Vasari over Michelangelo

Transcriptie

1 Vasari over Michelangelo Teksten ter illustratie van Vasari s Vita di Michelangelo Buonarroti Afstudeerwerkstuk master Renaissance Studies, in samenwerking met Suzanne van der Meulen en Ben Degen. Juli 2006 Docent: Prof. Dr. J.F.H.J. Stumpel

2 Inhoud Andrea Contucci uit Monte Sansovino Angelo Poliziano Antonio da Sangallo Aristotele da Sangallo Een tien palm hoge Bacchusfiguur Bertoldo di Giovanni Biblioteca Laurenziana Bronzen David Cosimo I de Medici Cupido Doni Tondo Francesco Granacci Gevecht met Hercules en de Centauren Giotto Giovanni Bentavolgli Giovanni Pisano Giuliano da Sangallo Graftombe van Sint Dominicus Grote Turk Hercules Hoofd van een Faun Houten Kruisbeeld Jacopo Pontormo Kleine Johannes van Marmer Leonardo da Vinci Leone Leoni Levensgrote marmeren Cupido Lorenzo di Pierfrancesco de Medici Lorenzo il Magnifico de Medici Madonna van de Trappen Martin Schöngauer Masaccio Mattheüs

3 Niccolò dell Arca Piero di Lorenzo de Medici Piero Soderini Pietà Pitti Tondo Ridolfo Ghirlandaio Slag bij Cascina Taddei Tondo Wassen model Wedijver tussen Michelangelo en Leonardo da Vinci

4 Andrea Contucci uit Monte Sansovino ( ) Andrea Sansovino, zoals zijn werkelijke naam was, werd in 1467 in Monte Sant Sovino geboren. Hij was een Toscaans beeldhouwer en een tijdgenoot van Leonardo da Vinci. Zijn stijl en techniek worden geassocieerd met de stijl van het atelier van Della Robbia. Volgens Vasari was hij ook een belangrijk architect en beeldhouwer in brons. De voorbeelden die hij noemde, zijn helaas niet meer te traceren. De identificatie van het vroege werk van Sansovino is geheel gebaseerd op wat Vasari erover heeft geschreven. Tussen dit vroege werk bevinden zich twee altaarstukken in terracotta, de Maagd met Kind en vier heiligen, die waarschijnlijk in het atelier van de familie della Robbia is vervaardigd en de Heilige Laurentius, Rochus en Sebastiaan. Ook zou Sansovino het fries hebben gemaakt voor de Medici villa in Poggio a Caiano, maar hierover verschillen de meningen. Andere schrijvers, zoals Draper, beweren namelijk dat dit fries is ontworpen door Bertoldo di Giovanni. Het belangrijkste werk uit het begin van de carrière van Sansovino, is het altaar in de Corbinelli kapel in de Santo Spirito in Florence, dat door Vasari aan hem is toegeschreven, maar wat verder niet gedocumenteerd is. In december 1492 trad Sansovino in dienst van de Portugese koning João II. Hij zou tussen 1491 en 1500 twee maal naar Portugal zijn gereisd. Er is zeer weinig bekend over zijn verblijf in Portugal en ook is er daar geen werk van hem teruggevonden. Waarschijnlijk zijn deze samen met talloze andere kunstschatten verloren gegaan tijdens de zware aardbeving die op 1 november 1755 in Lissabon plaatsvond en tienduizenden mensen het leven kostte. Na zijn terugkeer uit Portugal vestigde Sansovino zich in Florence en kreeg hij opdrachten voor het vervaardigen van verschillende monumentale beeldhouwwerken, zoals de marmeren beeldengroep die de doop van Christus door Johannes de Doper verbeeldt, boven de deuren van de oost ingang van het Baptisterium in Florence. Tevens zou Sansovino een ontwerp hebben ingediend voor de façade van de San Lorenzo. In 1505 werd Sansovino door paus Julius II verzocht naar Rome te komen, om de tombes te ontwerpen voor de kardinalen Asciano Sforza en Girolamo Bassodello della Rovere in de Santa Maria del Popolo. Vanaf 1513 werkte Sansovino in Loreto, waar hij in opdracht van de paus toezag op de decoratie van de Santuario della Santa Casa. Loreto stond bekend als de plaats waar de Annunciatie plaats zou hebben gevonden.

5 Andrea Sansovino, Madonna met Kind en de Heilige Anna, 1512 marmer San Agostino, Rome Vasari, G., De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten, vertaald door Anthonie Kee, Amsterdam Haydn Humtley, G., Andrea Sansovino, Sculptor and Architect of the Italian Renaissance, Harvard Poeschke, J., Die Skulptur der Renaissance in Italien, München 1992.

6 Angelo Poliziano ( ) Angelo Poliziano werd geboren als Angelo Ambrogini in Montepulciano. Hij groeide op binnen een rijke burgerlijke familie. Nadat zijn vader was vermoord in 1464, vertrok hij naar Florence. Later nam hij de humanistische naam Poliziano aan. Hij was een goede vriend van Lorenzo il Magnifico de Medici. Hij was dichter en humanist. Vanaf 1473 nam hij deel aan het huishouden van Lorenzo en in 1475 benoemde Lorenzo hem tot opvoeder van zijn zoons Piero en Giovanni (de latere paus Leo X). Condivi schrijft dat Poliziano een zeer goede band had met Michelangelo. Ook had hij zeer veel bewondering voor de kunstwerken die hij op slechts zeer jonge leeftijd vervaardigde. Hij is de auteur van een grote hoeveelheid gedichten en heeft veel invloed gehad op de ontwikkeling van de Italiaanse taal. Ook schreef hij Balladen (Rime) en het op de oudheid geïnspireerde herdersspel Fabula di Orfeo, wat bekend staat als het eerste Italiaanse drama. Tevens vertaalde hij onder meer Homerus' Ilias in het Latijn. In 1478 was hij getuige van de aanslag die onder leiding van leden van de familie Pazzi werd gepleegd op Lorenzo en zijn broer Guiliano de'medici (de Pazzi samenzwering). Hij deed hier uitvoerig verslag van. Omdat hij een Medici aanhanger was, schuilen er duidelijk propagandistische trekjes in de tekst, waarin hij de samenzweerders afschildert als een stel op macht beluste criminelen en de Medici als onschuldige slachtoffers. In 1480 werd Poliziano hoogleraar klassieke letteren aan de universiteit van Florence. Poliziano had met zijn humanistische teksten een grote invloed op de kunstenaars van zijn tijd, zoals Michelangelo en Botticelli. Zijn gedichten, die verschillende aspecten van de klassieke mythologie behandelen, werden gebruikt als inspiratiebron. Sinds het einde van de negentiende eeuw heeft een aantal wetenschappers verondersteld dat Poliziano adviseur was voor verschillende mythologische schilderijen van Botticelli, zoals de Primavera en de Geboorte van Venus. Lightbrown suggereert dat Poliziano's geschriften voornamelijk hebben gediend als algemene iconografische leidraad, en niet zozeer als direct advies voor een bepaalde kunstenaar of diens werk. Condivi, A., The Life of Michelangelo, Oxfort, Neu Watkins, R., Humanism & Liberty; Writings on Freedom from Fiftienth Century Florence, Columbia, Lightbrown, R.W., Sandro Botticelli, Londen 1978.

