Parafering besluit PFO Ber B - Ingetrokken PFO Ber B Conform - D&H Conform Geparafeerd door: Heusden, S.

Transcriptie

1 agendapunt 3.a Aan College van Dijkgraaf en Hoogheemraden ONDERZOEK POTENTIE ONDERGRONDSE WATERBERGING Portefeuillehouder Berg, A. van den Datum 14 oktober 2014 Aard bespreking Besluitvormend Afstemming Bijlagen 0 Zaaknummer Gremia Datum Aard Advies/ Parafering besluit PFO Ber B - Ingetrokken PFO Ber B Conform - D&H Conform Geparafeerd door: Heusden, S. van Gevraagd besluit College van Dijkgraaf en Hoogheemraden Kennis te nemen van de resultaten van het onderzoek "Potenties ondergrondse waterberging in het Westland". 2. De volgende standpunten met betrekking tot de ondergrondse waterberging in te nemen: I. Delfland staat positief tegenover het verder brengen van OWB. II. Delfland faciliteert onderzoek en het inrichten van pilots; III. Delfland ondersteunt de toepassing van de ondergrondse waterberging beleidsmatig en bij vergunningverlening; IV. Delfland kan overwegen om particuliere initiatieven voor het aanleggen van de ondergrondse waterberging te subsidieren indien de ondergrondse waterberging direct en aantoonbaar bijdraagt aan het oplossen van een inundatieknelpunt. Besluit College van Dijkgraaf en Hoogheemraden

2

3 Onderzoek Potentie ondergrondse waterberging in het Westland 1. Probleemstelling - context Voldoende zoet water is een belangrijke randvoorwaarde voor een goed economische ontwikkeling in deze regio. Daarbij zet klimaatverandering de beschikbaarheid van zoetwater onder druk. Ook wordt in de glastuinbouw momenteel gezocht naar manieren om nu en in de toekomst aan de hoeveelheid en kwaliteit van gietwater te kunnen blijven voldoen. Met het oog op klimaatveranderingen en het mogelijk toekomstig verbod op brijnlozingen, zal de vraag naar alternatieve gietwaterbronnen alleen maar toenemen. Omdat het vergroten van de bovengrondse opslagcapaciteit in bassins vanwege de schaarse ruimte en de hoge kosten beperkt is wordt gezocht naar alternatieven. Een mogelijkheid vormt de opslag van zoetwater in de (diepere) ondergrond (ondergrondse waterberging, OWB). Hierdoor kan overtollig zoet water worden geïnfiltreerd en opgeslagen en in tijden van droogte weer worden teruggewonnen. Ook de waterbeheerder kan baat hebben bij de ondergrondse opslag van hemelwater. Indien het peil in glastuinbouwbassins door OWB lager kan worden gehouden, of water snel kan worden geïnjecteerd, kan dit bijdragen aan de beperking van wateroverlast. Sinds november 2013 neemt Delfland deel aan het innovatieve onderzoek Potenties ondergrondse waterberging in het Westland. Naast de provincie Zuid Holland is Delfland opdrachtgever voor het deelonderzoek wateroverlast voor het onderzoeksbureau KWR- Water Reasearch Cycle. Het project loopt nog maar zal binnenkort worden afgerond. 2. Beoogd effect 1. Kennis te nemen van de resultaten van het onderzoek Potenties ondergrondse waterberging in het Westland. 2. De volgende standpunten met betrekking tot de ondergrondse waterberging in te nemen: a. Delfland staat positief tegenover het verder brengen van OWB. b. Delfland faciliteert onderzoek en het inrichten van pilots; c. Delfland ondersteunt de toepassing van de ondergrondse waterberging beleidsmatig en bij vergunningverlening; d. Delfland kan overwegen om particuliere initiatieven voor het aanleggen van de ondergrondse waterberging te subsidieren indien de ondergrondse waterberging direct en aantoonbaar bijdraagt aan het oplossen van een inundatieknelpunt. 3. Kernboodschap Resultaten onderzoek Het doel van het project was het verkennen van mogelijkheden en concepten in het Westland om gebiedseigen zoetwater langer vast te houden door het ondergronds te bergen. Twee doelstellingen stonden hierbij centraal: creëren van aanvullende gietwatervoorziening voor de glastuinbouw, door het water terug te winnen (m.n. interessegebied Provincie); het voorkomen van wateroverlast door injectie van overtollig hemelwater in de ondergrond (m.n. interessegebied Delfland).

4 In het project is aangetoond dat ondergrondse waterberging ten behoeve van gietwatervoorziening technisch haalbaar is in het Westland tegen een vergelijkbare prijs als omgekeerde osmose (RO) in de glastuinbouw. Een belangrijke randvoorwaarde is dat de zoetwaterbel van een voldoende omvang moet zijn. In de praktijk betekent dit dat afhankelijk van de locatie minimaal 25 ha aan kasdak water nodig is om voldoende hemelwater op te vangen voor infiltratie en terugwinning van het zoete water met een acceptabel terugwinrendement (orde 60%). Bedrijven met een lage of gemiddelde watervraag kunnen door gebruik te maken van ondergrondse waterberging volledig voorzien in hun watervraag voorzien. De gemiddelde hoeveelheid neerslag is niet toereikend voor teelten met een hoge watervraag. Een aanvullende waterbron blijft dan noodzakelijk. Op het moment dat gezuiverd afvalwater op een rendabele manier kan worden getransporteerd, geïnjecteerd en teruggewonnen, kan dat ook als bron voor de glastuinbouw worden beschouwd. Ook is aangetoond dat, technisch gezien, ondergrondse waterberging kan bijdragen aan het voorkomen van wateroverlast. De meest financieel kansrijke manier is om dit doel te combineren met ondergrondse waterberging voor gietwatervoorziening door in de winterperiode te sturen op een lager niveau in het gietwaterbassin. Tevens blijkt het technisch mogelijk om tijdens een piekbui hemelwater met hoge capaciteit direct in de ondergrond te injecteren. Onder andere vanwege de hogere kosten is deze methode minder kansrijk. Op dit moment wordt het concept in het Westland op één locatie toegepast (Prominent, s Gravenzande). De uitdaging is om de toepassing van ondergrondse waterberging in het Westland verder te brengen van pilot tot brede toepassing. Hierbij spelen zowel de overheden als de tuinbouwsector en andere marktpartijen een rol. Delfland kan de verdere ontwikkeling en implementatie ondersteunen door bijv.: Onderzoek te faciliteren; Het inrichten van pilots te faciliteren; De toepassing van OWB beleidsmatig en bij vergunningverlening te ondersteunen; Subsidiering van particuliere initiatieven voor aanleg van OWB niet uit te sluiten indien het direct en aantoonbaar bijdraagt aan het oplossen van een inundatieknelpunt. Een algemeen aandachtspunt is dat er geen andere nadelen mogen ontstaan zoals verontreiniging van het grondwater of grondwateroverlast door stijgende grondwaterstanden. 4. Historie - eerdere besluitvorming Deelname aan dit project is op 12 november 2013 door het College vastgesteld. Hoogheemraad Arie van den Berg heeft in het PFO van 15 september 2014 een standpunt ingenomen over hoe Delfland de komende jaren met OWB wil omgaan. 5. Regelgeving en Beleid Het wettelijke kader waterkwantiteit is artikel 2.1 en 2.8 van de Waterwet; artikel 2.3 van de Provinciale waterverordening. Dit onderzoek is in gezamenlijkheid met de Provincie Zuid-Holland, vanuit verduurzaming glastuinbouw, uitgevoerd. Binnen Delfland wordt met dit onderzoek invulling gegeven aan één van de kennishiaten rondom grondwater en de ondergrond. Het onderzoek draagt bij aan het programmadoel voorkomen wateroverlast polders, verwoord in het programma Voldoende Water. Het is een innovatieve manier die uiteindelijk hoopt bij te kunnen dragen aan een reductie van de wateropgave in de (glastuinbouw)polders. Daarmee draagt het tevens bij aan de doelen van het programma Organisatie waar het innovatie betreft. Resultaten uit dit onderzoek dragen ook bij aan vragen die leven en kennishiaten die bestaan bij verschillende vraagstukken van Delfland, Provincie en stakeholders, rondom: Verduurzaming van de glastuinbouw (beperking lozing brijn). Effectuering afzet gezuiverd afvalwater. 2

