Toespraak Thom de Graaf bij de presentatie van het Jaarboek. Parlementaire Geschiedenis 2016, 15 november 2016, Oude Zaal, Tweede

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Toespraak Thom de Graaf bij de presentatie van het Jaarboek. Parlementaire Geschiedenis 2016, 15 november 2016, Oude Zaal, Tweede"

Gijs Mertens
6 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Toespraak Thom de Graaf bij de presentatie van het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2016, 15 november 2016, Oude Zaal, Tweede Kamer. Mevrouw de voorzitter van de Tweede Kamer, mevrouw de voorzitter van de Eerste Kamer, dames en heren, Een paneldiscussie over zonden in de politiek en nog wel in de voormalige vergaderzaal van de Tweede Kamer. Ik weet niet of vroegere Kamervoorzitters als Anne Vondeling of Dick Dolman zich dat ooit hadden kunnen voorstellen. Niet omdat ze moraliteit niet belangrijk vonden of omdat ze niet begrepen dat niets menselijks politici vreemd is. Maar wel omdat het begrip zonde eerder een religieus dan een werelds begrip is. Anders gezegd: past de zonde wel in een politieke, statelijke context? Ik vind dat zelf een interessante vraag. Wie een definitie van het begrip zonde zoekt, vindt omschrijvingen als een overtreding van de regels van God, of een ernstige of minder ernstige handeling tegen de morele wetten van de godsdienst. Kan zo n religieus geladen woord eigenlijk wel aan de politiek en aan het staatsrecht gekoppeld worden? De redactie van het Jaarboek parlementaire geschiedenis 2016 is er niet helemaal duidelijk over. 1

2 Dat komt ook omdat het begrip Zonde in de politiek tenminste twee ladingen kent. De menselijke zonde van de politicus en de politieke zonde. Die eerste categorie, de zonden in moreel opzicht, lijkt het makkelijkst. Iedereen kent wel de zeven hoofdzonden uit de christelijke traditie. Net als alle anderen worden ook politici op hun moreel gedrag beoordeeld, niet enkel op hun politieke vaardigheid. Politici worden zelfs door elkaar en door media extra op dat gedrag aangesproken omdat ze openbare figuren zijn, verantwoordelijkheiddragers in het openbare leven aan wie geen smetje mag kleven. Wie creatief met het belastingformulier omgaat, zal als gewone burger hooguit in conflict met de belastingdienst komen maar niet, tenzij er strafbare feiten zijn gepleegd, er zijn baan door verliezen. Voor een politicus ligt dat anders, En zelfs de schijn van een zekere onmatigheid, bijvoorbeeld blijkend uit declaraties of gesignaleerd drankgebruik, kan het einde betekenen van een veelbelovende politieke carrière. Terecht? Die vraag kan lastig door politici zelf beantwoord worden. Het is in ieder geval een feit dat de maatschappelijke tolerantiegrens voor menselijk en wenselijk gedrag van Kamerleden, wethouders, bewindslieden en burgemeesters in de afgelopen decennia is opgeschoven in de richting van een zekere strengheid, soms puritanisme. Daar hebben politieke bewindvoerders mee te dealen, om het in modern Nederlands te zeggen. 2

3 De vraag is wel of er eenduidige normen bestaan. Natuurlijk, het recht geldt voor iedereen. Maar bij morele kwesties die niet tevens wetsovertredingen zijn, ligt het lastiger. Dan blijkt de perceptie plotseling belangrijk en ook de politieke cultuur waar een politicus uit voortkomt. En het potentiële verschil tussen hoe een politicus zich voordoet en wat hij of zij feitelijk doet. Het gaat in wezen meer om geloofwaardigheid dan om moraliteit. De zonde wordt zo eigenlijk een fluïde begrip. Dat heeft ook met de culturele ontwikkeling te maken. In het jaarboek wordt door Charlotte Brand uitvoerig verhaald van de zaak-sidney van den Bergh, minister in het kabinet De Quay, die in 1959 al na enkele maanden het veld moest ruimen vanwege een relatie met een vrouw die al wel haar man had verlaten maar nog niet officieel gescheiden was. Net iets te vrijzinnig voor zijn liberale leidsmannen Oud en Korthals. Opvattingen over moraal en fatsoen verschuiven. 57 jaar later zou niemand daar meer een probleem van maken. Maar dat wil niet zeggen dat we allemaal even tolerant zijn. Wat te denken van de burgemeester van Maastricht die het veld moest ruimen omdat hij naar de maatstaven van de gemeenteraad al te openlijk datete met vriendjes? Of een privé-kwestie in een fietsenkelder van een Nijmeegse wethouder die hem bijna de kop kostte omdat er een geruchtencircuit op gang was gekomen en de pers er smeuïg maar zonder feiten of bewijzen over berichtte? Soms lijkt het wel of niet het feit maar de schijn de nieuwe politieke morele norm is geworden. Een glibberig pad, niet alleen voor de politici en hun partijen maar ook voor de media en de kiezers. 3

