d'r Herinneringskunstenaer: Veersj broed in 'n vraemd hoes Uitgeverij TIC

Transcriptie

1 p e o J n e s rs e e L d'r Herinneringskunstenaer: Veersj broed in 'n vraemd hoes Uitgeverij TIC

2

3 Joep Leerssen d'r Herinneringskunstenaer: Veersj broed in 'n vraemd hoes Uitgeverij TIC

4

5 d'r Herinneringskunstenaer: Veersj broed in 'n vraemd hoes Joep Leerssen Nemmer 12 van Limburgse Literaire Lies 'n oetgaaf van TIC (Text & Image Communicatie) Theodoor Schaepkensstraat VZ Maastricht Tel:

6 ISBN: TIC Maastricht Noate deur Elly Lanckohr-Blezer, Mheer 6ntwerp: Luiz Oliveira, TIC, Mestreech Dr6k: Groenevelt, Landgraaf

7 Gros plan du visage de X., se taisant d'abord, puis recommen9ant A parler, un peu plus vite, un peu plus passionné. Le plan changera sans que la voix s'interrompe. X: Et maintentant vous êtes lit, 01'4 je vous ai menée. Et vous vous dérobez encore.? Mais vous etes lei, dans ce jardin... Gros plan du visage de A., écoutant X. Puis restant sans rien répondre, dans le silence, X ayant cessé tout à coup de parler. VOIX DE X: port& de ma main, ii portée de regard, a port& de ma voix, 01 port& de ma main... Silence prolongé. Alain Robbe-Grillet, L 'année derniére 6 Marienbad Do you remember when We used to sing Shala-lala-lala-lala-lala-lala'adida, (just like that!) Shagala-lala-lala-lala-ladida La-di-da? Van Morrison, Brown-Eyed Girl We discovered Eternity when we became aware that there were various different Realities. Isaac Asimov, The End of Eternity

8 veur 't alfabet, en de luuj van 't good laeve

9 0: Neum noe dit: 't pralitsje veur d'n ingank Wie Theseus 't labyrint ingong veur 'n monster te bevechte, goof Ariadne hddm 'nen draod veur d'r waeg te kinne vinde. De twiedimensionale verwarring van dat labyrint woort deur kill& truukgebrach tot 't belangriekste, de eindimensionale leidraod van dien trajek. # # # Niks is kaal, niks besjtaet zénder biebetaekenisse. Die biebetaekenisse zunt aoch neet kaal. Alles wat gebatirt sjuut wie 'n keugelke deur 'n flipperkas van associaties, biebetaekenisse, de associaties van die biebetaekenisse... Dat is 't veerdimensionale laeve. Loester: veer gunt noe tele. (0) Neet al is sjtèlte; urgens klinkt get. (1) 'n Sjnaor wat trilt, trilt in complexe samegesjtede trillinge, en heet 'n klank-kas achter zich wat de klank tot vioel, gitaar, banjo of balalaika makt. `n Kleing babyke is gebaore en wèt nog van niks, mer bdat. (2) 'n Sjnaor wat trilt sjpeult 'n noeët wat niks veursjtet. Sjpeul nao die noat (of tegeliek daomèt), `n anger en de kriegs 'n interval. Dat is 't begin van harmonie en melodie. Neet de noeëte tèlle, mer wat tusje hun in likt. Harmonie is Nebeneinander, melodie is Nacheinander. Tied en ruimte beginne oeterèèn te laope. 't Kèènd huurt zichzelf bdtike, wèt tot 't al 'ns ieder heet gebalik en aoch al 'ns neet heet gebakik. (3) Melodieje zunt de verhaole van wat gebdiirt in 't laeve: gewoen, de gebabrtenisse wat zich énderèèn opvolge. 7

10 Sommige leedsjes klinke sjoen, angere treurig, angere habe get mysterieus wat zich in dien oere vashaiikt. Oets merks-de tot dat karakter van die melodieje weurt bepaold deur wat zich in de tvviede sjtum en in de bas aafsjpeult, deur de hartnonieje en akkoorde. Gebdtirtenisse kriege deepde en timbre deur wat zich &der hun oppervlak bewaegt: de herinneringe en geliekenisse mèt anger gebdtirtenisse. De adolescentie keumt um d'n hook geloord. (4) En zelfs die akkoorde en harmonieje kriege extra-lading deur wat `progressie' hèt: de volgorde en de kombinasies wie ze achterèèn zunt gerangsjik. Ze vlege wie doeve, wie trékveugel rónd 't grondakkoord van d'r toeënsoort van 't leedsje, bewaege zich eweg, kere wer truuk, vlege wer oet, en de vraem extra-toane wat soms toegevoegd were (septieme, none, sexte) bereide 't trajek veur wie die akkoorde verangere, modulere, veuroetwieze en truukverwieze, gaeve 't geheel sjpanning, druime of verlossing. En volwassene beginne te zaevere euver wie sjoen hun jatigd waor, en d'r sjtudentetied. Dat is, van nul tot veer, 't veerdimensionale laeve. 't Begint es punt, weurt lien, trajek of route, dan labyrint of plattegrónd, vluugt dan daorbaovenoet - en merkt tot aoch de ntimte en de wieje aope loch 'n labyrint is. (Wie 't ganse laeve: de opgerolde krone van de helix van 't DNA, de rangsjikking van de 26 lettersj in dit book, de zenuwvertakkinge in dien hersepan, en alle gebd6rtenisse: allemaol labyrinte.) Veer vlege in 't laeve rónd en kinne alleing vanoet nog 'n veerde dimensie, dae van d'r tied, le temps perdu, get wie 'n beeld van boetenaaf kriege euver dat gefladders. En wat v'r zien dat zunt thema's, herhaolinge, echo's, echo's, echo's. # # # 8

11 Ich IV% mich, wie Kafka's Hungerkiinstler, op 'n sjtreng dieet gezat. Ich wool get sjrieve wat totaal vrie waor van fantazieje en verzinsele. Zjus angersj6m: ich wool get fistemkille oet echte gebortenisse, dinger wat precies zoe gebabrd zunt wie ich 't uch zègk, wael gearrangeerd en geselecteerd en gecomponeerd, mer neet verzonne. In dit book sjtaet niks wat mich, Joep Leerssen, neet richtig euver d'r waeg is gelaope. De gebatirtenisse in dit book zunt zoe feitelik es michzelf, zoe feitelik es dit bedriik papier wat geer, laezer, in de han hat. Alleing ligke ze truukgetrokke in dat mysterieus riek wat versjaole likt in 't midde van 't Labyrint: 't verleie. Dat éntoegankelike riek wat alleing van wiedaaf ontwaard kint were, oet ummer anger heuk en perspectieve - wie in de gravures van Hokusai oe ummer op d'r achtergrénd d'rzelfde Berg Fuji te zien is, ummer 'nen angere Berg Fuji, ummer d'rzelfde, ummer angersj. En alles wat-s de daes of wat dich gebatirt is magies umtot 't zich ummer aafsjp5.61t mèt d'r Berg Fuji op d'r achtergrénd. Miene Berg Fuji is de Pietersberg, oe ich es kleing menneke gesjpabld litib in 't duuster labyrint van de grotte (allewiel wied verdwene in de laegde van 't Enci-look, de Berg Foetsjie). Ich kin dae berg noe nog, vanaaf de huugde tusje Mehr en Voere, zien ligke aan de euverzie van 't Maosdal. # # # Dès verkènninge zunt gein autobiografie, want ich doon gein belcèntenisse en wil mich neet aan uch toane; ich bin d'r ceremoniemaester, neet de veursjteling. 't Zunt gein mémoires want ze gunt neet euver clinger wat op zich belangriek zunt. En ze sjtunt neet in de volgorde van 't gebd6re, mer in de volgorde van 't herinnere. 't Zunt gein gedichte want 't is proza. Ze zunt wael paties want ze hotibbe de bedoeling veur 't laeve van dich, laezer, te verangere. 9

12 Wat ze aoch maoge zien: ze zunt oorsjprénkelik versjene in 't Limburgs Dagblad in 1998 en begin Ich wil op dès plaatsj die gazet danke veur de mood wat ze habe betoand veur labyrintiese, poëtiese verlcènninge in hunne zaoterdegse bielaag te publicere, in 'n taol wat neet die is van 't Gewoen Gazettelaeve, mèt zien Verkiezingsprogramma's, Regeringsverklaringen, Filemeldingen en Monatoetjes. 't LD heet poëtiese tekste in 't Limburgs aan zien laezers durve presentere, en ich bin hun dao dankbaar veur. Dit koes neet angersj es in 't Limburgs. In 't Hollendsj kint me lege, mer in 't Limburgs besjtunt alleing de meugelikhede veur de woerhèèd te sjpraeke of te fantasere. En in 't Limburgs van Mehr betaekent doe tvvie dinger: degeinige taege wae tot-s de sjpriks, en d'r tied van 't verleie; Latiens tu en tunc. Tiens, laezer; tiens. 1 0

13 1: La Dolce Vita in Marienbad/Oche a 0 ii * 1 t. -1, f + +, + 4/1 +,...i : +' ; t -----, i -. ( g - -; ii f t _, , i &"'. '". + ~.., ~ ~_ +~.YN',~ ~... Soms is 't nuttig veur belangrieke clinger dinger 'n 'n tiedsje te te vergae- vergaete. Ze weure in in 'n 'n cl6nker dónker heukske eweg gesjtoke; mer mer niks niks gèèt gèét in dae camera obscura verlore. Oet Oet de deepde keumt, es es 't ech belangriek is en es ech laeve dr dr 'in zit, vreuger of of later get umhoeëg gesjprote, oet 't duuster, en van wied wied eweg gewes herinners-de 't dich wer, sjunder en mèt mieer mieër betae- betaekenis es wie 't oorsjprónkelik oorsjprénkelik haw. Wie Horatius 't al zag: dómpel cl6mpel 't in de deepde, 't 't keumt sjunder wer wer baove - `merses - 'merses profundo, pulchrior evenit'. '. Wae herinnere serieus wèlt wèlt neu- neume, mot durve vergaete. Vertroew 't mer, 't zal gebddre: gebäöre: sjaeme kaome wer wer tot tot laeve, vervlaoge details kristallisere wer oet oet tot tot vaste vaste vdrm vörm en en klaor kleidre, kläöre, momaente gebeurtenisse dinger situaties um- umgaevinge voge zich wer aanéén, aanèèn, kaome oet oet 't duuster nao nag veure wie 'ne fotoaafdruk in in zien 6ntwikkelvleujstof óntwikkelvleujstof in in 'ne 'ne dónkere clénkere kamer. Wie de nach in in Aoke in in de de kolonnade van van de de Heilquelle... HeilqueUe eh., Ch., van de kante van Diiren, Düren, broen ouge wie kestanjele en 'ne ménd mónd esof ze lachenterre op 'n bölke biilke aan 't zoege waor, waor 'n blom van 'n jénk jónk vrowmesj. Ze liekende get op

14 Hayclée Politoff, wat in sommige vreuge films van Eric Rohmer heet geacteerd. Ze sjtudeerde Ingelsj in Aoke, wie ich, en zoe koeste veer os. Ichzelf begeerde alle vrowluuj wat mich veur de veuj lepe, mer waor in d'n limgank mèt hun neet zoe comfortabel, en Ch. waor get wat boete miene waelt loog. Ze waor sexy en zier 6nbevange; haw affairkes mèt vrowluuj en mansluuj, in-tot ich mich in kndep lag euver platoniese romantiese getoermenteerde ideale. Oetgeraekend umtot niks in mich aoch mer van wiedaaf geluifde tot ich oets get te bereike zow 116bbe mèt zoeget glamoereus en ougverblindends es Ch., koes ich 't good mèt hakir vinde; v'r waore kammeraote, neet eins ech vrun, mer op gooj versjtandhajding. Eine Icier leep ich bie haik aan wie zie zjus op 't punt sjténg veur in bad te goeë. Ze haw 'n kort en wienig verhullend badjeske aan en leep éngezjeneerd rénd, be5kde zich veur get oet 'n kas te haole en toende mich ha& bloat vtitteke, en ich dach dao wiejer niks bie. Ze leet mich erotiese foto's zied wat 'ne fotograaf van habr en 'n vriendin haw genaome en 't waor esof ich vekansielciekjes te zien kroog. Later vertèlde ze mich haof-sjpietig tot ze op 'nen aovend nao 'n fuifke eigelik gere bie mich waor blieve sjlaope, mer doe haw ich zjus 'n anger vrundin. Ch. en ich habe noets get mètèèn gehad; sex waor veur hatir te luchtig en te besjikbaar veur mich serieus te wille verleie, en ich waor zoe euverweldigd deur haiir superieure hedonisme tot ich bie ha& de 6nbevangehèèd haw van 'n breurke. Mer eine kier lepe veer nao 'n film of zoeget deur 't centrum van Aoke, oetgesjtorve rénd ein oor, en veer kalde van danse. Ich vertèlde tot in de bals van Mehr en Norbek in de weekende rockmeziek gesjpdeold woort mer aoch gewoen gewalst en gefoxtrot, en zie vertèlde tot ze in 'n vreuger laeve, es sjaolmaedske oet 'n fetsoendelik burgergezin in Diiren, op dansles haw gezèète. 12

15 Veer lepe langs de kolonnade van de Aokense "Heilquelle", en de ganse sjtad waor laeg en sjtil. Oet 't barokke fonteinsje in dae zuilehal klaterde 't solferwater wat de luuj veur de gezénheid koeste drinke. Ich pakde ha& vas, neuriede get in driekwartsmaot. Zoe dansde Ch. en ich 'n minuutsje of get rénd in de kolonnade, in de geur van solfer, in de marmere echo's van de sjlaopende sjtad, oe de nach r6ndgolfde wie éntwilcicelvleujsjtof in 'ne doka. 13

16 2: Sjmelte Dit de mich 'ne collega oet Toronto: As I understand it, you suggest language's 's develop ment shapes recall strate- strategies. Neisser claimed c/aimed childhood amnesia was due to to the the change in our recall strategies. As As adults we we tly try to to recall recall in in ways that just do not fit the memories laid laid down as as children. But exactly how this fits with language rather than than conceptu- conceptual development is not clear c/ear in this theory. [..]. I.] I remember asking Roger Brown, the great psycholinguist, what what he he pre- predicted would be the effect of of teaching language to to a a chimp- chimp [anzed [anzee] on on the chimp's cognitive functions. He He hesitated and and then said "perhaps short term memory would expand". He He really was unclear unc/ear himself. Language conveys ideas. What else it does directly is is not especially obvious. Es ónderdeil színderdeil van mien werk in Amsterdam mós més ich in '88 'n vergadering mètmake van 'n internationaal intemationaal universitair oetwisselingsnetwerk. Dès Ms vergadering zow gehawwe were in oet- Mestreech, zow 'ne gansen dag dore en mèt 'n diner aafgesjlaote were. En zoe gebdiirde gebäörde 't tot ich veur 't ursj in mien laeve veur aaf- mien werk in Limburg waor, zónder gênder tied veur mèt vrun of femilie te kalle. leh Ich waor in de sjtraote van miene sjaoltied, in mien aw hèèmetsjtad, mer in gezelsjap van vraeme, boete boete- felendersj, Hollendere. De taol van 't gezelsjap waor Ingelsj. Af en toe haw ich aan einge van hun get oet te lègke euver Mestreech, mer veur de res waor 't esof ich de sjtad deur 'ne zjwumbril zoog. 't Diner vónd vénd plaatsj in 't Kläöske. KlMske. D'r gashier, 'ne docent van d'n Universiteit van Mestreech, koes dat neet oetsjpraeke en makde dao 'n grepke euver. Hae neumde 't restaurant "'t Kloske". lehzelfwaor Ichzelf De Klos, ich moes vreuger eweg, nog veur 't dessert, veur d'r letste trein nao Amsterdam neet oetsjprae

17 te misse. De ursjte twie geng van dat diner laoge mich zjwoer op d'r maag. Wie ich mich euver de Aw Bra sjpoojde en deur de Wieker Br6ksjtraot, richting sjtasie, zaog ich veur Cinema Palace 'nen iesverka6per mèt 'n krdtimke. Zjus wat ich nudig haw, 'n ieske! En 't zow mich aoch neet te vd61 tied koste op miene waeg nao d'r trein. Veur mich waor 'n vrowmèt-keend wat zich get besjtèlde, en ich huurde wie ze Mestreechs sjprook mèt deen iesminsj. Dat doog mich zoe vlak veur mien vertra nog good, get van mien eige taol, zénder dat cordon van vraemd gezelsjap, en ich zoch mich alvas mien borsj veur mich 'n ieske van 'ne Olde te besjtèlle. Op 't icratimke sjtong VANILLE, AARBEIEN en CHO- COLADE. Erbele, jao, lekker. In tot dae iesminsj aafraekende mèt dae vrow wat veur mich waor, besefde ich opeins tot ich mich neet veur de gèès koes haole wie tot AARDBEIEN in 't Mestreechs hoosj. In de jaore tot ich in Mehr haw gewoend waor ich geweend gerak veur "erbele" te zègke. In Mehr en de velde rénd Mehr bersjt 't van de erbele. De jattgd verdeende zich zakcent mèt de pluk, en 't woord wat ich mèt dae raos zeutigheed verbon waor "erbele". Mer noe? In Mestreech? Hie waor dat toch angersj... mieljaar, non de zju, wie hoosj dat aoch wer... erbele... aardbeien... Dat flitsde mich deur de kop wie ich aan de beurt keem. Ich més besjtèlle. Ich zègk: "Doot miech èènt vaan 'ne Olde, es uuch bleef' - en doe floepde-n 't opeins d'roet, esof 't noets eweg waor gewes: "erebeize". Dat waor 't. Ich waor vlak veur mien vertrèk, nao zoevatil vervraeming, toch efkes hèèm gekaome. Erebeize! Ich rappeleerde mich al die kiere tot ich dat woord haw oetgespjraoke, en tot ich mien gela, wie mich 'n maedske haw gepoend wie ich zestieën, zèvetieën waor, haw besjraeve, wie "'n hart vaan erebeize-ies". 15

18 Ich leep wiejer nao de sjtasie, deur mien Mestreech, mèt in mien hand 'n hoansje vol raoze, zeute, sjmeltende herinneringe. 1 6

19 3: Paranoia en verleef zien: notities oet Hecate County 't Sjtudentelaeve in Aoke waor rénd '75, '76 zjwoer gepolitiseerd, euversjaduwd deur Baader-Meinhof en beheers deur de vief of zes versjillende communistiese partieje wat in de sjtudentepolitiek de deens oetmakde. De DKP en de MSB- Spartalcus, links daovan de KPD/ML (wat in de mensa Pekingse edities verkoch van de werke van Marx, Lenin en Mao), en dao tusjenin de KBW en de ICHI, en vriej loslaopende gruupkes wie de Roter Pfeil en de Basisgruppen, wat anarchisties geïnspireerd waore deur de herinnering aan mei '68, en 't mieste ecologiese ben61 hawvve. De Basisgruppen waore clownesker en lolliger es de "K-Gruppen", mer de gepokde en gemazelde, keihelle communiste neumde de Basisgruppen aafldbrend "Spontis" en "Chaoten". Deur al dae versjpreide gruupkes sjpeulde groete hekel aan de "burgerlike" sjtudentepolitiek van de socialiste, en versjeie maote van sympathie veur de Rote Armee Fraktion en hun terrorisme. En wie fel ze zich 6nderèèn aoch beconcurreerde veur de toppositie in de klassesjtried, ze waore allemaol eve verdach bie de gemiddelde Pruusje wat laefde in 'n angsklimaat en wantroewe taege "Terroristen" en hun "Sympathisanten". Es ich de grens in Vols euvergong, honge de "wanted: dead or alive" plakate taege 't kemiezjekantoer en sjténte de soldaote mèt kastare van masjienegewaere te prénke. Ichzelf zoot 't mieest op de golflengde van de Basisgruppen en haw hun affiesje op mien kamer hange, mèt 'n foto van blowende en zoepende hippies en de teks Wir sind die Leute, vor denen uns unsere Eltern immer gewarnt haben. Alleing mèt dat nujerwèts militant gedeuns euver 'Frauen' moeste ze mich neet aankaome, dat vénd ich irritant. 1 7