5 Zoetwatervoorziening op lange termijn en voeding van discussies hieromtrent binnen het Deltaprogramma zoetwater. Verduurzaming van Delfland s waterbeleid door vast te houden en te bergen i.p.v. afvoeren zoals verwoord in de Beleidsnota beperken en voorkomen wateroverlast, vastgesteld d.d. 10 juli 2014) ). Regionale klimaatdoelstellingen (RAS Haaglanden). 6. Financiën Het totale onderzoek is door KWR begroot op (excl. BTW). Dit is gelijk verdeeld tussen Provincie en het Hoogheemraadschap: (incl. BTW). De werkzaamheden verricht in 2014, en daarmee de afronding van het project worden uit het lopende innovatiefonds van 2014 betaald. Eventueel zullen middelen worden aangevraagd voor een vervolgproject. Er liggen op dit moment geen concrete voorstellen voor. 7. Duurzaamheid Wanneer rendabel kan worden geïnjecteerd en teruggewonnen, kan ondergronds opgeslagen zoetwater op verschillende manieren bijdragen aan het duurzaamheidsprincipe van meerdere partijen. Zowel voor Delfland als ook de provincie speelt het een belangrijke rol in de verduurzaming en dus zelfvoorzienendheid van de glastuinbouw. Doordat overtollig water niet direct wordt afgevoerd in tijden van neerslag overschot, maar wordt geïnjecteerd in de ondergrond, kan het in tijden van droogte ook weer worden gebruikt om de problemen die zich dan voordoen (droogte, verzilting), met teruggewonnen grondwater op te lossen. 8. Organisatorische en personele consequenties Wanneer in een vervolgtraject met een pilot wordt doorgegaan zal deze in het verlengde liggen van het lopende project. Projectleiding/betrokkenheid komt dan wederom te liggen bij team Waterhuishouding. De Delflandse bijdrage op een pilot wordt ingeschat op circa 40 uur. Deze inzet wordt geleverd vanuit de bestaande jaarplanningen. 9. OR/GO NVT 10. Risico- en beheersmaatregelen Door te communiceren dat Delfland de ontwikkeling en toepassing van ondergrondse waterberging faciliteert kunnen verwachtingen worden gewekt dat Delfland (en andere overheden) actief zoetwaterbellen gaat creëren en beheren of bereid zou zijn via subsidie particuliere initiatieven te ondersteunen. Door helder te communiceren over het ingenomen standpunt (zie paragraaf 3) kan dit worden vermeden. Een algemeen aandachtspunt is dat er geen andere nadelen mogen ontstaan zoals verontreiniging van het grondwater of grondwateroverlast door stijgende grondwaterstanden. Om verontreiniging van het grondwater te voorkomen wordt het uitgangspunt gehanteerd dat het concept alleen wordt toegepast bij bedrijven waar geen condenswater op het hemelwaterbassin wordt geloosd. Team R&P zorgt ervoor dat een monitoringsprogramma deel uitmaakt van de vergunning. Geen toename van de grondwaterstand en daardoor mogelijke grondwateroverlast is als uitgangspunt gehanteerd in de uitgevoerde berekeningen in het onderzoek. Lokale afwijkingen en bijzonderheden in de bodemopbouw kunnen echter nooit worden uitgesloten. Wanneer ondergrondse waterberging op grotere schaal wordt toegepast moet ook hier rekening mee worden gehouden bij het verlenen van een vergunning. 3

