Wetenschapsdag 2006 "Gebruik je energie" Meertens Instituut 22 oktober 2006

Transcriptie

1 Wetenschapsdag 2006 "Gebruik je energie" Meertens Instituut 22 oktober

2 Programma Wetenschapsdag 2006 "Gebruik je energie" Lezingen uur Hans Bennis Niet w88, gwn ff lkkr tsille op het MI: talks 4u uur John Helsloot De energie van horror: Halloween in Nederland uur Leonie Cornips? Straattaal uur Theo Meder In graancirkelkringen Sprookjesverteller Aanvang: Balfolk muziek & dans Met Madlot en Lirio! Aanvang: Dialectenquiz Aanvang: Doorlopende activiteiten - zoek de herkomst van je familienaam op in de Familienamendatabank! - vind de betekenis van je eigen voornaam in de Voornamendatabank en maak er een mooie tekening van.. - kun jij het Haags onderscheiden van het Leids? Doe de dialectenquiz! - even relaxen bij de films 'De Oogst' en 'Het Spookhuis'... - lees de mooiste volksverhalen of voer je eigen verhaal in in de Volksverhalenbank! - op zoek naar Nederlandse liedteksten? Die vind je in de Liederenbank... - je kunt zelfs een melodietje neuriën en opzoeken in de melodieënzoekmachine! - of geluidsspectogrammen bekijken van gesproken taal in PRAAT... - woon een presentatie bij over hoe oude LP's gedigitaliseerd worden! (aanvang: 15.00) - en je kunt sprookjes beluisteren uit het sprookjesboek.. Lezingen uur Hans Bennis Niet w88, gwn ff lkkr tsille op het MI: talks 4u Is sms-taal het zoveelste geval van verloedering van de Nederlandse taal? Moeten wij kinderen verbieden om "w8 ff" te schrijven? Is het tijd voor maatregelen opdat onze taal niet te gronde gaat aan onzorgvuldigheid en desinteresse? In deze lezing wordt ingegaan op de vraag wat de eigenschappen zijn van afkortschrijfsystemen als telegramstijl, krantenkop-nederlands, contactadvertenties, msn- en sms-taal. Waarom we deze afkorttalen gebruiken is wel duidelijk. Maar hoe worden ze gevormd? Worden ze allemaal op dezelfde manier gevormd? Het groene/witte boekje of de Dikke van Dale helpen ons niet verder. Hoe weten wij hoe het moet? CU@MI uur John Helsloot De energie van horror: Halloween in Nederland Halloween is, evenals Valentijnsdag en de Kerstviering met de Kerstman in de hoofdrol, een feest dat uit Amerika is overgenomen: sinds zo n 15 jaar wordt er in Nederland aan Halloween gedaan. Waarom is dit feest overgenomen en hoe wordt Halloween in 2

3 Nederland gevierd? Is er wel sprake van vieren? Waarom bestaan er hier en daar weerstanden tegen Halloween? En hoe kan deze feestelijke fascinatie voor griezeligheid en bloederigheid worden geïnterpreteerd? Op deze vragen wordt in deze lezing ingegaan. Met in powerpoint foto s van Nederlandse Halloweenfeesten uur Leonie Cornips? Straattaal Straattaal is een begrip dat veel vragen oproept: Wat zijn de kenmerken van straattaal? Is er slechts één vorm van straattaal, wie spreekt het met wie en in welke situaties wordt deze taal gebruikt? Is straattaal wel een taal? Hoe wordt er over straattaal en zijn sprekers gedacht? Wat vinden onderzoekers, media en leerkrachten van straattaal? En wat vinden jongeren er zelf van? Staat straattaal de schooltaal of het Nederlands in de weg? Deze lezing probeert al deze vragen te beantwoorden en beoogt zo een reflectie op 'straattaal' te geven uur Theo Meder In graancirkelkringen Iedere zomer liggen ze weer in de akkers: graancirkels. De scepticus is ervan overtuigd dat het allemaal mensenwerk is. De cereologen -de grenswetenschappers met een 'open mind'- daarentegen zijn het erover eens dat echte graancirkels worden gemaakt door lichtbollen en er onmiskenbaar een vorm van bovennatuurlijke of buitenaardse intelligentie achter steekt. De meningen over graancirkels en de verhalen die daarbij de ronde doen, kunnen sterk uiteenlopen. Deze lezing geeft een introductie in deze verhalen en staat stil bij hun functie. Nota bene: Aansluitend op de lezing van Theo Meder wordt het eerste exemplaar van het boek In Graancirkelkringen aangeboden aan Peter Burger (journalist, auteur van drie boeken over moderne sagen en docent Journalistiek en Nieuwe Media aan de Universiteit Leiden). Sprookjesverteller Aanvang: In de tijd dat huizen alleen verwarmd werden door houtvuren, dat kaarslicht en het licht van flambouwen de enige verlichting was, was sproken vertellen een geliefd tijdverdrijf op lange winteravonden... Veel van de verhalen die Philip van der Zee vertelt, vinden hun oorsprong in de natuur: hoe de zon aan de hemel komt bijvoorbeeld, waarom de herten bang zijn voor de wolven en hoe de mensen aan het vuur gekomen zijn. Kom luisteren naar een spannend en humoristisch sprookje, omlijst door prachtige harpmuziek! Balfolk: muziek & dans Aanvang: Een Balfolk is een dansfestijn dat uit België is komen overwaaien en in Nederland snel aan populariteit wint. In het hele land dansen vooral studenten maar ook oudere liefhebbers polka's, bourrées, scottisch en andere traditionele dansen. Het instapniveau is laag: er is altijd instructie vooraf, zodat nieuwelingen mee kunnen dansen temidden van virtuoze gevorderden. Het Balfolk op het Meertens wordt muzikaal begeleid door twee populaire groepen: Madlot (met onder meer doedelzak en harmonica) en Lirio!, dat een recentere stroming vertegenwoordigt. Dansinstructeur is Wen Versteeg. Iedereen kan meedansen, maar gewoon even kijken en luisteren kan natuurlijk ook. 3

4 Dialectenquiz Aanvang: Hoewel Nederland maar klein is, zijn er toch heel veel verschillende dialecten te vinden. Naast het Standaardnederlands is er zelfs een officiële tweede taal: het Fries. Het Meertens Instituut doet al sinds jaar en dag onderzoek naar dialecten. De meest belangrijke vraag is hierbij: Welke verschillen zijn er precies te vinden tussen dialecten en waarom zijn die verschillen aanwezig? Als u een aantal dialecten hoort, is het zeer waarschijnlijk dat u wel een aantal verschillen kunt opmerken: De uitspraak is anders, veel woorden wijken af en ook zal hier en daar de woordvolgorde verschillen. Maar kunt u vervolgens ook aangeven uit welke streek de dialecten komen? Test uw dialectkennis bij de dialectenquiz! Filmvertoning: Het spookhuis en De oogst Het spookhuis Volgens de verhalen spookt het aan de Voorstraat 8 in Dordrecht. Bewoners en exbewoners van het huis getuigen van vreemde verschijnselen: er verschuiven voorwerpen, en huisdieren gedragen zich raar. Bovendien is er door mensen meermalen onafhankelijk van elkaar een Joodse vrouw gesignaleerd. In het bewuste huis woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog inderdaad een Joodse vrouw: Schoontje Braadbaart, die uiteindelijk in Sobibor vergast is. Het rare is dat mensen onafhankelijk van elkaar ongeveer hetzelfde beschrijven. Drie nazaten van het spook, en hun families, worden door Ruben Koman van het DOC Volksverhaal op een wonderbaarlijke manier weer bij elkaar gebracht. Zoek uw familie-erfstuk op in de boedel-databank Boedelinventarissen - overzichten van de bezittingen van een persoon of van een huishouden - zijn een unieke bron voor onderzoek naar de materiële cultuur. Ze zijn vooral uit de 17e tot de 19e eeuw bewaard gebleven en ze bieden een heel precieze kijk op hoe mensen in die tijd aten, sliepen, woonden, werkten, of zich kleedden. Ook kunnen ze laten zien wie daarbij anderen navolgden of juist probeerden zich te onderscheiden. Had iedereen in de 17e eeuw een doofpot in huis en hoe zag die eruit? Wanneer en bij wie verscheen voor het eerst een kwispedoor? Hoe gewoon was het om te eten met mes en vork? Bij wie hing een klok en waar stond de leunstoel? Wat borg men op in de laden van het bureau? Wie begon met het plaatsen van horretjes voor het raam, die wulps gebogen schermpjes die Blokker nu met succes van plastic verkoopt? Op al deze interessante vragen kun je op de Wetenschapsdag een antwoord vinden! Nederlandse Liederenbank Voor haar eigen liedonderzoek, maar ook om bekende en nieuwe liederen te kunnen opzoeken, ontwikkelde het Meertens Instituut de Nederlandse Liederenbank, waarin al meer dan (volks-)liedjes werden ontsloten. Het gaat om liedjes van middeleeuwen tot twintigste eeuw, van geestelijk gezang tot boertige klucht, van politiek protest tot sentimentele tranentrekker, van bittere spot tot liefdeslied. Bent u al jaren op zoek naar een bepaalde melodie, vindt u graag een liedje over uw dorp of stad, 4

5 of heeft u een andere liedvraag: de medewerkers van de liederenbank zullen u helpen bij het zoeken van een antwoord. Ook is er een kleine liedtentoonstelling met Wilhelmus-objecten. Een bijzondere vermelding verdienen de opnames die Ate Doornbosch maakte voor het radioprogramma Onder de Groene Linde. Sinds kort zijn deze opnames te beluisteren via de Liederenbank. Nederlandse Familienamen Databank Wat betekent mijn familienaam? En waar in Nederland komt hij voor? In de kamer van het Netwerk Naamkunde kunt u uw naam opzoeken in de Nederlandse Familienamen Databank. Die verzameling met namen bevat meer dan familienamen. De kans is dus groot dat uw naam er ook in staat! Blader daarna ook nog even in één van de vele voornamenboeken en dan bent u helemaal op de hoogte van de betekenis van uw naam! Teken je voornaam Kan dat, je voornaam tekenen? Niet gewoon je naam in mooie letters opschrijven en versieren, maar een echte tekening maken! Samen met een naamdeskundige zoek je de betekenis van je naam op in een groot computerbestand. Dan bedenk je samen met haar hoe je die betekenis kunt uitdrukken in een tekening. En natuurlijk mag je je tekening mee naar huis nemen. Het DOC Volksverhaal Vanaf 1 juli 2006 is het Documentatie- en OnderzoeksCentrum (DOC) Volksverhaal gelanceerd. Een belangrijke doelstelling van het DOC Volksverhaal is er voor te zorgen dat het volksverhaal (zoals de sage van de Vliegende Hollander, het sprookje van Roodkapje of het broodje-aapverhaal van de poema op de Veluwe) structureler en beter wordt gedocumenteerd en onderzocht. Op de kamer van het DOC Volksverhaal kunt u vragen stellen aan de aanwezige verhaal-medewerkers, u kunt in de Volksverhalenbank op zoek naar een bepaald verhaal, of u kunt zelf een nieuw verhaal toevoegen. Kinderen kunnen kijken naar DVD's met sprookjes van de Efteling. WITCHCRAFT (What is Topical in Cultural Heritage? Content-based Retrieval Among Folksong Tunes) Sommige liedjes zijn wel meer dan vijf eeuwen oud. Deze melodieën gaan van mond tot mond en omdat mensen een melodie niet letterlijk onthouden, zijn ze aan verandering onderhevig. Als we weten hoe deze mondelinge overlevering werkt, kunnen varianten van melodieën beter herkend worden. WITCHCRAFT doet onderzoek naar het mechanisme van de mondelinge overlevering van Nederlandse volksliederen en ontwikkelt een speciale zoekmachine voor melodieën. Stel nu dat er een liedje in uw hoofd zit en u weten wilt waar dat vandaan komt. Dan speelt of neuriet u het in de zoekmachine in: die spoort dan de melodieën op die er het meest op lijken. De zoekresultaten kunnen veel vertellen over de oorsprong, variatie en verspreiding van de melodie. Tijdens de wetenschapsdag zal het WITCHCRAFT team een prototype van de zoekmachine demonsteren. WITCHCRAFT is een project van het Meertens Instituut, het Theater Instituut Nederland en de Universiteit Utrecht. 5

6 Gesproken afbeeldingen Limburgers zijn in één opzicht net Chinezen: om de betekenis van woorden en zinnen te onderscheiden maken ze, net als de Chinezen, gebruik van toon. In principe bezitten alle talen het verschijnsel toon. Een duidelijk voorbeeld hiervan in het Nederlands is intonatie, waardoor zinnen bijvoorbeeld vragend of verrast uitgesproken kunnen worden. Limburgers echter, gaan nog een stapje verder: Als ze het woord keel bijvoorbeeld uitspreken met een valtoon (een toon die op het einde van de e sterk daalt) dan heeft het dezelfde betekenis als in het Nederlands. Echter, als ze hetzelfde woord met een sleeptoon, een aanhoudende toon, uitspreken dan betekent het kerel. En waar Nederlanders een lettergreep moeten toevoegen om van het enkelvoud been meervoud te maken, zetten Limburgers de tonen in die ze al hebben. Deze speciale eigenschap van het Limburgs illustreren we met behulp van moderne computersoftware. Voor de geïnteresseerden bestaat er bovendien de mogelijkheid om hun eigen spraak in afbeeldingen weer te laten geven. Presentatie vragenlijstenonderzoek aan het Meertens Instituut Onderzoekers van het Meertens Instituut gebruiken al sinds jaar en dag vragenlijsten om taal- en cultuurverschijnselen in kaart te brengen. Sinds kort gebeurt dergelijk onderzoek ook via het internet. Ontdek vragenlijstenonderzoek van vroeger en nu en kom meer te weten over hoe onderzoekers enquêtes als meetinstrument gebruiken. Het 'meten' van taal en cultuur is vaak niet zo eenvoudig als het lijkt. U kunt via computeranimaties interactief kennis maken met enige problemen die zich hierbij voordoen. 6