid ter plaatse van de Kop van de Oude Wiel; de uiterste oostpunt van het terrein is aan het gebied toegevoegd. Figuur 4: Wijzigingen begrenzing VR-gebied (Bron: Ontwerpbesluit Biesbosch). 5

8 3 Effectbeoordeling 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de (mogelijke) gevolgen van de toename van het industrielawaai voor de kwalificerende waarden van de Natura gebied beschreven. Het hoofdstuk sluit af met de conclusie ten aanzien van de te verwachten verslechtering en verstoring. 3.2 Mogelijke effecten Een project of maatregel kan op verschillende manieren zorgen voor verstoring van soorten en verslechtering van habitats. De volgende effecten zijn in het algemeen mogelijk: Directe aantasting Doden en/of beschadigen van soorten Vernietigen van habitats Oppervlakteverlies Indirecte aantasting Lichtverstoring Visuele verstoring Barrièrewerking Depositie van milieubelastende stoffen Geluidverstoring 3.3 Verwachte effecten Directe aantasting De toename in geluidbelasting heeft voor het Natura 2000 gebied van de Biesbosch geen directe fysieke effecten zodat directe aantasting in de vorm van het vernietigen van habitats of het beschadigen en/of doden van soorten op voorhand kan worden uitgesloten. De totale oppervlakte van het Natura gebied wordt als gevolg van de maatregel niet kleiner. Indirecte aantasting Lichtverstoring De verlichting zal als gevolg van de maatregel niet worden aangepast. De verstoring door verlichting blijft ten opzichte van de huidige situatie gelijk. Visuele verstoring Omdat ter plaatse van het Natura 2000-gebied Biesbosch geen sprake is van een fysieke ruimtelijke ontwikkeling, is er geen sprake van een verslechtering. Barrièrewerking Voor de kwalificerende soorten die in de nabijheid van de Natura 2000-gebieden voorkomen, is een toename van de geluidbelasting geen onoverkomelijke barrière. Er is vanwege het project geen sprake van een verslechterend of verstorend effect. Depositie van milieubelastende stoffen Er is geen depositietoename van belastende stoffen. Op basis hiervan wordt geconcludeerd dat er vanwege het project geen sprake is van een verslechterend of verstorend effect. Geluidsverstoring De verruiming van de huidige 50 db(a)-contour heeft tot gevolg dat een groter gebied rond Werkendam met geluid wordt belast. De nieuwe geluidscontour overlapt deels het Natura 2000-gebied Biesbosch. Een toegenomen geluidsbelasting van het Natura 2000-gebied is daarmee een feit. Dit betekent niet zondermeer dat er een negatief effect op de instandhoudingsdoelen van het gebied optreedt. In de 6

9 volgende paragraaf wordt het effect van de toegenomen geluidsbelasting op de instandhoudingsdoelen van het Natura 2000-gebied beoordeeld. 3.4 Effectinschatting en -beoordeling toename geluidbelasting Om de indirecte aantasting als gevolg van geluid te bepalen dienen vier vragen te worden beantwoord, namelijk: 1. Welke soorten zijn verstoringsgevoelig voor geluid? 2. Bij welk geluidsniveau treedt verstoring op? 3. Vormt het gebied, waarbinnen de geluidsbelasting als storend kan worden beschouwd, een habitat voor soorten die verstoringsgevoelig zijn voor geluid? 4. Overschrijdt de toegenomen geluidsbelasting de gestelde normen waarbij de verstoring als significant negatief wordt gezien voor het gebied als geheel of voor de delen waarbinnen verstoringsgevoelige soorten voorkomen? 1. Verstoringsgevoelige soorten Van de aangewezen soorten wordt een aantal door het Ministerie van LNV aangemerkt als gevoelig voor geluid. Hieronder bevinden zich geen soorten die als zeer gevoelig te boek staan. Van een aantal aangewezen soorten is de gevoeligheid voor geluid niet bekend. Hieronder zijn de geluidgevoelige soorten weergegeven en de soorten waarvan de gevoeligheid onbekend is. Geluidgevoelige soorten Gevoeligheid onbekend broedvogels A021 Roerdomp (Botaurus stellaris) A081 Bruine kiekendief (Circus aeruginosus) A272 Blauwborst (Luscinia svecica) A292 Snor (Locustella luscinioides) A295 Rietzanger (Acrocephalus schoenobaenus) niet-broedvogels A027 Grote zilverreiger (Egretta alba) A034 Lepelaar (Platalea leucorodia) A156 Grutto (Limosa limosa) H1318 Meervleermuis (Myotis dasycneme) H1337 Bever (Castor fiber) H1095 Zeeprik (Petromyzon marinus) H1099 Rivierprik (Lampetra fluviatilis) H1102 Elft (Alosa alosa) H1103 Fint (Alosa fallax) H1106 Zalm (Salmo salar) H1134 Bittervoorn (Rhodeus amarus) H1145 Grote modderkruiper (Misgurnus fossilis) H1149 Kleine modderkruiper (Cobitis taenia) H1163 Rivierdonderpad (Cottus gobio) H1340 *Noordse woelmuis (Microtus oeconomus arenicola) 2. Normen verstorende geluidsniveaus Voor het bepalen van de toename van de geluidverstoring (in geluidbelast oppervlak) is uitgegaan van de geluidcontouren van 47LAeq-24 die zijn gebaseerd op grutto tijdens de broedtijd, de meest gevoelige weidevogel. Dit is tevens de waarde die wordt gehanteerd voor het effect op de dichtheid van vogels gezamenlijk (Reijnen et al 2002). Vogels van bossen en meer opgaande begroeiingen zijn gevoeliger voor geluid, voor soorten varieert de drempelwaarde (de waarde waarboven een verlaagde dichtheid optreedt) van LAeq-24. Bos heeft echter een dempende werking op de geluidsvoortplanting. De breedte van de zone waar een verlaagde dichtheid optreedt zal daardoor bij bos waarschijnlijk niet veel verschillen van open (weide)gebied. Het effect van geluid is relatief goed onderzocht voor de soortgroep broedvogels. Voor andere soortgroepen geldt dit in veel mindere mate. Uit onderzoek lijken vooral soorten die hun akoestische signalen of gedrag slecht kunnen aanpassen aan de verstoringbron en soorten die voor hun communicatie gebruik maken van geluidsignalen met een relatief lage frequentie (overeenkomend met de frequenties van menselijke geluidbronnen) gevoelig te zijn voor geluid. Er wordt aanbevolen dat, waar twijfel bestaat omtrent het effect van geluid op een kwetsbare populatie van een soort, antropogene geluidsbronnen het niveau van natuurlijk achtergrondgeluid (geluidniveau zonder bijdrage van menselijke geluidsbronnen) niet mag overstijgen totdat meer kennis over het effect van geluid op in het wild levende soorten beschikbaar komt is. 7

10 Figuur 5: 47 en 43 LAeq-24-contouren in relatie tot Natura 2000-gebied. Bronnen: Ministerie van LNV (begrenzing Natura 2000) en SPA (geluidscontouren). 3. Verspreiding (mogelijk) verstoringsgevoelige soorten Van kaart 1 (par. 1.1) valt af te lezen dat de toegenomen geluidsbelasting voornamelijk betrekking heeft op de rivier. Daarnaast wordt een klein deel van de Kop van het Oude Wiel, ten noorden van de rivier extra belast. Voor het onderzoek naar de verspreiding van verstoringsgevoelige soorten is gebruik gemaakt van inventarisatiegegevens van Staatsbosbeheer. Ten noorden van de rivier wordt alleen het Aart Eloyenbosch intensief geïnventariseerd. De Kop van de Oude Wiel wordt vanwege de moeilijke bereikbaarheid weinig bezocht. Omdat van dit deelgebied onvoldoende gegevens bekend zijn, is hier een habitatbeoordeling toegepast op basis van de fysieke terreinkenmerken en een vegetatiekartering (kaart 2). Figuur 6: Globale vegetatietypen Kop van de Oude Wiel. (Bron: SBB) Vogels noordzijde rivier De Kop van de Oude Wiel behoort tot de hogere delen van het gebied. In het oostelijke deel komen rivierduinen voor. Gemiddeld genomen neemt in westelijke richting de hoogteligging en het aandeel zand in het substraat ten opzichte van klei af. Open water is beperkt tot een kleine inham van de rivier in het 8