6 11. Communicatie (in- en extern) NVT 12. Bekendmaking en vervolgprocedure Het lopende onderzoeksproject zal binnen kort worden afgerond met een definitief rapport en een workshop met tuinders als doelgroep. Er liggen op dit moment geen concrete voorstellen voor betreffende pilots of onderzoeksprojecten. 13. Bevoegd orgaan NVT 14. Toelichting Dit project heeft de mogelijkheden verkend om in het Westland gebiedseigen zoet water langer vast te houden door gebruik te maken van opslag van dit water in de ondergrond. Twee doelstellingen stonden hierbij centraal: Het creëren van een aanvullende gietwatervoorziening voor de glastuinbouw; Het voorkomen van wateroverlast door injectie van overtollig hemelwater in de ondergrond. Dit onderzoek bouwt voort op de resultaten van de pilot bij Prominent ( s Gravenzande), waarbij in de ondergrond zoet water in een brak/zout grondwater pakket wordt geïnfiltreerd en opgeslagen en bij behoefte bij de tuinder weer wordt teruggewonnen. Tevens wordt praktisch al het overtollige hemelwater wat op het kasdak valt in de ondergrond geborgen en daarmee ook een bijdrage geleverd aan het beperken van wateroverlast. Ondergrondse waterberging en gietwatervoorziening Bij relatief kleine bergingsbassins ( m3/ha) bij de glastuinbouw in het Westland wordt slechts een deel van het hemelwater effectief opgevangen en benut. Bedrijven vullen gietwatertekorten aan door brak grondwater te ontzilten via omgekeerde Osmose (RO). Het membraanconcentraat (brijn) wordt in de diepe ondergrond geïnjecteerd. Deze lozingen zijn tot tenminste 2022 toegestaan; de komende jaren moet gezocht worden naar alternatieven. Door het winteroverschot aan hemelwater op te slaan in de ondergrond, wordt het aanbod aan gietwater door het terug te winnen voor de glastuinbouw in de zomer vergroot. De ondergrond van het Westland is in principe geschikt voor het toepassen van ondergrondse opslag van zoetwater behalve rondom de onttrekking van DSM/ Gist Brocades. Een belangrijke randvoorwaarde is dat de zoetwaterbel van een voldoende omvang moet zijn. Dit daar een deel van het geïnfiltreerde zoete water zich mengt met brak/zout grondwater en een mindere kwaliteit zal hebben. In de praktijk betekent dit dat afhankelijk van de locatie minimaal 25 ha aan kasdak water nodig is om voldoende hemelwater op te vangen voor infiltratie en terugwinning van het zoete water met een acceptabel terugwinrendement (orde 60%). Bedrijven met een lage of gemiddelde watervraag kunnen door gebruik te maken van ondergrondse waterberging volledig voorzien in hun watervraag voorzien. De gemiddelde hoeveelheid neerslag is niet toereikend voor teelten met een hoge watervraag zoals tomaat. Een aanvullende waterbron blijft dan noodzakelijk. Ondergrondse waterberging en beperken wateroverlast Het Westland kampt bij hevige neerslag met wateroverlast. Ook hier biedt de ondergrond goede potenties om d.m.v. infiltratie deze wateroverlast te verminderen. Bij directe infiltratie wordt het overtollige hemelwater tijdens een piekbui met een hoge capaciteit in de ondergrond geïnjecteerd. De ondergrond in het Westland beschikt over voldoende elastische berging om grote volumes in de bodem op te nemen. Voor een polder van 200ha met 50% verharding is een capaciteit van 1 mm/uur met vijf diepe putten tijdelijk 4

