Poëzieanalyse: De jeugd van tegenwoordig - De formule

Transcriptie

1 Poëzieanalyse: De jeugd van tegenwoordig - De formule Lees de volgende strofe en probeer naar inhoud en vorm te analyseren. Zoek naar verschillende soorten rijm, stijlfiguren, woordspelingen, intertekstuele verwijzingen en meer. Zoek ook uit waar het nummer over gaat. Je mag gebruik maken van smartphones. Kijk ook eens aandachtig naar het artikel De rapper: de poëet en profeet van nu on te kijken wat hiphop tot een echte kunstvorm maakt. God-god-god-goddamnit, nummer één Bas Bron, waar is de één? Ik weet niet waar de één is man. Waar moet ik beginnen? Hier. Ah. Whiskey, India, Whiskey, Alpha Nikkers zijn groen als alfalfa Parkeer Alfa's man, wortel tussen kaakjes Dumbbell swag, zet je moer tussen haakjes Zet me on hold, nigger, doe dingen Val even dood of dat soort dingen Nou rest in peace, zwem in urine 'n Kleine shoutout naar de machine En een kleine shoutout, nee fuck it, doe een grote, Naar je moeder in d'r blootje. Ze is niet echt mijn type hoor, maar ah Ik zou het wel wiepen hoor, ah Jullie nikkers zijn dommetjes Dus laat me afsluiten met een sommetje Geen zorgen, ik ben snel klaar Wiwa plus één is ontelbaar Eén, twee, drie Vijf, zes Dit is de for-, de for-, de formule Er is er geen één twee, drie Zoals deze vier vijf, zes Dus geef ze nog één Dit is de for-, de for-, de formule

2 Vragen bij dit fragment 1. Waarom is De formule een goed voorbeeld van een gedicht? Pas de formule toe op deze tekst en illustreer aan de hand van voorbeelden uit de tekst. 2. Welke voorbeelden van conceptuele integratie vinden we terug in dit fragment? Geef er minstens één en leg uit hoe de conceptuele integratie in zijn werk gaat. 3. Op welke manier is het nummer de formule meerlagig? Leg zo volledig mogelijk uit. 4. Welke neologismen komen in deze tekst voor? Wat betekenen ze? 5. Welke beeldspraak komt er allemaal voor in jullie strofe? Wat zou de betekenis hiervan kunnen zijn. 6. Waar wordt er gespeeld met woorden en uitdrukkingen? Geeft dit extra betekenis aan de strofe? 7. Wordt er verwezen naar cultuur of literatuur (of liedjes) van anderen? Waar vind je dat?

3 Poëzieanalyse: De Jeugd van Tegenwoordig - De formule Lees de volgende strofe en probeer naar inhoud en vorm te analyseren. Zoek naar verschillende soorten rijm, stijlfiguren, woordspelingen, intertekstuele verwijzingen en meer. Zoek ook uit waar het nummer over gaat. Je mag gebruik maken van smartphones. Kijk ook eens aandachtig naar het artikel De rapper: de poëet en profeet van nu om te kijken wat hiphop tot een echte kunstvorm maakt. I-grec A, I-grec O Gaat-ie lekker, u ziet het zo Het Niehieveau gaat opnieuw omhoog Voor all you Ivo Niehe-folk Ik eis dingen als kunstschaatsen Stijl sierlijk als kunstschaatsen Outfit strak als kunstschaatsen Laat me effe in je ah schaatsen Exemplarisch, formularisch Een hoop lol, de vorm hilarisch Gele wervelwind, de storm tornadisch Bananen in mijn oor, hoor het commentaar niet Jasje, dasje, pinnepasje Glitterdrankje in het handje Buitenlandje, binnenlandje Pimp een dansje In het Fransje Oui, oui, In het Fransje (4x) Twee, drie Vijf, zes Dit is de for-, de for-, de formule Refrein (2x)