20 Geruchte lepe tot 'n RAF-lid zich haw verborge in Aoke. 'n Kleing jaor later sjtampde hoesgenote van mich, wat vol en baldadig waore nao 'n oetgelaope fleas, de deur van mien appartement in. 't Ramaent wekde mich bruut oet depe sjlaop ("Aufinachen!") en ich besefde 6nmiddelik tot 't de blawwe waore, die Bullen, wat op zeuk waore nao dat RAFlid. 't Ideologies conflik tusje de K-groepen woort per pamflet en megafoon oetgevochte op 't terras veur de mensa: de centrale sjtudentekantine oe aoch de sjtudenteraod zien kantoer haw. Wie de Spartakiste de meerderheid hawwe, bezuinigde de universiteit op de kantine deur 't dessert aaf te sjaffe. De KHI veroerdeilde dat es laffe aanval op de linkse antiburgerlike krachte binne de universiteit, en begos gratis symboliese Mona-toetjes oet te deile (of wat dao 't Duutsje equivalent van waor, mer in alle geval neet Dr. Oetker, want d'r Dok Oet dat waor 'ne fascist gewes). De KHI reep daobie per megafoon de revisionistische Spartakus-sjtudenteraod op veur zich te solidarisere. ("Revisioniste", dat waor 't sjeldwoord van helle communiste taege neet-zoe-helle communiste.) De Spartakiste antwoordde per megafoon vanoet de aope vinster van de Raodskantoere op de ursjte verdeping: "Keine Pudding fib- die KHI! Nieder mit d'r trotzkistischen Trivialisierung d'r politischen Auseinandersetzung! " Mien vrundin K. waor in 'n woengroep oe vdell KI3W/KHI types zote. Zie en ich lepe deur Aoke in de lente, wie verkezingscampagnes waore. Helmut Kohl zow 'n speech 11605te aan de Katschhof, en dao zoog 't zjwat van de luuj. Gans achteraan, in 'n heukske, sjtént KBW-groep wat mèt 'ne megafoon de brave Aokense burgersj en Helmut-Kohl-fans oprepe, bewds te sjtumme in de kaomende verkezinge en de kleinge, officiale communistiese Partie veural te negere: "Keine Stimme der revisionistischen DKP!" Mien affaire mèt K. leep vas, en in de lente bin ich weggegange oet Aoke veur miene vrund Norbert te bezeuke, dae 'n 18

21 jaor lang op oetwisseling in Sheffield zoot. In de bus van Londen nao Sheffield zoog ich de nach valle: 't landsjap van oetgeplunderde koele en vervalle fabtikke, verkrofte arbeiderskolonieje, woort mèt de mantel der duustemis beak, en geseerd mèt de magiese leechskes van d'r éttowaeg wat deur de nach en de zjwatte vinster fénkelde. Deur miene kop kl6nke leedsjes wie Nick Drake, Fleetwood Mac en Al Stewart's The Year of the Cat. # # # Achter mich in de bus zote drie belechelik, vraem oetgetoekde vrowluuj mèt witte geziechter, kemildce zjwatte haore en violette vingemaegel. Ze waore 6nrtisbarend en `unheimlich'. 't Waor de ursjte kier tot ich get zoog wat, wie d'r Norbert mich later vertede, in Ingeland in de mode begoes te rake 6nger de naom van "punk". 1 9

22 4: Laberdie, laberda, laberdonia De fluitiste van Mestreech - ah, ich kal noe van de tieje van Jean-Pierre Rampal, wied veur James Galway - diskuteerde deks de verdeenste van 'ne Franse of 'ne Duutsje toeën. d'r Franse toeën waor leech, klaor, mer aoch get dun, bekans wie 'n blokfluit; wie 't geluid van d'r Rampal zelf. D'r Duutsje toeën waor vol en zjwoer, dénker. In Mestreech prefereerde v'r get d'r tusjenin. Aoch in Luuk, oe Isselée aan 't conservatoire les goof, waor dat de trend. En Rampal... ach, 'n genie, mer 't haw aoch nog ècht bettere, veur de echte kinnersj. Zoe wie dee èène oet Zwitserland. Óngertusje is al Duutsje toeën gewore. Dat heet dae Galway oet zienen tied bie de Berliner Moniker d'r waelt in gebrach. Alleing ich haw nog vas aan 'n mie Franse toeën. Veur mich is fluit get veur kamermeziek en hooft 't neet mèt 'ne trombon te concurrere. En wer is 't nach, en wer vaar ich op Mehr aan. 't Is hiel laat gewore op d'r truukwaeg oet Oosteriek, mèt A. en de kinger, mer noe zi.mt v'r wied dao. D'r éttowaeg van Priitn nao Verviers is oetgesjtorve, de kinger op de achterbank in depe sjlaop. A. en ich kalle van ozze jaore wie v'r in Waoleland woende, in Luuk op de Montagne Ste. Walburge, de Walpurgisberg, en ich vertèl euver dae kier tot ich oet Miinchen bin truuk kaome vare en kilometersjlang neet besefde tot ich langzamer mos en te sjnel gong (slow down, you move too fast...). In 't Ingelsj kalle de psychologe neet mie van "herinnering" of "geheuge", memory, mer van recall, 't vermatige veur zich herinneringe te kinne oprope. En dan zeet A.: Loor, hie kaom' v'r langs Malmédy. Zunt veer dao neet 'ns gewes veur 'n fluitrecital? 20

23 Ich zègk: "Jao, zekker, dat waor in die aw abdij, mèt dae superster... alleh..." "Rampal?" zeet A. Ich zègk: "Noe, zjus neet, Rampal dae haw zoe'nen dunne Franse toeën... dèze haw zjus 't good midde tusje 'ne Franse en 'ne Duutsje toeën... 't Waor aoch 'ne Zwitser..." En ich begin mich te verbiete. Godmiljaar, wer zoe'n look in mien geheuge! Eders kier es ich op roet bin nao Mehr gebdbrt mich dat! "Isselée!" zègk ich dan. Mer nae, 't waor Isselée neet. Isselée waor dao, en waor zoeget wie gashier en inleider, mer hae waor d'r fluitis van deens oet Luuk, neet d'r sjter van d'r aovend, dae Zwitser, saint nom de zju... En d'r gas... dae hoosj... Drie kilometer lang vreutel en zeuk ich in wie 'ne wille in de ciónker heukskes van mien hersene, en dan floept 't. Ze klinke aoch zoe pareij: Nicolet. Aurèle Nicolet. D'r fluitis wat 't hoegst sjtóng aangesjraeve 6nger de fluitiste van Mestreech. Dae hawwe veer hie, in Maim&ly, jaore later op 'n recital gehuurd. En in de nach dink ich aan die anger truukwaeg nao Mehr, truc-waege, en nao de clinger wat me zich neet kint herinnere, wat neet of 6nwillig veur de gèès te haole zunt. Dae lieke mich uminer belangrieker. De herinneringe aan momaente tot-s de besefs veur get (bekans) vergaete te htibbe. En de hdaskes rénd dat (bekans), wat dich de hersene oeterèèn kinne riete. Wiev5.61 tot ech vergaete is, dat is neet te sjatte, want angersj zow 't neet ech vergaete zien. Wie kins-de mèt dien geheuge zeuke nao get wat boete dien herinnering lik? Wat veur grens is dat, wat-s de aaftas, oe-s de taegenaan 1d6ps? En de gezichter van de leefstes van vreuger. Die habe loker in mien geheuge gebrend, zoe fel en zoe wit tot dao-in gèèn detail mie te zien vèlt. Euverbelich, taege de zon in gefoto- 21

24 grafeerd. Ich kin dinke aan de dinger um die leefstes réntelum, de kleingste biektimstighede en details sjtunt mich dudelik veur ouge: wat veur waer 't waor, wie greun de buim waore langs dae en dae waeg, d'r duuster van de bus wat 't sjnachs op haem aan voert mèt hatir in de bank veur mich, vlak veurtot ze neve mich keem zifte... 't Oksaal van 'n klein kapel bie 'n nonnekloester, winterwit geverf mèt gowwe verseringe, mèt 'n kleing kaboutertrepke nao baove, oe veer (alletwie alte in 't zangkoer) in moeste klumme veur 'n spesjaal mis, wie in 'n hiamelb6d, wie in 'n middeliewse miniatuur... Geluide, incidente, alles in de aura van die leefde is microscopies precies in mien gedachtes ge-ets; mer 't maedske zelf is 'n witte vlek, 'n zjwat look, get wat neet in focus te kriege is. 22

25 5: 'nen 6nzichbare knatip Ich haw in de vekans mien riejbewies kraege en 'n leef maedske liere kinne op de manège van Mehr: G, wat hie op vekans waor. Ze zoot op 'n deur kos-sjaol in Beiere en nudigde mich oet veur hatir in oktober te kaome bezeuke. Zie koes dan 'n weekend vrie neume oet haiir "Landschulheim" en v'r koeste in Miinchen de Oktoberfeste gaon vere. Mien verleefdhèécl op S. waor gestagneerd en de Wanderlust kroog mich te pakke. Ich wis de &to van mien awwersj te liene en voert nao Miinchen. Achter Frankfurt begoes 'n Duutsjland wat veur mich vraemd en nuuj waor, angersj es 't Rheinland wat zoevatil op Limburg liekent (mer dan erger). d'r 'Autobahn' keem deur 'n berglandsjap wat ich allang oet 'n romantiese verteling van Wilhelm Hauff koes: de Spessart. Ich wis tot hie 't Zuide begoes, de lange aanlatip nao de Alpe, dat ruige rotsige hart van Europa achter de Donau. Wat ich achter de Donau vénd waor 'n groete teld6rsjtèlling. Noord-Beiere waor vlakker es Limburg. G. waor 'n hups, laevensle stig mer deftig jénk vrowmesj. Ze haw 't grafelik femiliewape aan de deur van habr kemerke in 't Landschulheim hange. Deen aovend waor 'n fuif in 'n kas van 'n hoes urgens boete Miinchen aan ein of anger meer, bewoend deur in totaal veer sjtudente: G.'s vrundin Bibi, Bibi's vrund, Bibi's broor en de vrundin van Bibi's broor. 't Riante woen-arrangement woort dudelik wie bleek tot La Bibi zich van hacor femilienaom "Siemens" sjreef. Op d'r truukwaeg nao Mehr veel de aw gewaente van S. euver mich wie bie èène wat nao 'n waek of twie toch wer begint mèt raoke. Ich neuriede achter 't sjtuur aw leedsjes veur walcker te blieve op de laege, nuuj-geboewde Autobahn van Koblenz nao Kerpen. Urgens veur Dilren bleef mich dat leedsje van Simon & Garfunkel tusje de oere hange, mèt dat refrein wat geet van "feelin' groovy... dadelidada dada, fee- 23

26 lin' groovy..." Mer ich koes absoluut neet bedinke wie tot dat leedsje begoes, wat de fitpeningswatird waore. Kilometers lang, van Diken nao Aoke en nao de grens euver, martelde ich miene kop aaf veur dae raegel oet mienen geheuge op te vusje. Ich wis tot hie get belangrieks in 't sjpeul waor, en ich belaofde michzelf: es ich dae raegel zow kinne rappelere veurtot ich in Mehr waor, dan waor dat 't taeke tot nog get belangrieks zow gebwre tusje S. en mich. En ich prangde mich mien geheuge aaf mèt dobbel verbiete. En wie ich tusje Glilpe en Remmersjtok voert, vlak veur Mehr, veel 't mich in: Slow down, you move to fast... Ich waor truuk hèèrn, en de fine fleur van Mfinchen waor 'n herinnering in de nach gewore, "etwas einmaliges". Op de Oktoberfeste haw ich G. 'n kleing veloere wi5rmice gegaeve wat me mèt 'nen énzichtbare draod wie 'n marionèt koes laote bewaege. Oet dankbaarhèèd lierde G. mich 'n prachtig Beiers woord: wat zow gebdbre es dee énzichbare draod in 'ne knalip zow gerake? "Und was, wenn's mi verwurschtlt?" 24

27 6: Kanne, Cannes en de Lustige Kapoentj es Geing groeter fan van Jan Janssen es ich. Ich haw zakcent gesjpaard veur mich 'n race-sjtuur op miene fiets te kinne gaele (zeve-vieftig, twiedehands van 'n breurke van d'r Bennie Ceulen), en ich trainde ederen dag tn.& poginge veur de Pietersberg op te fietse. In d'r aafdaling ich dao 'ns, op de Lukerweeg, de geluidsbarrière deurbraoke, mer geine waor debie veur 't officieel te registrere. In d'r zommer, es Tour de France waor, fietsde ich ederen dag nao Kanne, deur 't Jekerdal, veur mich dao Het Volk te gaele. Belzje gazette gaove vaiil better wielercommentaar, en 't gonsdegs haw Het Volk aoch 'n bielaag veur kinder. Het Kapoentje, mèt strips van Marc Sleen en Jef Nys. De TH van Aoke heet al van veur d'n oorlog 'n eerbiedwaardige filmclub van, en veur, sjtudente: 't "Filmstudio". 't Filmstudio haw énger angere 't rech veur eder jaor einige lede te kinne aanmelde es gaste bie 't filmfestival van Cannes. In 1976 waor ich aan de beurt. Ónder de fictieve aanduiding van metteur-en-scène kroog ich 'n pasje. Same mèt tvvie anger lede, Jurgen Blaas en Petar Trogrli9, gonge veer in miene Renault 4 nao Cannes, v'r kampeerde in de umgaeving op 'ne camping, vas adres veur Filmstudio-lede; 't hoosj "Les Alouettes" of "Les Hirondelles" of zoeget, get van veugel. Ederen dag zoge veer in Cannes de films in 't officieel programma, in 't Quinzaine des Réalisateurs, en in de commerciale marketing-veursjtelinge. Eine film, Sérail van Eduardo de Gregorio, interseerde mich umtot dae regisseur d'r magies-realistiese scenariosjriever waor gewes van Jacques Rivette. Dit waor aoch zoe'n soort film. Ein van de hoofdrolle woort gesjpatild deur Leslie Caron, de bekinde 25

28 musical-sjter oet de vieftiger jaore, noe 'n awwer vrowmesj. Ich ralcde mèt hddr in gesjprek en haw de volgende dag 'n rendez-vous mèt ha& - zoegenaomd 'n "interview" - op 't terras van Negresco, mèt oetzich euver de Mediterranee. Zie goof mich 'n spesjaal vriejkeertsje veur de besj166te galapremière van Oshima's L'empire des sens. Nao tien daag haw v'r de piep laeg en d'r boek vol. Veer, vief films per dag, mann lieber. Op 'n middeg veel 't abrupte besjluut: 't is good gewes, v'r tejjen aaf. D'r waeg truuk begoes te lokke, aoch al umtot veer d'r dag daoveur dae claustrofobiese road movie, Wim Wenders' Im Lauf der Zeit hawwe gezieë. Nao drie espresso's veur mich wakker te himte zunt v'r vertrokke, taegen 't valle van d'r aovend, richting Lyon. Ich hej eigelik euver Zwitserland wille vare (laberdie, laberda, laberdonia), mer 't waor get neet gans in orde mèt d'r Trogo zien paspoort. In feite waor dae trip de precieze mise-en-scène van Un homme et une femme, es d'r Trintignant nao de Monte-Carlo-rally 't sjnachs nao zien leefste in Paries sjaiirt op de meziek van dat leedsje wat dabadabada, dabadabada, geet. Mer miene road movie waor get zénder vrowluuj. Ich haw in Cannes efices 'n los contac gehad mèt 'n sjtudente van de Pariese filmacademie en back home wachde alleing de sjerpe sjerve van mien ex-relatie mèt C.-oet-Amiens op mich. Wie ich deur d'n aovend nao 't noorde voert en 't late aovendleech vanoet de westelike horizon op de Vercors sjtraolde, klénk in miene kop wael get van dabadabada, mer koes ich alleing mer dinke aan de Tour, de helinge van de Pietersberg, en fietse langs 't Jekerdal mèt Het Volk en Het Kapoentje. En aan C. en S. en A. en 'n haof alfabet en mien gans laeve; mer ein clink, wèt ich noe, vergoot ich totaal: dae angere truukwaeg nao Mehr opaan, vanoet Mtinchen, vanoet dae angere doeve vlucht, wie ich mich verwurschtelde in "feelin' groovy". 26

29 7: Nog 'n doevevluch Jao, zoe: mwah! en dan vluugt zoe'n vluchtig puneke van dien luppe en dien vingertiipkes eweg, nao de loch in, wie 'n veggelke. Pas op, ich zal uch dat 'ns demonstrere. Loestert: C.-oet-Amiens lierde mich vaig aspecte van de Franse cultuur kinne: Georges Brassens en Léo Ferré, cointreau, yoghurt mèt perzike, Alan Stivell, Saint-John Perse en zichopvraete-van-de-jaloezie. Ich kroog van ha& veur Keerjmes 'n prezaensje: gediechte van Saint-John Perse in 'n Gallimard Folio pocketbeukske. Veurin haw ze gesjrave: "A Youppe" - miene naom in 'ne glorieuze en vervraemde Franse transliteratie. Get van tien jaor later trokke A. en ich deur de berg - de Catalaanse Pyreneeë. v'r waore ram verlore gelaope en méste kampere, in 'ne sjtijrm, hoeëg in 'n kaal en verlaote vallei, oe v'r alleing oet koste gerake euver 'ne sjteile en rotsige bergwand. 't Sanderendaags klomme veer tusje dreigende klippe en rotse rech nao umhoeëg en onger os veuj woort de deepde ummer deper. Aoch wie v'r bàève op de col waore aangekaome waor d'r aafdaling aan de anger ziej angstig. En doe, opeins, zoog ich 'n felroeje voggel wegvlege, van de kale grimmige rotse zoe de wille, baomloze Mpe loch in, in 'ne sjnatjr wat bekans 'n besjpotting waor van mienen angs. Ich durfde 'm bekans neet nao te lore, wie ich dao énzekker sjtong te balancere mèt 6nger mien veuj de sjteile laegde en d'r wind wat aan miene topzjwoere r6gkzak trok; mer later ha ich dat deer opgezoch in miene "Observer Bird Guide" en dao-oet lierde ich tot ich 'ne "Wallcreeper" haw gezieë, Tichodroma muraria, wat in Europa bekans alleing veurkeumt op de rotsige bergwande van de Pyreneeë en de Alpe. 27

30 Nog 'ns tien jaor later, en ich mos veur mien werk nao Paries, oe ich 'n Frans-Hollendsj wèètensjappelik congres mos helpe veurbereide. Ich haw 'ne haoven daag vrie veur michzelf en ich bin doe get in bookwinkels go zeumere. In Gibert Jeune vénd ich 'ne gojekaope twiede handse Pléiade-oetgaaf van de verzamelde werke van Saint-John Perse, en later, in d'r trein op wèèg nao heem, begoes ich in dat book te laze van dae dichter oe ich nog, via C.-oet-Amiens en Aoke, vage, mer intersante herinneringe aan haw. Veurin sjtong 'ne chronologiese autobiografie: jaortalle mèt daoachter wie hae op 'n Caribies eiland waor gebore, es jijngske nao Frankriek waor gekaome en 'ne diplomatieke carrière haw gemak mèt vd61 elitair cosmopolitisme en zjwoer verantwoordelikhèèd in twie wereldoorlaoge. Dat sjtong dao tamelik druug van jaor tot jaor in opgesomd, en alleing af en toe goof d'r teks 'n oetweiding, 'n detail opeins, 'n ervaring. Bieveurbeild in , wie hae zjus in Frankriek waor kaome woene: doe zoog hae veur 't ursj van zien laeve sjnie en woort hae 'ne fanatieke bergwandelaer. In de Pyreneeë, zoe loos ich, haw hae 'ne voggel te zien gekraege wat hae noets mie &der ouge zow kriege en noets mie zow vergette: de "Rose-des-Alpes", in 't Latien Tichodroma muraria. 'ne Herinneringskunstenaer cultiveert zien herinneringe, makt haute cuisine diners van de ingrediënte van 't verleie. Aoch in Neer-Canne gebruke ze unne en poor en moos en maggiblaskes! Wat tèlt, is: wat-s de daomèt aanvèngs. En mèt herinneringe... ahhh... chers amis... (opgelet, noe doot 't mich nao: bring 't puntsje van doem en wiesvinger bie-èèn, en gaef 't 'n precieus puneke, jao zoe: mwaho 28

31 8: Weltenschmerz: Veur de tant Lies Soms, 't saovends, zunt hoezer drake Buim zunt Chineze mèt sjtuuts van ziej Dan laot ich halthawwe wie 'n koetseer En tatoeweer mien sjtum nao de loch in Want eder tiedvak heet get angersj - Vrow, maedje, kesjtanjel Tusje Welte en Heële ligkt, boete "jeder Zeitraum", Benzerao; en op Benzerao woene sins d'r tied van Allerhèllige mien Tant Lies en miene Nénk Jef. Al in de jaore vieftig havvwe zie 'ne deepvrieskis, want d'r Milk Jef waor bekker en haw dat nudig. In die kis woort aoch ies bewaard, en 't waor wael get hiel bezundersj veur dao op bezeuk te kaome, want dan goof de tant dich neet 'n beslke of 'n keukse, mer 'n ieske! De tant Lies waor de zachste, leefste tant van al mien mènnige tante; diek, vruntelik, traog in heur bewaeginge, humor in haiir griemellach en leefde in habr ouge. Wie ze mich 'ns 'n ieske gong haole oet de deepvrieskis waor dat 'n kr6mgetrokke exemplaar. Ich waor get vies devan en zag: "Beh, dat is krom!" En de tant zag (ich huur de wabrd nog): "Menneke, de mos neet zoe fiengeveulig zien! Krom kinger pisse aoch." 29

32 Ich kroog de sjlappe lach euver 'n tant wat zoemer van "pisse" kalde, en euver die oetdri5kidng; deur dae sjlappe lach is mich dae oetsjpraok ummer biegeblaeve. 't Is ter iere van de tant Lies tot ich André Hellers verwiezing nao de "Wiener Wehmut" (in zien leedsje "Jeder Zeitraum hat etwas eigenes") vertaol es "de weemoed van Welte". Benzerao is Limburg van hénderd jaor geleie, zoe sjoen en sjtil versjaole taege zien weier en zien greun hellinge, en dat &der d'r raok van Heële en zien saaie zestiger-jaore-moderniteit, en Welte, typiese premie-a-boetewiek. kh waor bekans verdr6nke wie 'n anker Tusje de koraalrffe van mien herinnering De veugel vlege wie kraolesjnore nao 't zuide D 'r winter winkt mèt zien witte sjnoefslap De weemoed van Welte is wie 'n kat: Es ze dich aanvluugt, klauwt ze zich vas En eder tiedvak heet get angersj - Vrow, maedje, kesjtanjel Dao, bie d'r nénk Jef en de tant Lies, bin ich aoch veur de ursjte kier van mien laeve vol gewes. Wielerkampioensjappe van '67 of '68, wie Jan Janssen op de letste centimeter geklop woort deur Eddy Merela - dat ha ich, dartien jaor 66c1 van bie d'r nénk Jef veur, oe 't parkoer langs keem, gezied, en dao 'n flesj beer van 'ne haove liter gedrénke. Dat waor genog. Kleing kaelkes 1c6tse aoch. André Heller zingt 't leedsje, "Jeder Zeitraum hat etwas eigenes", ochtegot, op de wies van get van d'r allerergste icitsjtroebadoer wat oets heet gelaef, Rod McKuen. Gries haor, wifte tennissjeun en 'n oetsjtraoling wie 'ne pedofiele jeugdherbergvader. Neet te geldi5ve in wat veur aafgrénde van sjlechte sjmaak d'r André zien inspiratie op durf te dukele. En d'r Rod heet de wies geklowd van Pachelbel, die prachtige canon, wat zich braed wie 'n roed klaed éntvoewt in dien 30

33 oer, wat zich in nuuj herhaolinge ummer geliek blieft en ummer rieker weurt... wie 't herirmere zelf wat greujt in echo's en herhaolinge. (Jao, zoe, vingertdpkes bie -èèn en *mwah * 9 Jaore later hoort ich de canon van Pachelbel es achtergróndmeziek in 'ne Libanese koffieshop in Toronto, en 't goof mich, zénder tot ich koes begriepe veurwat, heimwieë nao Benzerao, de weemoed van Welte. 3 1

34 9: Carmen, Vera, Felicitas & Perpetua (kh druim raegelmaotig tot ich deur de kawwe heldere loch vleeg, wie aljaores, euver 'n cl6rp gevlaoge kaom, 'n roewe kras van herkènning oetkwaak es ich dat kesjtieël zeen, en deep, deep (»der mich, tusje peerd en buim, zeen ich 'ne jonge jong en 'ne awwere man nao mich umhoeëg lore, en ze wieze.) Ze hawwe naome wie Carmen - 't Latiens veur gedich - en Vera - 't Latiens veur get wat neet gelbège is. Ze reje peerd op 't kesjtieël van Mehr, oe d'r baron in die jaore 'n manège haw. Ich werkde dao in miene vriejen tied en kroog peerdriejlès van d'r pikeur. Veur mich waor 't 'nen 6ntdèlcking van twie nuuj waelte tegeliek: d'r waelt van good gesitueerde jénge vrowluuj mèt zakeluuj es pap, en d'r waelt van 't boerebedrief: sjtel oetmeste, peerd verzurge, hekke reparere en hui vare. De luuj wat dao werkde, en oe ich mèt heelp, waore manskaels wie d'r Hub Beugels en d'r Lei Bemdsen zaliger. D'r Lei, wat es vriejgeze alleing mèt zienen hénd 6nder-in-Mehr woende, heet mich gelierd veur unne te braoje, en tn.& d'r Lei bin ich oet gaon rieje, op peerd wat angersj neet genog bewaeging kroge, langs alle &dudelike landwaegskes rénd Mehr, en mèt 'n driipke of 'n glaas beer in kaffees oe ich angersj noets verzeild zow zien gerak, wat van boete soms neet van 'n gewoen hoes te 6ndersjeie waore en oe noets 'nen officiale vergunning aan te pas is gekaome. Mèt d'r Lei bin ich aoch veur 't ursj binnegegange in Duivenmaatschappij De Snelheid in Voere, wat ieder 'n tiedscapsule waor nao de jaore-dartig es 'ne kaffee. De bazin, de Majja Hagelstein, hoosj os welkom mèt de sjelle watird "Ah, Mehre-piemele!" 32

35 In de sjtel en de biegeboewe van 't kesjtieël habe d'r Lei en d'r Hub mich hui liere berme en tractor vare, en es d'r sjmid van Mergraote keem veur peerd te besjloeë mos ich helpe mèt d'r sjmid te helpe. En dao tusjedeur sjansde ich mèt die hupse elegante rieke jéng vrowluuj wat peerdegek waore en aanbiddelik. Ich waor op hun allemaol 'n bitteke verleef, niks serieus. Alleing J. mèt hatir broen krolle goof mich get fellere &ire's, mer zie vriejde mèt 'ne minsj van in de dartig mèt 'ne Mercedes. Veur de res waor 't hun riekdom, in cent en uterlik en elegantie, wat mich amuseerde en bekoorde: 'n jeunesse dorée, 'ne Franse film in 't ech. Tusje 't ironiese snobisme en de boere-idylle sjpeulde zich dat manège-laeve op 't kesjtieël van Mehr aaf. Op 'ne z6ndeg in oktober waor op 'n wei achteraaf 'n informeel dressuur- en sjpringoefening. Ich reej neet mèt mer boewde mèt d'r Lei cavaletti's op en aaf, en genoot van de zon, de frisje loch en de werme kld6re op dae gowwe herfsmeurge. Vera en Carmen zjwat-wit en bl6nd in riejbrook en -jeske, cap op en v6tteke umhoeëg in verlichde zit, de kesjtieëlgeboewe op d'r achtergrénd - 't waor belechelik sjoen allemaol. Opeins huur ich van oet de hieemel 'n roew krasse en kwake. Get wie de Majja mèt krom zin. D'r Lei en ich lore nao umhoeëg en zien 'n formatie groete veugel euvervlege, mèt flappende vleiggele, in 'ne golvende lien wat vlegenterre ummer van vtirm verangert. 't Zunt gein gatjs en 't zuut aoch neet oet wie ooievaars of zoeget... Dan zeet d'r Lei, verras en bew6nderend: "Kroenekraone!" Vera, Carmen, Brigifte en Angélique zal 't neet zien opgevalle. Kroenekraone, "kraanvogels", grus grus in 't Latien, lande noets in ós land. Ze kaome alleing in d'r herfs op hunnen trèk van Scandinavia nao Afrika langs de Duutsje grens euvergevlàège. Toch habe ze in 't Mehre-plat hun eige naom, 'n spesjaal woord veur hun alleing, wat de luuj van Mehr mer zelde hove oet te sjpraeke en deks jaorelang verzjwiege, reservere veur de zeldzame kiere tot ze euver- 33

36 kaome. Dat woord, "kroenekraone", heet d'r Lei mich doe, in dae kitsjig-sjoene setting, gelierd. Ze zunt bekind in China en Japan, oe 't mythologiese veugel zunt. Vanwaege de vleujende, ummer verangerende viirm van hun formatie - angersj es de sjtrakke V van Otis en aende -geluive de Japanners tot ze sjrieve, lettertaekens vtirme taege 't laeg blaad van d'r hiamel. 34

37 10: Ich énthaw uch 't eind (Ze sjrieve, vdrme lettertaekens taege hieemel) 't laeg blaad van d'n In '84 bin ich mèt A. deur Atnerika gevare in 'ne kleinge blawwe Datsun. Westelik van de Rocky Mountains, op waeg nao California, Ong de reis deur de woestijne van Utah en Nevada, langs dae lange sjmale rechte waeg deur 'n laeg landsjap wat ze ummer in TV-reclames veur sjpiekerbreuk en Coca-Cola gebruke. 't Waore van die waeg oe soms b6rdsjes langs sjténte mèt "no services for 70 miles". Laat 't sjnachs in Nevada; v'r havvwe al 'ne ganse dagrit gehad en zochte 6nderdak in Carson City, nog 'n oor of twie te goeë. Op d'r radio waor 'ne predikant te hure wat euver oudtestamentiese veursjpellinge en 't einde van d'r waelt oreerde. Boete waor 't laeg en zjwat, tit& alleing d'r waeg wat veur os opluuchde in de koplampe van d'r &to. Opeins merk ich in miene sjpiegel d'r sjien van koplampe wied achter mich. Ze kaome korterbie, tot get van 'ne haove kilometer, en blieve dan volge; op deen aafsjtand, z6nder nog mier te nadere. In 't depe duuster van de nach weurt 't hinderlik: ich driej mien sjpiegelke van mien ouge weg. Baoven os is d'r hiamel vol mèt sjtarre, ram vol, en ze sjtraole mèt 6nbekénde intensiteit. A. zeet: "Loor dao, is dat 'n satelliet?" Tusje de sjtarre bewaegt eint, sjuuft deur de nach. Die koplampe werke mich op de zenuwe. Ich vaar heller, d'r achterligker aoch. Ich gaon traoger, hae aoch. A. zeet: "Loor! Nog 'n satelliet!" Dao gunt d'rsj tvvieë, in tandem. Dan opeins ("dao!") veer tegeliek, in sjtrakke formatie. Tusje de sjtarre blieke get van tien, twintig te bewaege, wie in 'ne traoge dans. 'n Versrae- 35

38 gel van Yeats sjeet mich te binne, get euver de dishevelled wandering stars. Dat zunt gein satelliete. 'n Ganse choreografie van leechskes. En die koplampe blieve volge. Ich calculeer tot v'r nog 'n good oor nao Carson City te vare 116bbe. Dan keumt, tot mien belechelike opl6chting, 'nen taegeligker, van d'n angere kant. Ich kin zien koplampe van wied zien opluuchte. D'r &to achter os vèlt truk, wiejer nao achter. Tusje de sjtarre nog ummer vief, zes, neuge bewaegende leechskes. Nao twie minute kruus ich d'n taegeligker. Ich loor in miene sjpiegel, zeen zien roej achter leechter, bin benuujd wie mienen achtervolger op 'm reageert. Dan zeen ich wie d'r taegeligker vaart mindert, zich umdriejt op de laege lange rechte waeg, en os begint te volge. 36

39 11: Nuujboewvvieke wie alchemie, of de maonde van 't jaor In '68, wie ich dartieën waor, kroog ich interesse in science fiction. Rakette, marsmennekes, prachtig. Tusje de beuk van miene pap vénd ich get wat wel science-fiction-echtig oetzoog: "1984", hoosj 't, en 't begoes mèt de zin tot 't zjus dartieën haw gesjlage. Ha. Avonture! 'nen Ónderdrade maatsjappiej, mer èène minsj keumt in opsjtand. Ich wis: dit zow get gaon gaeve. Dae minsj zow mèt de 1161p van verborge krachte de Bevrijding kinne raegele. Wie Orwells book zich in zien volle compromisloze nihilisme 6ntvoewde en d'r held oeteindelik zelf sjtoorf, nao al verraoje te Nibbe oe hae van haw gehawwe en in gegluifd, veel ich in 'n depressieve treurighèèd wat waeke, maonde heet gedoord. Veural nuujboewwieke, boetewieke in de vlakke hoege velde tusje Mestreech en de Belzje grens of in Heale, woorte mèt hunne veerkentige blokke-architectuur veur mich de taekes van 't naoderende 1984, d'r tied tot ederein tot robot zow were. Drie jaor later. 'ne Maond lank ha ich gazette réndbrach in Mestreech. Ich waor zjus zestieën gewore, haw 'ne brommer kraege en moes 't Algemeen Dagblad doeë. Daovan haw 't in de ganse sjtad bie-èèngetèld zoe'n 70 abonnees, van 'ne 37

40 winkelboot wat aangemeerd loog bie de Bassin tot sigarewinkelsj in de binnesjtad, van Biesland tot Malberg. In juli '71 hóng de loch vol David Crosby-akkoorde en Woodstock-echo's, en es ich 't sjmurges de gezette gong aafhaole waor 't Maosdal gevuld mèt kawwe naevel. De sjtad waor klaor es eau-de-cologne, d'r sjlaop wiejde mich oet de ouge in tot ich kritskrats deur de oetgesjtorve sjtraote jatste. In die ore waor Mestreech 'n surrealisties sjilderiej, Willink of Chirico, en gans gans van mich. Ich lierde alle adresse kinne, aoch van de nuujboewwieke mèt hun systematiese, groteske naome: dreve, donke, ruwes, wie middeleeuwse heraldiek of alchemie, of de maonde van 't jaor. Baljuw ruwaard amaryllis beryl dij ruzie lazuli liguster lavendel sinopel koriander gember. Die boetewieke, deprimerende veurtaekes van 'ne 6nminsjelike toekoms, mèt hun sjtraote wat einviirming waore wie nachmerries, mer krónkeletig en verdwaalbaar: zelfs die woorte Magies. Ich trok rénd wie 'ne bedoewien in de rotswoestijne van Arabia, keul in de vreuge zommermeurge. Mien eine reserve-gazet wisselde ich aldaags mèt 'ne bekker veur 'n veersj kedetsje. Verkiersraegels besjtónte neet want 't haw gein verkiar. In ein van die wieke hoeëg baove de Maos woende S. Ze waor mèt 115,6r femilie op vekans, eweg, en 't waor veural ha& aafwezighèèd wat de sjtad zoe laeg makde. Ein gazet moes ich bezurge op 'ne galerijflat aan Armadal, taegeneuver 't ziekehoes oe ich twie jaor teveure haw gelaege. Dao 6ntwikkelde zich 'n ritueel, esof 'ne zjwiegende muezzin ziene minaret beklumt: ich kroog mich de lift nao de baovenste verdeping, loorde nao 't ziekehoes en dan 360 grade rónd, loorde oet euver de sjtad oe (dao urgens, achter de labyrinte van de Ravelijn en de betonbuurt) 't laeg hoes van S. loog. In d'r zonsépgank loog Mestreech, mèt zien mènnige sjtraote en toeans, veur mich oetgesjprejd. Ich koes 't laeze, wie 'n doolhof, wie de toekoms, wie mien gemood. 38

41 12: Zutendaal en truuk Ich wèt tot ich nao de karnaval, beginnend op assegonsdeg, 'ne hiele vervaelende hongkonggriep haw kraege. Ich koes neet mie taege leech en haw felle koppieng. Wie d'r ambulance in 't ziekenhoes aankeem sjtaoke ze 'ne naojel in miene r6k. Ich keem aan 'n infuus te ligke en um d'r haverklap keem 'n zuster get in 't sjlengske van dae infuus injectere en controleerde ze miene blooddra. Dae nacht hoerd ich um de zoevaiil tied 'n klok boete de haove en ganse ore sjlaon, ze rege zich aanèèn wie gianzende zjwatte kraole op 'n sjnoor van pieng en vervaeling. Nao twelf keumt d'r sjlaag van dartieën. Dat is eine sjtille aafz6nderlike sjlaag. Dan 'n tiedsje niks. Dan nog èène. Dan wer 'ne ganse tied niks. Dan nog èène. Dan wer niks. Dan twie, en de besefs: ao: twie oor, wat ich gehuurd Mob waor haof-eing, eing oor, haof twie. D'r volgende dag woolte de zusters neet zègke wat mèt mich waor. Oeteindelik hoerd ich 't van 'ne co-assistent wat mich keem controlere; 'ne Belsj wat 'n euverdraeve Frans accent haw. U ebt een ersenvlies ontstékieng. Ich waor &der d'r indr6k, bekans gruutsj. Mien krenkdes altans waore neet mie kinderechtig. Ich waor virtieën en loog in 'n isoleerhaske van glaas op de kingeraafdeiling, mèt veur de res alleing baby's en kleuters. Mien kleinge privé-zauberberg op Eftelingformaat. 't Waor gein sjpiegel dao veur michzelf in te belore, mer ich wis tot mien haor begoes te greuje (zonder tot emesj mich nao de kapper koes commandere) en ich zoog wie mien han, wat ursj mollig en pafferig waore gewes, noe mager woorte, met zichbare peze euver de knokkele. Magnifiek! In mien gedachtes verangerde ich van Billie Turf in dae zanger van Led Zeppelin. 39

42 't Oetzich waor euver de Annadal-rotonde, teggeneuver waor 'ne toreflat en 'n verpleegster vertede mich bie 't bed opmake tot de hoofdzuster dao woende, 'n sjtreng en impopulair awwer vrowmesj, en tot zie lai5r aafdeiling van haem oet besjpioneerde tn.& 'ne verrekieker. Wie ich éntsjlage woort moes ich opnuuj liere laope op sjlappe being; en op sjtraot, haem op St.Pieter, keem ich M. taege wat mich neet truukkoes. Ich waor zoe vermagerd, mèt langer haore. Ich haw 'n nuuj laeve kraege, mèt `n verkènningsmissie, incognito, ()tiger 'n anger identiteit, en de vastetied waor aoch veurbie. In de zilvere lentewaeke wat volgde begoeste mien kammeraote en ich serieus 't centrum van de sjtad te vericènne, wie 'n compagnie soldaote op 6nbekind terrein. De vaste punte loge in de platezaak Bitouk en bie d'r oetgank van 't Jeanne d'arc-lyceum (doe nog puur veur maedskes) aan de Groete Grach. Dao lierde ich R. kinne en de ursjte LP van Santana. 5 mei, 'ne vrieje dag, makde os gans clubke 'n fietstoch nao Zutendaal en die kante. D'r waelt begoes verkènbaar te were, génsde van lawwe lenteloch en meziek, en zaot ram vol mèt subliem vrowluuj. R. haw ter iere van d'r dag get oranjes aan, d'r Huub Neijs of d'r Karel Hassink haw 'ne cassetterecorder met SuperSister en Blood Sweat & Tears. Twie daag later kroog ich, zjus wie nao de karneval, 'ne hiele vervaelende griep. Dèze kier waor 't longéntsjtaeking, en de antibiotica pakde neet umtot ich zoe'n grote doses haw kraege twie maond tevaiir. De zusters waore verpopzak wie ze mich wer truukvénte op mien glaze haske in Amiadal en ich besefde, wie Marx, dat de waeltgesjiedenis zich ummer dobbel aafsjpeult: ursj es tragedie, daan es kluch. Ich zeen in Mann's Zauberberg bie Madame Chauchat ummer de &nicer ougsbroje en zachte, precieze mésnd van R. veur mich. 40

43 13: Veur mich veur mich (oetvluchte) ~ " ,,,; g. *., "E p.. ~.!; , t- Es de twintig bis, makt veer jaor zoe'n 20% oet. B. waor veer jaor awwer es mich, haw 'ne niagara van roej krolle en sjreef keuie, keule, elegante gedichte in 'n archaïes archges Ingelsj mèt thou en thee in plaatsj vanyou. Ich haw häör habr drie jaor lank es beminnelike veurbeild-rol verierd veurtot ich tot hair häör witgestof- witgestof beminfeerd interieur toegelate woort, en mèt haiir häör kwark en toast en confituur van ringelaote veur 6ntbiet óntbiet oot. In tot dat geb56rde waor 't Robert-&-Elizabeth-Browning-effect nao de kloeëte. kloate. Ich kroog bekans gein greep op dat blank lief en dat gebäörde zachte, bedachzame gedrag, lierde hatir häör nawweliks beter kinne - behalve tot zie suggereerde tot zie jaore tevatire teväöre get tragies haw gehad mèt 'ne jong oet Ingeland wat Nick hoosj en gesjtorve waor. Ich vroog neet wiejer, ich waor pas twin- twintig. (Later, wie C.-oet-Amiens mich alle heukvan de de Planeet Ja- Jaloezie heet laote zieë, höb ich, ich, alleing alleing en en verbaete op op &Mr häör flat, veur 't ursj geloesterd nao 'n 'n LP van 'ne zanger wat Nick Drake hoosj; ; nog later zow ich liere tot tot dae dae zanger zelf- zelfmoord haw begange mèt antidepressiva. Doe Doe waor waor 't al te laat veur aan B. te vraoge euver hddre häöre Nick. Aan Aan dit dit verhaol zunt twie losse èndsjes wat alletwie Nick hèèsje) hèèsje.) 41

44 Vanaaf 't begin waor 't dudelik tot de éntplatonisering van de ganse B.-relatie 'n sjlech idee waor - alleing waor 't mich neet dudelik tot 't mich dudelik waor. Dat is zoeget wie in Suske & Wuske, oe Lambiek oetlègkt: 't 6nderbewuste is wat v 'r wèète, z6nder tot v'r wèète tot v'r 't wèéte. De &itdeddng tot ich neet verleef waor op dat zeut, keul, aimabel vrowmesj, en zie neet op mich, keem sjtillekes mien laeve binnedroppele wie sjterke, bittere koffie. Vanoet mien zolderkamer zoog ich de herfs euver Aoke oetlake mèt get van 6nr6s. De aovende vele ummer vreuger in 'nen hieëmel vol raege en emigrerende veugel. Ich waor bie 115.6r blieve sjlaope. v'r hawwe same aovendèète gemak en euver Virginia Woolf en Thomas Hardy gekald, ich waor nao bed gegange wie tot zie nog get wool laeze of sjrieve. Ze haw al dekser oetvkichte gezoch veur mich in bed te éntwieke, en v'r hawwe gediskuteerd euver 't versjil tusje Ziirtlichkeit en Sexualzwang zénder tot 'n cénclusie te kaome. 't Sjmeurges um veer oor zoeget woort ich wakker en merkde tot ich alleing loog. Zie waor neet nao bed gekaome en loog op d'r sofa inèèngekrold te sjlaope, wie de Danaë van Gustav Klimt. Ich besefde noe eindelik, eindelik, tot 't euver waor. Boete waor 't nach; ich haw get van 'n good oor deur de kawwe meurge te laope, van hatir appartemaent nao mien kamer. De sjtad loog oetgetèld in de nafte zjwatte dageraad es passend decor veur dit trajek, en ich haw de meditatie van 'n oor wandele veur mich veur mich sjtillekes oet dès relatie truuk te trèkke. Wat `n poëties eind: ze zow wakker were op hdtire sofa en `n laeg besjlaope bed vinde, 'ne woordeloze aafsj eidsbreef. Ich bedach mich dat allemaol, mer hatir bed waor zoe zach en 't linne zo wit en zoe werm; ich leet miene kop truukzakke op haiir clean geurig kusse en sjleep wiejer. 42

45 14: Mystiek kratilke Soprane zinge gewoen de meodie. Tenore aoch, of 'ne taegemelodie; en de basse zinge de gréndnoate van de akkoorde. Wie ich es menneke van tieën jaor mèt gong zinge op 't kerkkoer van Menier Coumans, d'n Collegernis van St. Pieter, begoes ich es jongessopraan. Veuraan op de ursjte riej, mèt achter mich al die maedsjes en vrowluuj. D'r Coumans hej mich zjus zoe good tusje katte of rhododendrons in kinne duje want mèt maedsjes en vrowluuj haw ich niks aan te vange. En mer melodie zinge; en neet eins zoe'n intersante melodieje. De ursjte maonde vénd ich 't mer niks bie Menier Coumans op 't koer. Eder donderdeg oefende veer in 'ne kelder &der de pastorie, of soms op 't oksaal in de laeg dénker kerk van St. Pieter. Menier Coumans (lierling van Meulemans, wat zelflierling waor gewes van Cesar Franck) mèt 'n sjtiimpke sigaar in d'r ménd, &der 'ne witte sjnor wat gans gael verklaiird waor deur dae raok, en gezaete achter d'n 6rgel of achter 'n harmonium. Aan de linkse flank de tenore; dan links veur 't harmonium de soprane (en ich dus); rechs daonaeve de alte, en dan gans rechs taege de ziej moer de basse; serieus mansluuj wat van zichzelfwiste tot ze zjwoerder en potenter waore es de tenore, en miestal aoch get awwer. Af en toe waor valil te doeë: dan waore veer 'n groet werk aan 't insjtudere wat Coumans zelf haw gesjraeve: 'ne Mattheus-passie, of 'ne Bantoe-Mis op Afrikaanse ritmes; mer miestal waore 't get gezange wie Heer God van Vrede, of Salve Regina, of dat fortissimo-dink van Beethoven (dae wandelende oost-west-baan) of die versjrikkelik saaie Schu- 43

46 bert-mis. Of Huub Bloody Oosterhuis. Ich vervaelde mich eigelik get. Rechs van mich, bie de alte, zoog 't intersanter oet. Dat waor 'n kleing gruupke mèt get mie jonges en èèn of twie maedskes, gezelliger énderèèn, wat 'n vraem partie zonge en get oetz6nderlik waore. Alt zinge, dat waor get lieger, get deper, en dus get volwassener; ze sjtónte naeve de basse, en de mos good toeën kinne hawwe veur alt te zinge want de partieje loge neet zoe gemekkelik in 't gehuur. En dus begos ich sjtillekes te sjuve. 't Begos demèt tot ich aan de rechse kant van de soprane begoes te sjtoeë. En doe, op 'ne goje dag, sjoof ich mich tusje de alte, en wie nuuj partieje van 't èént of andert oetgedeild woorte vroog ich mich veur 'ne alt-partie. Coumans merkde dat en zag: Zo jong, gaes diech alt zinge? Ich knikde van jao, get besjaemd tot 't waor opgevalle, en hae knikde aoch, dus 't waor geraegeld. En doe is veur mich 't volle laeve begos en ha ich de magie van de meziek liere kirme. Altpartieje zunt alleing mer dao veur de akkoorde vol te make. In veersjtummige meziek is 't de kuns veur 'ne componis veur de altpartie zoe wienig meugelik te laote bewaege, dat kumt harmonies 't sjoenste oet. Deks waors-de dus, es alt, mer get aan 't dreune wie mi, mi, mi, mi, fa, re, mibemol, mibemol, do re fa minaturel... en op zoe'n mi mi mi mi veranderde de akkoorde en de melodie, mer de veranderende noate zote allemaol in de basse en de angere partieje, en de altpartie waor zoeget wie 't sjarneer oe dae ganse accordiek um driejde en bewaog. Veer, vief mi's achterèèn, mer de ursjte waor neutraal, de tvviede en derde treurig en de veerde zilver glanzend of wit, sjtraolend of sjerp, zach of mysterieus. Dat waor 't wónder wat alleing alte kinne begriepe: wie noeëte wat melodies niks te vertèlle habe de rtigkesjtrang vetirme van de meziek, OM borduursel wat deur 'n gobelin lept en ummertoe ångersj glanst. Alle angere sjtumme werke 44

47 same veur dien mi's hénderd versjillende betaekenisse te gaeve. De bis wie 'ne bèèm in 'n landsjap. 't Landsjap veråndert mèt de seizoene, de blajer kaome, verkleure en valle, mer dien tek blieve 't constant gegaeve deur dae wisselinge. Wie zesentwintig lettersj wat zich tot éntèlbare verhaole aanèèn kinne riege, of ACGD, de veer aminozoere van os DNA. Meziek makt 6nsjterfelik en daet d'r tied sjtèlsjtaon; en veur alte is dat dobbel en dweersj zoe. Altpartieje zunt de zen-meditasies van de klassieke veer-sjtummige harmonie. 'ne Tibetaanse lama-monnik wat èèntoeënig OM MANI PADME HOEM zingt, zingt 'n altpartie op de veranderinge van 't universum. 45

48 15: De Breuk Van Heerlerheide Mienen opa, nao waem ich vemeumd bin, werkde op de Oranje Nassau III in Halehei. Hae woende es wèdman in 'n fraai groet hoes van de koel, kort bie de poort van de Ganzewei. Wie ich zaeve of ach waor is hae mèt pensioen gegange en in Hale gaon woene; mer wat tèlt is zien oud hoes. Paedsjes in d'r tuin achter mèt zjwatte kiezel besjtruid, en `n keuke oe ich miene nénk Ton van nachsjiech hèèm zoog kaome en sjpek mèt ei aete. De ON III haw 'n groete brej poort oe me 'n geweldig emplacement achter koes zien ligke, mèt rails en sjachtoans wie reuzemeccano. Soms bleef ich bie d'r opa logere en sjleep ich bie habm in zien groet bed. Oet de vinster van zien sjlaopkamer (herinner ich mich dat of waor 't 'n dralim?) koes me hoeëg roej berg zien, wat misjiens sjteinberg waore of angersj de zilverzandgroeves van Genhei, of misjiens sjtaopelwtilk aan d'r horizon in 't leech van d'r aovendzein. Ich koes mich gein groeter gela bedinke es nao die gedruimde roej berg achter d'r tuin van mienen opa te laope, dao euver te klumme, euver d'r top nao de anger ziej. Ederein in Genhei waor belechelik gruutsj op dat beroemde zilverzand, wat alleing hie te vinde waor vanwaege 'n krak in de eerd15,6g, 6nger geologe bekind es De Breuk Van Heerlerheide. De sjlaopkamer waor 't sjnachs verleech mèt 'n klein bolv6rmig glimlempke wat in 't bakeliete sjtopkéntak woort gesjtaoke en dan 'n magiese kid& greun kroog. D'r opa kroog pensioen en verhuusde nao Hale get van twie jaor veurtot de koele gonge sjlete. 46

49 'ne Jakigdyrund van d'r pap haw 'ne zoon van miene laeftied, d'r Jos, oe ich mèt bevreund waor. Hae waor veur ziene militaire deens op 't hoofdkwarteer van de Afcent kaome te werke, in Brunssum of Treebeek. Dat waor neet te wied van Aoke, oe ich sjtudeerde, dus ich zow hdtim dao `ns gaon bezeuke. 't Waor 'n naomiddeg in de late herfs, ich haw op kaarte de éngewoene roete vanoet Aoke nao Brunssum opgezoch, en wie ich 6nderwaeg waor nao miene rendezvous besefde ich wat de Mijnsjtrèèk veur 'n sjrao sjtstik Limburg waor. De koele waore bao tien jaor toe, d'r opa waor get van drie, veer jaor tevabre gesjtorve, euveral lepe aw Ic6mpele mèt hun ziel ()tiger d'r erm te kuche, hun ldnger zote in Hale aan de drugs en de Amerikaanse soldaote brachte prostitutie en heroïne mèt nao 't land van Poels en Ariëns, van de Jonge Wach en de ICAJ. En ederein wis tot, es aorlog zow kaome, dit 'n doelwit veur de Russiese rakette waor. Ich bedach mich dat in mien éttoke tusje Kirchrao en Brunssum, en sjtillekes-aan begoes d'r waeg mich belcènd veur te kaome. Ich zaog de twie toeans van de Comeliskerk van Genhei, d'r aafsjlaag links langs de Rennemig richting Ten Esje, en ich wis: nog efkes wiejer en dan zuus-de links de Oranje-Nassau en 't 66d hoes van d'r opa. En ich loor en zeen - niks. 'n Laeg terrein, kotsegries van kid& 6nger 't natriumleech, oe vreuger de koel waor gewes. Niks heet de Sjletinge dudeliker gemak es de pleinvrees wat mich euverveel wie ich de bittere laegde zoog oe mienen opa haw gewerk. In mien eige verleie begoeste haol sjichte en geng, wat in de sjtille verlaote duustemis achtergelaote waore, langsem vol te laope mèt zjwat water. Wie ich dat d'r Jos vertede, wie haol d'r baom van Limburg opeins 6nger mien veuj waor, mèt laeg loker deep in gen eerd, doe vertèlde hae mich tot de Amerikaanse militaire vd61 van die aw koelsjichte hawwe euvergenaome veur supergeheime doele. 47

50 16: Zjwervende veugel wie losse gedachte I lay down last night Lord I was trying to get some rest Yes I lay down last night Just trying to get some rest but my thoughts they kept on wandering just like those wild geese in the west Dat blues-leedsje weurt gezonge deur James Taylor, degeinige wat aoch de combinatie van heimwieë en Wanderlust 't best heet bezénge in zien "Carolina on my mind", oe hae get vergeliekbaars zingt. Well it was dark and silent late last night / I think I might have heard the highway call / Geese in flight and dogs that bite. W at is dat mèt gabs, tot ze ummer vertra en aafwaezighèèd symbolisere? Trekveugel habe versjillende symbolieke. Ooievaars betaekene lente en tru-ukkaome, gdiis betaekene herfs en aafsjeid; en kroenekraone zunt 't dynamies evenwich tusje dae twie. In de Ierse gesjiedenis zunt de jong manskaels oet adellike Gaeliese femilies deks de Ingelsje 6nderdraking éntvleich en in ballingsjap gegange. In de katholieke keuninkrieke van Europa sjt6nte ze in hoeëg aanzeen es officiers of gèèstelike, en in vd61 sjtej wie Paries, Leuve, Roame, Praag en Salamanca woorte spesjaal colleges veur hun ingerich. Aaf en toe sjmoekelde die nobele rebelle zichzelf truuk nao Ierland veur 'n kort femiliebezeuk, en dan verdwene ze wer. In Ierland zelf, oe ermooj waor en énrech, waor de korte versjeining van zoe'ne heldhaftige glamour boy get geweldigs. Ze 48

51 hawwe dao de bienaom na Ggadhna Fiadhaine, de "wil gatos". In Ierland riemt "gabs" dus op "geuze". Einige jaore truuk moes ich 'n waek lang gascolleges gaeve aan de universiteit van Salamanca - eing van de Cièclste universiteite van Europa, werkplek van Fray Luis de Leem en Miguel de Unamuno. In vreuger jaore waor dao aoch 'n beroemd centrum gewes veur Wil GA.6s, Iere in ballingsjap, en eing van mien veurnaomste winsje waor veur mich dae illustere lieu de mémoire oet de Ierse gesjiedenis te kinne bezichtige. Wie ich laat in d'n aovend in 't gasteverblief arriveerde - oets geboewd es bisjoppelik palies - vroog ich d'r porteer direk nao dat Colegio de los nobles irlandeses. Jao, zag d'r porteer vaag, hae haw daovan hure kalle en zow meurgevreug 'ns vraoge oe tot dat waor. 't Sjmeurges vreug wandelde ich euver de barokke binneplaatsj en kroog ich van mien gastvrow te hure tot dit vreuger bisjoppelik paleis, wied veurtot 't es universitair gasteverblief in gebruuk waor genaome, deur 'ne bisjop Fonseca aan de Ierse ballinge in broeklieën waor gesjénke. Ich logeerde dus in 'tzelfde geboew wat twiehénderd jaor lank 'n refuge waor gewes veur de Wil Gdeos! Wie ich mien enthousiasme euver dat toeval in sjlech Sjpaons-mèt-Frans probeerde aan mien gastvrow oet te lègke (zie sjprook bekans gein Ingelsj), keem 'n groete voggel traog In& keuninklike vl6ggele euvergevmge. Ingeliest in 't veerkentig sjta blawwe hiamel wat vanoet de binneplaatsj te zien waor. 'n Reiger? Nae, hae haw d'r nak en de pu oetgesjtrèk. 't Waor, saint-nom-de-zju, 'nen ooievaar, 'nen echte, wat in Hollend bekans zunt oetgesjtorve. Ich sjnapde de arm van mien gastvrow en reep: "Mira, colega, un ciguefio, un ciguerio!" - Toevallig waor ich dat woord, wat zoe liekent op 't Frans cigogne, 'ns teggegekaome, wie 'n zeldzame voggel, 'ne rara avis. In d'r strip Krazy Kat, geluif ich. 49

52 Zie beloorde mich esof ich oet 'ne I:06m waor gevalle. Jao jao, zag ze, dao hat 't d'r hie mie van. Later ha ich besjaemd motte merke tot Salamanca barsjde van de ooievaars. Op eder kerk of hoeg geboew haw 't minstens drie of veer neste, en me huurde ze kleppere deur de druug loch. 50

53 17: Ambulando solvitur 11' t -4 N r."! r"! In hd6r magistrale book The art of memory besjrief Frances Yates middeliewse technieke veur clinger oet d'r kop te liere. Eèn methode is: prent dich dat verhaol of daen teks in diene kop esof 't 'n plattegrónd is, of 'n virtueel hoes. Eder sjtaske van d'r teks verbins-de mèt 'n kamer, en de memoreers dae teks deur in dat geheugehoes rónd te laope volgens 'n oetgezat pad. Want es veer ein clink hiel good kinne énthawwe, dan zunt 't routes, trajekte. Vaar èène kier emesj bezeuke in Nulckebummele, en tieën jaor later wèts-de dae waeg nog op 't geveul truuk te vinde. (Ao jao, hie waor dae hook oe ich links mos goee..). Dat mot nog 'n instinct zien oet d'r tied wie veer nomade waore, of róndtrèkkende ape. Um die rejje is veur Australiese inboorlinge 'n trèktoch deur hun sjtamgebied aoch 'tzelfde es 't verhaol van hun sjtamgesjiedenis. Plaatsje zunt plekke van herinnering, lieux de mémoire, plekplaatsje. Of, mèt anger wdiird: dien geheuge is 'n galerie, 'n museum mèt episodes oet dien eige laeve en dat van angere, oe-s de in rónd lcins wandele. En eder landkaart is 'n fotoalbum mèt aw femiliekiekj es. Op zóndeg, heet Slivvenier os gezag, werke veer neet. Dus weurt op zemdeg gewandeld. Dat is wat d'r minsj deet es hae zien plicht heet gedoeë: pantoffelparade, get kuiere. Es jong menneke moes ich mèt mien awwersj mèt en vénd dat versjrikkelik. Ich leep hie in 'ne bessj mèt pap en mam in nette klejjer, en haem waore de hitparades op Radio Luxem- 51

54 burg. De Duutsje Schlagers en Peterenski Koelewenski. Later bin ich serieus gaon wandele. Nao èène kier mèt sjaolvreundsjes de Mergraotetoch te habe gelaope, waor ich verkoch. Deur de heuvele van Limburg, mer veural aoch deur de boetewieke van de Mijnsjtraek, edere zeindeg 'ne wandeltoch van vieftieën kilometer. De routes hawwe deks dae vage treurighèèd van zéndegmiddage, mer aan 't eind kroogs-de 'n medaille. Pas in Mehr Nib ich d'r sjmaak richtig te pakke kraege, veural umtot laope noe 'n soort verleefdheidsritueel begoes te were, en deks in charmant gezelsjap gebatirde. En umtot mich opveel tot cinder 't gewoen waegenet 'n gans web verborge waor van paedsjes. Die paedsjes waore neet alleing de haorvate van de echte waeg wat de weie in lepe, mer awwer es de geasfalteerde sjtriape, euverbliefsele oet d'r tied wie de luuj nog deur de wèèk te voot gonge, neet veur te wandele mer veur van A nao B te kaome. Die paedsjes waore de aw verbindings routes tusje de citorpe en soms hezínderde, doezende jaore 66d. Ich begoes landkaarte, sjtafkaarte van Zuid- Limburg te bekieke wie reontgenfoto's. Noe, in Utrecht, forenzend nao Amsterdam en raegelmaotige jojo op de A2, ha ich de vraem aandrang veur d'r waeg truuk nao Mehr 'ns ne kier te voot aaf te lègke. Belangrieke doele in 't laeve motte veer wie pelgrims of nomade per vootreis bereike. But my thoughts they just kept wandering / just like those wild geese in the west, hey hey... En ich Nib mich laote vertele tot gedachtes besjtunt oet verkeersbane van v6nke wat van de eing hersencel nao de anger euversjtaeke. Ze jatste r6nd deur dat natte, driedimensionale superlabyrint wat veer tusje de oere habe zifte. Es dat deks langs 'n bepaalde neuronenbaan geet dan weure dat ingesjlete gedachte, patroane, gewdeontes. Wie de verlanges van 'ne gemankeerde trèkvoggel, wat in fibberwari wacht op 'n wieje lente. 52

55 18: Blood en raege Sommige wandelinge veure dich deur 'n landsjap wat eigelik 'n projectie is van dien gemood, van dien hersene en geveules. Dao te verdwale... De Australiese inboorlinge kalle van WALKABOUT - 'nen umzjwerving deur 'n gebied wat dich bekind is es 'n verhaol, oe edere berg, eder bron, eder plekske 'n raegel is in 'n lang, oeroud gedicht wat-s de laopenterre reciteers. In de Hoege Vene hdb ich oets 'n versjord en bebloojd sjtiik dames-lingerie gevonne; 't waor aan d'r rand van 'ne bdsj op 'n oor laope van d'r bewoende waelt, 't begoes in de 6nderbelichde kaw van januari op valaovend aan te goeë, en 't effek van dat luguber sjteik bebloojd hummes waor tot d'r ganse waelt ouge kroog en mich vanachter buim en vanoet de greujende duusternis beloorde. kh waor 'n gedachte gewore in 't brein van 'ne moordenaer. En 't hat van die herinneringe wie gew6nde Win_ Op 'n grieze zéndegmiddeg (mer alle zéndegrniddage in Luuk waore gries) wandelde A. en ich langs de blin mtir van de sjtaegskes achter Hors-Chateau. Die sjtaegskes lepe langs de achterkante van de hoezer wat langs dae helling waore geboewd, tusje de achtertuine. Ze krinkelde en winkelde mèt bochte links en rechs, mèt soms 'n paiirtsje of 'nen deur, wat umtner op sjlot waor, met sjerve ofprikkeldraod baove langs de m6r, wie in 'n doolhof. Soms sjplitsde ze zich, of lepe ze truuk nao 'n sjtraot; soms aopende zich vanaaf de helling opeins `n verrassend oetzich euver Luuk, zien benajde Maos en zien natte sjpitse daker. Die sjtaegskes zunt allewiel 'n toeristiese wandelroute gewore, mer in die jaore waor 't gewoen 'n verwaarloosd sjtesk van 'ne verwaarloosde sjtad. In alle geval zal ich dao neet mie laope. Ich vertèlde A. wie 't Belsj mich 'n land liekende wat wiejer 53