11 centrale noorden en een plasje in het uiterste westen. Opgaande begroeiing komt voor in het centrale deel, in de vorm van meidoornstruweel, en plaatselijk langs de zuidoever, in de vorm van smalbladige wilgen (schietwilg e.d.). Het deelgebied wordt beheerd middels extensieve begrazing met runderen. De grootste oppervlakte van dit deelgebied wordt ingenomen door vochtige tot droge graslanden, waarvan stroomdalgraslanden een belangrijke component vormen. Vochtige graslanden komen vooral in het westelijke deel voor, grenzend aan het Aart Eloyenbosch. Natte gemeenschappen hebben een klein aandeel en zijn vrijwel geheel beperkt tot de oeverzone. Deze zijn kenmerkend voor hoog-dynamische milieus, zoals ruigten van duinriet, rietzwenkgras en pioniersgemeenschappen op stortsteen en kale bodem. Als gevolg van het extensieve beheer is, met name op de hogere delen, de vegetatie relatief ruig. Figuur 7: Verspreiding verstoringsgevoelige vogelsoorten in relatie tot LAeq-24-contouren. Ten westen van de Kop van de Oude Wiel bevindt zich het lager gelegen en deels vergraven Aart Eloyenbos. Open water en moerasmilieus vormen hier een belangrijk aspect. Het deelgebied vertegenwoordigt een aanzienlijk belang voor water- en moerasvogels. Zo worden soms aanzienlijke aantallen ganzen en eenden waargenomen. Verder komen ook de doelsoorten rietzanger, snor, lepelaar, grote zilverreiger, bruine kiekendief en porseleinhoen in het terrein voor. Op grond van het voorgaande kan worden gesteld dat ter plaatse van de Kop van het Oude Wiel, met uitzondering van het uiterste westen geen habitats voorkomen die voldoen aan de eisen van de broedvogels Aalscholver, Lepelaar, Porseleinhoen, Snor, Roerdomp, Bruine kiekendief en Rietzanger. Gelet op de nabijheid van een broedgebied is Bruine kiekendief wel foeragerend in de Kop van het Oude Wiel te verwachten. Vanwege het ontbreken van moeras is het deelgebied als suboptimaal te bestempelen. Het voorkomen van bruine kiekendief in de Kop van de Oude Wiel is daarom eerder terug te voeren op een uitstralingseffect van het nabijgelegen leefgebied dan op een belang als foerageergebied. Grutto is buiten het broedseizoen beperkt tot zoetwaterslikken en natte graslanden. In het oostelijke deel van het deelgebied zijn dergelijke habitats niet aanwezig. Vogels zuidzijde rivier Het noordelijk deel van het Steurgat bestaat uit een verdrogend en verruigend rietgors. Van de doelsoorten is alleen het voorkomen van blauwborst en fuut bekend. Vogels rivier De rivier zelf vormt geen habitat voor de verstoringsgevoelige soorten. De zuidoever valt deels binnen het verstedelijkte gebied van Werkendam. Hier ontbreekt een natuurlijke oever. Ten westen van de monding van het Steurgat is een zeer smalle uiterwaard in agrarisch gebruik aanwezig met verharde oever. Het gedeelte van deze uiterwaard dat grenst aan de monding van het Steurgat kent geen agrarisch gebruik en wordt vermoedelijk niet beheerd. Hier is een meer natuurlijke begroeiing aanwezig met ruigte en opslag. 9