7 Antonio da Sangallo ( ) Antonio was architect, houtbewerker, beeldhouwer en ingenieur. Hij was de broer van Giuliano da Sangallo, met wie hij samen een atelier had. Het eerste werk waarvan bekend is dat zij dit samen hebben vervaardigd, is een houten crucifix voor het hoogaltaar voor de Santissima Annunziata uit Hierna volgden een aantal houten architecturale modellen. Zij kregen veel opdrachten van de Medici familie. Na hun verbanning uit Florence, trok Antonio naar Rome om voor Paus Alexander VI te werken. Voor hem zou hij volgens Vasari de Engelenburcht tot een moderne fortificatie hebben verbouwd, met een geïntegreerd paleis en een tuin met loggia. In 1495 keerde Antonio terug naar Florence. Hij kreeg verschillende grote opdrachten, waaronder de constructie van het cassetteplafond van de Sala del Gran Consiglio in het Palazzo Vecchio. Dit succes leidde tot de pauselijke opdracht voor het vervaardigen van een cassetteplafond voor de Santa Maria Maggiore in Rome. Tussen 1504 en 1513 werkte Antonio voornamelijk aan de fortificaties in Florence. In 1514 werkten Antonio samen met zijn broer Giuliano aan de aedicula voor de Laokoön, die tentoongesteld zou worden in Rome. Tot zijn dood kreeg Antonio verschillende grote architecturale opdrachten in onder andere Florence, Prato en Loreto. Alhoewel zijn werk traditioneel gezien wordt als van mindere kwaliteit dan dat van zijn broer, laten zijn ontwerpen zien dat hij een groot en origineel kunstenaar was, die het zeker niet verdiend heeft onderschat te worden. Antonio da Sangallo, Kerk van de Madonna di San Biagio, bij Montepulciano, begonnen in 1518

8 Turner, J., e.a., The Dictionary of Art, deel 27, New York Hale, J.R., The Thames & Hudson Dictionary of the Italian Renaissance, Londen 2003.

9 Aristotele da Sangallo ( ) Bastiano da Sangallo was de neef van Giuliano en Antonio da Sangallo. Zijn bijnaam Aristotele kreeg hij naar aanleiding van zijn serieuze manier van spreken en hij zou sprekend hebben geleken op een portretbuste van Aristoteles. Hij was een leerling van Perugino, die hij assisteerde bij zijn werk aan het hoofdaltaar in de Santissima Annunziata in Florence. Rond 1505 maakte Aristotele een kopie van het karton van de Slag bij Cascina door Michelangelo. Aristotele was een van de vijf door Vasari genoemde kunstenaars, die in 1508 naar Rome vertrokken om Michelangelo daar te assisteren bij het beschilderen van het Sixtijnse plafond. In 1515 keerde hij terug naar Florence en werkte hij voornamelijk als ontwerper van theaterdecors. Zijn ontwerpen vertoonden een grote technische inventiviteit en hij was de eerste die een podium ontwierp voor het orkest, zodat zij gescheiden zaten van de activiteiten op het podium. Aristotele da Sangallo, kopie naar Michelangelo's Slag bij Cascina, c Olieverf op paneel Lord Leicester Collection, Holkham Hall, Norfolk. Turner, J., e.a., The Dictionary of Art, deel 27, New York 1996.

10 Bertoldo di Giovanni (1420?-1491) Over de geboortedatum van Bertoldo zijn geen gegevens bekend. In de loop van de jaren hebben verschillende wetenschappers een jaartal geschat naar aanleiding van verschillende documenten, waaronder de Vite van Vasari. Volgens Vasari was Bertoldo te oud om te werken en werd hij door Lorenzo il Magnifico aangesteld om de tuin van de Medici met antieke sculpturen te beheren en les te geven aan de leerlingen die er kwamen oefenen in het beeldhouwen. De sterfdatum van Bertoldo is wel gedocumenteerd. Hij stierf namelijk op 28 december 1491 op Poggio a Caiano, een van de Medici villa s. Zodoende is zijn geboortejaar geschat in de jaren 1420, omdat hij erg oud zou zijn geworden. Documenten die recentelijk teruggevonden zijn, wijzen echter iets anders uit. Volgens Draper was Bertoldo veel jonger toen hij stierf, omdat is gebleken uit gedetailleerde beschrijvingen van de begrafenismis, dat zijn moeder aanwezig was bij zijn begrafenis in de San Lorenzo. Onduidelijkheden zijn er tevens over de vraag of Bertoldo een leerling is geweest van Donatello. Vasari beweert van wel. Volgens Draper is duidelijk in het werk van Bertoldo terug te zien dat hij een grote bewondering voor Donatello had. Hij noemde zich ook een 'dicipel', maar nergens is een bewijs terug te vinden van een eventueel leerlingschap. Gedurende het grootste deel van zijn carrière, maakte Bertoldo deel uit van het huishouden van Lorenzo Il Magnifico. Hij was beeldhouwer en maakte medailles. Hiernaast besteedde hij veel tijd aan het maken van reliëfs. Met het vervaardigen van bronzen beeldjes heeft Bertoldo een grote bijdrage geleverd aan de Renaissance. Beeldhouwers als Donatello, Pollaiolo en Filarete hebben geëxperimenteerd met het maken van bronzen beeldjes, in navolging van de bronzen uit de klassieke oudheid, maar van Bertoldo zijn er meer overgebleven dan van alle andere kunstenaars. Het meest bekende beeldje is dat van Bellerophone en Pegasus. Bertoldo di Giovanni, Bellerophone en Pegasus, vóór Brons, hoogte: 32,5 cm. Kunsthistorisches Museum, Wenen.

11 Bertoldo kreeg verschillende belangrijke opdrachten, waaronder het vervaardigen van het fries op de façade van de Medici villa Poggio a Caiano. Hij voerde de opdracht uit in het atelier van Andrea della Robbia. Het reliëf dat hij maakte van een slag met ruiters, heeft hoogstwaarschijnlijk gediend als voorbeeld voor Michelangelo's Slag van Hercules met de Centauren. Bertoldo di Giovanni, Strijd met Hercules, na 1478 brons, 45 x 99 cm Museo Nazionale del Bargello, Florence Bode, W., Bertoldo und Lorenzo dei Medici, Freiburg im Breisgau Bode, W., Florentine sculptors of the Renaissance, Hacker art books, New York Draper, J.D., Bertoldo di Giovanni; Sculptur of the Medici Household, Columbia and London Welsch, E., "The Year of Lorenzo", in: Art History (1994), p.658.

12 Biblioteca Laurenziana Toen Giulio de'medici in november 1523 tot kardinaal werd gekozen, gaf hij Michelangelo de opdracht een openbare bibliotheek te ontwerpen, de Biblioteca Laurenziana, om daar de boeken van zijn oom Lorenzo il Magnifico in onder te kunnen brengen. De Medici collectie, die door Cosimo il Vecchio was begonnen en door Lorenzo werd uitgebreid aan het einde van de vijftiende eeuw, werd bewaard in het Palazzo Medici. De verhuizing naar het klooster betekende dat de collectie boeken openbaar zou worden. De bedoeling van de bibliotheek was niet alleen ten dienste van de opslag van boeken, maar moest ook gebruiksvriendelijk zijn voor de lezers. Nadat verschillende locaties waren afgewogen, werd in 1524 besloten de bibliotheek boven de monnikenverblijven aan de zuidzijde van de San Lorenzo te bouwen. Een systeem van bogen rustend op stenen pilaren die vanaf de grond werden opgebouwd werden neergezet om het nieuwe bouwwerk te ondersteunen. De leeszaal, compleet met stenen constructie werd in 1525 gebouwd, gevolgd door de ingang op de begane grond. Net als bij de Nieuws Sacristie, werd de bouw vertraagd door de verbanning van de Medici in Na een opleving van de bouwactiviteiten in 1533 vertok Michelangelo naar Rome, het project onvoltooid achterlatend, waaronder de trap in de vestibule. Onder Groothertog Cosimo I werd door Niccolo Tribolo en Santi Buglioni de vloer in de leeszaal voltooid. Bartolomeo Ammanati bouwde de trap in de vestibule, onder supervisie van Vasari en Michelangelo, die in 1559 vanuit Rome een kleimodel van de trap naar Florence had verzonden. De houten banken werden gemaakt door Battista del Cinque en Ciappino, waarschijnlijk naar tekeningen van Michelangelo. De buitenkant van de vestibule werd nooit voltooid en werd vroeg in de twintigste eeuw geheel gerenoveerd. Michelangelo, Trap, c.1530 Marmer Biblioteca Medicea Laurenziana, Florence

13 Er is zeer veel bekend over de ontwerpen van Michelangelo en de vorderingen van de bouw van de bibliotheek, vanwege de uitgebreide correspondentie die plaats heeft gevonden tussen Michelangelo en zijn opdrachtgever. Grote delen van deze correspondentie is bewaard gebleven, naast vele ontwerptekeningen. In 1934 heeft Wittkower een complete reconstructie gemaakt van de architectuur van de Biblioteca Laurenziana, die hij het meest belangrijke seculiere gebouw uit de zestiende eeuw vond. Tevens heeft hij een overzicht gemaakt van alle overgebleven ontwerptekeningen, schetsen en correspondentie met betrekking tot de bibliotheek. Michelangelo, Leeszaal, c Biblioteca Medicea Laurenziana, Florence Wittkower, R., "Michelangelo's Biblioteca Laurenziana", in: Art Bulletin (1934) pp Goldschneider, L., Michelangelo, Paintings, Sculpture, Architecture, Londen Ackerman, J.S., The Architecture of Michelangelo, Londen Argan, G.C. en Contardi B., Michelangelo, Architect, Londen Turner, J., e.a., The Dictionary of Art, deel 21, New York Chapman, H., Michelangelo, de hand van een genie, Haarlem 2005.

14 Bronzen David Op 22 juni 1501 gaf Pierre de Rohan opdracht aan de Signoria voor een kopie van de bronzen David van Donatello. Het beeld had op de binnenplaats van het paleis van de familie Medici gestaan toen Rohan daar in 1494 verbleef. In plaats van een kopie te sturen, gaf de Signoria in 1502 aan Michelangelo de opdracht een nieuw beeld te vervaardigen. Het werk vorderde zeer traag, vanwege de opdrachten van paus Julis II en Michelangelo's verblijf in Rome en Bologna. Het beeld werd uiteindelijk voltooid door Benedetto da Rovezzano. Op 6 november 1508 was het beeld eindelijk klaar om verzonden te worden. Pierre de Rohan was in die tijd uit de gratie van het Franse Hof geraakt en het beeld kwam in het bezit van Florimond Robertet. Hij plaatste het beeld in zijn huis in Blois. Later werd het beeld verplaatst naar het Chateau de Bury, vlakbij Blois. Halverwege de zeventiende eeuw werd het de David opnieuw verplaatst, naar het Chateau de Villeroy, bij Mennecy. Vanaf dat moment is het beeld verdwenen. De enige reproductie die er is van de bronzen David, is een tekening in het Louvre. Het gaat om een ontwerp tekening die is gemaakt in een vroeg stadium, waardoor het onduidelijk blijft hoe de David er in de definitieve vorm uit heeft gezien. Daarnaast is er een gravure van Ducerceau uit Les plus excellents Batiments de France, uit 1576, die het Chateau de Bury laat zien met de bronzen David van Michelangelo op een zuil. De gravure is erg klein en onduidelijk, en het is niet goed te zien wat de precieze houding van het beeld moet zijn geweest. Michelangelo, tekening marmeren en bronzen David, 1502 Musée du Louvre, Parijs Tolnay, C., de, The Youth of Michelangelo, Princeton Levine, S., "Michelangelo's Marble David and the Lost Bronze David: The Drawings", in: Artibus et Historiae (1984) pp

15 Cosimo I de' Medici Bronzino, Cosimo I de' Medici in harnas, 1545 Olieverf op paneel, 74 x 58 cm Galleria degli Uffizi, Florence Toen het laatste republikeinse regime van Florence in 1530 ten val werd gebracht door het pauselijke en keizerlijke leger, werd de controle over de stad ingenomen door Alessandro de' Medici, een directe, maar onwettige afstammeling van Cosimo il Vecchio. Hij was de laatste man in de erfopvolging en toen hij vermoord werd in 1537, moest er gezocht worden naar een Medici uit een andere tak van de stamboom. Cosimo werd uitgekozen. Hij kwam uit de familie van de broer van Cosimo il Vecchio, Lorenzo, en was de zoon van een zeer gereputeerde militair, Giovanni delle Bande Nere, die was gestorven tijdens een gevecht in Cosimo was achttien jaar oud toen hij in Florence aan de macht kwam. Hij had nog weinig ervaring, maar leerde snel. Aan het begin van zijn carrière was het geluk met hem, toen zijn leger een groep verbannen stedelingen die een staatsgreep wilden plegen versloeg. De Florentijnse bevolking stond achter Cosimo en vierde een groot feest na deze overwinning. Voor hen was het van zeer groot belang dat het op politiek gebied rustig was in de stad, zodat de welvaart niet werd aangetast. Met onruststokers wilden men niets te maken hebben. Dit versterkte de positie van Cosimo, die belangrijke veranderingen doorvoerde. Het lukte hem onder de macht van Karel V uit te komen, met veel onderhandelingen en betalingen. Hij vernieuwde wegen en fortificaties in Toscane en in de Florence gaf hij vele kunstenaars de opdracht om de stad te verfraaien, zoals Ammanati die de Ponte Santa Trinità bouwde en de Neptunesfontein op het Piazza della Signoria, het Uffizi van Vasari en de uitbreiding van het Palazzo Pitti. Ook bestelde hij vele portretten van zijn familieleden om de Medicidynastie weer te geven. Cosimo heeft vaak geprobeerd Michelangelo over te halen terug naar Florence te komen. Noch zijn bezoeken aan Rome, noch de aanstelling van Michelangelo tot hoofd van de Academia del Disegno, konden hem

