Onderwijs & Ongelijkheid Openbare Masterclass Onderwijsraad. Prof.dr. Sietske Waslander Den Haag 29 april 2016

Transcriptie

1 Onderwijs & Ongelijkheid Openbare Masterclass Onderwijsraad Prof.dr. Sietske Waslander Den Haag 29 april 2016

2 Inhoud Heel kort: de discipline Wat is sociologie? Kernvraag van de onderwijssociologie Vooral: het thema onderwijs en ongelijkheid Basisbegrippen Hoe staat het er voor in Nederland? Waar het politieke en publieke debat recent (nog) niet over ging Kenmerken van het onderwijsstelsel Als er nog tijd is: eigen onderzoek

3 Kernvragen van de sociologie (Ultee, Arts en Flap) Sociologie gaat over samenlevingen, in het bijzonder Stratificatie: ongelijkheden tussen leden van een samenleving bv: verschillen in inkomen en welvaart, sociale mobiliteit Sociale cohesie: mate van samenhang binnen samenlevingen bv: sociale netwerken, wie helpt wie, wie gebruikt geweld tegen wie Modernisering: rationaliseringsprocessen die zich in samenlevingen voltrekken bv: secularisering, kennisintensivering

4 Basisvragen van de sociologie (De Swaan) Hoe mensen onderling verbonden zijn (verwantschap, relaties, netwerken) zich van elkaar onderscheiden (stratificatie) elkaar vormen (socialisatie, civilisatie) hun inspanningen op elkaar afstemmen (concurrentie en coördinatie) gezamenlijke taken volbrengen (collectieve actie) voor anderen produceren en onderling ruilen (arbeidsdeling, marktvorming) samenwerken volgens regels en bevelen (organisatie) staten vormen en staten mensen (statenvorming en verstatelijking) Wat mensen van elkaar verwachten (rollen, normen) geloven, weten en bedenken (oriëntatie)

5 Stratificatie = sociale gelaagdheid In de middeleeuwen In India In moderne westerse samenlevingen

6 Onderwijssociologie Hoofdvraag (lange tijd geweest) Welke rol vervult onderwijs bij het reproduceren van ongelijkheden in samenlevingen? En hoe komt dat? Beroepsprestige vader Opleiding vader Indirect effect Direct effect Opleiding zoon Beroepsprestige zoon Het eerste padmodel van Blau & Duncan 1967

7 Uitbreidingen van het basismodel - Met moeders - Voor dochters - Voor verschillende groepen (etniciteit, urbanisatie ) - Inkomen ipv beroep / inkomen én beroep - controle variabelen (o.a. IQ) - Andere operationaliseringen voor sociale status - Sociaal kapitaal - Cultureel kapitaal - Vergelijkingen tussen landen - Vergelijkingen tussen cohorten Enzovoorts etcetera en zo verder Sleutelmacht der school

8 Effecten van sociale stratificatie (Boudon) Primaire effecten: directe effecten op intelligentie en prestaties Erfelijke factoren Vroege taalontwikkeling Secundaire effecten: effecten los van intelligentie en prestaties Eigen keuzes voor scholen, vakken, profielen, routes Tertiaire effecten: effecten van wat er binnen scholen gebeurt Inschattingen van leraren Aanbod en curriculum Advisering

9 Vormen van kapitaal (Bourdieu) Economisch kapitaal o.a. leermiddelen Cultureel kapitaal o.a. belang van leren, school o.a. taal, boeken, codes Sociaal kapitaal o.a. omvang en samenstelling sociale netwerken Persoonlijk kapitaal (WRR/SCP) o.a. gezondheid, aantrekkelijkheid

10 Schoolloopbanen Gecontroleerd voor IQ, sexe, en steeds alle voorgaande metingen Invloed opleidingsniveau ouders Advies In VO 14 jaar later VVE PO VO MBO / HBO / WO /4 2007/ Bron: Staat van het Onderwijs 2015 (2016), Technisch rapport onderwijskansen

11 Loopbanen van leerlingen met een vergelijkbaar, gemiddeld, IQ naar opleidingsniveau ouders 100 Instroom VO Behaald diploma laag midden hoog 0 laag midden hoog vmbo vmbo/havo havo havo/vwo VO MBO 2/3 MBO 4 HBO WO Bron: Staat van het Onderwijs 2015 (2016), Technisch rapport onderwijskansen

12 Stelselkenmerken (1) Meer ongelijkheid Minder ongelijkheid Verschillend curriculum Veel leerwegen VO Vroege selectie Stapelen Centrale examens Selectie obv toetsen Zie ook het werk van Prof.dr. Herman van de Werfhorst (UvA) c.s.

13 Verschil advies tov eindtoets, naar opleiding ouders 0, / / / / / /2015 0,2 0,15 0,1 0,05 0-0,05-0,1-0,15-0,2-0,25 <= MBO1 MBO2-4 HBO WO Totaal Bron: Staat van het Onderwijs 2015 (2016), Technisch rapport onderwijskansen

14 Stelselkenmerken (2) Meer ongelijkheid Minder ongelijkheid Autonomie scholen (aanbod, selectie) < Private sector Vrije schoolkeuze Publieke bekostiging

15 Groei uitwijkonderwijs (schattingen) Luzac Lyceo Schaduwonderwijs, in miljoen Euro PO VO Bron: Waslander (2015) obv CBS (Uitgaven voor onderwijs 2013); Onderwijsraad (SVEN); Panteia (Schoolkostenmonitor)

16 < ,95 tot -0,85-0,85 tot -0,75-0,75 tot -0,65-0,65 tot -0,55-0,55 tot -0,45-0,45 tot -0,35-0,35 tot -0,25-0,25 tot -0,15-0,15 tot -0,05-0,05 tot 0,05 0,05 tot 0,15 0,15 tot 0,25 0,25 tot 0,35 0,35 tot 0,45 0,45 tot 0,55 0,55 tot 0,65 0,65 tot 0,75 0,75 tot 0,85 0,85 tot 0,95 >0,95 Gemiddelde afwijking advies tov toets, kinderen uit twee inkomensgroepen, op schoolniveau Armste 20% Rijkste 20% Bron: Staat van het Onderwijs 2015 (2016), Technisch rapport onderwijskansen (Tabel 2.10)

17 Stelselkenmerken (3) Meer ongelijkheid Minder ongelijkheid

18 Doorstroom MBO - HBO % N N % 0 Bron: Staat van het Onderwijs 2015 (2016), Technisch rapport onderwijskansen

19 Het Nederlandse stelsel

20 PRO VSO Weergave obv leerlingstromen HBO MA WO MA MBO1&2 HBO BA WO BA MBO3 MBO4 BB KB GT TL Havo VWO Basisonderwijs Op basis van: DUO Onderwijsdata; Doorstroomatlas vmbo; Onderwijs in Cijfers

21

22 Doorstroom HBO - WO % N N % 0

23 Selectie in het hoger onderwijs Bacheloropleidingen HBO & WO % N hbo voltijd wo hbo voltijd wo 0 Naar schatting 50% van de WO Masters hanteert in 2016 een vorm van selectie

24 Meritocratie Idee dat ongelijke uitkomsten rechtvaardig en efficiënt zijn Mits gebaseerd op: Talenten Eigen inzet En sprake is van Gelijke kansen wat betreft achtergrond

25 Hidden injuries of class (Sennett & Cobb 1972) Bron: Jonathan Mijs (2016) Stratified failure, Sociology of Education

26 Is onderwijs de nieuwe scheidslijn? Behaalde opleidingsniveau hangt samen met van alles en nog wat Welvaart Welzijn Gezondheid Politieke participatie en representatie Enzovoorts en zo verder Onderwijs is een scheidslijn Dat was al langer zo Sociaal milieu blijft belangrijk Zie ook het werk van Prof.dr. Maarten Wolbers (RUN) SCP (2014) Verschil in Nederland; SCP/WRR (2014) Gescheiden werelden)

27 Sociale stratificatie in Nederland Zachte tweedeling (clubsandwich) Sterke samenhang tussen verschillende ladders aan de bovenkant en de onderkant Een gevestigde bovenlaag (circa 15% van de bevolking) Het precariaat (circa 15%) Daartussen vier groepen met verschillende posities en mobiliteit SCP (2014) Verschil in Nederland; SCP/WRR (2014) Gescheiden werelden)

28 Eigen onderzoek Strategieën om sociale daling te voorkómen Onderwijs en geografie

29 Intergenerationele onderwijsmobiliteit naar leeftijdscohort OESO Verenigde Staten Franrijk Spanje Finland Engeland NEDERLAND Duitsland Zweden Bron: OECD Education at a Glance 2015 (2016), Tabel A4.1a

30 Deelname MBO, naar sector en woonlocatie (oververtegewoordiging >1) Bron: Edzes c.s. (2014) Ruimtelijke concentraties MBO-afgestudeerden

31 Regionale verschillen stapelen (2013) VMBO - HAVO HAVO - VWO Bron: OCW Factsheet stapelen (eigen bewerking)

32 Laaggeletterdheid in Nederland (16-65 jaar) Bron: Stichting lezen en schrijven (eigen bewerking)

33 Regionale verschillen geletterdheid (16-65 jaar) Bron: Stichting lezen en schrijven (eigen bewerking)

34