Ontwikkelingen in vraag en aanbod van rondhout in Nederland en aangrenzend gebied en mogelijke knelpunten en kansen voor de bos- en houtsector in de

Transcriptie

1 Ontwikkelingen in vraag en aanbod van rondhout in Nederland en aangrenzend gebied en mogelijke knelpunten en kansen voor de bos- en houtsector in de periode

2 In opdracht van Min. LNV 2 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

3 Ontwikkelingen in vraag en aanbod van rondhout in Nederland en aangrenzend gebied en mogelijke knelpunten en kansen voor de bos- en houtsector in de periode A. Oosterbaan, C.A. van den Berg en M.J. Schelhaas (Alterra, Wageningen UR) Alterra-Rapport HOUT (10).doc Alterra, Wageningen, 2007

4 REFERAAT Auteur(s), Titel; ondertitel. Wageningen, Alterra, Alterra-Rapport HOUT (6).doc. 97 blz.;... fig.;.. tab.;.. ref. In opdracht van het Ministerie voor LNV is een verkennende studie uitgevoerd naar de vraag en het aanbod van rondhout in de komende 20 jaar in ons land en het aangrenzende gebied van België, Nordrhein_Westfalen en Niedersachsen. Als eerste stap is gekeken naar ontwikkelingen in vraag en aanbod gedurende de afgelopen 20 jaar. Vervolgens zijn voor verschillende scenario s berekeningen gemaakt voor de te verwachten vraag en het te verwachten aanbod in de komende 20 jaar. De mogelijke kansen en knelpunten, die verschillen in verwachte vraag en aanbod kunnen opleveren voor zowel de bossector als de houtsector, worden besproken. Trefwoorden: rondhout, houtmarkt, vraag, aanbod, houtoogst, toekomst, zaaghout, papierhout, energiehout, houtplaten, grensstreek ISSN Dit rapport kunt u bestellen door 00,- over te maken op banknummer ten name van Alterra, Wageningen, onder vermelding van Alterra-Rapport HOUT (10).doc. Dit bedrag is inclusief BTW en verzendkosten Alterra Postbus 47; 6700 AA Wageningen; Nederland Tel.: (0317) ; fax: (0317) ; info.alterra@wur.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Alterra. Alterra aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen. 4 Alterra-Rapport HOUT (12).doc [Alterra-Rapport HOUT (9).doc/april/2007]

5 Inhoud Woord vooraf... 7 Samenvatting Inleiding 13 2 Methodiek en uitvoering van het onderzoek 14 3 Ontwikkeling van vraag en aanbod in de afgelopen 20 jaar Het potentiële aanbod van hout De oogst De vraag naar hout Het totale houtverbruik De rondhoutsector Trends in het buitenland Achtergronden van de trends Discussie Conclusies 49 4 Verwachte vraag en aanbod van rondhout in de komende 20 jaar De vraag Definiëring van de vraag Scenario s voor de vraag naar rondhout in de komende 20 jaar De verwachte vraag naar rondhout in Nederland De verwachte vraag naar rondhout in Nederland en de grensstreek Het aanbod Berekening Het verwachte aanbod Error! Bookmark not defined. 4.3 Vergelijking van vraag en aanbod Totale hoeveelheid rondhout Naaldhout en loofhout Soort en diameter 62 5 Kansen en knelpunten voor de houtsector en boseigenaren 74 6 Aanbevelingen 77 Literatuur 78 Bijlage 1 Bos (x 100 ha) met productiecomponent per eigendomscategorie en diameterklasse Bijlage 2 Ontwikkeling van de oppervlakte, voorraad en oogst (met schors) in vier perioden Bijlage 3 Overzicht van beplantingen buiten bosverband Bijlage 4 Data over Duitsland, Niedersachsen, NordRhein-Westfalen en België Bijlage 5 Bevraagde vertegenwoordigers uit de rondhout verwerkende sector... 90

6 Bijlage 6 Capaciteit van de Duitse zaagindustrie (bron: Sörgel, Mantau en Weimar 2006) Bijlage 7 Capaciteit van de papier- en pulpfabrieken in Duitsland (bron: Sörgel, Mantau en Weimar 2006) Bijlage 8 Overzicht van de vraag naar rondhout in de verschillende sectoren in het jaar Alterra-Rapport HOUT (12).doc

7 Woord vooraf De uitvoering van dit project, dat gefinancierd werd door het Ministerie van LNV, is begeleid door een klankbordgroep, bestaande uit de volgende personen: de heer C. Boon (namens PHN en OHH), de heer R. Jans (Unie van Bosgroepen) en de heer N. Leek (Probos). Namens de projectgroep wil ik hen hartelijk bedanken voor het kritisch meedenken bij deze pittige opgave om in een relatief kort tijdsbestek vraag en aanbod van Nederland en de grensstreek in beeld te krijgen, een voorspelling te geven van te verwachten ontwikkelingen hierin en vervolgens knelpunten en kansen voor de bosen houtsector te signaleren. Anne Oosterbaan (projectleider) Alterra-Rapport HOUT (12).doc 7

8

9 Samenvatting In dit rapport worden vraag en aanbod van rondhout uit het Nederlandse bos en het Duitse grensgebied en België tegen elkaar aan gelegd om na te gaan welke knelpunten en kansen voor boseigenaren en voor de houtverwerkende industrie daarbij op kunnen treden in de komende jaar. Als eerste stap is gekeken wat de ontwikkelingen in vraag en aanbod van het Nederlandse rondhout de afgelopen 20 jaar waren en welke achtergrondfactoren hierbij een rol speelden. Daarna zijn voor verschillende scenario s vraag en aanbod van rondhout uit Nederland en aangrenzend Duits gebied en België met elkaar vergeleken. Vervolgens zijn mogelijke knelpunten en kansen besproken. De houtvoorraad in het Nederlandse bos is de laatste 20 jaar fors toegenomen tot 60 miljoen m 3. Het aandeel loofhout hierin is groeiende. Ook neemt het aandeel dik hout toe. Het aandeel rechte, foutvrije stammen is i.h.a. laag. Naast het bos is ook een aanzienlijke voorraad (7-10 miljoen m 3 ) aanwezig in beplantingen buiten bosverband. In de negentiger jaren werd jaarlijks ongeveer 1,25 miljoen m 3 uit ons bos (grotendeels grove den, lariks en spar) geoogst, maar dat is sindsdien ongeveer met een vierde deel gedaald. De oogst is bij particuliere boseigenaren het sterkst gedaald. Belangrijkste oorzaken hiervan zijn vermoedelijk de weggevallen herbebossingsubsidie en de lage netto houtopbrengsten. Niet bekend is hoeveel hout uit beplantingen buiten bosverband wordt geoogst. Met het toenemen van de welvaart wordt steeds meer hout verbruikt, tegenwoordig ca. 16 miljoen m 3 (in rondhout equivalenten). Dit komt vooral door toepassingen waarbij houtvezels nodig zijn (papier en karton). De Nederlandse papierindustrie draait echter voornamelijk op oud papier en gebruikt ca m 3 hout (fijnspar en populier). De rondhoutverwerkende sector in ons land heeft het meest behoefte aan naaldhout (fijnspar, Douglas, grove den en lariks) voor zaaghout en plaatmateriaal (ca. 1 miljoen m 3 ). Daarnaast is er momenteel een sterk groeiende vraag naar hout voor bio-energie (nu reeds 0,5 miljoen m 3 ). Tenslotte is er een kleine markt voor specifieke producten. Zet men de tendensen in vraag en aanbod van de afgelopen jaar tegenover elkaar, dan komt als belangrijkste feit naar voren, dat de oogst is afgenomen, terwijl de vraag toenam. Het Nederlandse bos zou wel anderhalf tot twee keer zoveel hout kunnen leveren als het momenteel doet. Volgens de houtverwerkende sector is de kwaliteit van hout uit het Nederlandse bos hiervoor geen belemmering (uitgezonderd specifieke doeleinden). Desondanks kopen de Nederlandse rondhoutverwerkende bedrijven, om aan de vraag te voldoen, steeds meer grondstoffen in Duitsland en Alterra-Rapport HOUT (12).doc 9