16 echter hiertoe overhalen. Cosimo trouwde met Eleonora van Toledo, de dochter van Don Pedro de Toledo, de extreem rijke onderkoning in Napels. In eerste instantie woonden zij op het Palazzo Vecchio, dat hiervoor was verbouwd tot woonpaleis. Later verhuisden zij naar het Palazzo Pitti, dat door Eleonora in 1549 van de familie Pitti was gekocht. In 1569 kreeg Cosimo van de paus de titel Groothertog van Toscane. Hij stierf op 21 april 1574, na een lang ziekbed. Bronzino, Eleonora van Toleda met haar zoon Giovanni de' Medici, Olieverf op paneel, 115 x 96 cm Galleria degli Uffizi, Florence Hibbert, C., The Rise and Fall of the House of Medici, Londen 1979.

17 Cupido In de winter van 1495/1496 maakte Michelangelo in Florence een slapende, marmeren Cupido. Hoewel de Cupido verloren is gegaan, geldt het werk als het bekendste voorbeeld van Michelangelo s rivaliteit met de antieken. Vasari vermeldt dat het beeld in Rome door kardinaal Riario werd gekocht en dat deze - nadat hij ontdekte dat het niet om een antiek werk ging - de Cupido retourneerde aan Baldassare del Milanese. De slapende Cupido werd opnieuw te koop aangeboden toen Michelangelo in 1496 in Rome arriveerde. In dat jaar omschreef een kunstagent het werk in een brief als volgt: Een liggende en slapende Cupido, leunend op een hand. Het werk is intact, meet ongeveer vier spanne (± 80 cm) en is zeer fraai. De Cupido werd uiteindelijk verworven door Guidobaldo van Urbino. Na de plundering van Urbino kwam het beeld in handen van Cesare Borgia, die de Cupido in 1502 aan Isabella d Este schonk. Na de dood van Isabella bleef het beeld in Mantua, als onderdeel van de Gonzaga-verzameling. In de jaren dertig van de zeventiende eeuw werd de Gonzagacollectie door Charles I naar Engeland gehaald. Er wordt vermoed dat Michelangelo s Cupido in 1698 is verwoest door een brand in Whitehall Palace, Londen. Tolnay, C., de, The Youth of Michelangelo, Princeton, 1947.

18 Doni Tondo De Doni Tondo is het enige bekende paneel schilderij van Michelangelo. Het overleven van de originele lijst die waarschijnlijk door hem zelf is ontworpen, maakt het schilderij nog belangrijker. De lijst zorgt ervoor dat het mogelijk is het werk te dateren, omdat het de initialen laat zien van Angolo Doni en zijn vrouw Maddalena Strozzi. Waarschijnlijk was het werk een huwelijksgeschenk uit Michelangelo, Doni Tondo, c Tempera op paneel, diameter 120 cm. Galleria degli Uffizi, Florence Critici uit de negentiende eeuw waren unaniem in hun kritiek op het schilderij. Men was met name negatief over de manier waarop de Heilige Familie werd afgebeeld: te gekunsteld en te moeilijk. Justi noemt het zelfs een "gymnastische oefening, in plaats van een moment van ouderlijk geluk." Vaak wordt het schilderij vergeleken met de schilderingen op het Sixtijnse plafond.

19 Michelagelo, Lybische Sybille, c Fresco Capella Sistina, Vaticaan Na hun restauratie zijn de overeenkomsten alleen nog maar duidelijker geworden. Naast kritiek, is er ook discussie. Deze discussie richt zich met name op de iconografie van het schilderij. Veel onduidelijkheden zijn er over de functie van naakten in de achtergrond. Zij werden in de loop van de tijd geïdentificeerd als herders, mensen die wachten op hun doop, als vleugelloze engelen die de mantel van Christus omhoog houden, als de vijf belangrijkste profeten uit het Oude Testament en als een onlogische nonsens in een religieus schilderij. Vasari geeft de meest simpele reden voor het plaatsen van naakten op de achtergrond van de Doni Madonna: Michelangelo zou hiermee simpelweg zijn talent willen tonen. De Doni tondo is waarschijnlijk geïnspireerd op de tondo van Maria met Kind dat tussen 1480 en 1490 door Luca Signorelli is geschilderd. Michelangelo zou deze tondo tijdens zijn jeugd gezien kunnen hebben in het paleis van Lorenzo de Medici. In dit schilderij zijn de mannen in de achtergrond afgebeeld als herders. Een interpretatie die de Tolnay geeft voor de naakten in het schilderij, is een driedeling in de Bijbel die in de kunst van de late Middeleeuwen vaker werd toegepast. De naakten zouden hierbij de heidenen vertegenwoordigen Ante Legem, Johannes de Doper, Jozef en Maria vertegenwoordigen Sub Lege, en Christus, Sub Gratia, is de gratie zelf. Hiermee zou de schildering symbool staan voor de Christelijke verlossing. Sommige mannen worden gezien als homoseksueel en dus zondig ten tijde van de Renaissance en wachtend op hun redding. Dit verklaart ook de curieuze positie van Christus op de schouder van Maria. Het was in de Middeleeuwse kunst gebruikelijk de belangrijkste figuur bovenin het schilderij te plaatsen.

20 Luca Signorelli, Madonna met Kind, c Olieverf op paneel, 170 x 117,5 cm. Galleria degli Uffizi, Florence Tolnay, C., de, The Youth of Michelangelo, Princeton Berendon, B., The Italian Painters of the Renaissance, New York Goldscneider, L., Michelangelo, Paintings, Sculpture, Architecture, Londen Levi d'ancona, M., "The Doni Mandonna by Michelangelo: An Iconographic Study", Art Bulletin (1968), pp Hayum, A., "Michelangelo's Doni Tondo: Holy Family and Family Myth", Studies in Iconography ( ), pp

21 Een tien palm hoge Bacchusfiguur Michelangelo, Bacchus, 1497 Marmer, hoogte 203 cm. Museo Nazionale del Bargello, Florence In een brief van 2 juli 1496 schreef Michelangelo aan Lorenzo de Pierfrancesco de Medici dat kardinaal Raffaele Riario hem direct na zijn aankomst in Rome zijn collectie antieke sculpturen liet zien en hem tevens een opdracht voor een levensgroot figuur gaf. Waarschijnlijk betrof het hier de opdracht voor de Bacchus. De kardinaal had in zijn paleis een collectie antieke sculpturen en hij wilde het beeld als aanvulling hierop. De Bacchus is dus niet gemaakt in opdracht van Jacopo Galli, zoals vermeld door Vasari en

22 Condivi. De kardinaal wees echter het beeldhouwwerk af, waarna het in de collectie klassieke sculpturen van de Romeinse bankier terecht kwam. In 1571 werd het beeld verkocht aan Francesco de Medici en werd het beeld verplaatst naar Florence. In 1873 is het terecht gekomen in de collectie van het Bargello. Op een tekening van de Nederlandse kunstenaar Maerten van Heemskerck ( ) is de Bacchus van Michelangelo in de tuin van Jacopo Galli te zien, met een afgebroken rechterarm. Jean-Jaques Boissard, een Franse antiquair die tussen 1555 en 1561 in Rome woonde, suggereerde dat Michelangelo wellicht zelf het beeld beschadigde om het een antiek uiterlijk te geven. In 1553 beschreef Condivi het beeld met een intacte rechterhand. Het is gebleken dat de hand en het beeld van hetzelfde marmer zijn en lijkt het dat tussen , de datering van van Heemskercks tekening en 1553, de beschrijving van Condivi, de originele delen weer zijn teruggeplaatst. Het beeld is niet gesigneerd, maar aan de toeschrijving aan Michelangelo is nooit getwijfeld. Hij zou zijn geïnspireerd door antieke voorbeelden die in zijn tijd beschikbaar waren, zoals beelden en reliëfs uit de Medici collectie en de verzamelingen die de pausen hadden aangelegd. Het kan een vergissing zijn geweest van zowel Vasari als Condivi, om als de opdrachtgever van het beeld Jacopo Galli te noemen in plaats van kardinaal Riario. Maar opvallender is dat vervolgens dat beide schrijvers beweren dat de kardinaal Michelangelo geen enkele opdracht heeft gegeven. Lieberman heeft als verklaring het wraakzuchtige karakter van Michelangelo, die niet tot vergeving in staat scheen te zijn. Hij zou het niet hebben kunnen verkroppen dat de kardinaal het beeld weigerde. Uit een opmerking uit de tweede brief die Michelangelo schreef tijdens zijn verblijf in Rome, blijkt dat hij problemen met de kardinaal had. Deze problemen hebben er vervolgens toe geleid dat Michelangelo vijftig jaar later, tijdens gesprekken met Condivi de kardinaal zodanig naar beneden haalde, dat Condivi hem vervolgens beschreef als "een man met weinig verstand van beeldhouwkunst en niet in staat hiervan te genieten" en dat hij Michelangelo geen opdrachten zou hebben gegeven. De opmerkingen van Condivi zijn overdreven en onterecht. Uit het paleis dat de kardinaal liet bouwen, blijkt dat de man geen slechte smaak had. Waarschijnlijk was Michelangelo kwaad omdat de kardinaal de Bacchus te extreem vond, met zijn dronken blik en androgyne uitstraling, die te ver af stond van de traditionele manier van het afbeelden van Bacchus. In klassieke reliëfs, zoals te zien op sarcofagen, wordt Bacchus vaak afgebeeld in een beschonken toestand, ondersteund door saters en andere volgelingen. In bijna alle antieke losstaande voorbeelden werd hij op een meer ingetogen wijze afgebeeld. Kardinaal Riario was niet de enige die afkeurend stond tegenover het beeld. Veel latere schrijvers vonden het beeld niet zoals een Bacchus hoort te worden afgebeeld. Een goed voorbeeld van een schrijver die er zo over dacht is Symonds, die het beeld noemt in zijn beschrijving van het leven van Michelangelo. Hij is het oneens met Condivi die beweert dat het beeld de "Griekse geest" belichaamt. Symonds schrijft dat de Grieken nooit in hun representaties van Bacchus vergaten dat het een mystieke en levendige godheid was, die boven de mensen stond en hen 'betoverde' met zijn wijn. Michelangelo leek deze conceptie los te laten toen hij zijn beeld maakte. Deze Bacchus is een gewone aardse man, die op het punt staat om te vallen in zijn dronkenschap. Ook het gezicht heeft niets van een godheid; de ogen lijken zich niet te kunnen focussen. Volgens Symonds komt het beeld niet overeen met de aard van de god Bacchus.

23 "Als Michelangelo hier een Bacchus wilde maken, heeft hij gefaald; als het zijn bedoeling was een fysiek aantrekkelijke jongen te maken in een dronken toestand, is hij hierin geslaagd", is de conclusie van Symonds. En met hem waren veel schrijvers het eens.(1) Maerten van Heemskerck, Tuin van Casa Galli met Michelangelo's Bacchus, Kupferstichkabinett, Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz, Berlijn 1) Symonds, J.A., The Life of Michelangelo Buonarroti, p. 153 Tolnay, C. de, The Youth of Michelangelo, Princeton Symonds, J.A., The Life of Michelangelo Buonarroti, New York Lieberman, R., "Regarding Michelangelo's Bacchus", in: Artibus et Historiae (2001) pp Freedman, L., "Michelangelo's Reflections on Bacchus", in: Artibus et Historiae (2003) pp

24 Francesco Granacci ( ) Granacci was van de generatie tussen Piero di Cosimo en die van Michelangelo en Fra Bartelommeo. Hij werkte in het atelier van Domenico Ghirlandaio en nam in zijn vroege werk zijn stijl bijna klakkeloos over. Granacci's stijl was verfijnder, maar hij gaf zijn figuren ook een grotere monumentaliteit, zoals in de stijl van Fra Bartelommeo. Tijdens zijn opleiding in het atelier van Ghirlandaio, ontmoette hij Michelangelo, met wie hij zeer goed bevriend raakte. Granacci was dan ook een van de eerste vrienden die Michelangelo uitnodigde om in Rome te assisteren bij het beschilderen van het Sixtijnse plafond. Zoals bekend was deze samenwerking van korte duur, en werd hij, samen met de andere vrienden daar aanwezig, door een ontevreden Michelangelo naar huis gestuurd. In Florence werkte Granacci samen met de broers van Ghirlandaio, David en Benedetto, aan een schilderij op het hoogaltaar van de Santa Maria Novella. Tevens kreeg hij verschillende opdrachten voor privé-portretten en werkte hij mee aan de decoraties voor de feestelijke intocht van Paus Leo X in Florence in Volgens Von Holst behoort Granacci's Rust tijdens de vlucht naar Egypte, met Johannes de Doper, tot de mooiste schilderijen uit het Florentijnse Quattrocento. Hij ziet het Dublinse paneel als een samenwerking tussen Michelangelo en Granacci, waarin duidelijk de invloed is te zien van hun beider leermeester Domenico Ghirlandaio. Von Holz is er van overtuigd dat Michelangelo de ontwerpen voor dit paneel heeft geleverd, maar uit verschillende bronnen blijkt dat niet iedereen hier even zeker van is. Freedberg ziet overeenkomsten met de Doni Tondo, die ook duidelijke invloeden laat zien van Ghirlandaio. Het is niet zozeer een imitatie, maar veeleer een inspiratiebron voor het werk van Granacci geweest. FrancescoGranacci, Binnenkomst van Karel VIII in Florence, 1518 Olieverf op paneel, 75x122 cm Galleria degli Uffizi, Florence

25 Francesco Granacci, Madonna met Kind, c Olieverf of paneel, 86,5 x 64,5 cm. The Metropolitan Museum of Art, New York. Freedberg, S.J., Paintings of the High Renaissance in Rome and Florence,deel 1, Cambridge, Vasari, G., The lives of the Painters, Sculptors and Architects, deel 3, vertaald door Holst, C. Von, Francesco Granacci, München, 1974.

26 Gevecht van Hercules met de Centauren Op ongeveer zeventienjarige leeftijd maakte Michelangelo dit reliëf met een centaurenslag. Vasari noemde het werk een Centaurenslag, terwijl Condivi sprak over de Ontvoering van Deianira en de slag met de Centauren. Zowel Vasari als Condivi schreven dat Michelangelo het werk maakte op verzoek van Poliziano. Hij was de tutor van de kinderen van Lorenzo il Magnifico en maakte net als Michelangelo deel uit van zijn huishouden. Omdat Vasari en Condivi het niet eens waren over het afgebeelde onderwerp, heeft dit in de loop van de tijd tot verschillende discussies geleid. Het feit dat het beeld niet voltooid werd en er zodoende weinig details zichtbaar zijn, draagt tevens bij aan de verwarring over de vraag wat zich precies afspeelt binnen de wirwar van vechtende figuren. Verschillende verhalen kunnen hier mogelijkerwijs zijn afgebeeld. De discussie is toegespitst op twee mogelijkheden waarop het reliëf kan worden uitgelegd, en die door Lisner in haar artikel worden genoemd. De eerste uitleg komt uit de legende van Hyginus, over het huwelijk tussen Eurytion en Deianira. Hercules verschijnt op het bruiloftsfeest, hij dood Eurytion en ontvoert Deinira, die hem door Dexametos, de vader van de bruid, beloofd was. Verschillende schrijvers, zoals Thode, Justi en Frey, nemen aan dat dit het verhaal was dat Michelangelo in zijn reliëf heeft willen verbeelden. Het verhaal was in het Florence uit de vijftiende eeuw bekend doordat Boccaccio het opgenomen had in zijn Genealogia decorum gentilium. In deze uitleg is Hercules de jongen met de steen links in het reliëf. Eurytion is de Centaur in het midden en de oude man rechts met de steen is Dexametos. Ook Deianira zou worden herkend in een vrouwelijk figuur dat vanaf de rugzijde te zien zou zijn. De tweede uitleg heeft een grotere aanhang. Deze versie komt uit het twaalfde boek van Ovidius' Metamorphosen, waar de beroemde slag tussen de Lapithen en Centauren wordt vermeld. De centrale figuur is Theseus. Linksonder hem probeert Theseus Perithithoüs' bruid Hippodame uit het tumult te bevrijden. Nestor is de oude man links met de steen en links staat Hercules die op het punt staat een steen te gooien. De these berust op de gedachte dat Condivi een schrijffout maakte en niet "Deianira" bedoelde, maar "Deidamida", door Ovidius "Hippodame" genoemd. De afbeelding is gebaseerd op sarcofagen uit de Romeinse keizertijd die zich bevonden in de Medicicollectie. Tevens zijn er overeenkomsten te zien met het reliëf van Bertoldo di Giovanni van een veldslag. Met name de wirwar van vechtende figuren en de verschillende poses die de figuren aannemen, geeft een treffende gelijkenis.

27 Michelangelo, Centaurenslag, c.1492 Hoogreliëf in marmer, 84,5 cm x 90,5 cm Casa Buonarroti, Florence Bertoldo di Giovanni, Slag met Hercules, na Brons, 45 x 90 cm. Museo Nazionale del Bargello, Florence. Wölfflin, H., Die Jugendwerke des Michelangelo, München Tolnay, C. de, The Youth of Michelangelo, Princeton Symonds, J.A., The Life of Michelangelo Buonarroti, deel 1, New York Condivi, A., The Life of Michelangelo, vertaald door Helmut Wohl, Phaidon Lisner, M., "Form und Sinngehalt von Michelangelos Kentaurenschlacht", in: Mitteilungen des Kunsthistorisches Instututes in Florenz (1980) p Ovidius, Metamorphosen, vertaald door M. d'hane-scheltema, Amsterdam 2003.

28 Giotto ( ) Ik geloof dat de kunstschilders, die steeds de natuur voor ogen houden bij hun nietaflatende inspanningen het beste over te nemen van wat zij aan edels en moois te bieden heeft, om haar aldus te kunnen nabootsen en weergeven, evenwel verschuldigd zijn aan de Florentijnse schilder Giotto als aan de natuur zelf; want na vele jaren dat de methoden en hoofdlijnen van het goede schilderen onder de puinhopen van de oorlogen begraven hadden gelegen, werd de kunst, die zich op een slechte weg bevond, door de genade van God tot nieuw leven gewekt door Giotto alleen, ook al was hij te midden van onbekwame kunstenaars geboren en hij gaf haar zodanig gestalte dat men haar goed kon noemen. Hiermee begon Vasari zijn beschrijving van het leven van Giotto. Vasari zag het werk van Giotto als het beginpunt van een herleving van de antieke kunsten, die uiteindelijk bij Michelangelo, twee eeuwen later, zijn hoogtepunt zou bereiken. Met Giotto was er volgens Vasari een einde gekomen aan een donkere periode, waarin de 'Duitse stijl' de boventoon voerde, en waar Vasari zo'n hekel aan had. Giotto was schilder en ontwerper. In zijn eigen tijd was hij al zeer beroemd en hij was de eerste schilder na de Middeleeuwen, wiens populariteit voorbij zijn leven en geboorteplaats reikte. Dit werd voornamelijk veroorzaakt door de literaire cultuur die er heerste in de plaatsen waar hij werkte, Padua en Florence. Zo werd hij genoemd in werken van Dante, Boccaccio, Petrarcha en Villani. Waarschijnlijk heeft Vasari zijn ideeën ook op die van deze schrijvers gebaseerd. Het meest waarschijnlijke geboortejaar van Giotto is Vasari noemt 1276 als geboortejaar, maar dat lijkt niet waarschijnlijk, omdat er in 1300 al zeer belangrijke werken van de hand van Giotto bekend zijn. Verder is beschreven door een schrijver uit de tijd van Giotto, dat hij in 1330 op zeventig jarige leeftijd overleed. Giotto's vader was een welgesteld landeigenaar in de buurt van Florence, en niet volgens Vasari een arme landarbeider, wat het verhaal een romantisch tintje geeft, maar niet terecht is. Dat Vasari niet vies is van romantiek blijkt verderop in zijn beschrijving van het leven van Giotto, als hij beschrijft hoe Cimabue de talenten van de jonge schilder ontdekt. Giotto zou tijdens het schapenhoeden op een steen schetsen aan het maken zijn van dieren, als Cimabue langsloopt en de kunstwerkjes ontdekt. Hij zou de jongen onder zijn hoede hebben genomen en hebben geïntroduceerd in de schilderkunst. Een commentaar van Dante uit de veertiende eeuw schetst een meer plausibel beeld. Volgens Dante doet Giotto's vader de jongen in de leer bij een wolhandelaar. Tijdens zijn opleiding zou Giotto meer in de ateliers van de schilders te vinden zijn geweest dan op het kantoor van de handelaar. Uiteindelijk adviseert Cimabue de vader om Giotto bij hem in de leer te laten gaan en zo wordt Giotto zijn leerling. Deze vertelling lijkt een stuk geloofwaardiger. Niet alleen omdat Vasari bekend staat om zijn fantasierijke verhalen, maar ook omdat een veertiende-eeuwse vertelling meestal dichter bij de waarheid ligt dan die van een van een paar eeuwen later. Beide zijn er wel van overtuigd dat Cimabue de leermeester van Giotto is geweest. De belangrijkste werken van Giotto zijn de frescocycli in de Arena Kapel in Padua en fresco's in verschillende kapellen in de Santa Croce in Florence. Michelangelo hechtte veel belang aan het schilderen naar de natuur, wat zijn oorsprong had in de schilderkunst van de klassieken en later van Giotto. Een van Michelangelo's eerste tekeningen is een kopie naar een fresco uit de Peruzzi kapel in de Santa Croce in Florence. Michelangelo zou vaak gekeken hebben naar de fresco's van Giotto, wanneer hij in Florence

29 was. De innovatieve verandering in Giotto's schilderkunst is gedeeltelijk tot stand gekomen onder invloed van Franciscus van Assisi ( ), die een groot belang hechtte aan emoties en de liefde voor de natuur. Rond 1320 werkte Giotto aan de decoratie van vier kapellen in de Santa Croce in Florence. Veel hiervan is helaas verloren gegaan. Een bekend schilderij van hem op paneel is het ongesigneerde altaarstuk Ognissanti Madonna. Giotto, Ognissanti Madonna (Madonna in Maestà), c Tempera op paneel, 325 x 204 cm Galleria degli Uffizi, Florence Drie jaar voor zijn dood, in 1334, werd Giotto op grond van zijn grote bekendheid benoemd tot bouwmeester van de kathedraal in Florence. Hij begon er aan de Campanile, nu De toren van Giotto genoemd, maar de uiteindelijke versie uit 1359, wijkt af van zijn oorspronkelijke ontwerp. Fremantle, R., Florentine and Gothic painters; from Giotto to Masaccio, London, Marle, R.,van, The Development of the Italian Schools, deel 3, Den Haag, Summers, D., Michelangelo and the Language of Art, Princeton, 1981.

30 Meer informatie over het leven en werk van Giotto: Vroege bronnen: Boccaccio, Decamerone, c.1353 Cennini, Il libro dell'arte, c.1390 Vasari, G.,, De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten, vertaald door Anthonie Kee, Amsterdam, 1990 Ghiberti, L., Commentarii, 1912 Algemene bronnen: Berendson, B., The Florentine Painters of the Renaissance, New York, 1896/1909. Gnudi, G., Giotto, Milaan, Cole, B., Giotto and Florentine Painting, New York, 1976.

31 Giovanni Bentavogli ( ) Giovanni II Bentivoglio - door Vasari Giovanni Bentavogli genoemd - stamde uit een familie die van 1401 tot 1506 aan de macht was in Bologna. Giovanni II kwam in 1463 aan de macht. Door middel van politieke manoeuvres wist hij zijn macht en vermogen te vergroten. Hij zorgde voor de voltooiing van het Palazzo Bentivoglio. Van de Habsburgse Maximiliaan I kreeg hij het privilege munten te slaan, waarvan sommige prachtige voorbeelden nog steeds te zien zijn. Giovanni was een groot kunstliefhebber en mecenas van vele kunstenaars. Het paleis was rijkelijk gedecoreerd met fresco's en beelden. De macht van de familie over de stad eindigde in 1506, toen Paus Julius II Giovanni en zijn familie uit de stad verdreef en de familie naar Ferrara vluchtte. Het palazzo Bentivoglio werd in 1507 verwoest, samen met alle kunstwerken die zich erin bevonden. Turner, J., The Dictionary of Art, New York 1996.

32 Giovanni Pisano (c na 1314) Giovanni Nicola Pisano was Italiaans beeldhouwer en architect. Het was niet Giovanni maar zijn vader Nicola Pisano d' Apulia (c.1220-na 1278) die aan het graf van Sint Dominicus in Bologna werkte. Nicola geldt wel als de eerste grote kunstenaarspersoonlijkheid sinds de klassieke oudheid. Een bekend werk is de kansel in de Dom van Siena. Met zijn zoon Giovanni maakte hij de grote fontein in Perugia. Nicola Pisano (1220/25- vóór 1284) Over de jeugd en opleiding van Nicola Pisano is niet veel bekend, maar over het algemeen wordt aangenomen dat hij zijn opleiding heeft gehad in een van de ateliers van Keizer Frederik II, waarschijnlijk in Castel del Monte in Apulië. Rond 1245 is hij waarschijnlijk naar Toscane vertrokken. Uit zijn tijd in Apulië zijn niet veel werken bekend. Ook is niet duidelijk wanneer hij naar Pisa is gegaan, maar hoogstwaarschijnlijk is het een aantal jaar geweest voordat hij begon aan zijn beroemde preekstoel in het baptisterium in Pisa, in De preekstoel werd ook in de tijd zelf gezien als een zeer bijzonder werk. In het werk vindt een combinatie plaats van Franse Gotiek en klassieke elementen. Van 1264 tot 1267 werkte Nicola in Siena aan de tombe van de heilige Dominicus in de San Domenico. Hiernaast werkte hij ook aan de preekstoel in de kathedraal van de stad. In 1277 begon hij in Perugia aan de Fonte Maggiore op het Piazza 4 Novembre, die hij in 1278 voltooide. Nicola Pisano, Kansel, 1260 Marmer, hoogte 465 cm. Baptisterium, Pisa

33 Nicola Pisano, Kansel, Marmer, hoogte 460 cm. Kathedraal van Siena Giovanni en Nicola Pisano, Fonte Maggiore, 1278 Brons en Marmer Piazza 4 Novembre, Perugia Turner, J., e.a., The Dictionary of Art, deel 24, New York, 1996.

34 Giuliano da Sangallo ( ) Giuliano da Sangallo was houtbewerker en geliefd architect van Lorenzo il Magnifico, voor wie hij de villa in Poggio a Caiano ontwierp. Giuliano begon in de leer bij zijn vader, maar werd later opgeleid door Francione. Hij bracht tijd door in Rome, maar keerde in de jaren 1470 weer terug naar Florence. Zijn eerste grote opdracht daar was waarschijnlijk het Palazzo Scala, ontworpen voor de kanselier Bartolomeo Scala. Het werd een Villa Urbana met prachtige tuinen, dat in 1480 gereed was. Veel elementen uit de villa, zoals de tongewelven, zuilen en all'antica stucwerk, waren karakteristiek voor de architectuur van Giuliano. De verkiezing van Julius II tot paus in 1503, zorgde voor veel opdrachten in Rome en in 1505 koos ook Giuliano ervoor om daar met zijn gezin naar toe te vertrekken. Helaas viel het aantal opdrachten tegen doordat Bramante de meeste opdrachten naar zich had toe weten te trekken. Ondanks dat was Giuliano een graag geziene gast aan het hof, niet in de laatste plaats omdat hij wist te bemiddelen tussen de stugge paus en de koppige Michelangelo. Francesco, de zoon van Giuliano herinnerde zich later de tocht die hij maakte met zijn vader en Michelangelo naar de plaats waar een nieuw beeld werd opgegraven en dat Giuliano meteen herkende als de Laokoön. In zijn ontwerpen volgde Giuliano de ideeën van Brunelleschi, maar hij verdiepte zich tevens in de theorieën van Alberti en de geschriften van Vitruvius over klassieke architectuur. Veel van zijn ideeën schreef hij op en er zijn vele schetsboeken van Giuliano bewaard gebleven, met modellen die hij in zijn werk geïncorporeerd had. Als houtbewerker werkte Giuliano nauw samen met zijn broer Antonio. Ze produceerden koorbanken, sacristiekasten, schilderijlijsten en architecturale modellen in hun atelier vlakbij de Domfabriek. Giuliano da Sangallo, Villa Medicea, Poggio a Caiano

35 Turner, J., e.a., The Dictionary of Art, deel 27, New York Hale, J.R., The Thames & Hudson Dictionary of the Italian Renaissance, Londen 2003.

36 Graftombe van Sint Dominicus De heilige Dominicus stierf in In 1234 werd hij heilig verklaard en dertig jaar later gaven de Dominicanen opdracht voor een tombe voor de oprichter van hun orde, in de San Domenico in Bologna. Het ontwerp van de tombe is voor het grootste deel van de hand van Nicola Pisano. Het heeft in de loop van de tijd veel veranderingen ondergaan, waardoor het zijn dertiende-eeuwse uiterlijk heeft verloren. De schrijn bestaat nu uit een rechthoekige sarcofaag, die gedragen wordt door vier kariatiden. Het platte deksel werd in de vijftiende eeuw vervangen door het huidige deksel, dat werd gedecoreerd door Niccolò dell'arca en Michelangelo. In de zelfde tijd zijn ook de kariatiden verwijderd en verspreid geraakt. Nicola Pisano, e.a., Arca di San Domenico, Marmer San Domenico, Bologna Tijdens zijn verblijf in Bologna vervaardigde Michelangelo de drie beelden voor de Arca van Sint Dominicus. Deze werken moesten in de al bestaande sculpturale decoratie van Giovanni Pisano en Nicollò dell Arca worden geïntegreerd. Michelangelo s Sint Proculus wordt gekenmerkt door anatomische correctheid. Sint Petronius, de tweede lokale heilige, staat in contraposto en heeft een model van de stad Bologna in zijn handen. Voor dit beeld, dat door Vasari niet genoemd wordt, zou Michelangelo zich hebben laten inspireren door Jacopo della Quercia. De engel met een kandelaar werd de pendant van de twintig jaar oudere engel van Niccolò dell Arca. Vanaf de zestiende eeuw werd aangenomen dat de engel aan de rechterzijde van de sarcofaag de engel van Michelangelo was. Vanaf de negentiende eeuw is men er van overtuigd dat de andere engel, aan de linkerzijde, van de hand van Michelangelo is. Het motief van een knielende engel met een kandelaar in de handen, werd veel gebruikt tijdens de Renaissance in Toscane. De manier waarop de kandelaar wordt vastgehouden, met een deel van de mantel over de handen, komt overeen met liturgische gebruiken omtrent het vasthouden van relieken.

37 Sint Proculus, 1494 Sint Petronius, 1494 Marmer, hoogte met voet: 64 cm Marmer, hoogte met voet: 58,5 cm San Domenico, Bologna San Domenico, Bologna Michelangelo, Engel met kandelaar, Marmer, hoogte: 51,5 cm San Domenico, Bologna

38 Tolnay, C., de, The Youth of Michelangelo, Princeton Luchs, A., "Michelangelo's Bologna Angel, in: The Burlington Magazine (1978 )p Longsworth, E.L., "Michelangelo and the eye of the beholder", in: Artibus et Historiae (2002) p

39 Grote Turk De Grote Turk die Vasari noemde, was Bayezid II ( ). Bayezid II was Sultan van 1481 tot Hij was tegen alles dat met Europa te maken had. Hij verwijderde alle Europese technische en culturele elementen uit zijn hof, en was streng Islamitisch. Hij koesterde veel belangstelling voor literatuur en mystiek. In 1484 veroverde hij de Donaumonden. Belangrijk waren de successen behaald door de versterkte Turkse vloot in tegen de Venetianen. In 1511 betwistten zijn zoons de opvolging; geholpen door de Chan van de Krim en de Janitsaren dwong zijn zoon Selim hem op 25 april 1512 tot aftreden.

40 Hercules Volgens Vasari en Condivi werd de Hercules gemaakt na de dood van Lorenzo il Magnifico en in ieder geval vóór hij in 1494 naar Bologna vertrok. Het beeld was oorspronkelijk in het bezit van de familie Strozzi. Vasari beweerde dat het beeld werd verkocht aan Francois I van Frankrijk, die het naar Parijs stuurde. Bewijs hiervoor is er niet. Paul Joannides stelt in zijn artikel "Michelangelo's Lost Hercules", dat het zou kunnen zijn dat het beeld halverwege de zestiende eeuw naar Frankrijk is verplaatst, maar niet naar Parijs, maar naar Lyon, waar de familie Strozzi een bankfiliaal had. Twee zonen van Filippo Strozzi hadden belangrijke militaire posities binnen het leger van Froncois I en via hen zou de koning het beeld in bezit hebben gekregen. Toen Henri IV aan de macht kwam, liet hij het beeld naar Fontainebleau overbrengen en in 1594 liet hij het in zijn nieuw aangelegde Jardin d'etang plaatsen. In 1713, tijdens de regering van Louis XIV, werd de tuin vernietigd. Sindsdien is het beeld spoorloos. De inventarislijst van het kasteel van 1733 maakte geen vermelding van de Hercules. Reproducties van onder andere Rubens en Silvestre geven een beeld van hoe het beeld er waarschijnlijk uit heeft gezien. Het was een groot staand figuur, in een eenvoudige contraposto. De rechterhand van Hercules hield waarschijnlijk een knots van die hij op de grond liet rusten. De linkerhand hield de gouden appels van de Hesperiden vast. Een leeuwenvel is om zijn rechterschouder geknoopt en hangt diagonaal over de gehele linkerzijde van het lichaam. Tolnay, C. de, The Youth of Michelangelo, Princeton Joannides, P., "Michelangelo's lost Hercules", in: The Burlington Magazine, (1977) pp Joannides, P., "A supplement to Michelangelo's lost Hercules", in: The Burlington Magazine (1981) pp