7 haalbaar, zonder directe toename van de grondwaterstand of slootafvoer. 1mm/uur is vergelijkbaar met de capaciteit van een poldergemaal voor verhard gebied. Directe infiltratie vereist de aanvoer van grote hoeveelheden schoon hemelwater gedurende een korte periode. Hemelwater afkomstig van kasdaken en gebouwen heeft de beste kwaliteit en is ruim voorradig in het Westland. Aandachtspunt is de bouwkosten voor het leidingnetwerk om hemelwater in te zamelen en voorzuivering om putverstopping te voorkomen. Directe infiltratie is ook kleinschaliger toepasbaar, maar daarmee wel kostbaarder om lokale knelpunten op te lossen. Directe infiltratie is niet gericht op het terugwinnen van zoetwater. Bij indirecte infiltratie wordt bergingsruimte gecreëerd aan maaiveld door met een lage capaciteit put het niveau in bassins (bijvoorbeeld gietwaterbassins) voorafgaand aan een bui te verlagen of in bepaalde periodes laag te houden. Indirecte infiltratie is met name interessant in combinatie met gietwatervoorziening. Normaal gesproken hebben tuinders belang om het waterpeil in gietwaterbassins zo hoog mogelijk te houden om hemelwater zo efficiënt mogelijk te benutten. De aanleg van een ondergrondse waterberging maakt het aantrekkelijk voor een tuinder om in de winter water in de ondergrond te injecteren zodat hij het deels kan terugwinnen in droge perioden. Ondergrondse waterberging kan in de winter leiden tot 25% lagere peilen in gietwaterbassins wat 25 mm berging oplevert voor een hele polder. Beleid Recent is aandacht gekomen voor de potenties van de ondergrond. Het concept ondergrondse waterberging past goed in het beleid van Hoogheemraadschap Delfland om oplossingen voor het voorkomen van wateroverlast ook buiten het oppervlaktewatersysteem te zoeken. Bovendien draagt het concept bij aan beperken of zelfs uitfaseren van brijnlozingen. In 2012 is voor de glastuinbouw een landelijk toetsingskader Goed gietwater opgesteld. Hierbij is een voorkeursvolgorde opgenomen voor hemelwater en gezuiverd effluent als alternatieve bronnen van gietwater. In de praktijk zijn er maar een beperkt aantal voorbeelden voor het benutten van alternatieve bronnen. Belangrijk is dat er stappen worden gezet om de brede inzet van ondergrondse waterberging te faciliteren. Rolverdeling en organisatorische aspecten Systemen voor ondergrondse berging van hemelwater kunnen alleen functioneren bij voldoende deelname van tuinders, 25 tot 75 ha afhankelijk van de locatie. Bij kleinschaliger toepassingen zal een te groot deel van de gevormde zoetwaterbel mengen met brak/ zout grondwater. De schaalgrootte veronderstelt samenwerking van meerdere tuinders op korte onderlinge afstand en afstemming met andere actoren in de omgeving. Bijvoorbeeld eigenaren van gebouwen die water afkoppelen voor de ondergrondse waterberging en beheerders van WKOinstallaties. Het grote schaalniveau veronderstelt een gezamenlijke beheerder. Voor brede toepassing in het Westland is het wenselijk dat er organisaties (marktpartij, overheidsinstantie of collectief) komen die de tuinders ontzorgen door de watervoorziening te regelen. Onder andere de volgende stakeholders kunnen betrokken zijn bij het verder brengen van ondergrondse waterberging: Provincie: Stimuleren van duurzame gietwatervoorziening. Stimuleren van innovatie. Waterschap: Beperken wateroverlast. Tot op zekere hoogte, aanvoer van zoet water. Gemeenten: Basisinspanning riolering (afkoppelen) bereiken via afkoppelen riolering en diepinfiltratie. Toets bij aanvraag vergunning Activiteitenbesluit voor RO of er een alternatieve zoetwaterbron voorhanden is. Tuinders: Eindgebruikers, hebben belang bij goed gietwater en voorkomen wateroverlast Marktpartijen: Ontzorgen de tuinder en leverancier van gietwater c.q. gietwatervoorzieningen. Onderzoeksinstellingen: Genereren van kennis en vertalen van kennis naar producten die bedrijfsklaar zijn. Ingenieursbureaus: Signaleren van kansen en toepassen van systemen. Risicobeheersing 5