12 Tevens is een vooroeververdediging aanwezig. Geen van de habitats die langs de zuidoever voorkomen is geschikt voor de verstoringsgevoelige soorten. Bever De Bever wordt door Staatsbosbeheer intensief gemonitoord. In het gebied komen circa honderd dieren voor, verspreid over enige tientallen burchten. In figuur 4 is het verspreidingsgebied van de burchten in geel aangegeven. Het verspreidingsgebied is gebaseerd op gegevens van Staatsbosbeheer tot en met het voorjaar van Op verzoek van Staatsbosbeheer zijn de locaties vervaagd. Uit de figuur blijkt dat geen van de burchten binnen de nieuwe geluidscontour liggen. Figuur 8: Ligging actuele leefgebied Bever (geel) in relatie tot 43 LAeq-24-contour (oranje). (bron: SBB) Figuur 9: Ligging vliegroutes Meervleermuis rond Werkendam (2005). Meervleermuis De verspreiding van Meervleermuis in de Biesbosch wordt onderzocht door Vogel- en faunawacht Dordrecht in opdracht van Nationaal Park Biesbosch. Uit het onderzoek blijkt dat de soort foerageert op de grotere, beschutte kreken van het gebied. Het aantal waarnemingen per avond is relatief laag (max. 6 exx.). Het gebied rond Werkendam is nog niet onderzocht. In een ander onderzoek, uit 2005, is het voorkomen van Meervleermuis onderzocht rond Werkendam. Daarbij zijn vliegroutes gevonden over de Nieuwe Merwede ten oosten van Werkendam en over het Steurgat vanaf de Merwede naar het zuiden. Er zijn maximaal zes individuen waargenomen (pers.meded. A.J. Haarsma, Zoogdiervereniging). Boven de Merwede zijn Meervleermuizen jaarlijks foeragerend of op route waar te nemen (pers. meded. H. Limpens, Zoogdiervereniging). Of dit ook voor het Steurgat geldt is niet bekend. Het Steurgat en de Nieuwe Merwede zijn in deze regio de enige wateren van formaat die voor Meervleermuis een verbinding kunnen vormen vanuit het noorden naar de foerageergebieden in de Brabantse Biesbosch. Het Steurgat vormt bovendien een bijna rechtstreekse verbinding tussen het noorden en de grote, beschutte kreken in het zuiden. Om deze redenen moeten de Nieuwe Merwede en zeker het Steurgat in ieder geval worden aangemerkt als belangrijke potentiële verbindingsroutes. Noordse woelmuis De Noordse woelmuis komt wijdverspreid in de Biesbosch voor op moerassige plaatsen. Vermoedelijk komt de soort ook in lage dichtheid voor in marginalere habitats, zoals hoogdynamische, ruige rivieroevers. Het is goed mogelijk dat Noordse woelmuis ook beperkt voorkomt langs de zuidelijke oever van de Kop van de Oude Wiel, tegenover Werkendam (pers. meded. SBB). In de nabije toekomst start een onderzoek naar het voorkomen van de soort in dergelijke habitats in de Biesbosch. Vissen De meeste aangewezen vissen zijn karakteristieke riviersoorten. Er kan worden aangenomen dat de soorten in meer of mindere mate in de Nieuwe Merwede voorkomen. Bittervoorn, Grote modderkruiper en 10

13 Kleine modderkruiper zijn kenmerkender voor kleinere wateren. Ook van deze drie soorten is het voorkomen in de Merwede echter aannemelijk. 4. Significantie verstoring Vogels Uit figuur 7 blijkt dat zowel de 50 db(a)-contour als de 47 LAeq-24-contour binnen het Vogelrichtlijngebied niet overlappen met habitats van verstoringsgevoelige soorten. Op grond hiervan is een negatief effect op deze soorten als gevolg van de nieuwe geluidszone uitgesloten. Bever Het leefgebied van Bever overlapt niet met de nieuwe geluidszone. Een negatief effect van de nieuwe geluidszone op Bever is daarom uitgesloten. Toekomstige vestigingen van Bever binnen de voorgestelde geluidszone zijn bovendien uitgesloten, omdat hier geschikte vestigingsplaatsen ontbreken. Meervleermuis De meeste soorten vleermuizen zijn voor navigatie en het bemachtigen van voedsel afhankelijk van echolocatie [3]. Uit experimentele studies blijkt dat de frequentie van echolocatiesignalen van vleermuizen veel hoger is (20-100kHz) dan de dominante frequentie van menselijk geluid en dat ze deze vrij gemakkelijk aan kunnen passen om geen last te hebben van verstorende of maskerende signalen. Uit onderzoek naar de invloed van verkeerslawaai op Vale vleermuis blijkt een negatief effect hiervan op het foerageergedrag van deze soort [8]. Het betreft hier een passive listener, dat wil zeggen een soort die prooien opspoort op basis van het geluid dat de prooi voortbrengt en op dat moment geen gebruikmaakt van echolocatie. Het wordt aannemelijk geacht dat ook andere soorten die op dergelijke wijze foerageren, zoals Grootoorvleermuis, gevoelig zijn voor geluid tijdens het foerageren. In het onderhavige geval gaat het om relatief laag geluid (industrielawaai) op vliegroutes van een soort die geen passive listener is. Op grond van het laagfrequente lawaai, het soort vleermuis en de beperkingen die gelden voor de geluidszone buiten de daguren, wordt een negatief effect van de nieuwe geluidszone op vliegroutes van Meervleermuis uitgesloten geacht. Noordse woelmuis Er wordt aangenomen dat Noordse woelmuis in lage dichtheid langs de zuidoever van de Kop van de Oude Wiel voorkomt. Als gevolg van de nieuwe geluidzone wordt de oever belast met een geluidniveau dat ligt tussen de 47 en 43 LAeq-24. Muizen vertonen sterke gelijkenis met de gehoorgevoeligheid van de mens [10]. Er zijn geen wetenschappelijke onderzoeken/publicaties die de invloed van geluid op Noordse woelmuis beschrijven. Daarentegen is wel (internationaal) onderzoek verricht naar het effect van geluid op muizen. Er wordt aangenomen dat de gehoorcapaciteit van Noordse woelmuis overeenkomt met die van Veldmuis. Het meeste onderzoek is gericht op het optreden van gehoorbeschadigingen bij harde geluiden (>100 db SPL). Dit is niet van toepassing op de onderhavige situatie, omdat dergelijke geluidniveaus niet worden gehaald. Bij ware muizen is een voorkeur vastgesteld voor een stille omgeving. Dit was echter afhankelijk van het geluidbelasting op jonge leeftijd. Op basis van het beschikbare onderzoek kan geen eenduidige uitspraak worden gedaan over de invloed van de nieuwe geluidzone op het voorkomen van Noordse woelmuis langs de zuidoever van de Kop van de Oude Wiel. Gelet op het voorkomen van verwante soorten als Veldmuis en Rosse woelmuis op plaatsen met een hoge geluidbelasting, zoals snelwegbermen, lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat het geluidsniveau waar het in dit geval over gaat een negatief effect heeft. Bij twijfel omtrent het effect van een geluid op een kwetsbare populatie wordt aanbevolen het niveau van het natuurlijke achtergrondgeluid te handhaven. Dit betekent dat er vanuit moet worden gegaan dat de nieuwe geluidzone een verstorend effect heeft. In het optimale geval dat de geluidbelaste oever volledig geschikt is als leefgebied voor Noordse woelmuis, wordt een gebied verstoort met een oppervlakte van circa een halve hectare. Uitgaande van de 9684 hectare die het Natura gebied beslaat, betekent dit dat minder dan 0,1 promille van het gebied wordt verstoord. Het verstoorde gedeelte is bovendien te beschouwen als suboptimaal habitat. Daarnaast gaat van de verstoring geen versnipperende werking uit, omdat de Kop van de Oude Wiel doodloopt en geen verbinding kan vormen tussen leefgebieden. Om deze redenen wordt geconcludeerd dat een eventuele geluidverstoring een te 11