56 van de werkelildièècl aafsjténg es de rest van Europa, oe 't geraegelde laeve algaw de indra makde veur groete mysteries en paranoia te verberge. 't Waor 't land van d'r Hubert Lampo en de Bende van Nijvel, van Delvaux en Schuiten&Peeters, van d'r Maeterlinck en d'r Jean Ray. Dae sjtaegskes hejje zoe deur d'r Jean Ray besjraeve Idnne zien - ich dach spesjaal aan de Ste-Beregonne-sjtaeg van zien versjrikkelik verhaol La Rue lle Ténébreuse. (Eder sjtad heet zien variant van dae Beregonnesjtaeg. In Mestreech is 't get tusje de Kruushieregank en de Hilariussjtraot.) A. waor neet al te zier &der d'r indriik, veur habr waor Belsj veural 'n land van raegewaer en depressie. 't Waer, de economie, de luuj, allemaol gedeprimeerd, veural de Waole. 'n Paar waeke tevatire waore v'r oet Paries via Reims truukgevare nao Luuk; de Franse Ardenne waore greun en prachtig mer in tot v'r &der Name de grens euver waore begoes 't sjtrént te raegene en sjténte de waeg vol mèt sjmaerige fritures. 't Film-noir-element wat mich daobie zoe charmeerde koes A. neet waardere. In tot veer deur die sjtaegskes dwaalde en de raege begoes te valle zoog ich twie groete roeje blooddroppele aan mien veuj. Ich wies en zègk taege A.: "Loor, dat is toch get wie in 'ne Hitchcock!" A. lacht en zeet: "Doe mot 'n forsje bloodnaas habe gehad." Dan laope v'r wiejer, en nao 'n paar meter: wer blood. Jeh meh! v'r lache, al get zenuwechtiger, laope wiejer, en wer blood. 't Is 'n compleet sjpoor van blooddroppele, wat v'r tieën, twintig, dartig meter volge, ze ligke ummer korter opèèn, v'r volge ze langs 'nen hook, d'r berg op, tusje twie blin miir... Dan liipt 't sjtaegske doed taege 'nen tuindeur. Veer sjtunt dao get naor-èèn te lore, waete neet good wat v'r hievan métte dinke... Achter 't pd6rtsje keumt opeins 'n kratsend gekuums oet. V'r driejen ós um en sjpojen ós voet. 54

57 19: Le rêve des enfants 't Hat van die herinneringe wat wie wie gewonde Win hön ligke te te bloje achter 'ne gesj166te gesjlààte deur. Ze Ze kume zach, luchte hunne kop soms dikes ejkes op es es ze ze meine tot tot ze ze sjtappe hure, hure, tot tot emesj emesj naoder keumt Luuk Liège Ltiftich Lüttich ligkt, mèt zien mediterrane rómmel- rómmelmerkt, zien sjmaerige hoezer en zien sjteil sjtraote, in 't echte boeteland. Veur dao te kaome moes me deur de zjwafte zjwatte jao- jaore-dartig-ermooj van Jupille en Cheratte vare (dit waor veur- veurtot d'r óttowaeg in de Maos woort geboewd), geboewd); dao waore sjtraote wat oet èène lange trap besjtónte, dao haw 't Italiaanse restaurants oe get gegaete woort wat "pizza" hoosj, dao Italiaan- waor 'nen opera, en veur Mestreechtenerre get wie Mar- Marseille, wie de kasbah van Algiers. Es jtingske jöngske zoog ich op dónker &nicer oktoberaovende de foire, die lang kermis mèt zien achtbane en rariteite en meulekes wat "le "Ie rêve des enfants" hoosje. Luuk waor alles wat veur 'n Mestreechs menneke glorieus en exoties waor. A. en ich Mobbe höbbe twie jaor in Luuk gewoend, in 'n awwe villa wat sjtong te verrofte verrotte op 'n dónkerbroen sjtraot taege de hellinge van de Montagne Ste.-Walburge. Veur mich waor 't pittoresk, 6ngewoeën, óngewoeën, Fellini-echtig. De bizarre verkrofting verkrotting hel- van dès sjtad ónger &Ter zien iewige grieze raegewolke, wat wie 'n heksekrink r6nd rónd 'ne kranke bóóm 1366m sjtong te vegetere - dat waor veur mich 'n surrealistiese variatie op 't magiese Luuk oet mien Mestreechter kingerjaore. Veur A. waor 't wieniger poëties, paties, deprimerender. In de kafka-eske burocratie van de vraemepolitie op 't gemeindehoes, oe 't sjtónk sjténk nao Johnson-sigarette en wanhopige Zaïreze, veulde zie al de waan- waan Johnzin wat later \To:kern vörm zow zow kriege in in de de moord op d'r Cools, in d'r Dutroux. 55

58 De villa zoot vol sjpinne, groete haorige kastare wat 't saoyens deur de kamers jatste. &Tie kier, wie A. veur 'n week weg waor, woort 't zoe erg tot ich in 'n tent ha gesjlaope. 'n Vriendin van os loog in 't ziekehoes van Herstal, vlakbie de wapefabrik van de FN. Op d'r truukwaeg van 't bezeuk dachte A. en ich 'n achtertimwaegske te ldnne neume nao os hoes op de Ste.-Walburge. Veer woolte neet deur 't centrum, langs de Maosoevers in& hun betonne zestiger-jaore-flatgeboewe, mer achterum euver de sjteil beb6sjde oevers van 't Maosdal. Langs 't waegske bleek opeins geweldige mist te hange, en veer wiste bie god neet oe v'r voerte; 't waor esof v'r op de baom van 'ne bassin vol gries dampe zote. Opèèns zoog v'r hoezer, 't gehucht Vottem, en oet d'r mist gleujde klatirige lempkes op. Op 't pleinsje veur de kerk sjtént get van 'ne kermis en rouleerde, in wat complete sjtilte liekende, 'n driejmeuleke. 56

59 20: Plekplaatsje e Van alle vraem taole höb ha ich 't langst nudig gehad veur Frans. Ich kh bin begonne in de viefde klas lieger sjaol, mèt mèt Heetor Hector est un chien, ehien, en bin pas echt vleujend gewore wie in in ich Luuk bin gaon woene. Wie ich Frans bin gaon laeze merkde ich tot die literatuur mier es es anger taole geobsdeerd is deur herinneringe. kh Ich bin begonne mét mèt St. St. John Perse's 's Pour fêter une enfanee, enfance, truukgegange nao Gérard de Nerval en zien tedere, waanzinnige novelles Les fines filles du feu; 't culmineert in Proust mét mèt zien temps perdu, en is noe nog te mer- mer culke in de lyries-sentimentele obsessies van van Marguérite Duras en de getraumatiseerde puzels van Georges Perec. De De ganse Franse herinneringsliteratuur, van Nerval tot tot Duras, is is veur veur mich samegevat in de film L'année demière A à Marienbad. En 't is 'ne Franse historicus, Pierre Nora, wat 't idee heet oet- oetgevonne van de Lieu de mémoire. 'n Lieu de mémoire is 'n plaatsj oe herinneringe bewaard were. Nae, ich bedoel neet 't geheuge, en aoch neet 't gesjraeve woord. leh Ich bedoel get wie in Mestreech, Mestreeeh, oe Film- Filmhoes Lumière is. Ich kin Filmhoes Lumière van wie 't nog de Kombi waor, 'ne jongeresoos oe klassefuifkes woorte ge- gehawwe van 't Jeanne d'arc en de Stella Maris, oe ich in& mèt G. concerte 1161:1 höb gehuurd van van Chris Hinze en SuperSister. (G. waor (en is) de muze van Mestreech. Boheemse zigeune- zigeunerin, Jeanne Moreau-ménd Moreau-mónd en Nefertiti-aoge ze ze woent noe noe in 'n anger hoes in 'n anger laeve, mer ich veul in in de de Kruushieregank nog de echo van 'n 'n vreuger G., G., wie wie 'n 'n vleug patchouli, die muze wat ich koes vanoet 't conservatorium en 't hermenieke Laat & Zaat.) En es ich nog wiejer truukdink dan zien dao in 't duuster van Lumière nog awvver awwer herinneringe, van veur de Kombi, wie tot dao nog 'n nonnekloester waor en ich mèt 't koer van Me- 57

60 nier Coumans höb gezonge ter iere van 't nonnejubileum van einige aw ztosters. zösters. L. en ich wat alletvvie alletwie alt zonge moeste langs 'n minuscuul kaboutertrepke nao 'n piepkleing oksaal, neet vd.61 väöl groeter es 'n badkoep, wit en good OM wie in neo-ba- neo-barok, wie 'n hieëmelbed hiamelbed veur kaoverleefdes. Dat is get wie 'n pakhoes, urges oe ich wie 'nen hónd hénd knäök laid& höb htib begrave, oe laog op laog van tied van aafgesjild kint were, oe d'r tied is blieve plekke. Ich neum zulke lieux de mémoires dus plekplaatsje. Dinkt geer soms, laezersj, tot de herinneringe in os woene? 't Is umgekierd: veer bewoene 'ne waelt wat twie kante heet en réndwinkt róndwinkt tusje verangering en herinnering. Veer woene in verangering, veer woene in in herinnering. herlnnenng. Wae kint, vreugt Heraclitus, twie kiere in dezelfde rivier sjtappe? Ich, zeet d'r gek, in mien herinnering. Mien geheu- geheuge liipt löpt wie `n 'n roej draod deur de verangeringe wat "waelt" hèèsje. Mer dat geheuge sjtèlt neet väöl vatil veur. 't Is perfect, wie 'n park of 'ne tuin oe me in in kint rénd rónd laope, 'n rivier oe me mènnige kiere, wie 'ne Brahmaan in de Ganges, 'n mystiek baad in kint neume; mer 't besjtaet mer bie de gratie van 'nen harteklop. En es-de 't opsjriefs blieft 't bewaard mer weurt 't verkierd begraepe, deur vraeme wat neet wèète oe-s-de van kals. Wie zows-de kinne bevatte, laezer, wie belangriek de Mergraotetocht van 1971 waor... Of 'n valaovend op d'r kerkplei van St.Pieter, 'n huizolder urgens tusje Spa en Remouchamps, 'n hamburger rónd rénd middemach in 't bevrore Sudbury, Ontario... en de echo's van mien vootsjtappe wie ich, nao 't aafsjeid van d'r Guido Wevers oet 't Kruis van Bourgondië, truukleep nao de sjtasie via de Kruushieregank. Re- Echo's, neet hie en neet dao, mer urgens tusje dichzelf en de plek oe-s-de bis - en de res van d'r waelt oe-s-de neet bis. 58

61 21: Druime, veloer, ether Look around again... / it's the same old circle / you see / it's gotta be / it's said right here on page forty-three... Dat waor 'n leedsje van David Crosby. In de zommernachte van mien achtieënde jaor lepe de jongere van Mehr 't sjnachs deur de umgaeving van 't citirp - veur neumde dat 'ne "dropping" mer 't waore gewoen nachwandelinge - en eder nach sjpaokde mich dat leedsje deur de kop. Crosby (mèt Antonio Carlos Jobim d'r patroeënhèllige van al wat oets alt heet gezénge of twiede sjtum), heet 't miast sublieme geveul veur akkordiek en samezank gehad van alle pop-artieste, en zien van none-akkoorde verzadigde leedsjes hawwe 't geveul van druime, van veloer, van ether. Veer lepe deur de lawwe nach, zes, ach, tieën jong luujkes, ich waor verleef op I. mer zie neet op mich, en in 't zjwiegende gezelsjap van mien kammeraote, 6nger de sjtarre en in de loch van de duuster buim en weie, vroog ich mich aaf wat dat veur book koes zia, en wat dao op die bladzej 43 zow sjtoeë. Drie, veer jaor later, in Aoke, kaom ich miene kammeraot Wolfgang taege. Hae net: "Ah Joep, wèts-de wae ich gezieë ha dit weekend?" Ich zègk: "Jeh, wae?" En d'r Wolfgang zat: "De Ulla!" Ulla? "Jao zekker! De Ulla!" "Wat veur Ulla?" Ich kin gaar gein Ulla, mer d'r Wolfgang winkt. Hae begriept 't. "Ze is wer truuk in 1011e." 59

62 "Jao? En?" "De mos de groete habe."??? "Jao, doog mer neet zo besjaemd! Ze haw d'rmèt motte lache. Ze haw 't bes wael kemik gevonne, zag-ze, en ze heet mich gezag: Bestell ihm mal schline Griisse." Es ich nog ummer mèt miene kop sj6d, meint d'r Wolfgang tot ich tnich aansjtèl, koketteer. Mèt en mèt besef ich tot dit get mot zien van op die fuif wat hae 'ne maond tevabr haw gegaeve. Die fuif... And all should cry, Beware, beware! His flashing eyes, his floating hair! Wie waor dat op die fuif? Ich herinner mich alleing d'r aaflatip... ('t Sanderendaags op Wolfgangs sofa wakker gewore, kop wie 'ne mestem, um mich heer get sjlaopende luuj, volle esjbekskes en laeg flesje; 't is neuge oor, 't laeve is de meujte eigelik neet weerd mer ich ha euver 'n haof oor 'n aafsjpraok op 't sjpraek-oor van Professor Spinner. Get euver de opiumversjlaving van Coleridge, oe ich 'n werksjta euver mot sjrieve. Mein Gott. Mein Kopf. Geluldcig sjtèèt op 't fornuis nog 'ne groete pan spaghetti, euver van gisteraovend. Ich verw6nder mich tot ich mèt zoe'n fragiel lief zoe'nen Mager mot habe en èèt dae spaghetti koud, zoe oet de pan, mèt 'n laepel. Wat 'n treurig laeve. Ich mot aan d'r Spinner vertele tot ich eigelik boekgriep h6b, of salmonella, mer toch zien sjpraek-oor neet woolt misse.) Wat aan dat éntwake is veuraafgegange sjtaet mich neet mie zoe helder veur de gaes, mer ich begriep noe tot die Ulla, wat dus volgens d'r Wolfgang 'n maond later neet koed op mich is, 6nderdeil van die nach mot zien gewes. Tot op d'r daag van huuj is Ulla oet Kiille 'n groet raadsel in mien laeve. Ze huurt bie de verhaole wat 6ngesjraeve zunt blaeve, wie 't eind van Coleridge's Kubla Khan. Mer eing detail ha ich oet dat zjwat look kinne opvusje. Ich wèt tot d'r Wolfgang 'n flesj Sjpaanse goud1(156rige banane- 60

63 likeur in hoes haw, tot ich dao 'n beerglaas vol van hi% gedi-6'11w (for he on honeydew hath fed, and drunk the milk of paradise - 't waor zoe get zeuts...) en mich toen 'n keteer of langer op de WC ha motte truuktrekke. Daonao woort al in mien geheuge duuster. Alleing de naom van dae likeur wèt ich nog. 't Sjpul waor vemeumd nao zien alcoholpercentage en hoosj cuarenta y tres. 61

64 22: Marco Polo in spe Miene vreund Norbert keumt oet de de Selfkant. Bie Bie Bingelrao ofpei de grens euver te te goeë is is nao nag 'n 'n laeg, laeg, cintvolkt óntvolkt Limburg van veur de koele truuk te reize. Lang sjmaal waegskes euver euver bloate bloeëte plateaus, van 't eing kleing deirp dörp nao nag 't 't anger, mèt kerke en hoeggesjlaote boerderieje van van zjwiegzaam broen broen brikke, en luuj wat allemaol Leo hèèsje of of Willi, en en 'n 'n plat plat kalle wie dat van Kirchrao of of Doonder. Aan Aan de de horizon zuus-de soms de sfiamberg sjlamberg van de de Duutsje koele, of of angersj rieje buim - kanedasse; wie ich mich nog vaag 't landsjap kin herinnere van r6nd rónd Remung (Linne, Ittervoort), wat wat "coulis- "coulissenlandsjap " hèt. Lieux de mémoire? Wie Wie zow zow me me aan aan herin- herinneringe, die sjpinnewebbe wat deur d'r d'r tied lied laope, 'n 'n plaatsj kinne gaeve, 'n topografie? Beloor 't dich zoe: eder herinnering is 'n vraem planeet wat-s de höbs h6bs óntdèk. 6ntak. Dit is is get get oet oet de de planeet Truukwaeg: Remung waor 't midde van d'r waelt, en d'r waelt haw twie richtinge: nao 't Zuide, oe d'r opa van mich woende in Heë- Heëlehei, oe de luuj plat kalde en oe berge waore - heuvele en sjteinberg en de oetgravinge van 't zilverzand - en nao 't Noorde, oe de femielie van de mam van mich woende in Rot- Rotterdam, nónke nénke en tantes wat Hollendsj kalde mèt 'n Amerikaans accent in 'n sjtad wat groet en modem waor, en oevan 't centrum oet lieg kleing witte barakke besjtóng besjténg mèt 'ne Ci- Ci Amerineac. D'r waeg van Remung, oe ich es kleing menneke woende, nao Rotterdam, oe de mam van mich vandaon keumt, ltipt löpt van 't coulissenlandsjap van Opper-Gelre euver de Kempe nao de polders. Dit is oet de jaore wie Rotterdam nog mer zjus nuuj oet zien oorlogsruïnes opgeboewd waor. 't Waore de jaore van veur de 6ftowaeg. óttowaeg. 't Besjtónte Besjténte nog mer einige óttowaeg: éttowaeg: van Dordrecht nao Rofterdam, Rotterdam, en urgens deur 't 62

65 Belsj waore ze aoch zoeget aan 't boewe wat de Boudewijn route hoosj en oe noets teggeligkers op waore. Naor Rotterdam voorte veer vanoet Remung euver de Kempe nao Eindhoven of nao Breda; d'r pap van mich waor 'ne Belgofiel en preufde waarderend op zien Ong naome wie Houthalen. In Rotterdam werke de luuj, en meine ze tot urgens angersj neet weurt gewerk. In Rotterdam h6bbe ze 'n groete rivier wat ze Maos neume mer dat is de echte Maos gaar neet, neet dae van Mestreech en Remung. Mèt anger watird: de verhajding tusje Rotterdam en Limburg is wie die tusje volwassene en kingerjaore. Rotterdam ligkt sjtratim-aaf, de Maos is dao breier en groeter en begint zout te were, en heet d'rzelfde naom wie de rivier van daobaove... mer dat liekent mer zoe. Die Maos dao cinder heet zich gemingeld mèt mènnig anger water, en is mer 'n tak temidde van valil riviere in dae Delta. Wae es volwasse minsj truukdinkt aan zien kingertied mot sjtratim-op en verluust zich in 'n labyrint van kanale en waterldlipkes wat oetzien wie aore en sjlag-aore. En wae durft te zègke tot ich, wat d'rzelfde naom draag, aoch d'rzelfde minsj bin es dat menneke van vreuger, van veer, vief jaor wat sjlaopenterre op d'r truukwaeg van bezeuk aan Rotterdam d'r betonwaeg veulde sjtoeke? Kleing mennekes he bbe niks te zeuke in d'r duuster. D'r angere truukwaeg nao Remung keumt oet Halehei, oe de angere nénke en tantes woene, langs Zitterd en de Napoleonsbaan. Langs d'r waeg sjtunt buim, en ze htibbe allemaol 'n wifte band rénd hun sjtam gesjilderd. In 't passerende leech van de koplampe luuchte die buim op, d'r einge nao d'r angere. 'n Sjtaske nach keumt in os vizier en passeert, en op dat ritme (wat zachter is mer neet zoevalil angersj es dat van d'r betonwaeg) geet 't truuk nao Remung. Van de twie kante van d'r waelt voorte in d'r aovend tvvie waeg truuk nao mien hoes, en alletwie hawvve ze veur mich, sjlaopetig menneke 63

66 achterin, 'n hypnotiserend ritme: cinder Eindhoven, 'ne waeg van aanèèngelagde betonplate oe de rajer van d'r étto op sjtoekde, kabaf, kabaf; en baove Zitterd, de duustere Napoleonsbaan oe de buim in 't leech van de koplampe opgleujde en wie 'n sjpoeëkprocessie van nachveugel langsfloepde. It's life, Jim... but not as we know it. Dat waore waeg wie Nederland nog laeg waor, oe nog gein &to's op voerte, waeg wat van dich waore wie dien zenuwe, dien zintuige, dien druime wat deur de nach sjuve wie karavane langs de zijderoute. 64

67 . 23: Op veloere ere puutsjes keumt de nostalgie ç~'..... ':=IF:'c.Ot~tT;22~FIiF:~~~21ê~~ë;I'4~Lti.;:: 4 e -F (i~... I ' es -0- ~... ~ 'i~ ~ _.; ~ : ~ '1 ; " Die Wiener Wehmut ist ist eine Katze Wenn sie dich anspringt, krallt sie sie sich fest Op Norberts zolderkamer, oe veer bie éntelbare óntelbare tasse koffie... (Dat is gein cliché! D'r Norbert haw las van epileptiese aan- aan kofvalle en moes medicijne sjlikke oe hae geweldige sjlaop van kroog. Dae koffie haw hae nudig, wie Murata Shuko ziene tieë tied nudig haw veur wakker te blieve en daomèt de Japanse tieë-ceremonie tied-ceremonie heet oetgevonne, de cha-no-yu.)... tasse koffie ozze kommer en kvvel kwel besjpraoke, höb ich veur 't ursj André Heller gehuurd, 'ne geniale kitsj-lieder- kitsj-liedermacher oet Wene wat soms in 't Weens plat zéing zóng en qua meziek en watird wäörd zien ideeë ideea in de wildste oetheuk zocht. Ich khflilil fiihl me- mich dort wohl, wo sich Andere genieren Noets is emesj flamboyanter oet de korset van de Gooj Sjmaak en de Mao- Maotighèèd oetgebarsj es hae. Heller neumt zien leedsjes Kathedralen aus Schwachsinn. Dat beantwoorde perfect aan de Kathe- Liebeslrummer Liebeskummer van d'r Norbert en mich; en ich waor geïntri- geïntrigeerd deur dae vraeme watersjpuwer op de taol van Mann en Brecht. D'r Norbert neumde häöm haiim mèt zien Selfkant-Duutsj, "d'r Ongdree". Mehr verlaote waor doe nog mekkelik. 'ne Ganse waelt laog mich op te wachte, oet te dage. 65

68 Tieën jaor later zoot ich in Toronto, veerkentige glaze wolkekratsers, op 't rendsje van de noordelike wildemis. In de gigantiese universiteitsbibliotheek verbrach ich vieftieën oor per dag, sjraef mien laevenswerk op d'r tiande verdeping, 'en tois bibliois apolitè's wie Lucianus zeet, 'ne Vaterlandslose Geselle tusje de beuk. Mehr? Hmm. Mer wie ich oet de vinster euver Toronto oetloorde kroog ich heimwieë nao de truulcwèèg nao Mehr, oet de Spessart, oet Mestreech, oet 101le of Amsterdam. En nao 't oetzich euver Mestreech, vanaaf de Kruusberg of de Pietersberg of de Sjnaosberg - of d'r toeënflat aan 't Annadal... En wat mich in d'r kop keem waore de leedsjes van d'r Ongdree, in dat Duutsj wat ursj zoe gewoen waor gewes wie Tatort of Hans-Joachim Kulenkampf, mer wat hie in Canada zoe exoties waor wie Russies. In de btisje van Algonquin Park, 'n wildemis oe veer in d'r zommer kanode en in d'r winter langlaufte, neuriede ich Heller: 'Die Narren des Kkinigs ritten ans Ufer der Nacht...' Wer veer jaor later, in Luuk, kraog v'r bezeuk oet Lyon. 't Waor 'n sjtrenge winter, sjnie waor dik gevalle, aoch euver Mehr en de Voersjtraek. V'r kroogte os ski's (mètgebrach oet Canada) en gonge langlaufe euver de veldwaegskes rénd Voere. In dae opale wintermiddeg, mèt de sjtruuk en de buim broen in d'r wit-grieze waelt, toende ich ozze Franse vrundin wie de grenze lepe, en tot me daor, achter de Sjnaosberg, 't ttipke van d'r kèrktoeën van Mehr koes zien oetsjtaeke. Ich besefde noe tot 't gebd6rd waor: tot ich dès sjtraek noets mie zow kinne verlaote. 66

69 24: Glimpse van L., en de vriejhèèd wat verdeend mot were Ich kh druim soms tot ich gevange zit, wacht op op mien executie. 'n Versjrikkelik systeem heet mich in in zien zien greep, 6ntsjnappe óntsjnappe is gein optie. Euver einige ore are keumt d'r d'r beul, hae hae zal zal zien zien werk doen en ich 't mient: krepere, tot euver 't rendsje van 't ónverdragelike, 6nverdragelike, z6nder zónder oetzich op get angersj es d'r doeed, doeëd, kortom: sjterve. kh Ich zit zit verlamd in in 'n gries 'n gries wolk wolk van van blinne blinne doedsangs. Tot ich merk tot tot de de bewaking get get sjlap sjlap is en is en ver- vertroewt op mien wanhopige passiviteit. kh Ich kin kin gewoen weg- weglaope, en besef tot de de ergste gevangensjap daorin daarin besjtaet tot-s de dat systeem accepteers wat wat dich dich heet heet opgesjlaote. kh Ich klum deur 'ne vinster, ren eweg, de de kloate kloeëte op, op, 6ntsjnap óntsjnap dóbbel: dabel: ich ich vluch oet oet mien gevangenis en en realiseer mich tot tot ich, es ich mer efkes mien gedachtes op op 'n 'n riejke zèt, zèt, mich mich neet hoof te 6nderwerpe ónderwerpe aan raegels wat wat sjlech veur veur mich mich zunt. Dat geveul van vriejhéèd vriejhèèd is is sjterker es es 'n 'n orgasme. Keertsjes veur de Derde Orde waore op de zjwarte merkt goud weerd. De ganse pre-puberende jabgd jäögd van Mestreech woolt karnaval vere in de Derde Orde, 'n zaolecomplex langs de Tongersesjtraot. In de Derde Orde woort de kring- kringdans gedans, koes legitiem gepuund en gelepsj were, zoog ederèèn ederèèn. Ich dink tot zoeget alle Mestreechter kinder tusje twelf en vieftieën in in de Derde Orde te vinde waore. Mer ich haw gein keertsje en waor mich aan 't verbiete. Ich wis tot alle hupsje maedskes van St.Pieter, wat ich koes via 't koer van Menier Coumans, dao 't saovends zowwe zien. Veural L., wat mèt mich bie de alte zong en soms van dezelf- dezelfde partie loos es ich. Ich haw sj16ttelhangersj sjlöttelhangersj geruild mèt L., 67

70 zoog hat5r nao de hoegmés bie bekkerie Jaspers oe me sjnép koes gaele, en durfde neet good mèt hatir te kalle - mer ich haw mich vain veurgesjted van 'n kamevals-ontmoeting. En jao, 't sjmiddegs waor ze te vinde in 't KAJ-zWlice, mer veur de aovend...0 Derde Orde! Via 'n sjaolkammeraot wis ich oeteindelik toch 'n ticket te score. Mer wie ich dat aan L. vertede, vroog zie: "Ónder of baove?" "Wie wat", zag ich, "énder of baove..." Doe bleek tot vanwaeges de groete drade de Derde Orde in twieje waor gesjplits, mèt es "overflow" 'ne groete zolder baove. Mien keertsje waor veur "baove", en alle angere van St. Pieter waore in de echte Derde Orde, stinger. En tusje die twie waor gein verkier maiigelik, want angersj zowwe alle twiederangsgaste van "baove" de trap aaf zien gegange. Ich zoot in de verkierde helft, aan de foute kant van 't Iezere Karnevalsgordieng. Nao 'n oor op die zolder haw ich de piep laeg. 't Waor wie 't zich mèt karneval gehuurt: duuster, hael, vol en werm, mer ich koes dao gèène, en de drade waor veur mich gewoen drtilcde. Zoe motte Hollendere zich veule mèt karneval. Ich sjagreneerde mich, loorde soms nao d'r trap wat nao (Slider gong, mer dao sjténg 'ne minsj op wach wat gèène langsleet. Nao nog 'n oor dach ich: Wat mot ich hie? en ich vertrok. Dae minsj baoven aan d'r trap vroog achterdochtig wat ich woolt, en ich zag: ich bin eweg hie, ich gaon nao hoes tow. OK, hae leet mich langs. Haoverwaeg langs de trap besefde ich tot ich op d'r goje waeg waor. Onder aan de trap jatsde ich langs 'nen angere waakh6nd, langs de garderobe, nao binne, en ich waor dao! Ich waor "énger"! Ich menneke haw 't ganse systeem gekloet, ich, es einigste, haw 't Iezere Gordieng deurbraoke, en hie urgens waore L. en W. en Y. en M. en alle angere, mer veural L.! Ich zoog ze al gaw, dansenterre, goddelike ingelkes mèt camavals-make-up, ich glorieerde wie ze bew6nde- 68

71 rend nao mien escapade loesterde, en zong mèt hun dae prachtige aria op de vriejhèèd, mèt waijrd wie "da hab' ich lieber einen Tirolerhut.. der steht mir so gut, der steht mir so gut..." 69

72 25: Wäörd Wkird (oetèènlålipend) (oetèènläöpend) Wienie liere veer wäörd wabrd woemeume? Opgreuje is wie 'nen óntdèkkingsreis 6ntdèkkingsreis langs taol en anger taole. Wie ich es kleing menneke van Remung in Mestreech keem woene waore dit de ursjte Mestreechse waiird wäörd wat ich lierde: "puneke","hen- "hendig", "sjiek", "soepie", en (wat ich 'n soepie op sjaol hoert rope) "sonemieter op". Wae heet veur 'n gans laeve lank eigelik miar mieër w5,6rd wäörd nudig es dat? Ich lierde zoe'n watird wäörd in ei- 'tzelfde tempo wie ich de sjtraote van Mestreech r6nd rónd mien nuuj hoes óntdèkde, éntdade, vericènde verkènde wie `n 'n 6nbekènd ónbekènd continent..... Marco Polo is aoch kleing begonne. Mestreechs en Latien höb ich op twie plekke gelierd: op sjaol en op 't koer van Menier Coumans. Menier Coumans lierde os op de repetities van jannewari de kamevalsleedsjes van datjaor: noe rojem, zoe'ne nozem, of de knievel vaan Lewie- Lewieke. En Latien... 't Gregoriaans op dat koer woort gedirigeerd deur Menier Daniëls, wat rector waor van 't Veldeke College en wat mich later Livius en Sallustius heet biegebrach. Me- Menier Daniëls, 'ne sjtaotige minsj mèt wit haor en 'n sarcasties geveul veur humor (achter ziene r6gk rögk neumde veer hatim häöm de Zjerrar, umtot nog 'nen andere lieraar op 't Veldeke zich Daniëls sjreef- - de Sjarel) waor eing van mien favoriete. Hae lif- lifpelde get en sjpraok deks Mestreechs in de klas, wat veur die jaore behuurlik excentriek waor. Wie ich oets 'n sjtom fout makde in de vertaoling van 'nen ablativus absolutus beloor- beloor Danialde hae mich, en zag: "Sjoen weertsje vandaog, heh Leerfe... zjus 'n weertsje veur 'n acute hersfeverwaeking..." " (waor dat in 't jaor tot ich meningitis haw kraege?) Mer oetgeraekend umtot hae mich nog koes oet de jaore tot ich krablke kräölke waor in 't koer van Menier Coumans kroog ich zien spesjaal attentie. Hae verwachde tot mien Icènnis kènnis van de Spirit Spirito Tuo's s en de Saecula Saeculorums mich 'n better begrip van Ovidius zow motte gaeve. Wie ich in 'n vertaoling bleefhange op 'n vrae- 70

73 me toekomstige tied (waor 't perifrasties of 'n deponens?), citeerde hae 'n raegel oet 't Dies Irae veur mich op waeg te helpe: "Leerfe! Quod fum miser tunc dicturuf, quem patronum rogaturuf!" En zoe bereikde hae eigelik 't umgekierde: via Ovidius begoes ich de watird van de Dies Iraes en Tantum Ergo's better te volge. Dat heet bie mich 'n groete leefde veur 't Latien en veur 't Gregoriaans achtergelaote. Gregoriaans is einsjtummig, 't heet gein altpartie. Zoe wie de altpartieje van Menier Coumans mich d'r waeg habe getoand nao de mystieke wiskunde van de meziek en de harmonie, zoe heet Menier Daniëls mich 't sjpiegelpaleis van de grammatica en de etymologie liere kinne. 't Besef tot wadord neet allein de tekstballonnekes zunt in de cartoon-sjtrip van 't laeve, mer kristalle wat besjtudeerd kinne were wie plante of sjtarre. Tot achter eder woord 'n historie zit wie achter edere minsj, mèt wortels en femilie wat bis in 't Latien en 't Grieks truukreike. Tot 't Limburge "nénk" femiliegeliekenis heet mèt 't Latien "avunculus", 't Limburgse "kalle" mèt 't Ingelsj "to call"; en tot die geliekenisse tusje walird in versjillende taole 'n web, 'n vuurwerk vitirme van flónkerende betaekenisse, wie 't aogkéntak van leefstes wat stiekem naor-èèn lore op 'ne receptie. Mien ganse religie van herinnere kint weure samegevat in de dobbele betaeke nis van 't woordplekke en in de oetèènlatopende geliekenisse tusje waiird wie 't Limburgse druim, 't Latien dormire en terminus, 't Sanskriet dharma ("richtighèèd"), en de Griekse w513rd trauma, drama en dromos ("labp", "trajek"). Jao, zelfs bie de zigeuners hèt d'r waeg, de reis, 0 Drom. Veer deurkruse in oze druime en ozze herinneringe 'n landsjap wie 'n verhaol. In dat landsjap sjtunt waegwiezers: dat zunt wd6rd, en ozze herinneringe zunt rénd os oetgesjpreid wie de plattegrénd van de plaatsje wat veer belaefd Igibbe. 71

74 26: Getalle (sprookjes tot de 1001e loole macht) Stanley Kubricks film 2001: A Space Odyssey waor get wat ich neet koes misse, want 't appelleerde aan mien interesses veur science fiction en film tegeliek. Wie hae oetkeem in Aoke sjtént sjt6nt ich mich mèt nog eine van de filmclub te ver- verdringe veur de cinema, en veur 't wachte te bekorte raokde veer 'ne zjwoere tjillum. Dat waor 'n sjtom fout. Dae cinema waor ramvol Pruusje, 't waor bloodhèèt en ich haw doorsj en paranoïde veursjtèllinge, en wie die scènes begoeste tot tot dae dae ruimtevaarder deur de veursjtelin- dimen sies flippert kroog ich zoeget wie 'n bad trip. Later höb ha ich wael wae1 't book nog 'ns herlaeze, van Arthur C. Clarke. 't Begint good mer later weurt 't get zjwaevetig. Mer mich vele opèèns de getalle op in in dat book. D'r titel waor al 'n getal, En dan de maote van dae mysterieuze sjtaen: 1 op 4 op 9. De kwadrate van de ursjte drie getalle -- 1 lxl, 2x2, 3x3. Wie zow 't riejke wiejer laope, mèt 4x4 en 5x5 enzoe- enzoewiejer? 1,4,9, 16,25,36, Tiens, tiens. Ich beloor mich dat, en bedink mich dan tot d'r aafsjtand tusje die getalle getalie ummer groeter weurt. 't Versjil tusje 1 en 4 is 3; Bie 't volgende sjtepke is 't 't al get groeter: van 4 nao 9, dat is 5. Mer wiejer op, tusje 36 en 49, is is d'r aafsjtand al 13. Tiens, tiens: allemaol6naeve: 3, 5, Es ich die aafsjtande noe 'ns op 'n riejke zèt, zunt dat dan allemaol 6naeve getalle? 'ns Lore: 3, 5, 7, 9, 11, saint non de zju, 't is gewoen 't riejke 6naeve getalle! getal Ie? Daorvandaon höb ich dus 't Leerssen-theorema aafgeleid. 't Sjtèlt neet vatil väöl veur en is dinkelik dinke1ik al doezende jaore belcènd bekènd 6nder &der beginnende wiskundige, mer ich höb ha 't gans op eige krach oetgefunkeld, geïnspireerd deur 2001 en dae sjlechte trip in 'n Aokense cinema. 't Leerssen-theorema geet ezoe: 't 72

75 versjil tusje 'n kvvadraties getal n2 en 't ursjvolgende kwadratiese getal (n+1)2 is geliek aan 't (n+1)-de 6naeve getal. 't Is aoch doedeinvoudig te bewieze, wat de vergelieking 07+ p2 _ n2 n 1 klopt veur edere waarde van n. Raeken 't mer nao. 't Versjil tusje en is geliek aan 't 1001e 6naeve getal. En veur 't geval geer 't nog neet veulde kaome: 't 1001e 6naeve getal is 2001! Wat ich daovan Nib gelierd: de sjiekste trip is, nuchter te zien. Ich bin in de jaore nao dae film urnmer wieniger hasj gaon raoke. Wae visioene en extase wet belaeve kint dat vinde in de kristalle en de magie van meziek en wiskunde, en hooft neet mystiek te zjwaeve.wae ech deur de dimensies wèlt kénkelebolle, wie dae astronaut in 2001, probeert de numerieke raegelmaot oet te werke in de oplaopende versjille in de reeks van driede machte (1, 8, 27, 64, ). De keums dan kort bie 't groetste raadsel van de westerse gesjiedenis: 't bewies veur de sjtelling van Fermat. En wae, mèt Pythagoras, wet begriepe tot de wiskunde van de réndwervelende sjtarre 'n soort meziek is, kint wie 'lie Zen-monnik meditere euver de symmetrie en de 6nbegriepelike consequenties van de kwintencirkel, wat éntsjpringt oet de verhajding 1 op 2 ('n oktaaf) en 2 op 3 ('n kwint). Wie tot dat klinkt? Wie 't begin van Also sprach Zarathustra, wat Kubrick heet gebroek es filmmeziek veur 2001, en wat mich bie die veursjtèlling zoe'n paniese huugdevrees bezeirgde. 73

76 27: I first heard this from ah... Rick von Schmidt Ervaringe zunt 'ne ganse waelt, braed, hoeëg en deep. Herinneringe zunt plat, tiviedimensionaal - wie 'n landkaart of 'n sjilderiej. Eder kier es de truuk keums in de berge, vult dien herinnering van de horizon zich op: 't kriegt de deepde, de umgaevende deepde, wat in dien geheuge waor platgesjlage tot 'n ansichtskaart. En es os veer meziek herinnere, hure veer in ozze virtuele oere ummer de melodie, noets de akkoorde. In ozze herinnering weure de drie dimensies van meziek platgesjlage tot de wies, de deun. Meziek wat lang neet is gehuurd bliekt angersj te klinke, anger akkoorde te h6bbe es wat me oet 't neurie-wieske zow verwachte. NI& zèstieën 6ntdekde ich Dylan. Ich werkde van Blonde on blonde truuk deur alle awwere LPs, tot en ma de ursjte. Dao sjtong 'n leedsje op wat Baby let me follow you down hoosj, en d'r Bob sjprook daobie get inleidende waiird veurtot hae de melodie inzat op zien sjakirende méndharmonnika. In die parlando-inleiding vertèlt hae wie hae 't leedsje haw gelierd van 'ne blues-gitarist oet Cambridge, Rick von Schmidt, wat hae op 'ne sjoene daag haw éntmoet op de green pastures of Harvard University. Dae ziichtend oetgesjpaoke "grazige weiden van Harvard" klénke wie mien verlange veur d'r waelt te 6ntdekke, en get wie oet psalm 22. En 't leedsje waor einvoudig mer extaties, mét 'n prachtige dalende akkoordelijn ()rider 't refrein. Op 't kesjtieël van Mehr woende in die jaore op 'n kemerke in de biegeboewe 'ne jong wat dao es pikeur werkde en wat wie 'ne echte hippie laefde. Hae blowde bie 't laeve (heet zich dao later aoch mèt verinneweerd), sjpeulde gitaar en waor 'ne totale Dylan-fanaat. Same probeerde veer 't akkoorde-sjema van Baby let me follow you down oet te vogge- 74

77 le, hae mèt zien kènnis van gitaargrepe en ich mèt mien solfège. Ich zoch nao septiem-akkoorde hie en daor, mer 't klénk noets wie die sjtraolende klgiire van dat sumpel leedsje oet de green pastures. En es ich 't sjmeurges op miene brommer nao sjaol in Mestreech sjabrde, deur de kille kaw van Se-Gietere en de loch van mès op 't land, sjpeulde mich dat deur de kop: I'll do anything in this godalmighty world if you just let me follow you down. Ich zong dat veur S. en I. en al wat in die jaore jénic en hups en goddelik waor, mer de aldcoorde &der de melodie bleven 'n verborge mysterie. Einige waeke geleie waor op de tèllevies de film van 't aafsjeidconcert van The Band. Ich haw dae film, The Last Waltz, ieder gezieë in 'n awwe cinema in Toronto, oe hae depe indra op mich haw gemak, dus ich loorde nog 'ns, laat 't sjnachs, mèt A. en de kinger al in sjlaop. Taege 't eind keem 'n gasoptreie van Dylan himself, awvver gewore, mèt 6nversjillig gezonge versies van get awwe hits, roew en elektries gesjpabld. En opeins: Baby let me follow you down... hae zéng 't wie 'n vot, mer de akkoorde waore daor, te hure. Ich huur ze, preuf ze, laop nao de piano, probeer get, en goldmiljaar dat derde akkoord is 'ne sibemol majeur - in 'n leedsje wat zelf in sol sjtaet. De vr6chteloze poginge van viefentwinig jaor geleie valle weg oet mien laeve, ich Nib mich die erfenis van Rick von Schmidt eindelik eige gemak, en Harvard is 'n plek oet ich noe 'ne band mèt Nib kraege. 75

78 28: Come in and get lost Toronto besjtaet oet 'n dambord van sjtraote wat veerkentig noord-zuid of oost-west laope; wie ich vanoet Dublin dao arriveerde veulde ich mich losgesjatird van al wat rénd, bochtig en oud waor, gevange in 'ne platte Nuje Waelt wie traliewerk. De veurnaomste sjtraot van west nao oost hoosj Bloor, 'ne naom wat kl6nk wie 'n vervalle industrieterrein en oe 't saovends d'r z6nsénderganic precies inveel wie 'ne naojel in 'n plategroof. D'r 6ndergaonde zén hong doelloos baove de doelloze, eindeloze prairies van Saskatchewan en Manitoba. D'r ursjte kier tot emesj de naom oetsjprook van Winnipeg dach ich tot hae kalde van 't Ierse d6rp Muine Bheag. Later bin ich gaon beseffe tot Bloor Street ein van de klatirriekste sjtraote op d'r waelt is. Kilometers lank, sjnoorsjtrak in de richting van de aafgelaege westelike boetewieke, 16pt hae van de sjieke, deure wolkekratsers van 't centrum langs de campus van d'r universiteit en deur 't awwerwètse houtehoeze-wiekske oe veer, de sjtudente, woende, en vaig Hongaarse en Portugese immigrante. dao waor 'n barak van 'lie kaffee oe zoeplep en sjtudente veur groete televisies nao ieshockey loorde, oe 't beer in klein 15 centiliter gleeskes geserveerd woort en edereing miestal per veer glazer tegeliek besjtèlde, en oe de serveersters, roewe gesjpierde vrowluuj van in de vieftig, soms op de buun Vera Lynn-leedsjes MIge. Dao waore koosjere Jiddiese hoonder-restaurants wie de "Lickin'-chicken" wat zjus in die jaore failliet gonge en euvergen66me woorte deur macrobiotiese frozen yoghurt-iessalons; dao waore hel verlichde en ge-airconditioneerde supermerkte en fotocopieerwinkels wat 24 oor per daag geaopend waore; dao waor 'n superwinkel wat 't midde waor tusje de Wehkamp en de Efteling, Honest Ed's, 'n visioen van gek15.6rde lempkes, leechreclames, kitsj en kraom, mèt 76

79 de reclameleus This way you lucky people - come in and get lost! En dao waor, 't veumaomste van al, The Bloor, 'n groete cinema oet de jaore vieffig, of oet d'r tied van de sjilderieje van Edward Hopper, oe alleing mer aw films driejde. Ederen aovend twie-'t-ersj, um 7 oor en haof 10, Hitchcock of Fred Astaire, Marx Brothers of Easy Rider, Woody Allen of Dracula, ummer get angersj, entree 99 dollarcent. Veur twie gkilde waors-de binne, 'n groet oud filmpalies mèt `n balkon baove, ummer vol mèt filmfanate en luuj wat zich vervaelde en luuj wat meug waore van 't winkele, mèt enorme kartonne bek popcorn veur nog 'n dollar. The Bloor waor bie us um d'r hook, get wie 'ne inlaop-televisie mèt entree. Dao Nib ich films gezied wat mich Noord- Amerika verdudelikde, in al zien energie en hypocrisie, en aoch films wat mich mien eige hèèmwied en frustratie lete zieë. Quadrophenia bieveurbeild, of The Last Waltz, wat mich miar euver mannelikhèècl h6bbe gelierd es orelang feministiese discussies. Wie de belechelike wanhoop van dae torch song van The Band, 'The Sun Don't Shine Anymore', oe-in de volgende prachtige raegele weure gezénge: These old love letters I just can't keep 'cause like the gambler says, Read 'em and weep... 'n Scène oet Lucky Luke ofjohn Wayne: in 'ne raoketige saloon zifte hel manskaels te pokere. D'r inzat is hoeëg en ummer hoedger gewore. D'r gemeinste pokeraer, 'ne beroeps in sjerp gesjnoje gilet en 'n 6nbetroewbaar sjn6rke, lègk oeteindelik zien kaarte op tafel en sjart de dollars nao zich toe mèt de wd6rd: beloor dich mien kaarte en begin mer te bake, want de libbs verlore. Wat 'n metafoor veur leefdesverdreet en aw breve! Zoeget is nostalgie op zien viriel, get wat toeshuurt in de wieje verlaote vlakdes en aope horizonte van Sam Shephard-Amerika, oe Bloor Street op is ingekerfd wie 'n littaeke in 'n teder geheuge. 77

80 29: Still waltzin' the last waltz Drie jaor naotot ich The Last Waltz veur 't ursj haw gezieë in The Bloor zunt A. en ich van Toronto nao Califomië gevare. Ozze vreund David woende in Berkeley en haw op vriedag zien wekeliks poker-mvendsje. De vrowluuj van 't hoeshawwe ('t waor 'n woengemeinsjap van sjtudente) Onge de sjtad in (A. aoch), de mansluuj trokke zich in 't tuinhuuske truk mèt enorme tute tortilla-chips, bek koud mer sjlap Amerikaans beer, Coors of zoeget, en installeer de zich veur 'n sessie serieus pokere. Qua sjpeul sjtèlt dat neet zoevd61 veur: de mos al vatil cent inzèfte veur 't sjpannend te make, en aoch kinne van rtindsje tot riindsje de sjpablraegels get gevarieerd were veur 't neet saai te laote were. David en ich waore vanoet Toronto gewaend veur same Go te sjpable, 't oud Asiaties sj0,61 oe me wifte of zjwatte bolle sjiefices tot verdedigbare patroane mot lègke op 'n beige bord. Ich haw es kado oet Toronto 'n Go-sjpdtil veur hatim mètbrach, mer noe waor d'r tied neet veur Go mer veur 't miest Amerikaanse van alle sjpeule: poker. Ich waor es einervare gas get 6ngemekkelik mèt al die verangerende sjpdtilraegels. Alleing de -yam "anaconda", oe edereing de kaarte wat hae aaflègk deurguuft aan ziene buurman, beveel mich good want dat liekende get op miezjele of hartejage. En eine kier kroog ich op die maneer 'n combinasie, 'ne zoegenaomde straight flush, wat bekans noets veurkeumt en bekans al 't angere kint euverdrove. David en zien vrun hawwe get compassie mèt mich umtot ich 'ne beginner waor en vd61 cent zow verlere. Teggeneuver mich zoot 'ne minsj wat dudelik 'nfull house haw (dat waor te merke aan 't patroeën wie hae zien kaarte haw geruild), en hae en ich begoeste teggenein op te beje. David probeerde 78

81 mich dudelik te make tot opbeje taege 'n full house zelfmoord waor, en ich moes zien advies negere zénder te laote merke tot ich get nog hoegers haw, de mythiese straight flush. Oeteindelik toande miene taegesjtender mich mèt get veréntsjeddigends in zien gebaar zien sjterke combinasie. Op dat momaent bin ich tot Amerikaan gepromoveerd: wie ich mien verpletterende straight flush koes neerlègke en daobie dae gevlatigelde waiird koes citere, wat ich veur 't ursj in The Bloor haw gehuurd in dat ludduvuduh-leedsje van The Band: Read 'em and weep. Op d'r truukwaeg van Berkeley nao Toronto (gleujende hits in Arizona en sjtrdiimend einwaer in Indianapolis) génge veer bie Detroit de Canadese grens euver. D'r kontrol dao is hiel sjtreng, want ze zunt bang veur illegaal verkier en 't is angersj es bie os in Europa oe de grenze vervage. Op waeg nao Berkeley hawwe ze d'r ganse &to deurzoch en achterdochtig gevraog wat dat Go-sjp5.61 ('t kado veur David) veur get waor. Noe keem ich aangevare in os geblutsjde Canadese Datsun, mèt `n patsjke op van Ford Trucks en 'n road geblok houthakkersj-shirt, en de douane winkde tot ich door koes vare. Ich waor Amerikaan mèt de Amerikane gewore, en haw dat verdeend mèt de lesse van The Bloor Cinema en 't exame van dae poker-aovend. Ich ha mich doe veurgenaome veur noets mie heimwieë te habe. 79

82 30: Merses profundo: pulchrior evenit Wat mmt de dinger die herinneringe is os lcinne opwekke, wie djinns oet 'n aolielamp oe op gewraeve is? Proust heet in zien beroemde episode euver de sjmaalc van 'n keukse besjraeve wie zien gans laeve zich oet de herlcènning éntvoewde bie dat lang-vergaete en truukgevonne aroma; mer dat is alleing de sjok van 'n vertroewde ervaring wat sins lang neet mie is geactiveerd - wie 'n bezeuk aan Amerika, tot-s de opeins besefs: tiens, jao, inderdaad, sjtopcontacte zeen hie zoe oet, en wc-p6t sjtunt vol ma water. De dinger wat 'n raegelmaotig 6nderdeil waore van dien laeve, neet apaart bemerk mer opeins veur 't ursj sins lange tied wer dao. (Dat is veurwat éntmoetinge mèt aw leefstes altied drieje um de 6nbelangrieke, vergaete mer herkinbare details: inderdaad, zoe rake haiir tan de luppe aan, en jao, zoe sjprikt ze de f of oet of 't wd6rdsje "jao!", en dat is typies ha& maneer veur 'n sigaret op te sjtèèlce... die kleing dinger dunt dich miar es 't nuujts tot hd6r keend krank is gewes of tot ze in sjeijing ligk.) Mer dao geet 't mich dus neet veur, altans neet hie. Neet de herkenning, mer de herinnering is in 't sjpd61. En de veurnaomste prikkel veur herinneringe zunt anger herinneringe. Dat is zoeget wie moppe tappe. Es einge 'ne mop vertet herinnert d'r twiede zich aoch èène, en dae deet dich dan wer aan nog 'nen angere dinke, en zoe lcint dat deurgaon. Femilieverhaole werke deks aoch zoe. Gank mer nao 'n begreffenis en beloester dich op de koffietaofel nao aaflaop wie tot eing verhaol, eing herinnering, de volgende op gang bringt. Es dae kettingreaksie in dien geheuge einmaol good aan de geng is, dan deet eder clink en 't sjtomste detail dich aan doezend anger dinger dinice. Alles kriegt metaforiese waarde en 80

83 symboliese betaekenis. Dat watirdsje "jao!" wat zie zoe spesjaal oetsjprikt is 't yes van Molly Bloom aan 't eind van Ulysses, en dat aopent vergezichter op Ierland en de waeltliteratuur en Das Ewig Weibliche; en de popgroep Yes oe-s dich en d'r Fons en d'r Jo groete fans van waore en oe v'r 'n concert van habe gehuurd in de Ahoy van Rotterdam (oe dien mam vandaon keumt) - en daomèt keumt de popmeziek en diene ganse pubertied um d'r hook gegolfd wie 'n rivier in 'n hinderlaog. Eder woord, eder herinnering is de entree nao 'n eindeloos sjpiegel-labyrint wat euveral betaekenis aan guuft, zoeva 31 betaekenis tot alles euverdadig en waanzinnig weurt. Waanzin is neet de aafwezigheid van betaekenis mer 'n euverdaad daovan. De kins verzoepe in dae kr6nkelrivier wat Betaekenis ha, en wat tusje de oevers van Huuj en Verleie meandert. En dat deet mich dinke aan de wdbrd van Page 43, dat leedsje van David Crosby mèt zien fantastiese harmonieje en akkoorde wat mich zoelang fascineerde. Zjus wie bie Dylan's Baby let me follow you down ha ich eindelik, nao 25 jaor, de aldworde oetgevoggeld. Absolute waanzin: veurtot Crosby dich de sjmeltende snépwinkel van euververzadigde septiem- en none-akkoorde binneveurt, begint hae mèt de bizarre progressie C-fis-B-D-A - en dan keums-de pas oet in de toeënsoort oe 't allemaol in sjtaet: mi majeur. Mer angersj es bie d'r Dylan waor 't neet alleing de melodie wat mich al dae tied in zien 6nbereikbaarhèèd irriteerde; aoch de wacord. Es jénge jong, mèt zjus get sjaol-ingelsj, woort ich neet loas oet dat gezénge geneurie. "A river can be a heart of gold", "You should have a zeppelin", of z6ng hae dao "You should have it separate"? Wie ich mèt A. in Paries waor zoog ich in 'n platezaak 'ne CD oe 't nummer op sjtong, es aoch de waiird waore daobie. The river can be hot or cold, aha! You should have a sip of it, non de zju! En ich besefde noe tot Page 43 gong euver de 81

84 verhajding tusje ervaringe en herinneringe. Grab a hold of it. Dive right into it. Have a sip of it... 't Laeve is wie 'n rivier, wie 'n reedsje wien: laot 't neet passere, else you'll find it's passed you by. Sjaolkalender-wieshede, mer mèt vatil extrawaarde veur 'ne Herinneringskunstenaer wat op de oever van de rivier Betaekenis sjtaet te lore nao d'r euverkant, de greune weie en velde van 't verleie, en probeert dao greep op te kriege. En dat deet mich dan wer dinke aan Horatius... "wach bie 't euversjtaeke neet tot de rivier is langsgesjtralimd". 't Hej van David Crosby kinne zien. 82

85 31: Waeltcultuur In 't centrum van de driehook Luuk, Mestreech en Aoke ligkt Welkenraedt, oe drie lande en drie taole bie-66n kaome. Welkenraedt is de Navel van d'r Waelt, de omphalos, 't knatip- en middelpunt, oe 't Limburgse heuvelland aan d'r groete wieje waelt grenst. Mer veur dat oet te lègke ursj get angersj. Miene lieraar Geoff vertoende veur de sjtudente Ingelsj in Aoke Ingelsjtalige filme. Dat waor get oetz6nderliks want wat in de Duutsje kino's te zien waor, waor bekans ummer gesynchroniseerd. "Hier ist ein Inspektor Dschones von Scottlend Yart far Sie, Madam"; "Komm jungs, wir reiten nach Tumbleweed City und knacken die Bank!" Die Duutsje dialoge vént ich ummer valil amuzanter es de originele, mer veur Ingelsj te oefene waor 't nufteloos. Dus Geoff organiseerde zich links en rechs neet-gesynchroniseerde Ingelse films, en umtot ich es lid van 't Filmstudio dao get tn.& te make haw, waor ich zoeget wie ziene assistent. Eine kier waor alarm wie bleek tot 'n film wat hae zich haw besjtèld bie de Rhine Army ('t Britse leger-énderdeil wat in Diisseldorf waor gestationeerd) neet waor gearriveerd. Ich zoot zjus mèt B. te werke in de bibliotheek wie d'r Geoff geagiteerd binnekeem en vroog of ich besjikbaar waor. Ich zag: "Jao, wat is?" En Geoff vroog: "Has-dich 'n riejbewies?" "Jao," zag ich, ich waor zjus 'n jaikke tevaike gesjlaag en voert zelfs af en toe 'n Renault-veerke. "OK," zag d'r Geoff, "'t is noe twie oor. Gank nao mien hoes, daoveur sjtèèt mienen 6fto geparkeerd, hie zunt de sjkittelkes, vaar nao Diisseldorf en krieg dich van de Rhine Army de film The Day of the Jackal. De veursjtèlling is um 8 oor, z6rg tot-s de um kwart veur aan de aula bis." 83

86 Geoff zienen &to waor 'ne MG sjportwage, get gans angersj es mien R-veerke, en ich verwisselde ummer 't hendelke van de richtingaanwiezer en van d'r overdrive. Wie dae film deen aovend leep, en ich zoog wie Edward Fox 6nderwaeg waor veur president De Gaulle doed te sjete, sjtook 't verhaol get blaek aaf taege miene doejerit nao Diisseldorf en truuk. Eine her bin ich op 'n gojekaop sjtudentekeertsje mèt d'r trein nao Londen gevare veur dao get 16 tnm-kopieje op te haole wat per post neet legaal euver de grens versjik mochte were vanwaeges vertoeningsrechte of wat 't waor: get maesterwerkskes van de Indiase regisseur Satyajit Ray, oe d'r Geoff groete bew6ndering veur haw. Dae films, wie Days and Nights in the Forest, waore geweldig zjwoer veur te sjlaepe, en wie ich daomèt in Aoke keem bleek tot de mieste in 't Urdu waore mèt bekans 6nlaesbare Ingelsje 6ndertiteling. Of veer dao vaiil Ingelsj van habe gelierd vet te betwiefele, mer ich Icroog zoe intersante koeriersreiskes gefinancierd. En die reize, nao Londen, nao 't India van Ray, en later aoch nao Paries, begoeste en eindigte ummer op de sjtasie van Welkenraedt, grenssjtasie en geldigheidslimiet van gojekaope treinkeertsjes veur sjtudente. 84

87 32: D'r wieje waelt en de illegaliteit Aoke loog neet alleing op de Hollendsje grens, mer aoch op de Belzje. Es sjtudente lang reize woolte make per trein, waor 't ummer gunstig veur Belzje Transalpino-keertsjes te gaele, want die waore tot de sjtasie van Welkenraedt geldig. Dat waor 'n sjtasie van niks, in 'n look van `n d6rp tusje Vols en Eupe, mer eder internationale trein sjtopde dao veur Duutsje en Belzje kemiezje in- en oet te laote sjtappe veurtot me bie Aoke de grens passeerde. De Duft der grossen weiten Welt, dat waore treine wie van Londe via Ostende nao Sarajevo, en dat keem allemaol via Welkenraedt langs Aoke. Wie A. 'n jaor lang in Normandië werkde,h6b ich dae sjtasie dekser gebruuk. Eine kier waor ich in Aoke zjus verhuus (dat gebd6rde mich eder zès maond) en waor nog gein sjtrabmend water in mien nuje kamer op de Hubertusstrasse. 'n Good momaent veur 'n lang weekend in Caen. Wie ich vertra wis ich nog neet wie tot ich truuk zow kiere - vermeujd, opgeliich, midde in de nach, wie 'ne refugee of 'nen asielzeuker - en bie 't binnekaome bekans miene nak zow braeke euver 'n gans aanrech wat d'r eigenaer bezig waor mèt te installere, en zoelang in 't midde van de hal haw neergezat. Gowwe populiere wat hun bladgoud lete neerdwarrele euver de lange rechte wèèg van de Calvados, dices réndsjtraline in Paries op d'r truukwaeg - en doe merkde ich tot ich 'n verkierd keertsje haw, wat mer tot Brussel geldig waor; en gein 85

88 cent mie veur 't éntbraekende sjtijk bie te gaele. Ich sjtapde mer op haop van good gekik in de trein, en taege tot 't duuster begos te were passeerde v'r Brussel en begos mien illegaal trajek. Op dat momaent verangerde dae trein van 'n vehikel in 'n tiedcapsule. 't Waor de trein Paris Nord - Warszawa - Mockba, en 't waor de Kavvwe Oorlog. In 't duuster, in mien nervositeit, woort dit de trein oe Joede mèt oet Duutsjland waore geëmigreerd in 1935; Russe nao 't Weste gev16ch in 1920; sjpionne nao Oost-Berlien gesjik in Ich veurveulde profeties de sjpanning van illegale immigrante in Reize woort 'n noedzaak, get wat mèt angs en heimelilchèèd moes gebdeore. Ich stèlde mich veur wie ich zow motte reagere op controleurs. Mich op de WC opsjlete? Wat veur smoesjes moes ich probere? Oeteindelik dach ich: es eine keumt, hout ich mich sjlaopende en doon ich esof ich mienen oetsjtap, zoegenaomd in Brussel, ha versjlaope. Dan laote ze mich op de ursjvolgende sjtasie oet en dan zeen ich wiejer. Eder vootsjtap woort 'n alarm. Boete waor de nach zjwat papier wat taege de vinster waor geplek. 't Sjudde en bénke van d'r trein leek wael deur mien zenuwe te weure veroorzaakt. Mer wat aoch langskeem of te hure waor, 't waor noets 'ne kontroleur. Bie eder sjtasie oe v'r sjtilheelte en wer vertrokke woort mien verhaol van versjlaope wieniger plausibel. Oeteindelik keme v'r langs Luuk en waor ich op belcènd terrein. Es 't mot, kin ich zelfs van Welkenraedt nao Aoke of Mehr laope... en doe hoort ich wiejerop in de wagon de deurkes van de coupés aope en toe goeë, en 'n sjtum rope: "les billets s'il vous plait". Dae sjtum van dae controleur keem naoder en naoder, d'r trein bolderde wiejer deur de nach richting Welkenraedt en Warschau, en ich sjloot mien ouge. 86