8 In principe is de injectiecapaciteit niet gelimiteerd, maar bij te grote individuele systemen zullen effecten op de omgeving hand over hand toenemen. In gebieden met een dunne deklaag is een aandachtspunt om wateroverlast door stijging van grondwaterstanden agv piekinjectie te voorkomen. Dit vergt goede afstemming met de omgeving en bij vergunningverlening. Er kunnen ongunstige geohydrologische situaties voorkomen door lokale heterogeniteit in de bodem, bijvoorbeeld het ontbreken of doorboring van een afdichtende laag. Het is belangrijk dat een gedegen geohydrologisch vooronderzoek wordt gedaan met indien nodig veldmetingen, om het putsysteem te ontwerpen en een goede inschatting te maken van de te verwachten rendementen en neveneffecten. Conclusies De conclusie van het onderzoek is dat ondergrondse waterberging een structurele bijdrage kan leveren aan gietwatervoorziening en het beperken van wateroverlast. Goede redenen om het breed toe te passen in het Westland zijn: 1. Het draagt bij aan een duurzame gietwatervoorziening zoals geformuleerd in het beleidskader goed gietwater. Er zal reductie van brijnlozingen plaatsvinden aangezien het water uit de ondergrondse waterberging in de zomermaanden als aanvullende waterbron beschikbaar is in plaats van de RO. Bovendien kan ketensluiting plaatsvinden door optimaal benutten van gebiedseigen hemelwater en hergebruik van effluent. Dit maakt het mogelijk om de RO op termijn uit te faseren. 2. Een deel van het zoete water blijft achter in de ondergrond en draagt zo bij aan het tegengaan van verzilting 3. Door water in de ondergrond te infiltreren komt meer bergingsruimte in de gietwaterbassins beschikbaar en wordt het oppervlaktewatersysteem minder belast. 4. Ondergrondse waterberging kan worden toegepast tegen een vergelijkbare gietwaterprijs als RO. Dit maakt het mogelijk om wateroverlast te beperken zonder aanvullende kosten te maken. De combinatie van zoetwatervoorziening en beperken wateroverlast lijkt dan ook de meest kosteneffectieve wijze om ondergrondse waterberging toe te passen in het Westland. Het aanleggen van extra putten om tijdens een piekbui snel water te injecteren brengt natuurlijk wel meerkosten met zich mee. 15. Bijlagen NVT 6

9 Alleen in te vullen indien het een VV-voorstel betreft ** = in te vullen door team Bestuur Kenmerk VV : ** Vergaderdatum : Beleidsveld : Agendapunt : ** De Verenigde Vergadering van Delfland, op voordracht van dijkgraaf en hoogheemraden van (datum collegevergadering), kenmerk (BIS-zaaknummer D&H besluit); gelezen het positieve/negatieve (bij ondertekening doorstrepen wat niet van toepassing is) advies van de commissie(s) (commissie noemen); overwegende dat: - (motiveer het besluit, waarom wordt dit besluit genomen). Gelet op: - artikel 84 van de Waterschapswet (bij D&H-voostellen); - artikel 77 van de Waterschapswet (bij VV-voorstellen); - alle andere wetgeving (zoals KRW, NBW, verordening Zuid-Holland, delegatiebesluit etc.; Besluit: Dit moet in overeenstemming zijn met het ontwerpbesluit (ontwerpbesluit kopiëren). Aldus besloten in de openbare vergadering van (datum) De Verenigde Vergadering voornoemd, de Secretaris, de Voorzitter, mr. drs. P.I.M. van den Wijngaart mr. M.A.P. van Haersma Buma