5 Poëzieanalyse: De jeugd van tegenwoordig - De formule Lees de volgende strofe en probeer naar inhoud en vorm te analyseren. Zoek naar verschillende soorten rijm, stijlfiguren, woordspelingen, intertekstuele verwijzingen en meer. Zoek ook uit waar het nummer over gaat. Je mag gebruik maken van smartphones. Kijk ook eens aandachtig naar het artikel De rapper: de poëet en profeet van nu on te kijken wat hiphop tot een echte kunstvorm maakt. God-god-god-god-god-goddamnit, nummer één Formule, goddammit nummer één Neem iedereen in mijn slipstream mee Het hele periodieke systeem Heeft niks op het element Vjezley Whoopsy hard gaan, je moeder in het kwadraat Op in de nacht gaan, slapen in een achtbaan De oplossing van de formule Moleculen zonder scrupules God-god-god-god-god-goddamnit, nummer één Dit is de for-, de for-, de formule

7 de poëet en profeet van nu Rap is kunst, taalkunst. Kunst moet je leren herkennen voordat je het begrijpt en beoordeelt. Wist je dat Nederlandstalige rapteksten niet alleen referenties bevatten aan vrouwen, geld, drugs en seks maar ook aan Achilles, Johannes de Doper, Sisyphos, Moeder Aarde, de Verlosser en de misstanden in de Gazastrook? Of dat de teksten intertekstuele verwijzingen bevatten naar ABBA, The Beatles, Martin Luther King, Charles Bukowski en Drs. P? Inderdaad, de gelaagdheid in taalkunst moet je leren herkennen en begrijpen. Onderzoek: taalkundige analyse rapteksten Dit artikel pleit voor de kunst van rap aan de hand van 3 kwaliteiten van de rappers: 1. Ze gebruiken méér woorden : hun woordenschat en taalbeheersing reikt tot ver buiten de Nederlandse taal. 2. Ze kúnnen meer met woorden : rappers beheersen poëtische kwaliteiten en maken gebruik van gerenommeerde stilistiek en retoriek. 3. Ze zéggen meer met woorden : rappers prediken als eigentijdse profeten en onderstrepen daarmee hun algemene ontwikkeling en plek in de maatschappij. Het beeld dat mensen buiten de hiphopcultuur van rap en rapteksten hebben is meestal niet positief. Ze associëren hen vaak met grof, incorrect taalgebruik en oppervlakkige teksten. Maar wanneer je de teksten beter bekijkt, blijkt juist dat deze zowel qua taalgebruik als inhoud zeer geraffineerd zijn. Rapteksten zijn technisch opgebouwd en doordat er gespeeld wordt met stilistiek en retoriek krijgen ze vaak een extra betekenislaag. Deze gelaagdheid in teksten verklaart zowel de populariteit (binnen de subcultuur) als het onbegrip (bij de massa) over het genre. Voor mijn masterscriptie heb ik rapteksten taalkundig geanalyseerd, met de conclusie dat de teksten een poëtisch karakter hebben en ze ook als zodanig te ontleden en interpreteren zijn. Rapteksten verdienen aandacht en erkenning In rap wordt het spelen met taal aangeduid als wordplay. Deze vorm van taalspel heeft opvallend veel overeenkomsten met de klassieke poëzie, zowel qua kwaliteit als techniek. Een opvallend verschil van rapteksten ten opzichte van poëzie is dat rappers zich niet beperken tot één taal en bijbehorende gebruiksconventies, maar dat zij verschillende taalvarianten en registers gebruiken om hun boodschap over te brengen. Dat de vorm van hierdoor eigentijds en van de straat is,

8 hoeft overigens niet te betekenen dat de inhoud eronder lijdt. Rappers kennen, net als gevestigde poëten, hun literaire en muzikale klassiekers en onthullen hun algemene ontwikkeling en visie op de samenleving. In de volgende paragrafen citeer ik een aantal fragmenten uit verschillende rapteksten om aan te tonen hoe vindingrijk de woordkeus en teksten daadwerkelijk zijn. Vervolgens interpreteer ik de rapteksten op 2 verschillende niveaus. Allereerst het technisch taalkundige niveau (de rappers als poëet) en vervolgens op inhoudelijk ontwikkeld niveau (de rapper als profeet). Binnen de context van dit artikel is het niet mogelijk om alle rapteksten te duiden, maar het is een pleidooi voor de bewonderenswaardige techniek in rapteksten en de aandacht en erkenning die deze teksten verdienen. Kwaliteit 1: rappers gebruiken meer woorden Nederlandse rappers beschikken vaak over een bovengemiddeld rijk idioom. Dit ontstaat doordat ze hun woordgebruik niet beperken tot het Standaardnederlands, maar ook putten uit verschillende nationale en internationale taalvarianten en -registers. Rappers verkennen en verleggen de grenzen en conventies van de taal continue, dit heeft een dynamisch effect. Rappers gebruiken en verbasteren woorden uit het Standaardnederlands: En ja, kijk eens hier in de depressie van recessie, conversie iets zinnigs sessie expressies. Professor in mijn professie, impressie perfectie in texties als smsies. Blijf je nog bij dit lessie, zeg es. Brainpower, Mijn Manier (Mijn Manier Greatest Hits , 2009). Maar tegelijkertijd beheersen rappers straattaal, die ze gebruiken om de teksten mee te stileren: Tien euro blijft een joetje, honderd piek dat is een meier. Vijfentwintig is een geeltje en je partner is je vrijer. Osdorp Posse, Origineel Amsterdams (Kernramp, 2000). En Drinken is sippen, sappen, slappen of klaren. Een batra is een fles en appa ben je daarna. Ome Omar, Straattaal (soundtrack van film Sterke Verhalen, 2010). Lenen uit andere talen Net zoals dat in jongeren- en straattaal gebeurt, schuwen rappers ook niet om hun uitingen te verrijken met internationale ontleningen. Waar het binnen de poëzie gebruikelijk is om dit uit het Frans of Latijn te doen, reiken ontleningen in rapteksten veel verder. Rappers gebruiken

9 leenwoorden als intensiveerders in hun teksten en lenen onder andere uit het Engels, Surinaams, Antiliaans, Marokkaans, Turks, Frans en Duits: De schwung is impeccable, noem me Wiwalean. De Jeugd Van Tegenwoordig, Aldiedingen (De Lachende Derde, 2010). Fawaka, hoe is het? Merhaba. conta bai. MC Nina, Straattaal (De Lastigste, 2007). Klop Klop, wie is dat? Ty in su casa. Typhoon, Alea Iacta Est Geen weg terug Ft. Dynopha (Vet Verse Flows, 2003). Meisje doe niet fashion gooi wat wodka in je ader. Mr. Polska, Allermooiste Feestje Ft. Yellow Claw & Ronnie Flex (Waardevolle Gezelligheid, 2012). Het is een gekkenhuis, wat zeg ik ziekenhuis. Ik leg het uit, zeg het zelfs in gebrekkig Duits. Es ist ein Krankenhaus. Opgezwolle, Gekkenhuis Ft. Jawat! (Eigen Wereld, 2006). Nog complexer wordt het wanneer rappers ontleende woorden of termen vervoegen. Bijvoorbeeld door Engelstalige woorden te vervoegen met Nederlandse (werkwoord-)uitgangen: Kan ik een kerk horen, niggertjes? De Jeugd Van Tegenwoordig, Buma in mijn zak (De Machine, 2008). Totdat hij uit het niks op tv kwam ineens changede z n hele leven, bam. De Jeugd Van Tegenwoordig, Sterrenstof (De Lachende Derde, 2010). Ook interessant is het wanneer rappers uitheemse uitdrukkingen letterlijk vertalen. Het heeft een vervreemdend, humoristisch effect wanneer ze dit met bekende Engelstalige termen doen: Ok dan, Vieze Freddy is aan het gebeuren. De Jeugd Van Tegenwoordig, Watskeburt (Parels voor de Zwijnen, 2005). Ik ben in het huis als een vrouw zonder schooldiploma. Kohfie Konnect, Keihard (HETISZOVER, 2008). t Is één ding om te preken, maar wat je preekt moet je ook leven. Opgeduveld, Hardhoofd (Opgeduveld rerelease, 2012). Woorden verbasteren of verzinnen Mocht het ontlenen van woorden nog niet genoeg zijn, dan verbasteren of creëren de rappers zelf woorden. Een succesvoorbeeld is de hitsingle Watskeburt van De Jeugd Van Tegenwoordig, deze uitdrukking is inmiddels zelfs opgenomen in het woordenboek. Lang niet alle neologismen of creaties van rappers krijgen deze status, maar het toont wel aan hoe gevat de teksten zijn.

10 Kwaliteit 2: de poëet, rappers kunnen meer met woorden Naast creatief woordgebruik zijn de rappers ook taalvaardig wat betreft de inhoudelijke betekenissen van woorden. Soms wordt een nieuwe betekenis aan een bestaand woord toegekend, maar rappers zijn zich ook bewust van de ambiguïteit die al in de taal aanwezig is. Spelen met homoniemen en synoniemen Rappers pronken met hun taalspel door de dubbelzinnigheid in de Nederlandse taal op humoristische manier te gebruiken. De rapteksten worden cryptisch door te spelen met bestaande homoniemen en synoniemen: Dus ik stel voor dat ik mezelf even voorstel, want stel je eens voor dat ik ooit geen reet meer voorstel ( ) dit is slechts voorspel het woord bij de daad, ik voeg de daad bij het woord en voorspel dat ik door ga. Jiggy Djé, De kleren van de Keyser (Noah s Ark, 2006). Ik ga mijn gang, haal mijn gram voor spanning en actie. Opgezwolle, Hoedenplank (Eigen Wereld, 2006) Hing niet meer met mee-eters, wilde van ze af. Fresku, Nieuwe Dag Ft. Winne (Fresku, 2010). M n lines lopen als een trein, terwijl ik vaker niet spoor ( ) ik ben er een ster in en ik sla in als een meteoor. Jiggy Djé, De kleren van de Keyser (Noah s Ark, 2006). Absurde vergelijkingen Soms vergelijken rappers de letterlijke en figuurlijke betekenis van een woord. De vergelijking is dan niet zozeer treffend, maar juist absurd, hierdoor moet de luisteraar het verband herkennen om de woordgrap te interpreteren: Maar deze beats zijn vet, je vindt ze vadsig. Extince, Kaal of kammen (Binnenlandse Funk, 1996). Geef je over, alsof je loopt te chillen in kots. Brainpower, Aan Z (Verschil moet er zijn, 2002). Vang die klappen als applaus. Winne, Lotgenoot (Winne Zonder Strijd, 2009). Echte vrouwen vallen voor me als de muur. Mr. Polska, Technologee Ft. De Rus (Waardevolle Gezelligheid, 2012). Ze neemt me vaker in de mond dan een lidwoord. Extince, Grootheidswaan (Vitamine E, 2001).

11 Versieren met fonetische elementen Omdat rappers hun teksten niet schrijven als platte tekst, maar ritmisch uitspreken op muziek, gebruiken ze naast verschillende rijmvormen ook fonetische elementen om de teksten te versieren. De dubbelzinnigheid die hierdoor ontstaat, komt niet alleen door de inhoudelijke betekenis, ook door de overeenkomende klanken: Types als ons, types als ons, een type chanson. Boef en De Gelogeerde Aap, Goudkoorts (Wij Zijn, 2011). Geen koortslip maar een koord slip. Opgezwolle, Passievrucht/Bosmuis Ft. Duvel (Eigen Wereld, 2006). Ik ben aan zet van A tot Z. Brainpower, Aan Z (Verschil moet er zijn, 2002). Al die Aldi dingen, all is lovely. De Jeugd Van Tegenwoordig, Aldiedingen (De Lachende Derde, 2010). We nemen maatregelen, ik en m n maat regelen. Opgezwolle, Opgezwolle de Volle (Spuugdingen op die Mic, 2001). Kwaliteit 3: De profeet, rappers zeggen meer met woorden Los van het virtuoze taalgebruik van de rappers bewijzen de artiesten ook meer dan eens dat ze over een brede algemene ontwikkeling beschikken. Ze rappen over actuele kwesties en markeren hun wijsheid en belezenheid door te refereren naar historische, godsdienstige, muzikale of literaire figuren en uitspraken. Intertekstuele verbanden met muziekscene Net zoals dat ook in andere literaire genres gebeurt, is intertekstualiteit binnen rapteksten niet ongebruikelijk. De meest bekende en toegepast vorm is het citeren van andere rappers, maar regelmatig worden ook intertekstuele verbanden gelegd met de bredere muziekscene: Hitgevoelig als ABBA en flexibel als Barbapapa. Extince, Spraakwater (Binnenlandse Funk, 1995). De Jeugd Van Tegenwoordig maakt hier later van: Dat is Faberpapa, kaal als een kut en harig als ABBA. Aldiedingen (De Lachende Derde, 2010). Loesoe in de sky met diamonds on my neck van De Jeugd Van Tegenwoordig is duidelijk een verbastering van het lied Lucy in the sky with diamonds van The Beatles. Geïnspireerd door diezelfde tekst wordt gerapt over Caleidoscopische Oogs, een referentie naar A girl with kaleidoscope eyes.

12 Verwijzingen naar literatuur Naast muziek is taal het tweede belangrijke element in rap en de rappers tonen zich ook verrassend literair onderlegd. Zoals een verwijzing van rapper Extince naar de dichter Drs. P, wiens teksten (voor meerdere rappers) een inspiratiebron blijken: Machtige, krachtige, Drs. P-achtige rijms die je bijblijven tot je tachtigste verjaardag. Extince, Spraakwater (Binnenlandse Funk, 1995). De regel van rapper Sticks: Eenzame levens wandelen door lange straten, langs landschappen en tussen wanden van kamers (Versplinterd; Bukowski, 2012), legt een intertekstueel verband naar de modernistische dichter Martinus Nijhoff, wiens debuutbundel in 1916 opent met: Mijn eenzaam leven wandelt in de straten, langs een landschap of tussen kamerwanden. Overigens is ook de titel Bukowski van de EP van Sticks waar deze rap onlangs op is gepubliceerd, een ode aan de literatuur van Charles Bukowski. Mythologische figuren in rapteksten Afgezien van recente muzikale en literaire klassiekers wordt ook veel verder terug gegrepen in te tijd en refereren rappers naar figuren uit mythologieën. Zoals: Moeder Natuur is waaruit ik voortkom, Vader Tijd kent me niet hoewel ik met hem worstel. Typhoon, Zo niet mij (Tussen Licht en Lucht, 2007). Rappers met slappe was gingen flyen net als Icarus, ik rock op weg naar die top, ben on a roll net als Sisyphos, de rapscene ik kus, ik spit vaardiger, je weet het, ik hang met de Djézus als misdadigers. Kohfie Konnect, Keihard (HETISZOVER, 2008). Meten met godsdienstige personen Rappers meten zich zelfs met deze historische en godsdienstige personages en personificaties: Ik kom doper en heads verliezen het hoofd als Johannes. Kohfie Konnect, Keihard (HETISZOVER, 2008). Apostolisch als Lukas maar hoe dan? Typhoon, Alea Iacta Est Geen weg terug Ft. Dynopha (Vet Verse Flows, 2003). Jawat! die staat als David, en de wereld dat is Goliath. Jawat!, Gekkenhuis Ft. Opgezwolle (Eigen Wereld, 2006).