10 België, maar ook in Luxemburg en Frankrijk. Deze bedrijven kunnen momenteel onvoldoende of niet snel genoeg hout uit het Nederlandse bos krijgen. Als oorzaken hiervan worden o.a. aangevoerd dat het bosbeheer in ons land teveel op natuur is gericht waardoor o.a. de oogstkosten toenemen, dat er door flora- en faunawetgeving moeilijker geoogst kan worden en dat het aanbod te versnipperd is. Door het gemiddeld ouder worden van het bos komt er steeds meer aanbod van dik hout. De vezelindustrie en de zagerijen, die naaldhout verwerken, vragen echter hout van hooguit 50 cm doorsnee. Populier mag iets dikker en voor eik en beuk maakt het niet veel uit. In Duitsland en België en veel andere Europese landen is de houtvoorraad ook aan het groeien en ook met een toenemend aandeel loofhout en dik hout. In Duitsland en Wallonië heeft fijnspar een groot aandeel in de voorraad. In Vlaanderen is een relatief grote voorraad aan grove den en populier. In Duitsland wordt ca. 37 miljoen m 3 rondhout, dat voor 98 % uit het eigen bos komt, verzaagd. De Duitse bedrijven verzagen hoofdzakelijk naaldhout (fijnspar, grove den, Abies, Douglas en lariks); slechts 7 % is loofhout (vooral beuk en eik). Voor de papier- en kartonproductie wordt ca. 6 miljoen ton hout verbruikt. In België wordt jaarlijks 2 miljoen m 3 naaldhout per jaar en ca m 3 loofhout ( m 3 populier, m 3 eik en m 3 beuk) verwerkt tot zaaghout. Voor de papierproductie wordt ca. 1,5 miljoen m 3 hout gebruikt, waarvan 1,3 miljoen loofhout en de rest naaldhout. Voorspelling van het aanbod in de komende 20 jaar van rondhout uit het Nederlandse bos levert het volgende beeld op. Plaatst men dit aanbod tegenover de vraag (hieronder wordt verstaan: de verwerkingscapaciteit van de rondhoutverwerkende bedrijven) De rondhoutverwerkende sector, die de laatste jaren al klaagt over tekort aan beschikbaar hout uit het Nederlandse bos, staat bij zowel een hoog als laag oogstscenario een blijvend tekort te verwachten. Bij een gelijkblijvend oogstpercentage en een stabiele vraag zijn aanbod en vraag in Nederland nog wel ongeveer in evenwicht. Maar bij het meer voor de hand liggende scenario voor een groeiende vraag zijn tekorten zowel voor Nederland als het aangrenzende gebied waarschijnlijker. Vooral voor populier en fijnspar worden flinke tekorten voorzien. Voor de Nederlandse boseigenaren geven de verwachte ontwikkelingen in vraag en aanbod de komende 20 jaar vooral kansen. Er is ruimschoots vraag en er lijken geen problemen te zijn met de kwaliteit voor de meest gevraagde toepassingen. Afzet over de grens zou een mogelijkheid kunnen zijn om gebruik te maken van de krapte in de markt. Voor de houtverwerkende industrie lijken vraag en aanbod de komende tijd vooral problemen op te leveren. De verwachte tekorten kunnen misschien deels opgevangen worden door andere soorten te gebruiken. Prijsstijgingen voor veel gevraagde soorten lijken logisch. Een krapte in aanbod kan gecompenseerd worden 10 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

11 door verhoogde import. Op de wat langere termijn is verplaatsing van de productiecapaciteit naar gebieden met voldoende aanbod een logische stap, vooral voor industrie waar veel hout omgezet wordt en de toegevoegde waarde laag is. De snelle ontwikkelingen in de energiemarkt kunnen de schaarste nog vergroten. Alterra-Rapport HOUT (12).doc 11

12

13 1 Inleiding LNV heeft, op basis van signalen uit de bos- en houtsector, vertegenwoordigd door Platform Hout Nederland en Overleggroep Houtproductie en Houtvoorziening (Visie voor de Houtoogst), Alterra verzocht een studie te verrichten naar de knelpunten en kansen in de te verwachten ontwikkelingen in vraag en aanbod gedurende de komende 10 tot 20 jaar. Het betreft een brede overall marktstudie voor alle houtsoorten, sortimenten en producten in de komende 10 tot 20 jaar. De vraag komt in het kort neer op een analyse van de houtmarkt: welke ontwikkelingen zijn er gaande en wat is er te verwachten kijkende naar het aanbod (soorten, afmetingen en kwaliteiten onder invloed van veranderend bos en bosbeheer) en de vraag (soorten en producten onder invloed van marktontwikkelingen) in ons land en in het aangrenzend gebied van Duitsland en België. En wat kunnen deze ontwikkelingen voor knelpunten of kansen opleveren voor de Nederlandse bos- en houtketen? In de eerste fase van dit project is een overzicht gemaakt van trends in aanbod en vraag over de afgelopen jaar op basis van bestaande gegevens en publicaties. Daarnaast is gekeken naar de onderliggende factoren en achtergronden, i.h.b. welke factoren bepalend zijn voor de huidige vraag en aanbod, hoe deze in de tijd zijn verlopen en hoe de huidige match is tussen vraag en aanbod. Hierbij is niet alleen gekeken naar ontwikkelingen in ons eigen land, maar ook naar het grensgebied in onze buurlanden, (ca. 200 km) neerkomend op de deelstaten NordRhein-Westfalen en Niedersachsen en België. In de tweede fase is voor verschillende scenario s een inschatting gemaakt van de te verwachten hoeveelheden en sortimenten rondhout die de komende 10 tot 20 jaar op de markt zullen worden gebracht. Deze worden vervolgens vergeleken met de ingeschatte vraag en hierbij wordt gekeken welke kansen en knelpunten voor de bosen houtsector verschillen tussen vraag en aanbod op kunnen leveren. Alterra-Rapport HOUT (12).doc 13

14 2 Methodiek en uitvoering van het onderzoek Vraag en aanbod in de afgelopen 20 jaar Voor het vaststellen van trends in aanbod en vraag over de afgelopen jaar zijn eerst op basis van bestaande publicaties en gegevens de relevante cijfers op een rij gezet. Eerst is gekeken naar het potentiële aanbod van hout uit ons bos. Hiermee wordt bedoeld de op basis van modellen berekende hoeveelheid hout die uit alle aanwezige bos (met uitsluiting van de bossen waar per definitie geen hout uit wordt gehaald (natuurbos e.d.)) geoogst zou kunnen worden, zonder de duurzaamheid geweld aan te doen, dus met de randvoorwaarde dat er niet meer dan de bijgroei wordt geoogst. Daarna is gekeken naar wat er daadwerkelijk geoogst is. Vervolgens is gekeken naar de vraag naar hout. Hierbij zijn cijfers gebruikt uit verschillende statistieken. Daarnaast zijn 7 telefonische gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers uit de verschillende segmenten (papier, karton, zaaghout en rondhout) van de houtverwerkende industrie. Hierbij is gevraagd naar hoeveel hout men verwerkt, hoeveel hiervan uit het Nederlandse bos komt, waar de rest vandaan komt, naar veranderingen die optreden, of men momenteel knelpunten ervaart, wat hiervan de oorzaken kunnen zijn en of men voor de nabije toekomst knelpunten ziet. Omdat vraag en aanbod in ons land mede samenhangen met wat er in de ons omringende landen gebeurt, is ook gekeken naar ontwikkelingen aldaar. Hierbij is vooral aandacht besteed aan het aangrenzende grondgebied van Duitsland en België. Tenslotte is gekeken naar de onderliggende factoren voor de geconstateerde tendensen. Hierbij is getracht te analyseren welke factoren bepalend zijn voor de tendensen in vraag en aanbod. Dit moet mede basis vormen voor het opstellen van verschillende scenario s voor een prognose van vraag en aanbod in de komende jaar. Vraag en aanbod in de komende 20 jaar Op basis van ontwikkelingen in de afgelopen 20 jaar en de onderliggende factoren zijn inschattingen gemaakt van de mogelijke toekomstige vraag en het mogelijk toekomstige aanbod. Voor de vraagzijde is een basisscenario en een groeiscenario aangehouden. Voor de aanbodzijde zijn er onvoldoende concrete gegevens beschikbaar, hooguit een toekomstig landelijk totaal oogstvolume (EFSOS). Dit probleem is aangepakt door een koppeling van bestaande gegevens (Meetnet Functievervulling (MFV), Bosstatistiek) met een simulatie model (ForGEM). Dit model geeft een projectie van de houtoogst en bosontwikkeling op opstandsschaal onder verschillende beheersscenario s. Een uitgebreide beschrijving van ForGEM is te vinden in Kramer (2004). Daarnaast is gebruik gemaakt van het simulatiemodel EFISCEN (Pussinen et al., 2001). Dit model rekent ontwikkelingen per bostype door op regionale of 14 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

15 nationale schaal. Voor Nederland is een nieuwe set gegevens gemaakt, gebaseerd op de resultaten van het MFV. Voor België, Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen is gebruik gemaakt van bestaande gegevens en studies (Schelhaas et al., 2007). Knelpunten-kansen-analyse Tot slot zijn het aanbod en de vraag in de komende 20 jaar met elkaar vergeleken, en mede in relatie tot onderliggende factoren, verschillen en mogelijke knelpunten en kansen voor de bos- en houtsector op een rij gezet. Alterra-Rapport HOUT (12).doc 15

16 3 Ontwikkeling van vraag en aanbod in de afgelopen 20 jaar 3.1 Het potentiële aanbod van hout Bosareaal en boomsoorten Het potentiële aanbod van hout is o.a. afhankelijk van het areaal bos. De totale bosoppervlakte is de laatste 25 jaar toegenomen van naar ha. De uitbreiding was in de jaren gemiddeld meer (1.000 ha per jaar) dan in de jaren na 2000 (300 ha per jaar). Niet alle bos levert echter hout. Er zijn strikte bosreservaten, sommige bossen hebben hoofdzakelijk een natuurfunctie, er zijn parken enz. waar geen hout uit geoogst wordt. Volgens het CBS is de totale oppervlakte natuurbos ha (= 24%) waarvan ha (1%) strikt bosreservaat, ha (7%) nationaal park en ha (16%) overig beschermd bos. Het overige bos ( ha) is volgens het CBS grotendeels aan te merken als productiebos (CBS 2002). Omdat uit bijvoorbeeld de nationale parken wel hout wordt geoogst, is dit niet een sluitende definiëring voor bossen, die hout leveren. Volgens de laatste opname van Meetnet Functievervulling (Dirkse et al 2005) is de oppervlakte bos met productiecomponent nog kleiner, nl. ongeveer ha. Hierbij worden de volgende bossen niet meegerekend: - bossen met een duidelijke behoud -component (bijv. malebos, boombos, strubbenbos; - bossen met een component natuurontwikkeling (bijv. spontaan bos, struweel); - bos met een bijzondere beheersvorm (bijv. laan, houtwal, singel enz). Ook deze definitie dekt echter niet precies het bos, waar niet uit geoogst wordt. Een deel van bovenstaande categorieën zal wel bijdragen. Daarnaast is er binnen de categorie bos met productiecomponent aanzienlijk verschil in de mate waaraan houtoogst wordt bijgedragen. Hierbinnen zijn bossen waar nauwelijks uit geoogst wordt (hoofdfunctie natuur; veel kleine eigenaren) en bossen waar normaal uit geoogst wordt. Omdat niet precies bekend uit welke bossen wel/hoeveel en niet geoogst wordt, is de totale oppervlakte bos, dat meedoet aan daadwerkelijk houtaanbod niet exact aan te geven. Daarom wordt in deze oriënterende studie over de afgelopen jaar uitgegaan van de MFV-cijfers met de bijbehorende definities. Deze komen neer op ca ha bos, waar houtoogst in meerdere of minder mate aan de orde is of zal zijn (zie bijlage 1). Van deze oppervlakte is bekend hoe de soortenverdeling, de leeftijdsverdeling, de diameterverdeling en de verdeling over de eigenaarscategorieën zijn. Deze gegevens zullen, zoals in paragraaf 3.6 zal blijken, nodig zijn voor de berekening van het aanbod in de komende 20 jaar. 16 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

17 Tabel 3.1 geeft een overzicht van het areaal en aandeel opgaand bos per hoofdboomsoort op twee tijdstippen. Wat de boomsoorten betreft valt op dat de loofboomsoorten zomereik, berk, es, els en esdoorn fors zijn toegenomen. Van de naaldboomsoorten zijn grove den en spar sterk afgenomen, maar de oppervlakte van Douglas is nog aanzienlijk toegenomen (aandeel is wel afgenomen). De oppervlakte populier en wilg is ongeveer gelijk gebleven. De aanplant van nieuw bos, die voor een groot deel met loofboomsoorten plaatsvindt, is een van de factoren die heeft gezorgd voor de toename van de oppervlakte loofhout. Daarnaast speelt vermoedelijk in het bestaande bos de verschuivende aandacht van de eerder veel aangeplante naaldboomsoorten naar inheemse boomsoorten een rol. Tabel 3.1 Bosareaal naar hoofdboomsoort in 1982 en 2005 hoofdboomsoort Bosstatistiek 1984 MFV 2005 Areaal (ha) Aandeel Bos(%) Areaal (ha) Aandeel Bos(%) Grove den Overige den Douglas Lariks Spar Overig naald Eik Beuk Berk Es Esdoorn Els Ov.inh.loof Am.eik pop/wilg Ov.uith. loof Geen boomsoort TOTAAL Bron: CBS1985, MFV 2005 Eigendomscategorieën De laatste 20 jaar is er verschuiving opgetreden in eigendomscategorieën. LNV (waarvoor Staatsbosbeheer als beheerder optreedt) heeft meer bos gekregen (vooral nieuwe aanplant) en de particuliere natuurbeschermingsorganisaties hebben meer bos gekregen door overname van particuliere boseigenaren. Daarnaast is er ook Alterra-Rapport HOUT (12).doc 17

18 % bos overdracht van door LNV aangekochte EHS-gronden, waarop bos is aangelegd, naar de natuurbeschermingsorganisaties geweest. Particulieren hebben ongeveer een derde van het Nederlandse bos in bezit. Hun houtvoorraad bedraagt thans ongeveer 20 miljoen m 3. LNV (SBB) heeft 16.7 miljoen m 3, NM en de Provinciale landschappen samen 10 miljoen m 3 en de gemeenten 8 miljoen m 3 (Dirkse et al 2005). Leeftijd Het Nederlandse bos wordt gemiddeld steeds ouder. In figuur 3.1 staat de procentuele verdeling van het bos over de leeftijdsklassen. In 1980 (gem. leeftijd ca. 40 jaar) was de leeftijdsverdeling van het bos nog onevenwichtig met veel bos in de jonge leeftijdscategorieën. Ook in 2005 (gem. leeftijd ca. 55 jaar) is meer dan de helft van het Nederlandse bos nog jonger dan 60 jaar, maar zit er slechts weinig meer in de jongste leeftijdsklasse. Figuur 3.1 Verdeling leeftijd bossen naar leeftijdsklassen (%) >140 leeftijd bron: CBS 1985, Schoonderwoerd en Daamen 1999, MFV2005 Staande houtvoorraad De totale staande houtvoorraad is de laatste 20 jaar fors toegenomen tot ca. 60 miljoen m 3 (gemiddeld m 3 /ha). De staande houtvoorraad in de bossen tot 40 jaar is afgenomen en die van de bossen ouder dan 40 jaar is toegenomen. In figuur 3.2 is de totale staande voorraad per leeftijdsklasse weergegeven. 18 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

19 m3 X 1000 Staande voorraad per leeftijdklasse (m3 X 1000) > leeftijdsklasse Figuur 3.2 Staande voorraad per leeftijdsklasse (bron: CBS1985, HOSP, MFV2005) Afmetingen Met het toenemen van de leeftijd nemen ook de afmetingen van de stammen toe. In tabel 3.2, die de verdeling van het areaal over diameterklassen geeft, is te zien dat de oppervlakte in de hogere diameterklassen aanzienlijk is toegenomen. Tabel 3.2 Areaal bos per diameterklasse van de dikste boom in de periode Diam.klasse dikste boom cm cm > 60 cm Totaal met bomen > 40 cm Bron: CBS1985, Schoonderwoerd en Daamen 1999 en 2000 en MFV2005 Tabel 3.3 geeft een overzicht van de staande houtvoorraad per boomsoort en diameterklasse. Bij de Douglas, de beuk en de populier/wilg zit momenteel een relatief groot deel (ca. 50 %) van de staande voorraad in de hoogste diameterklassen (> 40 cm). Van de totale voorraad is 21 % dunner dan 20 cm en iets meer dan de helft (53 %) cm. Bijna een derde deel is den. Loofhout neemt bijna de helft (47 %) in van de totale houtvoorraad. Alterra-Rapport HOUT (12).doc 19

20 Tabel 3.3 Verdeling van de staande voorraad levend hout (1000 m 3 ) over de diameterklassen per 2005 Diameterklasse in cm < >60 Totaal Grove den Overige den Douglas Lariks Spar Overig naald Eik Beuk Pop/wilg Berk Es Els Ov.inh.loof Am.eik Esdoorn Ov.uith.loof Totaal Bron:MFV 2005 Kwaliteit Omdat geen landelijke gegevens voorhanden zijn over de kwaliteit van de stammen in het Nederlandse bos van jaar geleden, kan geen uitspraak worden gedaan over een tendens in de kwaliteit. Uit de resultaten van de opname van het Meetnet Functievervulling 2002 blijkt dat in het huidige bos de Douglas en lariks de beste kwaliteit hebben: ongeveer 40% van de stammen dikker dan 18 cm hebben een goede kwaliteit, d.w.z. hebben een rechte stam tot 6 m hoogte, zonder gebreken en met minder dan 3 takken of zichtbare noesten van dikker dan 2 cm. De kwaliteit van grove den is minder (20% goed). Het aandeel goede kwaliteitsstammen van eik is gering (ongeveer 10%). In figuur 3.3 is een procentuele verdeling gemaakt van de kwaliteit per boomsoortgroep (MFV). Figuur 3.3 Verdeling kwaliteitsklasse (goed = 6 m recht, zonder gebreken en met minder dan 3 takken of zichtbare noesten > 2 cm, matig = tusssengroep, slecht = krom, met gebreken en meer dan 5 takken of noesten) per boomsoortgroep (%) 20 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

21 Groveden Overige den Douglas Lariks Spar Overig naaldhout Eik Beuk Populier Overig inheems Overig uitheems Totaal % Verdeling voorraad naar boomsoort en zaaghoutkwaliteit 100% 80% 60% 40% Slecht Matig Goed 20% 0% Bron: MFV 2005 Duurzaam bosbeheer en hout In de jaren negentig is de certificering voor duurzaam bosbeheer begonnen. In 1999 hadden we al ha volgens FSC-certificeringsnormen beheerd bos (Kuiper en Jans 2001). In 2006 bedraagt de oppervlakte gecertificeerd bos in ons land reeds ha ( 2006), met SBB als grootste bosbeheerder( ha). Ruw gerekend staat in het Nederlandse bos een voorraad van 25 miljoen m 3 duurzaam geproduceerd hout. Er is dus ook een aanzienlijk potentieel aanbod van duurzaam hout. Ter vergelijk: in België is 6000 ha en in Duitsland ha bos FSC-gecertificeerd. Maar daarnaast is in België en Duitsland een grote oppervlakte PEFC-gecertificeerd (Programme for Endorsement of Forest Certification)., resp en 7,2 miljoen ha. Beplantingen buiten bosverband In ons land komt ook een aanzienlijke hoeveelheid beplantingen buiten bosverband voor; wegbeplantingen, kleine bosjes, boomrijen langs sloten en percelen, houtwallen, boomgroepen, solitaire bomen enz. Ook deze produceren hout. Bijlage 3 geeft een overzicht van aantallen. Lengtes en oppervlakten solitaire bomen, bomenrijen (weg- en perceelsbeplantingen), houtwallen, heggen en kleine bosjes In totaal gaat het volgens bestaande gegevens (Burger 1987, Dijkstra et al 2001) om een kwart miljoen solitaire bomen, km boomrijen, houtwallen en heggen en ha kleine bosjes (< 0,5 ha). Dit is exclusief het groen in de bebouwde kom en exclusief de erfbeplantingen in het landelijk gebied. Wanneer voor solitaire bomen en lijnvormige beplantingen 200 bomen per ha worden gerekend, gaat het met de kleine bosjes om een oppervlak van ha. Bij een gemiddelde voorraad van m 3 per ha betekent dit een voorraad van 7-10 miljoen m 3. Bij een gemiddelde groei van 7.5 m 3 per ha zou dit ook ongeveer een half miljoen m3 hout op kunnen leveren. Alterra-Rapport HOUT (12).doc 21

22 Conclusies In het potentiële aanbod van hout zitten enkele duidelijke trends. In de eerste plaats is de totale hoeveelheid hout in het bos de laatste 20 jaar fors toegenomen. De totale voorraad bedraagt thans ongeveer 60 miljoen m 3 (waarvan ongeveer een derde deel is FSCgecertificeerd ). Daarnaast staat 7-10 miljoen m 3 hout in beplantingen buiten bosverband. Jaarlijks groeit er ca. 2,5 miljoen m 3 hout bij. Een andere trend is dat het aandeel loofhout (oppervlakte en voorraad) in ons bos toeneemt. Verder neemt het aandeel dik hout in de staande voorraad toe. Het aandeel rechte, foutvrije stammen in het staande volume is i.h.a. laag. Veel hout valt daardoor in de kwaliteitklasse matig. LNV en de natuurbeschermingsorganisaties hebben de laatste jaren meer bos gekregen, particulieren minder. 22 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

23 3.2 De oogst Totaal In figuur 3.4 is voor de periode van 1995 tot 2004 de ontwikkeling van de staande voorraad weergegeven (volgens HOSP- en MFV-gegevens). Er is een duidelijke trend te bespeuren: de staande voorraad groeit jaarlijks met ongeveer 1 miljoen m 3. De totale bijgroei van het Nederlandse bos ligt op ca. 2 miljoen m 3 (MFV), dus er wordt maar ongeveer de helft van de bijgroei geoogst. In bijlage 2 is te zien dat in de periode vanuit de HOSP-gegevens al een daling van de totale houtoogst werd geconstateerd ten opzichte van de periode (Schoonderwoerd en Daamen 2000). Over het percentage dat van de bijgroei wordt geoogst zijn voor de laatste jaren alleen maar schattingen (op basis van door Probos uitgevoerde enquêteinventarisaties van door de industrie verwerkt inlands hout), omdat MFV geen oogsthoeveelheden registreert (zie bijlage 2). De door Probos geschatte percentages liggen met % lager dan die van de begin jaren negentig. Ook de oogstcijfers van particulieren laten een dalende tendens zien in wat er jaarlijks per ha geoogst wordt (zie figuur 3.5). Ook de LEI-bedrijfscijfers laten zien dat de oogst minder is geworden (LEI 2005). Dit verschijnsel doet zich overigens in veel Europese landen voor. Gemiddeld bedraagt het oogstpercentage in de EU-landen 55 % (Meuleman, Kuiper en Nabuurs 2005). Overigens is met het aantrekken van de economie de oogst in 2006 weer toegenomen (LEI 2006). Alterra-Rapport HOUT (12).doc 23

24 staande voorraad (x m3 % oogst staande voorraad % oogst 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 52 0% jaar Figuur 3.4 Ontwikkeling van de staande houtvoorraad en het percentage oogst (spilhout) van de bijgroei (Bron: Schoonderwoerd en Daamen 1999 en 2000, MFV, Bosdata en Probos) 24 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

25 m3 X 1000 m3 per ha bos jaar Figuur 3.5 Ontwikkeling van het geoogste volume hout per ha in particulier bos( Bron: Berger et al 2004) Boomsoorten Van het uit het Nederlandse bos geoogste hout bestaat ongeveer driekwart uit naaldhout en hiervan de helft uit grove den (Schoonderwoerd en Daamen 2000). Ontwikkeling van de hoeveelheid geoogst hout per boomsoort Lariks Douglas Spar Grove d zomereik populier Alterra-Rapport HOUT (12).doc 25

26 Figuur 3.6 De hoeveelheid geoogst hout per boomsoort (Bron: zie bijlage 2) De oogsthoeveelheden per boomsoort in de tijd zijn vermeld in bijlage 2. Omdat de cijfers zijn gebaseerd op verschillende opnamen zijn ook de oppervlakten erbij vermeld met de voorraden. De oogstcijfers vanaf 2000 zijn gebaseerd op de schatting die Probos doet aan de hand van een enquête onder de houtverwerkende bedrijven (Oldenburger 2005). Figuur 3.6 geeft voor de belangrijkste soorten de ontwikkeling van de jaarlijkse oogst weer. Er zijn trendverschillen tussen de soorten. Sinds 1990 is de geoogste hoeveelheid larikshout ongeveer gelijk gebleven, van Douglas is dit gestegen en nu vrij constant. Bij de spar treden grote fluctuaties op. De geoogste hoeveelheid grove den is eerst gestegen, maar daarna sterk afgenomen. De hoeveelheid geoogst zomereik lag ongeveer op m 3, maar is ook enorm gedaald. Populier is vrij constant gebleven. In tabel 3.4 is voor de belangrijkste soorten de gemiddelde jaarlijkse bijgroei weergegeven en het percentage dat hiervan is geoogst. Dit percentage is berekend aan de hand van de totale oogst per jaar, het aantal hectares in dat jaar en de gemiddelde bijgroei in dat jaar. Tabel 3.4 Ontwikkeling van de jaarlijkse bijgroei en de oogst in procenten van de bijgroei Gem bijgroei Gem bijgroei Gem bijgroei % oogst van de % oogst van de % oogst van de bijgroei (m 3 /ha) (m 3 /ha) (m 3 /ha) bijgroei bijgroei Lariks Douglas Spar Grove den Zomereik Populier Beuk Bron: Schoonderwoerd en Daamen 1999, 2000 Over het geheel zijn de oogstpercentages bij de naaldboomsoorten toegenomen en bij de loofboomsoorten afgenomen. Er zijn echter ook verschillen tussen de boomsoorten. Het percentage dat van de bijgroei wordt geoogst is bij lariks steeds redelijk hoog geweest. Bij spar was dit eind jaren tachtig nog laag terwijl het eind jaren negentig hoog is. Bij Douglas begon het ook relatief laag maar steeg het later. Bij grove den was het eerst 67% maar steeg in de jaren negentig tot % Bij de eik en de beuk ligt het oogstpercentage steeds laag. Bij de populier is het van boven de 80% gedaald naar ca. 65%. Het lage percentage bij de eik wordt mede veroorzaakt door de relatief grote oppervlakte jong bos; 80% van de eiken is nog dunner dan 30 cm (zie bijlage 1). Ook hier blijkt weer de enorme daling van de absolute oogsthoeveelheid van grove dennenhout. Dit is ook in de later jaren op een lager niveau gebleven (zie bijlage 2). 26 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

27 Diameters In figuur 3.7 wordt voor een aantal belangrijke soorten voor een aantal jaren (voor latere jaren is dit niet bekend) weergegeven welk deel van het geoogste hout in de grotere diameters (hiervoor is indertijd > 30 cm aangehouden) zit. Duidelijk is dat een steeds groter aandeel dik hout wordt geoogst. Omdat de oogst nu niet meer wordt opgenomen in het MFV, is landelijk niet precies bekend hoe de diameterverdeling van het geoogste hout is. Gezien de verdeling van de voorraad over de diameterklassen en het feit dat een groot deel zaaghout is, zal tegenwoordig naar schatting wel % van de oogst bestaan uit bomen dikker dan 30 cm. Figuur 3.7 Ontwikkeling oogstaandeel (% van het volume ) van de bomen met dbh>30 cm per boomsoort (bron: HOSP) Kwaliteit Over de kwaliteit van het geoogste hout is iets te zeggen in de zin van de gebruiksdoeleinden waarvoor het verkocht is. Hiervan kunnen slechts indicaties worden gegeven. Tabel 3.5 geeft een overzicht voor 2005 (tabel 7 geeft een volledig overzicht per soort). Dit is gebaseerd op schattingen aan de hand van de inventarisatie van de hoeveelheden hout die worden verwerkt tot verschillende producten, die Probos elk jaar uitvoert (Oldenburger 2005). Tabel 3.5 Verdeling van de houtoogst over de belangrijkste gebruiksdoeleinden (in 2005) gebruiksdoel hoeveelheid x 1000 m 3 % Zaaghout Plaat Papier 82 8 Palen 21 2 Heipalen 14 1 Alterra-Rapport HOUT (12).doc 27

28 oogstpercentage Klomp 13 1 Energie 10 1 verduurzaming TOTAAL Bron Probos Uit tabel 3.5 blijkt dat van het geoogste hout het grootste deel wordt verzaagd. In 2005 was dat iets meer dan de helft. Een derde deel werd verwerkt in de plaatindustrie en ongeveer een tiende deel voor papier. Een klein percentage wordt voor kleine palen, heipalen en klompen gebruikt. De laatste jaren wordt ook rondhout gebruikt voor energieopwekking. Eigendomscategorieën Het percentage dat van de bijgroei wordt geoogst verschilt voor de verschillende eigenaarscategorieën van het bos. Seubring (1997) vond dat de particuliere boseigenaren in de periode meer van de bijgroei oogstten dan SBB en overige eigenaren. In figuur 3.8 is het oogstpercentage voor 4 eigendomscategorieën voor die periode weergegeven. Ontwikkeling oogstpercentage per eigendomssituatie Particulier Natuurbeschermings organisatie SBB Lagere overheden 20 Ov. Staatseigendom jaar Figuur 3.8 Ontwikkeling oogstpercentage per eigenaarcategorie (Bron: Seubring 1997) Seubring vond toen dus nog geen afname van de oogst, bij particulieren zelfs nog toename. Volgens de LEI-cijfers is na de periode het oogstpercentage (als percentage van de bijgroei) bij particuliere boseigenaren afgenomen tot ca. 30 % in 2002 en in 2003 en 2004 is het weer iets toegenomen tot ca. 40 % (LEI 2005). Beplantingen buiten bosverband 28 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

29 Ook uit beplantingen buiten bosverband wordt hout geoogst. Om welke hoeveelheden het landelijk gaat is echter niet bekend. Op basis van de veronderstelling dat 20 % van de oogstbare bijgroei (zie bijlage 3) geoogst wordt, zou dit m 3 betekenen. Conclusies De totale oogsthoeveelheid is de laatste 15 jaar met ongeveer een kwart gedaald. Wordt de oogst gerelateerd aan de bijgroei en de staande voorraad, dan kan worden gesproken van een enorme daling. Vooral de hoeveelheid geoogste grove den is de laatste 10 jaar sterk gedaald. De oogst bestaat voor het grootste deel uit grove den, lariks en spar. Er wordt steeds meer dik hout geoogst. Van het geoogste hout wordt meer dan de helft verzaagd. De laatste jaren wordt ook steeds meer hout gebruikt voor bio-energie. In de eerste helft van de jaren negentig oogstten de particuliere boseigenaren meer dan de andere eigenaren, zoals SBB en NM. Daarna is de oogst bij particulieren sterk afgenomen (tot 40% of minde van de bijgroei). Alterra-Rapport HOUT (12).doc 29

30 3.3 De vraag naar hout Het totale houtverbruik Samenhangend o.a. met het verloop van de economie, zitten er aanzienlijke schommelingen in het houtverbruik (Kuiper en Jans 2001). In grote lijnen is het totale houtverbruik in ons land vanaf 1970 toegenomen van ongeveer 10 naar 14 miljoen m 3 rondhout equivalenten. Nederland importeert ca. 20 miljoen m 3, waarvan weer 7 miljoen m 3 wordt geëxporteerd en de eigen oogst bedraagt ongeveer 1 miljoen m 3. De laatste 4 jaar is, als gevolg van slechtere economie, sprake van afname van het totale verbruik). De grote toename sinds de jaren 70 komt vooral door het toegenomen verbruik van papier (naar bijna 8 miljoen m 3 ). Het verbruik van gezaagd hout is gemiddeld redelijk stabiel (totaal ca. 3.3 miljoen m 3 ), van spaan- en vezelplaat is toegenomen (naar ca. 1 miljoen m 3 ), triplex en fineer stabiel (0,6 miljoen m 3 ), papierpulp stabiel (0,7 miljoen ton) en tropisch hout stabiel (totaal ca. 1,5 miljoen m 3 ) (Kuiper en Jans 2001). Van de ca. 14 miljoen m 3 r.e. hout die in ons land worden verbruikt, wordt ongeveer de helft gebruikt voor de productie van papier en karton, 30% voor gezaagd hout, 15% voor diverse plaatmaterialen en 6% voor overige houtproducten. De bouw is in ons land een grote verbruiker van hout, met ca. 1,5 miljoen m 3 re. Daarnaast zijn de tuinsector en de pallets/emballage-industrie redelijk grote verbruikers met elk ca. 0,6 miljoen m 3 rondhout. Ook in de doe-het-zelf-sector wordt een aanzienlijke hoeveelheid hout verwerkt (ca. 0.3 miljoen m 3 ) en in de meubelindustrie en grond- en waterwerken elk ca. 0.2 miljoen m 3. De laatste jaren is er steeds meer hout nodig voor opwekking van energie. Om de vraag naar hout naar belangrijkste verwerkingscategorieën inzichtelijk te maken is in tabel 3.6 het verbruik weergegeven met daarnaast de huidige bronnen. (de cijfers zijn hierbij ruw afgerond). Zet men de eigen oogst af tegen het totale verbruik, dan valt op dat de eigen oogst slechts 1 % bijdraagt aan de eigen papier behoefte en voor ca. 20 % aan het verbruik van zaaghout en plaatmateriaal en fineer. Wat dit betreft zijn er voor alle categorieën mogelijkheden voor vergroting van de afzet, maar dit geldt met name voor papier. Tabel 3.6 Het verbruik van hout in ons land en de herkomst (x miljoen m 3 r.e.) categorie Totale verbruik import export *) eigen oogst ,05 Papier Zaaghout 3,3 3,3 0,5 0,6 Vezel- en 1 1,5 0,5 0,3 spaanplaat Triplex en 0,6?? 0,1 fineer Tropisch 1,5 1,5? 0 30 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

31 hout energiehout 0.8**??? TOTAAL 14, Bron: Kuiper en Jans 2001, data afgeleid van Probos-cijfers * van de export is een deel van eigen oogst ** hiervan komt slechts een beperkt deel uit het bos; het belangrijkste deel is resthout van zagerijen e.d De rondhoutsector Figuur 3.9 geeft een overzicht van de belangrijkste rondhout verwerkende bedrijven in ons land. Ze zijn hierbij ingedeeld naar hoofdproduct (gezaagd hout, papier- en karton, klompen en paalhout) en naar verwerkingscapaciteit. Hierbij gaat het om de totale verwerkingscapciateit, dus inclusief de verwerking van geïmporteerd hout. In de bijbehorende cijfers van tabel 3.7 is te zien welk deel van het verwerkt hout uit het Nederlandse bos afkomstig is. Alterra-Rapport HOUT (12).doc 31

32 Figuur 3.9 Overzicht van de rondhoutverwerkende bedrijven in ons land, ingedeeld naar verwerkingscapaciteit (Bron: Probos) 32 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

33 Tabel 3.7 Overzicht van het in ons land verwerkte rondhout in 2005 (m 3 ) Zagerijen Boomsoort Grootteklasse Grenen Vuren Lariks Douglas Eik Am. Eik Beuk Populier Es Overig Totaal <1000 NL bos*) Totaal NL bos Totaal NL bos Totaal NL bos Totaal NL bos Totaal >50000 NL bos Totaal Totaal NL bos Totaal , , Klompen Boomsoort Grootteklasse Populier Wilg Totaal <1000 NL bos Totaal NL bos Totaal NL bos Totaal Alterra-Rapport HOUT (12).doc 33

34 Totaal NL bos Totaal Papier Boomsoort Grootteklasse Vuren Populier Totaal >50000 NL bos Totaal Verduurzaamde en onbehandelde palen (incl. heipalen) Boomsoort Grootteklasse Grenen Vuren Douglas Lariks Eik Overig Totaal <1000 NL bos Totaal , NL bos ,124 Totaal NL bos Totaal Totaal NL bos Totaal *) dit is inclusief beplantingen buiten bosverband Bron: Probos Alterra-Rapport HOUT (12).doc

35

36 Uit tabel 3.7 is af te leiden dat de vraag van Nederlandse rondhoutverwerkende bedrijven vooral bestaat uit naaldhout. Hiervoor wordt fijnspar, grove den, Douglas en lariks gebruikt, in het algemeen met diameters tot 50 cm. Meer dan driekwart van de totale hoeveelheid rondhout dat door de bedrijven wordt verwerkt, bestaat hieruit. Ruim 60 % hiervan komt uit het Nederlandse bos. Een klein deel wordt tot klompen verwerkt. Hiervoor worden populieren en wilgen gebruikt. Hiervan komt slechts de helft uit Nederlandse opstanden. Voor de productie papier wordt tegenwoordig fijnspar en populier gebruikt (bij voorkeur tot een diameter van 50 cm, anders moeten de stammen voor verwerking worden gespleten). Het grootste deel van de m 3 komt uit Nederlands bos en Nederlandse beplantingen. Eerder werd ook grove den gebruikt voor de papierproductie. Dit deel, dat nu niet meer voor papier wordt gebruikt, is opgenomen in de productie van OSB-platen en pallets. Voor het produceren van palen is fijnspar de belangrijkste soort. Driekwart van het benodigde hout bestaat uit vuren. Slechts een kwart hiervan komt uit het Nederlandse bos. Uit gesprekken met vertegenwoordigers (zie bijlage 5) uit de belangrijkste delen van de rondhout verwerkende sector (rondhouthandel, zagerijen, papierindustrie, kartonindustrie) zijn enkele indicaties te halen over ontwikkelingen in de vraag. De rondhouthandel en zaaghoutverwerkers denken vooral naaldhout (de grootste rondhoutverwerker verwerkt alleen al m 3 per jaar) nodig te hebben, hoofdzakelijk grove den, Douglas, lariks en spar, maar ook populier. Daarnaast worden ook soorten als eik en es gevraagd. De kwaliteit van hout uit het Nederlandse bos acht men in het algemeen voldoende (voor speciale doeleinden, bijvoorbeeld constructies, heeft men specifieke kwaliteiten nodig, die elders gehaald moeten worden). Desondanks gebruiken de houtverwerkende bedrijven steeds minder hout uit het Nederlandse bos (sommigen nog 90 %, anderen slechts 10 % meer). Omdat men steeds meer moeite ondervindt om voldoende snel, voldoende hout in Nederland te krijgen, wordt steeds meer hout uit Duitsland en België, maar ook uit Luxemburg en Frankrijk gehaald. De vouwkartonindustrie gebruikt thans populier van cm met voldoende rechtheid. Er zijn plannen om ook fijnspar te gebruiken. De vraag van de Nederlandse papierindustrie is door de jaren heen enorm veranderd zowel in volume, als in boomsooort als in grondstof. Werd vroeger vooral hout gebruikt, tegenwoordig gebruikt de Nederlandse papierindustrie nu grotendeels oud papier. Voor het inbrengen van nieuwe vezels is ook nog steeds hout nodig. Hiervoor wordt tegenwoordig hout van de boomsoorten fijnspar en populier gebruikt, terwijl voorheen ook grove den werd gebruikt. 36 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