14 verwaarlozen invloed heeft op de populatie Noordse woelmuis in de Biesbosch. Het effect is beoordeeld als niet significant. Vissen Van de soorten waarvan de gevoeligheid voor geluid onbekend is, bestaat het merendeel uit vissoorten. Uit verschillende onderzoeken [7] blijkt een negatief effect van continue geluiden onder water met een matige intensiteit, veroorzaakt door met name scheepvaart, en van hoog energetische impulsgeluiden op land, veroorzaakt door bijvoorbeeld seismisch onderzoek en heien in de nabijheid van water. Omdat de nieuwe geluidszone betrekking heeft op geluid op land dat ver beneden het energieniveau van bijvoorbeeld heien ligt, is een negatief effect van de nieuwe geluidzone op vissen uitgesloten. 12

15 4 CONCLUSIES Uit het onderzoek zijn de volgende deelconclusies te trekken: - Van de nieuwe geluidscontour is alleen op het gebied van geluidverstoring een effect mogelijk. - De nieuwe geluidscontour betekent een toename van de geluidsbelasting van het Natura gebied. - De habitats die voorkomen in het deel van het Natura 2000-gebied dat extra geluidsbelasting zal ondervinden, zijn ongeschikt voor verstoringsgevoelige vogelsoorten. - Een verstoring van Meervleermuis, waarvan vliegroutes door de geluidszone (kunnen) lopen, is uitgesloten. - De potentiële en daadwerkelijke leefgebieden van Bever overlappen niet met de nieuwe geluidzone. - Geluidverstoring van een leefgebied van Noordse woelmuis kan niet geheel worden uitgesloten. In het geval dat geluidverstoring optreedt, is het effect hiervan op de populatie in de Biesbosch te verwaarlozen en daarom niet significant. - Een negatief effect op vissen is uitgesloten. Uit het voorgaande is geconcludeerd dat het enkele effect dat optreedt (extra geluidsbelast oppervlak) niet leidt tot verslechtering en niet tot een significante verstoring van de Habitat- en Vogelrichtlijnsoorten. De instandhoudingsdoelstellingen en kernopgaven van het gebied betreffende deze soorten worden niet aangetast. Op grond hiervan is een vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet niet noodzakelijk. 13

16 Literatuurlijst [1] Algemene Handreiking Natuurbeschermingswet Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Den Haag, [2] Appels, A.C.W.M., Gemeente Werkendam - Herzonering Beatrixhaven/Biesboschhaven, Steurgat, Bandijk. Ede, Schoonderbeek en Partners Advies BV, rapportnr R01. [3] Kleijn, D., Effecten van geluid op wilde soorten - implicaties voor soorten betrokken bij de aanwijzing van Natura 2000 gebieden. Wageningen, Alterra, Alterra-rapport [4] Natuurbeschermingswet Ministerie van Justitie, Den Haag, [5] Ontwerpbesluit Biesbosch. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Den Haag, [6] Ontwerpbestemmingsplan Zonering industrieterreinen gemeente Werkendam. Rosmalen, Croonen Adviseurs, [7] Van Opzeeland, I., et al, Vissen en geluidsoverlast Effect van geluidsbelasting onder water op zoetwatervissen. Rijksuniversieit Groningen/Universiteit Leiden. [8] Schaub, A., J. Ostwald & B.M. Siemers Foraging bats avoid noise - Journal of Experimental Biology 211, (2008). [9] Toepassing begrippenkadernatuurbeschermingswet Intern werkdocument voor opstellers beheerplannen Natura 2000 en vergunningverleners Nb-wet. Steunpunt Natura 2000 p/a LNV Directie Kennis, Ede. [10] Witte van den Bosch, R.H., Memo Effect van knalgeluiden op noordse woelmuis. Zoogdiervereniging, Arnhem.