13 Rico, de profeet die hangt met een kliek discipelen, met low-budget perikelen, ja we staan in het rood. Maar in principe zijn we als Jezus, we delen water en brood. Opgeduveld, 1001 Sprookjes (Opgeduveld, 2002). Raymzter is een poëet die behoorlijk kan spreken net als Mohamed de profeet, dit behoor je te weten. Raymzter, Kutmarokkanen??! (Rayalistisch, 2003). Verworven wijsheden verkondigen Net als de godsdienstige personen die ze geregeld aanhalen, verkondigen rappers wijze en inspirerende boodschappen aan hun publiek: Mensen zoek die balans, zoek die yin en yang. Typhoon, Bumaye (Chocolade, 2009). Nog even wachten en Moeder Aarde zegt: Ik spreek je later. Opgezwolle, Gekkenhuis Ft. Jawat! (Eigen Wereld, 2006). Je harde werk wordt beloond ik beloof je, ga voor die dromen. Wijze woorden van Winne want ik had ze ook, dat is die Martin Luther King in me. Winne, We zijn 1 (So So Lobi, 2009). Maar geen één probleem is te groot we staan in David z n schoen, dus breek een been pak die steen, overwin je angsten. Typhoon, Bumaye (Chocolade, 2009). Geef ons heden ons dagelijks brood en vergeef ons onze schulden langs de Gazastrook. Opgezwolle, Gekkenhuis Ft. Jawat! (Eigen Wereld, 2006). Besluit: rap is de overtreffende trap van poëzie Uit alle voorgaande illustraties blijkt dat onder het oppervlak van rapteksten vaak een bijzondere taalvaardigheid en diepere betekenis schuilgaat. Voor een volledig begrip van de rapteksten is niet alleen kennis van de gebeurtenissen en begrippen in de (internationale) hiphopcultuur vereist, maar ook een uitstekende beheersing van de Nederlandse (en internationale) taal, kennis van de (wereld-) geschiedenis en de maatschappelijke actualiteiten. Hierdoor zou je zelfs kunnen stellen dat rap de overtreffende trap is van poëzie. Want in tegenstelling tot poëten, die zich beperken tot de norm, zijn het de rappers die de taal en conventies opzettelijk opnieuw uitvinden en daarmee de taalgrenzen verkennen en durven te verleggen. Naast deze bewonderenswaardige teksten op papier, zijn rappers vandaag de dag in staat een jong publiek aan te spreken, deze teksten op muziek te zetten en hun boodschap zelfs op te voeren voor een groot publiek.

14 Kortom: bewonderaar of niet: rap is kunst. En het feit dat jongeren dit genre erkennen en waarderen getuigt van inzicht. Meer weten? Anne Sollie (1987) is in 2012 afgestudeerd aan de faculteit der Letteren van de Vrije Universiteit Amsterdam. Download hier haar afstudeeronderzoek: Hip Hop Holland, een talige karakterisering van Nederlandstalige rapteksten als genre. Inmiddels geeft Anne gastcolleges Nederlands ( straattaal, hiphop & poëzie ) op het voorgezet, beroeps- en volwassenenonderwijs. Ze leert studenten de Nederlandse taal door de reguliere lesstof voor even aan de kant te leggen en gezamenlijk rapteksten te analyseren. Meer informatie of contact opnemen kan via of Twitter: Twitter.com/Anne_Sollie. Verder lezen? Een soortgelijke benadering van Amerikaanse rap is op zeer informele wijze gedaan door Adam Bradley, zie: Bradley, A. (2009). Book of rhymes. The poetics of hiphop. New York: Basic Civitas Books.