89 33: Raokgordienge herdinke In 1989 is de moer van Berlien gevalle en waor 't 200 jaor sins de val van de Bastille. Dae twie dinger habe mèt-èèn te make, clink ich, mer ich wèt neet zjus wie of wat. A. waor in Amerika op 'n congres, en H. keem van Amerika nao Paries. Zie arriveerde zjus in de drade van 't tvviehénderdjaorefleas van de Franse Revolutie en haw angs veur get verlore te laope; en umtot ich toch alleing toes zoot bin ich nao Paries gereis veur H. en de fiaste. Euver de Champs-Elysées leep 'n percessie mèt doezend tromrnelaere (hun trommels waore van binne mèt neon verleech); en 'ne richtige diesel-locomofief; en Jessye Norman zong wat de Marseillaise. Bal en gratis danse in alle brandweerkazemes, vuurwerk en mergezweursjkes op de Place de la Bastille. H. waor zjus aangeland en haw van hator universiteit 'n magnifiek appartement ter besjikking gekraege in 'n hoes oet 1700 tusje 't Beaubourg en 't 1-16tel de Ville. Zie zoot nog mèt la& jet- lag op Amerikaanse tied en woort pas taege d'r aovend good wakker; veer lepe deur 't fiastend Paries en kalde tot veer oor 't sjmeurgens euver Revoluties en euver d'r doad van miene pap. In 1989 is d'r pap van mich gesjtorve, bin ich oetgesjeid mèt raoke, en bin ich begoes mèt in 't Limburgs te sjrieve. Die dinger htibbe mèt-èèn te make, dink ich, mer ich wèt neet zjus wie of op wat veur maneer. Veur d'r Heller te parafrasere: Damals hat sich nicht die Welt verdndert... Nur das rauchen hab' ich mir an diesem Abend abgewiilmt... Ich ha mèt 'n Amerikaanse vriendin miene pap herdach op d'r Place de la Bastille en op de Champstlysees, tusje 't ramaent en de walsende Franse. En es ich truukdink aan d'r pap dink ich dekser truuk aan de herdinking es aan dae minsj zelf. 87

90 Zoe werkt dat. D'r minsj is neet 't deer wat dinkt, mer 't deer wat HERdinkt. Es veer aan get truukdinke - (zègk, 't momaent in 1975 tot-s de ha& vraogs veur 'n sigaret van ha& shag te drieje, de dees 't flapke van de Mascotte aope veur dich 'n vloeitje te kriege, en aan de binnekant luus-de "Hoi Joep A, je t 'aime") dan herinnere veer os noets dae gebdiirtenis zelf, mer alle kiere tot veer dao-aan habe truukgedach. Dat is "herdinke": laoge van heritmeringe, herinnerde herinneringe, wat wie leisjtèèn of marmer euverèèn ligke en wie geologiese sedimente, wie parelmoer, ozze ervaringe v6rme. De gebdiirtenis is 'n zandictirrelke, ozze herirmeringe zunt parels. Veer zunt gewaend veur ummer ozze herinneringe in ozze kop te zeuke, in os geheuge wie op 'n aw, haof-duuster, 6nopgeruimde zolder. Sins Freud dinke veer tot-s-de get wie 'ne Sherlock Holmes mos zien veur in de valkuile van 't geheuge de Woerhèèd te zeuke euver 't verleie; de mos zeuke nao dat eine sigarettepeukske wat angere detectives euver d'r kop habe gezia, en dan Begrieps-de wie 't Ech waor. Dat is dus neet ezoe. Ozze herinneringe zitte neet in os, veer zitte in ozze herinneringe, veer bewoene 'ne waelt wat Herinnering ha, en oe Paries neet zoemer 'n sjtad is, mer de plek wat mich deet herdinke wie tot dao de Franse Revolutie en d'r doad van miene pap mint herdach in

91 34: Oetvlege Mien aw vriendin L. Goof mich onlangs 'n fotoke van michzelf wie ich 16 jaor oud waor, mèt 'n mandflesj Italiaanse wien aan d'r ménd. Dae foto (wat sjterke David Crosby-associaties haw, 'cause you should have a sip of it, else you'll find it's passed you by) waor genaome in Roame, op 'n sjaolreiske. Ich waor oet 't kawwe Mehr, oe zjus de fiaste van de hermenie veurbie waore en S. neet langer mie verleef op mich waor, vertrokke nao mien ursjte groete reis, mèt d'r trein euver de Alpe. Roeëme 1971 waor werm, zelfs in oktober, 6ngeldigelik werm veur 'n Limburgs jcingske wat zjus veur de ursjte kier de grieze kaw van 'n Mehrder herfs achter zich haw gelaote, en veur 't ursj zaat woort van wien in plaatsj van beer. Wie ich ach, neuge jaor waor ha ich deks d'rzelfde dratim gehad. Ich bin mèt mienen opa en mèt 'n zusterke op de vlucht. Veer woene in 'n land wat énderdra weurt en wille iintsjnappe. Veur dao te kaome mofte veer euver de berge. De berge zunt roeëd, 't weurt 'ne ganse klum. Achter de berge ligk 'n wit land, dao is de zie, dao zunt sjtrande en vriejhèèd. Veer klumme taege die berge op wat wie de duine aan zie zunt, of de berge rénd luilekkerland, of de berge zilverzand of sjlam wat r6nd Heëlehei loge. Zulke berge, es ze richtig hoeëg zunt, motte road zien want in d'r atlas habe hoege berge de kleur van brikke. Ich help mien zusterke en mienen opa mèt 't klumme en 't is get wie 'n sjpablselke. Ich weur neet meug, 't is heerlik en sjpannend veur nao de vrieje dale te klautere. Ich zeen mich al deur de greune velde renne en de witte sjtrande. 89

92 De hoegste berge wat ich es jéng jtingske te zien kroog waore de Eifel en de Ardenne. Veer gonge neet wied op vekans. Hoegstens nao de Belzje kust ofluxemburg. 't Verlange nao wieje reize greujde in mich wie 't verlange nao maedskes. Wie op mien zestiande dat sjaolreiske georganiseerd woort nao Roeëme en Napels, waor dat veur mich 'n (ingekènd exoties en wiedaafgelaege doel. D'r reis gong per trein. Ich vertrok op 'n raegemeurge oet Mehr, trof de res van mien klas aan de sjtasie van Mestreech, en 't gong loos, d'r wieje waelt in via Kline en Koblenz. Wie later d'r Eichendorffheet gedich: Wem Goft will rechte Gunst erweisen den schickt er in die weite Welt 't Sjnachs woort ich wakker in d'r denderende trein, in mien couchette, mien veuj waore 1c66c1 umtot de vinster aope waor, ich wil ze toemake en zeen boete, veur mich, 'ne bergwand zich verheffe. Mien ursjte Alp, zjus wie ich ze haw gedruimd es menneke in 't bed van mienen opa, oe ich logeerde in Halehei, tusje de sjlamberg en 't zilverzand. Ich waor op waeg nao de vriejlièèd van d'r groete wieje waelt, mer zénder zusterke; en mienen opa is 'n jaor daonao gesjtorve. Dat 6nverwekde zusterke en mienen opa Mike alletwie vliiggele, zifte op witte wkilkskes en aete in d'r hiemel pap van gowwe telderkes. Ich zit hie cinder, klum berge en reis in vleegtuige - dat is 't kortste (veur noe) wat ich bie vlege kin kaome. Os laeve sjpeult zich aaftusje wat waor, noets waor en noets mie truuk keumt: wie dae Oktober wat tusje Mehr en Roame is deurgesjtraiimd, en tusje 1971 en 1998, wie de fonteine van Tivoli oe dat fotoke is genaome mèt dae flesj wien. Óngertusje AT& ich neet mie zekker of ich dae ursjte nachtelike blik op 'ne Alpewand, oet de vinster van mien treincoupé, neet aoch gedruimd h6b. 90

93 35: Op herhaoling Twie waeke naotot ich van L. dat fotoke haw kraege bin ich nao Milaan gevlaoge. 't Waor d'r tvviede kier tot ich in Noord-Italië waor, veur laezinge in Bergamo en Pavia; mer 't keem mich al vertroewd veur en d'r waeg nao de Duomo of de funiculare koes ich laope in comfortabele hericènning. 't Keem mich veur esof herhaolde korte bezeukskes befter waore veur get te liere kinne es èèn lang intensieve Icènnismaking. 't Oetzich van de citta alta in Bergamo, wat op 'ne letste punt van de Alpe oettorent baove de Povlakte, waor esof me op `n dekke van watte neerloorde: gans Lombardije waor in mist en naevel versjluierd. Wie ich mich dat beloorde moes ich dinke aan de lunch van d'r daag tevabr, in Milaan. Ich waor viavia oetgenudigd op de lunch bie 'ne minsj wat get academies te bekénkelefoeze haw. 't Waor 'n penthouse mèt daktuin op 'n sjiek Milanees adres, en de moere waore van de plint tot aan 't plafon behange mèt sjilderieje - achtiande iew in d'r entree, neugetiande in d'r keuke, modern in de badkamer. 't Bleek tot ozze gashier, 'ne waanzinnig elegante en hoffelike minsj, d'r vaste vrund waor van de Italiaanse zang-diva Milva. Ich wis toch wae tot Milva waor, vroog hae koket. Certamente! zag ich. Goddank haw ich al 'ns van Milva gehuurd. In Luuk, vieftieën jaor tevd6r, hawwe A. en ich vrun wat veur politieke rejjes oet 't Argentinië van de kolonels waore gev16ch. Marta, 'n fel communistiese literatuursjtudent, en 9 1

94 hatire vrund Eduardo, 'ne biftere en geniale taekenaer wat aan de kunsacademie van Brussel sjtudeerde. Via Eduardo en Marta woerte veer bekind mèt `n gans circuit van gevltichde Latino's, veurnaomelik Chilene en Argentijne. Tusje Luuk en Brussel, &der de gedurig lekkende grieze hieëmel van 't Belsj, waor dr6k verkier, en soms woorte fieëste gehawwe in Sjpaanse restaurantsjes oe d'r eigenaer drie, veer gitare achter d'r tap haw sjtoeë en tot deep in de nach gesjobld en gezonge woert euver 6nrech en passie. Veur mich waore zie 'n felle sjtraol hits oet 't Zuidelik halfrénd in 't grieze Europa van de jaore tachtig - politiek gries, gries van klimaat, gries van cultuur. De Argentijne waore opgew6nde wie ze hoerte tot d'r groete tango-musicus Astor Piazzolla concerte zaw gaeve in 't Belsj. 't Waore zjus de jaore van de beginnende tangorevival en edereing gong keertsjes haole. Bie dat concert lierde ich wie tot me in 't Sjpaans bis! bis! roopt. 'n `Zugabe' weurt gevraogd deur 't sjriewe van otra! otra! - wie in 't Frans autre. In 't Sjpaans is 't waord veur `nog èènt' dus 'tzelfde es 'n angert. Curieus: wat in 't Hollendsje of Latiense bis `twiemaol' betaekent, dus um 'nen herhaoling vreugt, weurt in 't Frans en in 't Duutsj Zugabe of encore: 'n verzeuk veur nog get extra's, 'nen toevoeging. Is dat neet get gans versjillends? Toevoeging of herhaoling? Is dat get nuujts of get ouds, oe me um vraogt? In 't Sjpaans wèète ze wat ze wille: otra, get gans angersj. En zunt herinneringe bis-herhaolinge of otra-toevoeginge? Dat vroog ich mich aaf in Bergamo, oe ich veur de twiede kier réndleep, alles hericènde van de vurgende kier. Rénd dae tied van dae Piazzolla-tournee sjpeulde hae aoch mèt `n zangeres wat tango's zéng; 'n intens ougend vrowmesj mèt 'ne geweldige w6sj road haor; ze hoosj Milva. Certamente! zag ich, en vroog mich aaf, in de Lombardijnse mist, tusje de kunswerke en de academiese intriges, wat van Eduardo en Marta gewore zow zien. 92

95 36: Vertrèk In Satjayit Ray's film Days and nights in the forest weurt 'n sjpd Mselke gedoeë. 't flèt geluif ich 'n memory game. Ich moes dao-aan dinke wie ich op 't vleegveld van Milaan 'n pocket-thriller gool wat The memory game Ilk, deur Nicci French. 't Oorsjprénkelike memory game keumt oet Rudyard Kiplings avontureroman Kim. Dao weurt 'ne jong getraind veur te sjpionnere deur 'm efkes nao tieën, twintig objecte te laote lore, dan die objecte aaf te dèlcke en 'm te vraoge veur zoevatil meugelik daovan te rappelere. 't Geheugesjpakilselke oet Days and nights in the forest werkt angersj, mie in herhaolinge. Me sjp461t mèt versjeie luuj. D'r ursjte neumt 'n naom. D'r twiede herhaolt dae naom en neumt nog 'n twiede. D'r volgende herhaolt de ursjte twie naome en guuft nog 'n nuje. En zoe herhaolt eder 't riejke wat 'r van ziene veurganger huurt en makt 't eint langer veur d'r volgende. Zoeget wie bie 't pokere oe tegenèèn weurt opgeboje. Wie ich dao-aan truukdach, op 't Milanese vleegveld oe ich in de mist mèt vertraoging zoot te wachte op mienen truukreis nao hèèm, besefde ich tot dat mèt die herhaolinge zoe waor wie mien reize en herinneringe. Urgens kaome, urgens mèt in aanraking kaome, is op zich get naks, get kaals. Urgens truukkaome, emesj obnuujts taegekaome, dat weurt 'n relatie. Die aanrakinge weure 'n reeks, en in eder hemuujde herkènning vleuje 't herinnerde en de nuuj ervaring inèèn (wie `n ursjte en twiede sjtum bie samezang) tot get wat betaekenis heet. 't Waor mien twiede bezeuk aan Milaan en Bergamo. Nao eine kier heet me 'n plaatsj liere Urine, nao twie kier heet me-n-'m liere herkènne. En in miene kop huurde ich Pachelbels canon, wat ummer 'tzelfde thema herhaolt in nuuj variante en sameklanke. Wie 93

96 Pachelbels canon, wat via Rod McKuen aoch deur André Heller waore gebruuk. Ich haw éngertusje troewens besef tot de harmonieje van Pachelbels canon (D-A-b-fis-G-D-G-A, die lettersj wat wie de initiale van aw leefstes lieke, of op de aminozoere van DNA), 'n roej draod deur de meziekgesjiedenis volge, en te hure zunt 6nger de miest oeteinlaopende melodiej e: - Hdndels Arrival of the Queen of Sheba, - Mozarts Zauberflkite (Drei Kneiblein, jung, schtin, hold und weise...), - 't twiede thema in 't twiede deil van Schuberts neugende symfonie, - Percy Sledge, When a Man Loves a Woman, - Pet Shop Boys, Go West, - Gianna Nannini, Bello e impossibile. Polyfonie dus, en contrapunt. Wie Pachelbels canon is de fuga ('t woord betaekent vlucht) van alle soorte van miersjtummige meziek 't sjoenste en 't verhevenste. 't Is neet esof ein sjtum de melodie heet en de angere (wie de alte) de rest van de akkoorde inviille - nae, eder sjtum zingt zien eige melodie, mèt ummer dezelfde motieve wat gevarieerd van sjtum tot sjtum truukkaome en echoë en zich herhaole, en al die sjtumme vlege same in wisselende formatie, wie 'n vl6cht kroenekraone. En 't nudigt oet veur zichzelfummer te herhaole. In Bachs Kunst der Fuge (wat ich via d'r Geoff wis te kriege in de oetveuring van de Academy of St. Martin in the Fields, wat ich in 1970 in Mestreech ha hure sjpkile, oe ze deur Goosens nao toe waore gehaold wie dae zien platezaak nog in de Sjmeistraot haw, oe E. werkde en oe ich, mèt de cent wat ich van mien gazettewiek haw verdeend... mer alleh) - in de Kunst der Fuge keumt ein basisthema verkort, vertraogd, achtersteveure, gesjpiegeld en ummer angersj wer truuk, wie 'n herinnering wat me zich in ummer anger umsjtandighede 94

97 en verbande veur de gèès haolt. Of 'n plek, 'ne minsj, wat me op ummer anger momente wer éntmoet. Wat ummer gebd6rt en ummer kint gebuire: herinneringe zunt 'n ieredeens aan de bereikbaarhèèd. (bis) So lebet wohl! wir wollen gehen. Lebt wohl, Lebt wohl, Auf Wiedersehen. 95

98 37: Ain't it high time we went Munte in 't water bie 'n witmarmere oorlogskerkhof Ze sjprikt Frans en sjprikt, esof 't gein geld kost, 't woord plut6t Vuurvleegskes in Norbek en in 't Pindos-gebergte De cascade van Coo mèt 't koer van Menier Coumans, en 'n busrit deur de nach 'n Sigaar nao 'n diner in Straatsburg, en èèn nao 'n diner in Boekarest Ze is mich achtemao kaome laope en roopt op mich op 't nachtelik waegske van de Peul nao Vroele Roeke op 'n graasveld op Malberg 'n Joint mèt ménd-op-méndbeaoseming geraokt op de dames-wc van Paviljoen Berggalm De grieze hieëmel, de wind en de raege baove Seffent, 't sjmeurges vreug, hèèsje Christiane 't Geluid van klefterende florette oet de aope vinster van 'n sjportzaal op de Heim De raok van 'n houtvuur in kaffee 't Knijpke 't Kleppemechanik van mienen dwarsfluit, juni 1970 Op 't sjtrand van Walchere wèt ich haiir feilloos te vinde Jeruzalem Crutzen sjtaet naeve mich bie d'r Hub nao de hoernès en mot dermèt lache wie laat ich 't haw gemak de nach tevd6r 'nen Taxichauffeur, ziejsjtraot van Second Avenue Bie 't sjtopleech van de Hertogsingel clink ich nao euver 'n watsj wat ze mich op de kermis heet verkoch Twiede sjtum in de keersleedsjes veur de nachmis Miene nénk Henk in zien kolonelsuniform van de Grenadeers en Jagers bie de begreffenis van tant Pien in Doesburg 96

99 Batike 6nderwaeg nao d'r drkker veur de geboortekeertsjes van Anna Flippermasjienes en Belzje stripverhaole in Wenduine en Oostduinkerke, en de z6mmerhits van 1967 In de koplampe van d'r &to zeen ich in 't nachtelike duuster van Ontario 'n wasbeer d'r waeg euverrenne, en 'nen das aan gen Vitsje tusje Voere en Mehr Peerd zadele op 't kesjtieël van Mehr Liere toepe van mienen opa, Skat in d'r trein van Liverpool Lucia Popp es Keunigin van de Nach op de Sjmidberg Pap weurt, in de war, vreuger hèèmgebrach van zien werk en ziene ménd sjtaet get sjaef Yonge Street, College Street: blaw méndleech in de werm zommeraovende en verblindende zón in de bevrore winter De bus keumt langs 'nen hook in Napels gevare oe 'nen aopeluch-jukebox Joe Cocker sjpeult: Ain't it high time we went In de National Library laes ich 'n ursjte dr6k van Holinshed's Chronicles Mozart op 'n lentemeurge in de Kupferstrasse Ónwaer baove Algonquin park, en sjnie op waeg nao 'n JoIm Cage-concert Ich huur 'nen dokter zègke tot ich wael nao hoes maog en begin te bgtike D'r telefoon rinkelt Paula zèt 't middedeil in van Hindemiths sonate veur fluit en piano Aan 't begin van de Vuurvogel zeen ich van achter oet 't orkes de vingers van de altvioliste langs de haozer van hun instrumente kroepe "Reading acts": Tolkien in d'r trein op Tienertoer; Borges in de Greyhound nao Huntsville, Kentucky; Dostojevski op de boot nao Marokko; Benveniste in de sjnie van Noord-Ontario; M.M. Kaye op de grens van Albanië Ich laop op 'n kamevalsnach de Tongerseweeg aaf 97

100 In de Robarts Library begriep ich eindelik de ursjte raegel van 'n Gaelies gedich oet 1590 Sjpengskes, sjkittelhangersj, printsjes van Jacques sjokelaad en Batman kawgum De kanadasse en 'nen iesvoggel in de vreuge meurge langs de G5.61, en de roej hieëmel baove Remmersjtok 't saovens, en 'nen uul baove de Takhei wat noe toegegreujd is. 98

101 Visage de X. se taisant, écoutant la réponse de A. Les traits de X. conservent une sorte de tension impassible, qui contraste avec la voix souriante de A. Voix de A. Par hasard, naturellement? Visage de A. souriante. Le ton de X. est un peu plus lointain. Voix de X. Je ne sais pas. 99

102 Limburgse Literaire Lies Nommer 1: Sjunoas Paul Wale (Kirchroa) Nummer 2: Ederein Frits Criens (Haelen) Nommer 3: D'r konzoel van Kirchroa Hens van de Weyer (Kirchroa) Nommer 4: Zoe zien veer Mestreechtenere Marie Catherine Plantaz (Mestreech) Nummer 5: De voele baer Colla Bemelmans / Wim Simons (Nuth) Nommer 6: Reinaert, 't verhoeël vanne vés Féns Brouns (Heel) Nommer 7: Platlandj Wim Kuipers (Maasniel) Nommer 8: PLAT-eweg 24 Limburgse sjrievere Nommer 9: Hahaha 20 Limburgse humoriste Nommer 10: Sp(r)ookverhaole Maria Scheres (Mestreech) Nommer 11: 't Wiefje Paul Wedle (Kirchroa) 100

103

104 Joep Leerssen sjreef veur 't ursj in 't plat van Mheer, of Mehr (zoe wie hae 't 't leefste sjrief) in 't Verhaol Muringe mèt en zónder Paulien. 'ne Bekans surrealistiese roman euver 'n dörpke in Limburg, mer veural aoch 'n book euver druime en herinneringe van luuj. D'r herinneringskunstenaer is in zekkere zin 'n vervolg dao-óp. Mer 't is realistieser. 't Laeve van alledaag gezieë deur druime, herinneringe, associaties en weurd, want taal is laeve en laeve is herinnere, 't veerdimensionale laeve. I SBN _008 leer004herr01