37 De houten pallet- en kistenindustrie en de tuinhoutmarkt hebben ook grote ontwikkelingen doorgemaakt. Voor pallets wordt vooral grenen, vuren en populier gebruikt. De bij de EPV aangesloten fabrikanten van nieuwe pallets en emballagemateriaal in hout (ca 80% van de totale markt) produceren jaarlijks ca. 17 miljoen pallets. Daarnaast nog kisten en kratten (voor groenten, fruit, wijn) en industriële en exportverpakkingen. De verpakkingsindustrie verbruikt in totaal ca m 3 hout. De bio-energiebedrijven vragen ook steeds meer hout. Er zijn slechts 2 biomassacentrales in ons land die op schoon hout draaien (Cuijk en Lelystad) hebben samen hout per jaar nodig. Essent verbruikt voor haar centrales in totaal ton per jaar. Dit wordt als chips of pellets aangevoerd en is voor 55 % afkomstig van afvalhout van de verwerkende industrie (zaagafvalstukken en zaagsel) en voor 45% afvalhout (tak- en dunningshout) uit bossen (mond. med. De heer M. Sinke, Commercial Biofuels Manager Global Commodities, Essent). Ook voor de andere centrales komt de grondstof voor een groot deel uit resthout van zagerijen en van groenresten uit stedelijk groen, landschappelijke beplantingen e.d. Welk deel uit bossen komt is niet exact bekend. Wel is bekend dat SBB de laatste jaren ca m 3 hout voor bio-energie ( levert. Het aandeel rondhout hierin is marginaal. Het energiehout is overwegend afkomstig uit regulier onderhoud of omvormingen van overige natuurterreinen en betreft: - hout dat vrijkomt bij landschapsbeheer (afzetten singels, overhangende takken - hakhoutachtigen)omvormingen (volgelopen heide, dus met vliegdennen en aanverwante artikelen) - hout dat vrijkomt bij het afzetten van lanen (afhankelijk van de houtsoort en -kwaliteit, volle boom of alleen het tak en tophout). Vanwege de kwaliteitseisen van de chips wordt er soms een beperkt aandeel rondhout (dat ook als brand- of vezelhout afgezet zou kunnen worden verwerkt in de chips. Een klein percentage energiehout komt direct uit bossen. Dit betreft: - eerste dunningen; hierbij wordt het rondhout separaat afgevoerd, maar soms wordt de aftopdiameter iets wordt verruimd om te kunnen voldoen aan de kwaliteitseisen die aan chips worden gesteld. - bos dat wordt omgevormd naar een ander terreintype en waarbij alle materiaal moet worden afgevoerd (hierbij gaat het dus om tak- en tophout) (mededeling H. Wanningen SBB). Geschat wordt dat er hooguit m 3 rondhout direct vanuit het bos voor het opwekken van energie wordt gebruikt. Er wordt ook rondhout verstookt door particulieren in kachels en open haarden. Eén op de vijf huishoudens heeft een houtkachel of open haard (Sinkels e.a. 2005, Er is niet precies bekend hoeveel hout wordt verstookt. Wanneer in de helft 1m 3 hout per jaar verstookt wordt, betekent dit een totale hoeveelheid van m 3. Wanneer hiervan 10 % rondhout is, betekent dit dat er m 3 rondhout wordt verstookt. Alterra-Rapport HOUT (12).doc 37

38 Verder vinden op lokale/regionale schaal soms kleinere, vraagspecifieke ontwikkelingen plaats. Het kan hierbij ook gaan om innovatieve aspecten, die wellicht later ook landelijk hun invloed laten gelden in de markt. Voorbeelden hiervan zijn: - de ontwikkeling van kleine bio-energie-installaties, waarvoor houtsnippers (of chunks of pellets) kunnen worden gebruikt - zagerijen voor specifieke doeleinden, bijvoorbeeld gewaterd grenen in zagerij Twickel, iepen in zaagmolen De Rat in IJlst (SHR 2005) - productie en gebruik van duurzame houtsoorten voor specifieke doeleinden, bijv. inlands eiken voor hekwerk. Conclusies Het totale verbruik van hout in ons land vertoont vanaf 1970 een stijgende lijn. De laatste jaren was sprake van afname, in 2006 is met de aantrekkende economie weer sprake van toename. In de rondhoutverwerkende sector is er veel behoefte aan naaldhout voor zaaghout, palen en plaatmateriaal. Verder is er momenteel een groeiende vraag naar hout voor de productie van bioenergie. STROOM NEDERLANDS RONDHOUT (m3) B O S V O O R R A A D naaldhout grd fs la dgl loofhout pop eik beplantingen buiten bosverband zagerijen platenindustrie palen (incl. verdz.) papier/karton klompen energie zaaghout resthout platen (hei)palen papier, karton klompen resthout energie 38 Alterra-Rapport HOUT (12).doc

39 3.3.3 Trends in het buitenland Duitsland In Duitsland wordt jaarlijks 69 miljoen m3 rondhout verwerkt (Ochs e.a. 2007). Ca bedrijven verzagen gezamenlijk ca. 37 miljoen m 3 rondhout, dat voor 98 % uit het eigen bos komt (Sörgel, Mantau en Weimar 2006). Er zijn veel kleine zagerijen; 60 bedrijven hebben een capaciteit van meer m 3 per jaar. In de bedrijfskolom zit veel dynamiek (Sörgel en Mantau 2006). De Duitse bedrijven verzagen hoofdzakelijk naaldhout (fijnspar, grove den, Abies, Douglas en lariks); slechts 7 % is loofhout (vooral beuk en eik). Het belangrijkste product van de zaagindustrie bestaat uit balken, planken, latten enz. die ingezet worden voor huizenbouw, trappen, deuren, meubelen enz. Hiervan werd in 2005 in Duitsland ca. 22 miljoen m 3 gezaagd hout geproduceerd (20,8 miljoen m 3 naaldhout en 1.3 miljoen m 3 loofhout). Tweederde deel wordt afgenomen door de bouwondernemingen. Voorts staat Duitsland met een productie van meer dan 21 miljoen ton, vijfde (na VS, China, Japan en Canada) op de lijst van papier- en kartonproducenten. Hiervan wordt 9,7 miljoen ton geëxporteerd, waarvan 6,6 miljoen ton naar West-Europese landen. Voor de papier- en kartonproductie wordt vooral oud papier ingezet (14,4 miljoen ton), maar ook 1,7 miljoen ton hout ( In Duitsland is de bio-energie-industrie, met name de industrie van houtpellets voor verwarming de laatste jaren enorm gegroeid. Deze draait nu hoofdzakelijk op resthout van zagerijen en secundaire houtverwerkende industrie, maar er wordt ook al hout direct uit het bos voor gebruikt ( Voor energie ca. 16 miljoen ton nodig, waarvan 3,6 miljoen m3 industriehout en resthout uit bos (Ochs e.a. 2007). In de aan ons land grenzende deelstaten van Duitsland Niedersachsen en Nordrhein- Westfalen ligt 2 miljoen ha bos (zie tabel 3.8). Hiervan is bijna een derde deel fijnspar. De houtvoorraad van beide deelstaten tezamen bedraagt 500 miljoen m 3. Hiervan maken naald- en loofhout elk ongeveer de helft uit. De beuk en eik samen ongeveer een derde. In beide Duitse deelstaten is de bosoppervlakte de laatste 20 jaar uitgebreid; in Niedersachsen met ha. Ook is in beide deelstaten de houtvoorraad per ha toegenomen; tot ca. 160 m 3 per ha in Niedersachsen en 220 m 3 per ha in Nordrhein- Westfalen.Verder is ook daar een verschuiving in de richting van loofhout aan de gang, waarbij vooral de fijnspar terrein verliest. Er wordt in beide deelstaten tezamen per jaar ongeveer 9,5 miljoen m 3 hout geoogst. De oogstpercentages liggen met % van de bijgroei op ongeveer hetzelfde niveau als in ons land. De rondhoutverwerkende industrie bestaat in beide deelstaten hoofdzakelijk uit zagerijen en papierfabrieken. In Nordrhein-Westfalen staan 283 en in Niedersachsen 91 zagerijen, in totaal met een capaciteit van meer dan 3 miljoen m 3. In Nordhein- Alterra-Rapport HOUT (12).doc 39