4 Ten slotte die andere categorie zonden, namelijk de politieke zonden. Zo mogelijk nog gecompliceerder dan de menselijke zonden. Ook hier is het niet zeker of we met heldere normen te maken hebben. Het zou gaan om, zoals de redactie van het jaarboek schrijft, handelingen die indruisen tegen de regels van het politieke spel, inbreuken op wat als goede politiek wordt gezien. Dat is nogal diffuus. Wat is goede politiek? Dat bewindslieden altijd de waarheid spreken in het parlement? Of dat zij niet moedwillig onwaarheid spreken? Dat zij alle inlichtingen geven die gevraagd worden of alle inlichtingen voor zover relevant voor de kwestie waar het om gaat? En is dat objectief vast te stellen? En wat moet dan de politieke consequentie zijn van die politieke zonden? Als rond het Binnenhof wordt gesproken over een politieke doodzonde, betekent dit dat de spreker bedoelt dat iemand moet aftreden. Maar staatsrechtelijke normen bestaan op dit punt niet en het gebeurt eigenlijk nooit. Bewindslieden die aftreden, doen dat gewoonlijk omdat hun politieke geloofwaardigheid op de tocht is komen te staan ofwel omdat het ambtelijk feilen onder hun verantwoordelijkheid zo pregnant is geweest dat een nieuwe bezem nodig is om de zaak schoon te vegen. Een heel enkele keer is er ook een morele component in het spel, zoals het ontslag van het 2 de paarse kabinet vanwege Srebrenica of het aftreden van de ministers Donner en Dekker na de Schipholbrand. Ook daar was geen sprake van zonde en schuld, wel van verantwoordelijkheidsbesef. 4

5 Kortom: politieke zonden zijn ongrijpbare grootheden. Of ze gepleegd worden weten vaak we niet en of ze gevolg moeten hebben, is onduidelijk. Het blijft tobben. Partijen hebben tegenwoordig gedragsregels voor hun volksvertegenwoordigers en fracties in beide Kamers eveneens. Alle hoofd- en bijbanen staan op internet, alle giften die een bos bloemen overstijgen ook. De Tweede Kamer heeft zelfs een heus lobbyregister. Toch blijft de schijn van integriteitsgebrek bestaan, zoals de zonde altijd aan de mens zal blijven kleven. In het Jaarboek schrijft de bestuurskundige Toon Kerkhoff er een boeiend stuk over. Behartigenswaardig is ook de bijdrage van NRC-redacteur Tom-Jan Meeus waarin hij waarschuwt voor de neiging om uit politiek opportunisme tegenstanders integriteitsschendingen aan te wrijven waar geen sprake is van overtredingen van welke norm dan ook. Hij pleit voor meer intellectuele integriteit onder politici. Of die oproep gehoor zal worden gegeven, is de vraag. In een populistisch klimaat zijn feiten of redelijke veronderstellingen irrelevante bijzaken geworden. Democratische structuren zijn rigged en politieke vijanden crooked, om met de verkozen president van de Verenigde Staten te spreken. 5

6 Dames en heren, U begrijpt het al, het is doodzonde als u dit Jaarboek niet zou lezen. De geschiedenis van politieke zonden komt ruim aan bod. Zo laat Sofie Wolf zien dat hoe een conflict tussen regering en Tweede Kamer over politieke mores tussen 1866 en 1868 leidde tot de vestiging van de vertrouwensregel, de essentie van ons parlementair stelsel. Gert Oostindie wijst op politieke zonden in de verhouding met de West. En Jelle Gaemers beschrijft voor het gezonde evenwicht de keerzijde, namelijk de zeven deugden van Willem Drees die zoals u weet een mariakaakje bij de koffie al bijna overdreven luxe vond. In het Jaarboek is nog veel meer te vinden is: een prachtig interview met Khadija Arib over het voorzitterschap van de Tweede Kamer, een reconstructie aan de hand van de notulen van de ministerraad van de val van staatssecretaris Robin Linschoten in 1996, necrologieën van onder meer onze trouwe gasten Willem Aantjes en Piet de Jong, recensies en de parlementaire kroniek. En heel interessant is tot slot de terugblik van Harry Notenboom, indertijd de financiële woordvoerder van de KVP-fractie op de val van het kabinet-cals tijdens de Nacht der nachten, nu net vijftig jaar geleden. 6

7 Ik dank namens het bestuur van de Stichting Parlementaire Geschiedenis de redactie van het Jaarboek, dit keer bestaande uit Anne Bos, Jan Willem Brouwer, Hans Goslinga, Joris Oddens, Jan Ramakers en Hilde Reiding. Het is weer een mooi en relevant boek geworden! En ik dank natuurlijk voorzitter Khadija Arib voor de gastvrijheid die wij opnieuw in de Tweede Kamer mogen ontmoeten. Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen. Dat doe ik dus niet. Maar het eerste exemplaar uitreiken aan de voorzitter van de Tweede Kamer en de voorzitter van de Eerste Kamer, daartoe voel ik mij wel gerechtigd! 7

Vergelijkbare documenten

Presentatie Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2016 Speech door de Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib

Presentatie Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2016 Speech door de Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib Dames en heren, Zonden in de politiek is het thema dat het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis