Bachelor of Engineering. Een competentiegerichte profielbeschrijving

Transcriptie

1 Bachelor of Egieerig Ee competetiegerichte profielbeschrijvig

2 COLOFON Auteurs drs. Frak Buskermole Haagse Hogeschool Marieke va het Erve FME-CWM drs. Marc va Kempe Saxio Hogeschole ir. Jollig Lodema Hogeschool Widesheim ir. drs. Emile va de Logt Hogeschool Rotterdam ir. Has Oerlemas Hogeschool Utrecht Met medewerkig va ir. Godelieve Bu Hogeschool Utrecht Projectcoördiatie drs. Frak Buskermole Domei Egieerig Vormgevig t4desig, Liesbeth Thomas Domei HBO Egieerig Bureauadres: Weterigschas 223, 1017 XH Amsterdam Postadres: Postbus MB Amsterdam Domei HBO Egieerig, ovember 2012

3 Bachelor of Egieerig Ee competetiegerichte profielbeschrijvig

4 VOORWOORD Het Bachelorprofiel Egieerig is de geerieke beschrijvig va de eidcompeteties va alle egieerigopleidige e is ee sleuteldocumet i de verbidig tusse de hogeschole.tegelijkertijd beschrijft het de startcompeteties va afgestudeerde egieers. Het profiel sluit eerzijds aa bij de huidige opleidige e is aderzijds kaderstelled i de wijze waarop zij het eidiveau e ee Body of Kowledge & Skills veratwoorde. Gezie de diversiteit va de opleidige e de werkvelde waarvoor ze opleide, heeft het Bachelorprofiel de odige wedbaarheid. Het is zo opgesteld, dat hogeschole hu accete kue legge, terwijl het miimumiveau voor alle opleidige helder is verwoord. Deze publicatie is de tweede i zij soort e vervagt het competetiemodel Egieerig uit De eerste uitgave kwam tot stad kort a de start va het ladelijke platform Domei Egieerig i Ao 2012 is er veel gebeurd i het techisch hbo e staa er grote uitdagige voor de deur. Dit geldt zowel voor de arbeidsmarkt voor hoger techisch persoeel vawege de vergrijzig e otgroeig als voor de techische hbo-opleidige i het HTNO, het hoger techisch e atuurweteschappelijk oderwijs. De aakomede krapte op de arbeidsmarkt i deze sector wordt voelbaar e i deelsectore zij al jare tekorte aa goed opgeleid hoger persoeel. I deze tijd va cocurretie worde hogeschole i samewerkig met hu regio s aagezet om keuzes te make e zich te profilere met hu opleidigsaabod. Niet op vrij gekoze iteressate thema s of op facy opleidige, maar op logische regioale speerpute, die ladelijk verdeeld zij. Deze profilerig vidt plaats tege de achtergrod va het topsectorebeleid va de overheid (Miisterie va Ecoomische zake, Ladbouw e Iovatie). De techiekhogeschole hebbe, i samewerkig met overheid e bedrijve, de afgelope jare hard gewerkt 4 Bachelor of Egieerig

5 aa behoud va istroom e zelfs groei. Dit is op veel plaatse gerealiseerd e de uitdagig is om de groei te cosolidere e lessos leared te dele. Ee trasparat, overzichtelijk, aatrekkelijk e hoogwaardig aabod va opleidige wordt agestreefd, zoals verwoord i het Masterpla Beta e Techologie: Naar 4 op de 10, meer techologietalet voor Nederlad, va de commissie Va Peris 1. Voor de egieerigopleidige speelt het Domei Egieerig ee verbidede rol i het kome tot ee state-of-the-art assortimet va egieerigopleidige. I het HTNO etwerk is de koers igezet om te kome tot ee eerste reductie aar iet meer da circa tie stamopleidige i het Domei Egieerig. Dit was ook de uitdagig voor de werkgroep, die i aderhalf jaar tijd het profiel same met de hogeschole e werkveldvertegewoordigers heeft opgesteld. De werkgroep is gestart vauit ee grodige evaluatie va het competetiemodel uit 2006 e heeft ee uitgebreid programma va eise e wese opgesteld, ee igeieurseige aapak. De werkgroep heeft grodig keis geome va de profiele va de adere hbo-techiekdomeie (ICT, Bouw & Ruimte e Applied Sciece) e de systematieke die daari gekoze zij. Daaraast zij oderdele va het profiel e cocepte besproke i het lad e becommetarieerd door collega s uit de hogeschole, de Raad va Advies va het Domei e verschillede orgaisaties uit het egieerig werkveld. Trasparatie, herkebaarheid, maar ook brede bruikbaarheid voor hogeschole ware belagrijke gebruikerseise. De aatoobare aasluitig va dit profiel bij gagbare hbo-stadaarde, atioaal e iteratioaal, was ook ee essetiële voorwaarde. Dit Bachelorprofiel zal ee dyamisch documet worde i de komede jare, dat periodiek wordt bijgesteld i samewerkig met het beroepeveld. Ee eerste vervolgstap zal zij het specificere va de Bodies of Kowledge & Skills va de verschillede egieerig opleidige op ladelijk iveau. We hope dat het geactualiseerde profiel herkebaar is e ee fuctioeel kwalificatiekader ka zij voor de hogeschole i samewerkig met het beroepeveld, m.. als het gaat om de startbekwaamheid va de hbo-opgeleide egieers va de toekomst. Het bestuur Domei HBO Egieerig 1] Naar 4 op de 10. Meer techologietalet voor Nederlad. Masterpla Beta e Techologie. Rapport Commissie Va Peris, februari 2012 (i opdracht va de Topsectore, Platform Beta Techiek, Groee Keis Cooperatie) Bachelor of Egieerig 5

6

7 Ihoudsopgave 1. Ileidig 8 2. Begrippe e Defiities 9 3. De professioele wereld va de Egieer Het HBO-Domei Egieerig Het beroepsprofiel va de egieer Ileidig Structuur va het competetieprofiel Egieerig Defiitie va Competetieiveaus Defiitie va Domeicompeteties Relatie met atioale & iteratioale stadaarde Dublidescriptore Hbo-stadaard Europea Qualificatios Framework (EQF) EUR-ACE e FEANI-erkeig Ivullig va het bachelorprofiel per opleidig Werkveldillustraties Refereties Bijlage 28 I. Dublidescriptore 29 II. De hbo-stadaard 30 III. EUR-ACE 31 IV. Hogeschole/opleidige i het 33 Domei Egieerig V. Procesbeschrijvig e raadplegig werkveld 36 VI. Mbo-kwalificatie Middekader Egieerig 37 (iveau 4) Bachelor of Egieerig 7

8 1. Ileidig Wat is het bachelorprofiel? Dit documet beschrijft ee kader voor de eidkwalificaties op Bacheloriveau voor afgestudeerde va Nederladse hbo-opleidige i het Egieerigdomei. Deze eidkwalificaties zij beschreve i competeties, die itegraal de keis, vaardighede e beroepsattitudes va egieers op dit iveau omvatte. Als oderdeel va deze competeties zij i de zogeaamde Body of Kowledge & Skills ee aatal keis- e vaardigheidsoderdele specifiek uitgelicht e beschreve. Deze publicatie vervagt de eerste versie va het bachelorboekje 2 voor egieerig va maart Voor wie is het Bachelorprofiel opgesteld? Het bachelorprofiel is geschreve e verieuwd voor diverse doelgroepe: docete e maagemet va opleidige, het (techisch) bedrijfsleve ofwel beroepeveld, (aastaade) studete e adere belagstellede bie e buite het oderwijs. Betekeis voor opleidige Voor opleidige is dit ee ladelijk kaderstelled documet dat door de HBO-raad wordt vastgesteld. Het is va toepassig op alle egieerigopleidige (medio 2012: 27). De beschreve competeties gelde als overkoepeled e als grootste gemee deler voor de eidkwalificaties va de verschillede egieerigopleidige, die de 2] Profiel va de Bachelor of Egieerig, geerieke competeties voor sturede, voortbregede e odersteuede processe i het domei va de Bachelor of Egieerig, 2006, ISBN titel Bachelor of Egieerig op hu hbo-diploma vermelde. De opleidige kue hu eige opleidigsprofiel, leerdoele e programmabeschrijvige afleide va dit ladelijke kader. Dit is waardevol bij het uitwerke e actualisere va ee opleidigsprogramma e bij de profilerig va ee hogeschool i ee specifieke regio. Door het opleidigsprofiel expliciet te koppele aa dit ladelijk documet, ka ee hogeschool voor de accreditatie va ee opleidig de ihoud e het eidiveau va de opleidig borge. Ook de vergelijkig tusse egieerigopleidige va hogeschole is relatief eevoudig, mits ze zich duidelijk verhoude tot dit profiel. De beroepscotext va de egieerigopleidige is die va idustriële maakprocesse m.b.v. techologische keis. Het bachelorprofiel typeert de egieerig opleidige te opzichte va opleidige uit de drie adere techiekdomeie, te wete Built Eviromet, ICT e Applied Sciece. Deze typerig ka vooral op hoofdlije, omdat diverse opleidige zich op het sijvlak va twee of meer domeie bevide (bijvoorbeeld gezodheidszorgtechologie of embedded systems). De domeigreze zij allee op papier scherp te trekke. Tegelijkertijd hebbe alle techiekopleidige veel va doe met vergelijkbare activiteite als probleemaalyses, oderzoeke, otwerpe e ee vorm va fabricere of producere. Betekeis voor bedrijfsleve Voor bedrijve e toekomstige hbo-werkgevers geeft dit profiel izicht i het beoogde eidiveau e de egieerigkwaliteite va recet afgestudeerde. Juist omdat het assortimet techiekopleidige groot is, biedt ee geerieke bachelorbeschrijvig houvast om de actuele kwaliteite va afgestudeerde i beeld te krijge. Behalve voor bedrijve is het documet ook va betekeis 8 Bachelor of Egieerig

9 voor brache- e werkgeversorgaisaties e voor opleidigsfodse, die actief zij i arbeidsmarkt- e scholigbeleid voor de aageslote bedrijve e orgaisaties. Betekeis voor studete (va morge) Voor (aakomede) studete e adere belagstellede zoals decae, geeft dit profiel iformatie over de verschillede egieerigopleidige. Meer da ooit is ee goede iformatievoorzieig hierover va belag, vawege de vergrijzig e otgroeig va de arbeidsmarkt voor techisch opgeleide. Met ame hoofdstuk 8 over de werkveldillustraties is bedoeld hieraa bij te drage. Totstadkomig va dit profiel Het verieuwde profiel Bachelor of Egieerig is tot stad gekome i ee samewerkigsverbad va alle hbo-opleidige i het Domei Egieerig va zestie aageslote hogeschole. Het Domei Egieerig is het ladelijke platform va e voor deze opleidige. I bijlage is de totstadkomig va dit profiel uitgebreid beschreve, ter veratwoordig e ter illustratie va de brede oderbouwig met zowel de opleidige als het werkveld. 2. Begrippe e Defiities Bachelorprofiel: ee beroepsprofiel voor ee of meerdere (hbo-)bacheloropleidige bie ee beroepsdomei. Beroepsbeeld: het beroepsbeeld is de verzamelig va mogelijke beroepe/fucties e bijbehorede competeties va de Egieer. Beroepsdomei: het beroepsdomei is ee oderdeel va ee cotext dat door ee kemerked woord (of korte woordcombiatie) gekarakteriseerd wordt. Beroepeveld: het beroepeveld is de verzamelig va alle beroepe/fucties waari de afgestudeerde Bachelors of Egieerig i de regel werkzaam zij. Beroepsprofiel: ee beroepsprofiel is ee (ladelijke) beschrijvig va het geheel va competeties waarover ee beroepsbeoefeaar diet te beschikke om zij beroep/fuctie adequaat te kue uitoefee. Va de opleidige ka verwacht worde dat ze de competeties bij studete trachte te otwikkele tot het iveau va de begiede beroepsbeoefeaar. Competetie: ee competetie is ee cluster va keis, vaardighede e attitude, dat: 1) odig is voor het uitvoere va ee bepaald beroep/fuctie i ee bepaalde cotext 2) ka worde gemete e getoetst aa aavaarde orme 3) ka worde verbeterd door middel va traiig e otwikkelig. Competetieprofiel: zie beroepsprofiel. Bachelor of Egieerig 9

10 Cotext: de cotext is de egieerig omgevig i de maakidustrie. CROHO: i het croho (Cetraal Register Opleidige Hoger Oderwijs) zij alle i Nederlad door het Miisterie va Oderwijs, Cultuur e Weteschappe bekostigde opleidige i het Hoger Oderwijs opgeome. Domeicompeteties: zie beroepsprofiel. Eidkwalificatie: ee eidkwalificatie is ee competetie met ee specifieke iveauaaduidig waar iemad aa het eid va de (hbo-) studie, als begied beroepsbeoefeaar, aa moet voldoe (zie ook kwalificatie). Egieer: De igeieur op hbo-iveau. Fuctie: ee fuctie is ee verzamelig va activiteite uitgevoerd door ee of meerdere persoe die werkzaam zij i ee bepaalde cotext om ee bijdrage te levere aa ee product of diest, waarbij va bepaalde competeties gebruik wordt gemaakt. Gedragskemerk: ee gedragskemerk cocretiseert ee competetie: ee studet laat zie dat hij over de competetie beschikt door op ee bepaalde wijze te hadele. Kwalificatie: ee kwalificatie is ee competetie die va ee iveauaaduidig is voorzie e waaraa iemad op ee bepaald momet moet voldoe (zie ook eidkwalificatie). Opleidigsprofiel: beschrijvig va de wijze waarop de afzoderlijke opleidige gestalte geve aa ee hbocurriculum, dat zich te doel stelt op hbo-iveau de i het beroepsprofiel geoemde competeties aa te brege bij de begiede beroepsbeoefeaar. ProductCreatieProces (PCP): Ee aatal op elkaar afgestemde fase i het tot stad kome va ee product of diest, waarbij ee bachelor of egieerig ee rol ka spele. Sijvlakopleidig: ee opleidig die techiek combieert met ee adere sector. Werkveld: zie beroepeveld. 10 Bachelor of Egieerig

11 3. De professioele wereld va de Egieer Voortgaade techologische otwikkelige De Nederladse hogeschole leide sids jaar e dag egieers op die i bie- e buitelad i heel verschillede velde werkzaam zij, meestal sterk techologisch georiëteerd. Met de cotiue otwikkelige i de beroepspraktijk, de (techologische) weteschappe (sciece & techology), otwikkelt het keisdomei voor hoger techisch opgeleide zich razedsel. De techologische vakgebiede worde zowel dieper, bijvoorbeeld door de aotechologie e het materieoderzoek, als breder, omdat ee beroep wordt gedaa op techologische keis e oplossige vauit adere sectore, zoals eergie & milieu, zorg & welzij, mobiliteit, veiligheid e de creatieve idustrie & kust. Eerder is het begrip T-shaped egieer gebruikt om deze twee dimesies te beschrijve 3. De verbredig hebbe we de afgelope jare terug gezie i de opkomst va ieuwe opleidige e specialisaties, op de gres va techologie met adere disciplies e sectore. Voor alle opleidige geldt dat ze herkebaar e trasparat diee aa te sluite 3] I ee combiatie va (1) brede iteresse/maatschappelijke cotext/sesitiviteit, luistere/dialoog/debat/vermoge om te aticipere/reflectie/leidiggeve e (2) diepte/keis/kwatificere, aalysere/costruere, oplossig- e resultaatgricht werke (De igeieur va de toekomst, KIVINIRIA, 2009). op de vraag vauit de arbeidsmarkt, zowel kwalitatief als kwatitatief. Deze arbeidsmarkt zal ook de komede jare krap blijve voor hoger techisch opgeleide. Tegelijkertijd stijgt voor ee aatal fucties het vereiste startiveau. Vauit de ecoomische positie va Nederlad e ee aalyse va de arbeidsmarkt heeft de Nederladse overheid ee ageda opgesteld voor keis e iovatie via het topsectorebeleid. Daari zij ege sectore beoemd waari bedrijfsleve, oderzoek e oderwijs same het verschil moete gaa, zowel atioaal als iteratioaal. Deze sectore zij: Water, AgroFood, Life Scieces, Chemie, High Tech Systeme & Materiale, Eergie, Logistiek, Creatieve Idustrie e Tuibouw & Uitgagsmateriale. I al deze sectore spele egieers met verschillede specialisaties ee belagrijke rol. Voor alle sectore e hu gresgebiede geldt dat er multidiscipliair gewerkt wordt, i ee combiatie va oderzoeke e toepasse, deke e doe. Dit vraagt mese met competeties zoals samewerke met adere (iet techische) disciplies, creatief vermoge, fatasie & iovativiteit e ee attitude va ieuwsgierigheid e explorere (rapport Va Peris, p. 21). De meeste werkgevers i de techologie e idustrie werke same met buiteladse parters, leveraciers e/of afemers. Ee iteratioale oriëtatie is dus essetieel. Beroepsgebiede Egieerig De geoemde arbeidsmarkt of het werkveld voor egieers kue we op diverse maiere idele. I ee recet project i samewerkig met de FME, de Koiklijke Metaaluie, Ueto-VNI e de FHI is ee idelig gehateerd om te kome tot werkveldillustraties. Deze idelig is als volgt: Maiteace & Oderhoud Mechatroica Scheepsbouw & Offshore Bachelor of Egieerig 11

12 Eergie & Duurzaamheid Desig & Egieerig Zorg & Techiek Autotechiek/automotive Techische Bedrijfskude Chemie Bouw & Istallatie Research, Iovatio & Testig Per werkgebied worde ee of meerdere illustraties va fucties & beroepe beschreve, de zogeoemde werkveldillustraties. Deze worde verder uitgewerkt i hoofdstuk Het HBO-Domei Egieerig Het Domei Egieerig Het Domei of cluster Egieerig bestaat als ladelijk platform sids 2004, het jaar dat de ladelijke overlegge va de hbo-opleidige Elektrotechiek, Werktuigbouwkude e Techische Bedrijfskude same ee orgaisatie vormde. Later hebbe zich daar vele opleidige bij aageslote die qua opleidigsprofiel verwatschap hadde met de drie eerdergeoemde opleidige. Naast het opstelle e actualisere va de bachelorgraad egieerig, heeft het ladelijk platform als hoofdactiviteit de professioele afstemmig tusse docete e opleidigsmaagers Egieerig. Ao 2012 studeerde i het Domei Egieerig ca hbo-studete. Dit is ca. 40% va het totaal aatal hbo-techiekstudete. Het Domei Egieerig is éé va de vier techiekdomeie i het hoger beroepsoderwijs, die zij vast gesteld door de HBO-raad i De drie adere techiekdomeie e hu bachelorgrade zij: Hoger Oderwijs Groep Bouw & Ruimte (Bachelor Built Eviromet, bouw- e civiele techiek); HBO-i (Bachelor of ICT, ICT-opleidige); Domei Applied Sciece (Bachelor of Applied Sciece, hoger laboratorium-, biomedisch e chemieoderwijs). Het werkveld Egieerig heeft uiteraard overlap met deze drie techiekdomeie. Ekele voorbeelde: op het gresgebied va Egieerig met ICT ligt het vakgebied Embedded Systems. Tusse Egieerig e Bouw & Ifra ligt het vakgebied Istallatietechiek e (duurzame) Eergietechiek. Gezodheidszorgtechologie e aotechologie verbide bijvoorbeeld Egieerig e Applied Sciece. 12 Bachelor of Egieerig

13 De egieerigopleidige ao 2012 I tabel 4.1 staa de opleidige die deel uitmake va het Domei Egieerig vermeld. De opleidige staa op volgorde va omvag (studeteaatalle 2011) va liksbove aar rechtsoder. Om het grote aatal opleidige te relativere, is het goed te vermelde dat i de liker kolom ca ofwel 80% va alle studete i geschreve zij e dat zich i de eerste drie opleidige (die ageoeg door alle zestie hogeschole verzorgd worde) ruim 50% va de egieerigstudete bevide. Ladelijke afstemmig met het werkveld Het borge va de beroepsotwikkelige i de opleidige op atioaal iveau vidt plaats via de ladelijke afstemmig met werkgevers e beroepsorgaisaties e via etwerke va de Nederladse hogeschole met (regioale) bedrijve. Op ladelijk iveau zij de relevate orgaisaties: VNO-NCW: oderemersorgaisatie voor Nederladse oderemige; MKB NL: de oderemersorgaisatie voor het middee kleibedrijf; FME (waaroder ook de FEDA e de Fedet): de oderemersorgaisatie voor de techologische idustrie; Ueto-VNI: oderemersorgaisatie voor de istallatiebrache e de elektrotechische detailhadel; De Koiklijke Metaaluie: oderemersorgaisatie va de metaalsector; Igeieursvereigig KIVI-NIRIA: beroepsvereigig va igeieurs e techiekstudete; NLIgeieurs (voorhee ONRI): Nederladse brachevereigig va advies-, maagemet- e igeieursbureaus. Deze werkgevers- e beroepsorgaisaties spele ook ee belagrijke rol i de otwikkelig va egieerigfucties bij bedrijve e de afstemmig hierva op zowel de iteratioale techologische otwikkelige als de iteratioale cotext va bedrijve. Iteratioale refereties Met de ivoerig va het Bologa-akkoord i 2005, ot- Tabel 4.1: Opleidige die deel uitmake va het Domei Egieerig werktuigbouwkude techische bedrijfskude elektrotechiek idustrieel product otwerpe autotechiek/automotive techisch commerciële cofectiekude logistiek & techische vervoerskude aviatio maritiem officier algemee operatioele techiek egieerig, desig & iovatio techische atuurkude bedrijfsmaagemet mkb luchtvaarttechologie techisch commerciële textielkude milieukude scheepsbouwkude bewegigstechologie mechatroica chemische techologie gezodheidszorgtechologie idustriële automatiserig embedded systems egieerig verkeerskude orthopedische techiek biometrie busiess egieerig commercieel igeieur advaced sesor techology Bachelor of Egieerig 13

14 5. Het beroepsprofiel va de egieer 5.1 inleidig I dit hoofdstuk worde de domeicompeteties voor Egieerig beoemd e toegelicht. De cotext waarbie deze domeicompeteties spele is die va het idustriële maakproces va producte m.b.v. techologische keis. Tegelijk met deze domeicompeteties zij er og twee belagrijke stadaarde waaraa de begiede beroepsbeoefeaar op hbo-iveau diet te voldoe: Dublidescriptore (zie bijlage I); De hbo-stadaard (zie bijlage II). De i dit hoofdstuk gedefiieerde domeicompeteties worde i hoofdstuk 6 aa deze e aa adere (atioale e iteratioale) stadaarde gekoppeld. stod er ee Europese hoger oderwijsruimte, met drie opvolgede grade: bachelor, master e PhD (zie 6.3). Het was voor het bestuur va het Domei Egieerig het startput va de beschrijvig va de eerste versie va de kwalificaties voor de egieer die moeste voldoe aa de geeriek geformuleerde Dublidescriptore voor het bacheloriveau. Bie die Europese oderwijsruimte erkee de ladelijke accreditatieorgae elkaars accreditatiebesluite. I veel lade is het accreditatiekader geeriek e daarom is KIVI NIRIA via FEANI actief betrokke bij het project EUR-ACE ( Dit is ee Europees referetiekader specifiek voor igeieursopleidige (zie 6.4 e bijlage III). Het profiel va het Domei Egieerig omvat acht domeicompeteties: 1. Aalysere 2. Otwerpe 3. Realisere 4. Behere 5. Maage 6. Advisere 7. Oderzoeke 8. Professioalisere Deze domeicompeteties worde i de volgede paragrafe gedefiieerd e verder uitgewerkt i gedragskemerke e gekoppeld aa ee Body of Kowledge & Skills (BoKS). De gedragskemerke zij zodaig geformuleerd dat zij gelde voor startbekwame beroepsbeoefeaars. 14 Bachelor of Egieerig

15 Alvores deze competetieiveaus e de domeicompeteties verder uit te werke (zie resp. 5.3 e 5.4), wordt eerst de structuur va het totale competetieprofiel uitgewerkt (zie 5.2). Deze bepaalt immers de oderlige samehag e relatie tusse de competeties, gedragskemerke, competetieiveaus e de BoKS-oderdele. 5.2 Structuur va het competetieprofiel engieerig Het competetieprofiel bevat ee eeduidige structuur die het mogelijk maakt om op diverse aggregatieiveaus wijzigige aa te brege: Ladelijk Bachelor of Egieerig-iveau: alle egieerigopleidige i Nederlad; Ladelijk iveau per opleidig / CROHO: alle opleidige met eezelfde CROHO; Opleidig/CROHO va éé specifieke hogeschool. Op ladelijk iveau ligge de acht domeicompeteties (zie 5.1) vast. Deze domeicompeteties vorme het uitgagsput voor alle aageslote hbo-egieerigopleidige. Iedere domeicompetetie bestaat uit éé of meerdere gedragskemerke. Ook deze gedragskemerke worde i dit ladelijk Bachelor of Egieerig-profiel gedefiieerd. Ee gedragskemerk cocretiseert ee competetie: ee studet laat zie dat hij over de competetie beschikt door op ee bepaalde wijze te hadele. Ook op ladelijk iveau, maar da per opleidig, worde (miimum) competetieiveaus gekoppeld aa de domeicompeteties e ka ee Body of Kowledge & Skills (BoKS) gedefiieerd worde. Het resultaat hierva vormt het ladelijk opleidigsprofiel. Ee mogelijkheid om hierover overeestemmig te krijge, is door ee ladelijk opleidigsoverleg te iitiëre. De ladelijke profiele va twee verschillede egieerigopleidige kee dezelfde domeicompeteties, maar hebbe i de regel adere competetieiveaus e ee adere BoKS hieraa gekoppeld. Als laatste ka ee opleidig bie ee specifieke hogeschool zich profilere door focus aa te brege. Dit ka zowel door het verhoge va competetieiveaus als door ee specifieke ivullig va ee BoKS. I dit documet verstaa we oder ee BoKS ee groeperig va keis e vaardighede die i ee egieerigopleidig aa de orde kome. Deze keis e vaardighede diee studete zich eige te make om competet te worde i het beroep. Dit impliceert dat iedere opleidig ee eige BoKS ka defiiëre (i bijvoorbeeld het opleidigsprofiel), maar ook kue ee aatal BoKScompoete op ladelijk iveau afgestemd worde. De opleidig helpt de studete deze keis e vaardighede te verwerve. Ook toetst de opleidig of de keis e vaardighede op het voor het beroep geweste eidiveau ligge. De keis e vaardighede zij grofweg op te dele i drie oderdele: Basis: elemetaire keis, basiswette e basisvaardighede/methodieke, fudered voor iedere afgestudeerde bie het vakgebied. Deze basics zij de meest voor de had liggede BoKS-oderdele om op ladelijk iveau afstemmig over te bereike. Visies: de belagrijkste theorieë e methode vauit de egieerigpraktijk e de weteschap e als zodaig voortbouwed op de basis. Treds: de actuele e toekomstgerichte otwikkelige & stromige i de beroepspraktijk e de weteschap. Hiermee ka de studet op het scherpst va de egieerig- e weteschappelijke sede de otwikkelige i het vakgebied volge. Bachelor of Egieerig 15

16 Deze oderdele zij iet richtiggeved bij de idelig va ee BoKS, maar kue helpe bij het idetificere va de BoKS-compoete. De BoKS is, gezie de selle otwikkelige i de vakgebiede, meer i bewegig da de egieerigcompeteties. Dit geeft ruimte aa hogeschole e opleidige om keuzes te make i specifieke visies e treds, i voorbeelde e broe. Hoofdstuk 7 geeft ee voorbeeld va ee BoKS e hoe deze aa de domeicompeteties gekoppeld ka worde. I het opleidigsprofiel ka ee opleidig verder ivullig hieraa geve e duidelijk make welke e hoeveel BoKScompoete beodigd zij om ee competetie op ee bepaald iveau te krijge. 5.3 Defiitie va Competetieiveaus Naast het eidiveau va ee pas afgestudeerde bachelor (iveau III), zij er og ee aatal lagere iveaus geformuleerd, amelijk 0, I e II, waarva iveau 0 het pre-hboiveau is (ook wel istroomiveau geoemd). I tabel 5.3 worde deze iveaus ader toegelicht. De volgede factore zij va ivloed op deze iveaus 4 : a. Omvag e complexiteit va de taak b. Complexiteit va de professioele situatie c. Mate va zelfstadigheid e veratwoordelijkheid Tabel 5.3 werkt deze factore verder uit, waarbij opgemerkt wordt dat iveau I i het hbo het eidiveau va ee mbo-opleidig (zie ook bijlage VI) overstijgt 5. 4] Bro: HvA (2005). Cahier 1 competetiegericht opleide. 5] Bro: Hogeschool Rotterdam (sep. 2011). Hadreikig opstelle va toetsbare eidkwalificaties. Opleidige kue door middel va de idelig i competetieiveaus ee keuze make voor bepaalde accete i het opleidigsprofiel. Ee sterk op productotwerp gerichte opleidig zal er waarschijlijk voor kieze om de hbo-bachelor op te leide voor iveau III voor de competeties Aalysere e Otwerpe. Zo ka ee ladelijk overleg per opleidig ook overwege om ee domeicompetetie (zoals bijv. Oderzoeke ) ee hoger miimumiveau af te spreke. Tabel 5.3: Defiitie va competetieiveaus Niveau 0 Istroomiveau (havo-5 / mbo-4 eidiveau) I Aard va de taak: eevoudig, gestructureerd, past bekede methode direct toe volges vaststaade orme Aard va de cotext: beked; eevoudig, moodiscipliair Mate va zelfstadigheid: sturede begeleidig II Aard va de taak: complex, gestructureerd, past bekede methode aa wisselede situaties aa Aard va de cotext: beked; complex, moodiscipliair, i de praktijk oder begeleidig Mate va zelfstadigheid: Begeleidig idie odig III Aard va de taak: complex, ogestructureerd, verbetert methode e past orme aa de situaties aa Aard va de cotext: obeked; complex, multidiscipliair i de praktijk Mate va zelfstadigheid: zelfstadig Als richtlij geldt dat voor het bereike va ee iveau miimaal twee va de drie factore dat iveau moete hebbe, bijv. de aard va de taak e de mate va zelfstadigheid. 16 Bachelor of Egieerig

17 Bij het koppele va competetieiveaus aa de acht domeicompeteties worde de volgede suggesties gedaa 6 : De som va de acht competetieiveaus diet miimaal 18 te zij; Ee domeicompetetie ka iet weggelate worde (miimum is iveau I). Dit documet beschrijft pimair het bacheloriveau (EQF iveau 6, zie 6.3). De hier gedefiieerde domeicompeteties e de competetieiveaus lee zich ook voor de beschrijvig va adere kwalificatieiveaus zoals: Associate Degree (AD): ee AD-opleidig maakt i pricipe deel uit va ee bachelor-opleidig, maar ket ee lager eidiveau (EQF iveau 5). Professioal Master: hiermee wordt ee hbo-master (EQF iveau 7) bedoeld. Hiertoe zou ee vierde competetieiveau gedefiieerd kue worde. 5.4 defiitie va Domeicompeteties I deze paragraaf is voor elke competetie aagegeve welke betekeis dit heeft voor het type werkzaamhede va ee egieer e welke gedragskemerke hierbij hore. 6] Deze suggesties zij het resultaat va ee aatal workshops die gehoude zij met deelemers tijdes het ladelijk overleg HBO-Egieerig (HvA, ; HU, ; Hogeschool Widesheim ) 1. Aalysere Het aalysere va ee egieerigvraagstuk omvat de idetificatie va het probleem of klatbehoefte, de afwegig va mogelijke otwerpstrategieë / oplossigsrichtige e het eeduidig i kaart brege va de eise / doelstellige / radvoorwaarde. Hierbij wordt ee scala aa methode gebruikt, waaroder wiskudige aalyses, computermodelle, simulaties e experimete. Radvoorwaarde op het gebied va o.a. (bedrijfs) ecoomie & commercie, mes & maatschappij, gezodheid, veiligheid, milieu & duurzaamheid worde hierbij meegeome. Hij laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: a. selectere va relevate aspecte met betrekkig tot de vraagstellig; b. aageve wat de mogelijke ivloed is op bedrijfsecoomische, maatschappelijke e tot het vakgebied gerelateerde aspecte; c. formulere va ee heldere probleemstellig, doelstellig e opdracht aa de had va de wese va de klat; d. opstelle va ee programma va (techische & iettechische) eise e dit vast kue legge; e. modellere va ee bestaad product, proces of diest. 2. Otwerpe Het realisere va ee egieerigotwerp e hierbij kue samewerke met egieers e iet-egieers. Het te realisere otwerp ka voor ee apparaat, ee proces of ee methode zij e ka meer omvatte da allee het techisch otwerp, waarbij de egieer ee gevoel heeft voor de impact va zij otwerp op de maatschappelijke omgevig, gezodheid, veiligheid, milieu, duurzaamheid (bijv. cradle-to-cradle) e commerciële afwegige. De egieer maakt bij het opstelle va zij otwerp gebruik va zij keis va otwerpmethodieke e weet deze toe te passe. Het te realisere otwerp is gebaseerd op het programma va eise e vormt ee volledige e correcte implemetatie va alle opgestelde eise. Hij laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: Bachelor of Egieerig 17

18 a. i staat zij om vauit de opgestelde eise ee cocept- oplossig (architectuur) te bedeke e te kieze; b. make va gedetailleerde otwerpe aa de had va de gekoze coceptoplossig (architectuur); c. rekeig kue houde met de maakbaarheid e testbaarheid va het otwerp; d. het verifiëre va het otwerp aa de had va het programma va eise; e. selectere va de juiste otwerphulpmiddele f. opstelle va de documetatie te behoeve va het product, diest of proces. 3. Realisere Het realisere e oplevere va ee product of diest of de implemetatie va ee proces dat aa de gestelde eise voldoet. De egieer otwikkelt hiervoor praktische vaardighede om egieerigprobleme op te losse e voert hiervoor oderzoeke e teste uit. Deze vaardighede omvatte keis va het gebruik e de beperkige va materiale, computer simulatie modelle, egieerigprocesse, apparatuur, praktische vaardighede, techische literatuur e iformatiebroe. De bachelor is ook i staat om de (veelal iet-techische) gevolge te overzie va zij werkzaamhede, bijv. op het gebied va ethiek, maatschappelijke omgevig e duurzaamheid. Hij laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: a. passed gebruik make va materiale, processe, methode, orme e stadaarde; b. assemblere va compoete tot ee itegraal product, diest of proces; c. verifiëre e validere va het product, diest of proces t.o.v. de gestelde eise; d. documetere va het realisatieproces. 4. Behere Het optimaal late fuctioere va ee product, diest of proces i zij toepassigscotext of werkomgevig, rekeig houded met aspecte op het gebied va veiligheid, milieu, techische e ecoomische levesduur. De egieer laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: a. ivoere, teste, itegrere e ibedrijfstelle va ee ieuw product, diest of proces; b. ee bijdrage levere aa beheersysteme e/of oderhoudsplae, zowel correctief (moitore, sigalere e optimalisere) als prevetief (aticipere); c. de performace va ee product, diest of proces kue toetse aa kwaliteitscriteria; d. terugkoppelig kue verzorge.a.v. gewijzigde omstadighede e/of performace va ee product, diest of proces. 5. Maage De egieer geeft richtig e sturig aa orgaisatieprocesse e de daarbij betrokke medewerkers teeide de doele te realisere va het orgaisatieoderdeel of het project waar hij leidig aa geeft. Hij laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: a. opzette va ee (deel)project: kwatificere va tijd e geld, afwege e kwatificere va risico s, opzette va projectdocumetatie e het orgaisere va resources (mese & middele); b. moitore e bijsture va activiteite i terme va tijd, geld, kwaliteit, iformatie e orgaisatie; c. taak- e procesgericht commuicere; d. begeleide va medewerkers, stimulere va samewerkig e kue delegere; e. commuicere e samewerke met adere i ee multi- 18 Bachelor of Egieerig

19 culturele, iteratioale e/of multidiscipliaire omgevig e het voldoe aa de eise die het participere i ee arbeidsorgaisatie stelt. 6. Advisere De egieer geeft goed oderbouwde advieze over het otwerpe, verbetere of toepasse va producte, processe e methode e bregt rederede trasacties tot stad met goedere of dieste. i de vraagstellig te verdiepe, daarbij de betrouwbaarheid va de verschillede iformatiebroe kue validere; c. de resultate samevatte, structurere e iterpretere e coclusies trekke i relatie tot de oderzoeksvraag; d. resultate te rapportere volges de i het werkveld geldede stadaard; e. op basis va de verkrege resultate de gekoze aapak kritisch evaluere e aabevelige te doe voor vervolgoderzoek. Hij laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: a. zich ileve i de positie va de (itere of extere) klat; b. verheldere va de behoefte va de opdrachtgever; c. i overleg met relevate partije de klatbehoefte vertale aar techisch & ecoomisch haalbare oplossige; d. kue oderbouwe va ee advies e de klat hierva overtuige; e. relaties met klate op ee adequate wijze oderhoude. 7. Oderzoeke De egieer heeft ee kritisch oderzoekede houdig e maakt gebruik va geschikte methode e techieke m.b.t. het vergare e beoordele va iformatie, om toegepast oderzoek uit te kue voere. Deze methode kue zij: literatuuroderzoek, het otwerp e de uitvoerig va experimete, de iterpretatie va data e computer simulaties. Hiervoor worde databake, stadaarde e (veiligheids)orme geraadpleegd. Hij laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: a. de doelstellige va ee gewest oderzoek vauit de vraagstellig opstelle; b. zelfstadig (weteschappelijke) literatuur e eige / adere iformatiebroe selectere e verkrijge om zich verder 8. Professioalisere Het zich eige make e bijhoude va vaardighede die beodigd zij om de egieerigcompeteties effectief uit te kue voere. Deze vaardighede kue ook i breder verbad va toepassig zij. Dit omvat oder meer het hebbe va ee iteratioale oriëtatie e het kue plaatse va de ieuwste otwikkelige, bijvoorbeeld i relatie tot maatschappelijke orme, waarde e ethische dilemma s. De egieer laat dit zie m.b.v. de volgede gedragskemerke: a. op zelfstadige wijze ee leerdoel e ee leerstrategie bepale e uitvoere e het resultaat terugkoppele aar het leerdoel; b. zich flexibel opstelle i uiteelopede beroepssituaties; c. bij beroepsmatige e ethische dilemma s ee afwegig make e ee besluit eme, rekeig houded met geaccepteerde orme e waarde; d. op costructieve wijze feedback kue geve e otvage, zowel op gedrag als ihoud; e. kue reflectere op eige hadele, deke e resultate; f. kue gebruike va diverse commuicatievorme e -middele om effectief te kue commuicere i het Nederlads e Egels. Bachelor of Egieerig 19

20 6. Relatie met atioale & iteratioale stadaarde I hoofdstuk 5 zij de atioale stadaarde e iteratioale refereties beoemd, waaraa de domeicompeteties gerelateerd worde. Het betreft hier de volgede atioale e iteratioale stadaarde: Dublidescriptore, zie 6.1 e bijlage I; Hbo-stadaard, zie 6.2 e bijlage II. Deze stadaarde zij bepaled geweest bij het opstelle va het egieerigprofiel. De Dublidescriptore beschrijve het iteratioaal geaccepteerde iveau va de bachelor. Het atioale iveau va de bachelor wordt beschreve i de hbo-stadaard. Eé va de eise die door de overheid wordt gesteld aa de accreditatie, is dat het iveau va de hbo-opleidige aasluit bij het iteratioaal e atioaal geaccepteerde iveau va de bachelor 7. De ladelijke opleidigsprofiele, die afgeleid zij va de beroepsprofiele omvatte de Dublidescriptore e de hbo-stadaard. Dit impliceert dat, waeer de studet voldoet aa het opleidigsprofiel, hij ook voldoet aa zowel 7] Procedure op- e vaststellig ladelijke opleidigsprofiele bachelor-opleidige hogeschole (vastgesteld door de Algemee Vergaderig va de HBO-raad op ). 20 Bachelor of Egieerig

21 het iteratioaal als atioaal geaccepteerde iveau va de hbo-bachelor. Ee referetiesysteem i Europees verbad waari atioale kwalificatiesysteme zij verbode, is het Europea Qualificatios Framework (EQF). Dit raamwerk wordt verder beschreve i 6.3. Ee adere iteratioale referetie is het EUR-ACE Frame work. Igeieursvereigige i Europa hebbe ee stadaard opgesteld (zie bijlage III) voor de accrediterig va egieerigcurricula. Deze is iet leided voor de opzet va dit bachelorprofiel, maar geeft ter volledigheid ee deel va de Europese cotext vauit de beroepsorgaisaties aa. Dit raamwerk wordt verder beschreve i Dublidescriptore De Dublidescriptore worde beschreve i bijlage I, de domeicompeteties zij gedefiieerd i hoofdstuk 5. Tabel 6.1: De Dublidescriptore Dublidescriptore Domeicompeteties Kowledge & Applyig kowledge Makig Commuicatio Learig Skills & uderstadig & uderstadig judgemets 1. Aalysere x x a, b c, d 2. Otwerpe x x a, e f 3. Realisere x a, b c d 4. Behere x x c d 5. Maage x a b c, d, e 6. Advisere x d c a, b, d, e 7. Oderzoeke x a b c, d, e e 8. Professioalisere x x a, b, c d, f x Ee x houdt i dat alle gedragskemerke va de betreffede domeicompetetie bijdrage aa de ivullig va de Dublidescriptor. Ee letter (bijv. a ) geeft aa dat het specifieke gedragskemerk va die domeicompetetie bijdraagt aa ivullig va de Dublidescriptor. Bachelor of Egieerig 21

22 6.2 Hbo-stadaard De accreditatiecommissie va de HBO-raad heeft i haar eidrapport (september 2001) ee aatal geerieke hbokerkwalificaties beschreve. I de vorige editie va dit documet werd da ook og ee relatie hiermee gelegd. Deze geerieke hbo-kerkwalificaties zij imiddels opgevolgd door de hbo-stadaard 8 e vastgesteld door de Algemee Vergaderig va de HBO-raad op De tot u toe gebruikte geerieke hbo-kerkwalificaties kome hiermee da ook te vervalle. De hbo-stadaard wordt beschreve i bijlage II. Tabel 6.2: De hbo-stadaard Domeicompeteties Gedege theoretische basis 9 hbo-stadaard Oderzoeked vermoge Professioeel vakmaschap Beroepsethiek e maatschappelijke oriëtatie 1. Aalysere x x x b 2. Otwerpe x x x 3. Realisere x x 4. Behere x c, d x 5. Maage x x 6. Advisere x a, b, c, d x 7. Oderzoeke x x 8. Professioalisere x x c, d, e 6.3 Europea Qualificatios Framework (EQF) Het voorstel voor het Europees kwalificatiekader werd i september 2006 door de Europese Commissie geformuleerd. Deze aabevelig schetst ee gemeeschappelijk kader dat i Europa moet worde aagewed om vergelijkige tusse kwalificaties e kwalificatieiveaus te vergemakkelijke om zo beroeps- e geografische mobiliteit e deelame aa ee leve lag lere te bevordere. Het EQF beschrijft i algemee terme reguliere opleidigsiveaus i Europees verbad. Het framework oderscheidt acht iveaus, waarva de volgede iveaus m.. va belag zij voor het hoger beroepsoderwijs: Level 5, higher educatio short cycle, overeekomed met het Associate Degree (AD)-iveau; Level 6, first cycle, overeekomed met het bacheloriveau; Level 7, secod cycle, overeekomed met het masteriveau; Level 8, overeekomed met het PhD-(dr.) iveau. Het EQF is ee referetiesysteem waari atioale kwalificatiesysteme zij verbode i Europees verbad. Het is vrijwillig, beschrijft opleidigsiveaus, maar is gee systeem va erkeig of ratificerig. Dat doe adere istaties per lad. Het is bedoeld om vertalig e vergelijkig va atioale systeme i de praktijk mogelijk te make. Ook helpt het studete e werkede die Ee x geeft aa dat er ee directe relatie bestaat tusse de hbo-stadaard e de betreffede domeicompetetie. Ee letter (bijv. a ) geeft aa dat het specifieke gedragskemerk va die domeicompetetie ee relatie heeft met de hbo-stadaard. 8] Kwaliteit als Opdracht, HBO-raad, 2009, pag ] I de BoKS wordt de Keis & Vaardighede vastgelegd die de theoretische basis defiiëre. De itegratie va keis, vaardighede e attitude is wat verwacht mag worde va ee startbekwaam beroepsbeoefeaar. 22 Bachelor of Egieerig

23 zich bewege tusse opleidigsistitute i de diverse EU-lade. De belagrijkste gebruikers va het EQF zij ladelijke of sectorale istaties. Voor elk EQF-iveau zij kemerkede verwachtige m.b.t. (leer)resultate e prestaties va gediplomeerde beschreve. De adruk ligt op wat iemad weet e ka e iet op de duur va de opleidig of adere algemee kemerke. Dit is bie het EQF beschreve i terme va keis, vaardighede e competeties. De beschrijvig va het Bacheloriveau (level 6), ofwel de first cycle i the Europea Higher Educatio Area, is bekrachtigd door de oderwijsmiisters i Berge i mei 2005, als oderdeel va het Bologaproces. Op Bacheloriveau beschrijft het EQF de drie oderdele keis, vaardighede e competeties zoals hieroder cursief omschreve. Daaroder de specificatie va de leerprestaties op iveau zes, het bacheloriveau. Het EQF-iveau 6 geeft ee idicatie va complexiteit e diepgag i terme va advaced kowledge e skills e complex problems c.q. complex activities of projects i ee ovoorspelbare omgevig. Deze omschrijvig is vergelijkbaar met de competetieiveaus II e III i de Bachelor of Egieerig. Ook de wijze waarop deze iveaus zij gedefiieerd is vergelijkbaar, amelijk aa de had va de complexiteit va zowel de taak als de cotext e de mate va zelfstadigheid i de uitvoerig. Tabel 6.3: Relatie met de iveaubeschrijvig bachelor of Egieerig KNOWLEDGE SKILLS COMPETENCES is described as theoretical ad/or factual. - cogitive (ivolvig the use of logical, ituitive ad creative thikig); - practical (ivolvig maual dexterity ad the use of methods, materials, tools ad istrumets). I the cotext of EQF, competece is described i terms of resposibility ad autoomy. Level 6: advaced kowledge of a field of work or study, ivolvig a critical uderstadig of theories ad priciples advaced skills, demostratig mastery ad iovatio, required to solve complex ad upredictable problems i a specialized field of work or study - maage complex techical or professioal activities or projects, takig resposibility for decisio makig i upredictable work or study cotexts; - take resposibility for maagig professioal developmet of idividuals ad groups. Bachelor of Egieerig 23

24 6.4 EUR-ACE e FEANI-erkeig Om te kome tot ee iteratioale opleidigsbechmark zij ook de iteratioale referetiekaders voor egieerigopleidige relevat. Zo zij er i Europa richtlije richtlije vastgesteld door FEANI, de federatie va atioale igeieursvereigige ( waarva ook KIVINIRIA lid is. Het EUR-ACE iititatief stelt ee ee Europese igeieursstadaard voor e geeft ee beschrijvig va de zes hoofdthema s voor egieerigopleidige. Deze beschrijvig is relevat e bruikbaar voor ee vergelijkig e afstemmig i Europees verbad. Het is overiges gee stadaard met ee formele status die de atioale ladelijke afstemmig met werkveldorgaisaties i Nederlad vervagt. Zie ook bijlage III. Tabel 6.4: Zes hoofdthema s egieerig opleidige EUR-ACE-thema Domeicompeteties Kowledge & Uderstadig Egieerig Aalysis Egieerig Desig Ivestigatios Egieerig Practice Trasferable Skills 1. Aalysere x x 2. Otwerpe x x 3. Realisere x x 4. Behere x b a, c d 5. Maage x x 6. Advisere x 7. Oderzoeke x x 8. Professioalisere x x Ee x houdt i dat alle gedragskemerke va de betreffede domeicompetetie ee relatie hebbe met het EUR-ACE-thema. Ee letter (bijv. a ) geeft aa dat het specifieke gedragskemerk va die domeicompetetie ee relatie heeft met de hbo-stadaard. 24 Bachelor of Egieerig

25 7. Ivullig va het bachelorprofiel per opleidig Dit hoofdstuk laat zie hoe ee specifieke egieerigopleidig gecocretiseerd ka worde d.m.v. het volgede: Verbide va ee miimumiveau aa ieder va de acht domeicompeteties; Ivulle va ee Body of Kowledge & Skills (BoKS). Fig. 7.1 Illustratie va ee compete tieprofiel 1. Aalysere 2. Otwerpe 3. Realisere 4. Behere 5. Maage 6. Advisere 7. Oderzoeke 8. Professioalisere Tezame vorme deze het competetieprofiel va de opleidig. Dit competetieprofiel ka ook grafisch weergegeve worde i ee zogeaamd spiderdiagram (Fig. 7.1). Om ee mogelijke ivullig te geve aa bovestaade eme we ee willekeurige opleidig als voorbeeld. Ee ladelijk overleg ka gebruikt worde om overeestemmig te bereike over de miimumiveaus. Om ee competetieprofiel compleet te make, diet ook ee beschrijvig gegeve te worde va ee BoKS. Zie Tabel 7.2 voor ee mogelijke beschrijvig va ee BoKS. Met adruk wordt gesteld dat de hier gegeve ivullig iet compleet is e uitsluited als voorbeeld voor ee mogelijke ivullig gegeve wordt. De hier gedefiieerde BoKS-compoete diee da ook i dat licht beschouwd te worde. Tabel 7.2: Illustratie va ee mogelijke BoKS BoKS-compoet Te koppele aa domeicompetetie: Wiskude: algebra, differetiëre, goiometrie, itegrere Mechaica: dyamica, statica, Otwerpmethodieke: Statistiek: verdelige, toetse, Literatuuroderzoek Systems Egieerig: Publicere resultate: stadaarde voor publicaties, werkwijze voor publicaties Commuicatie: presetere, rapportere, vergadere, 1. Aalysere; 2. Otwerpe; 7. Oderzoeke; 8. Professioalisere Bachelor of Egieerig 25

26 Tabel 8.1 Werkveldillustraties 01 Maiteace & Oderhoud Vliegtuigoderhoud Scheepsoderhoud Procesidustrie (Chemie, Olie, Gas) Eergiecetrales Trasport & Logistiek Ifrastructuur / gebouwgebode istallaties Machies & productiemiddele 02 Mechatroica OEMs (= Official Equipmet Maufacturers) Leveraciers va cosumeteartikele Productiebedrijve Igeieursbureaus System-Itegrators 03 Scheepsbouw & Offshore Otwerp & Nieuwbouw Oderhoud & Reparatie Oderzoek Demotage & Relocatie 04 Eergie & Duurzaamheid Eergieopwekkig & Eergiedistributie Electrical Egieerig Eergieverbruik Alteratieve eergie Voertuigotwerp 05 Desig & Egieerig I-compay Otwerp- e igeieursbureaus 06 Zorg & Techiek 07 Autotechiek/automotive Idustrial Carrosserie Retail 08 Techische Bedrijfskude Maagemet Oderemerschap Procesverbeterig Iteratioale projecte Sociale Iovatie 09 Chemie 10 Bouw & Istallatie 11 Research, Iovatio & Testig Corporate/I-compay Uiversiteite Laboratoria 26 Bachelor of Egieerig

27 8. Werkveldillustraties 9. Refereties I hoofdstuk 3 is reeds gerefereerd aa de werkveld - illu straties. Dit zij beschrijvige va beroepe e fucties i ee specifiek werkgebied. Op pagia 26 vidt u de werkgebiede die bie het Domei Egieerig worde oderscheide. Dit documet is samegesteld op basis va de oderstaade documete: - Naar 4 op de 10. Meer techologietalet voor Nederlad. Masterpla Beta e Techologie. Rapport Commissie Va Peris, februari 2012 (i opdracht va de Topsectore, Platform Beta Techiek, Groee Keis Coöperatie). - Profiel va de Bachelor of Egieerig, geerieke competeties voor sturede, voortbregede e odersteuede processe i het domei va de Bachelor of Egieerig, ISBN , Bachelor of Applied Sciece, ee competetiegerichte profielbeschrijvig, december Bachelor of ICT, domeibeschrijvig, ISBN , Cahier 1 competetiegericht opleide, HvA, Hadreikig opstelle va toetsbare eidkwalificaties, Hogeschool Rotterdam, sep Procedure op- e vaststellig ladelijke opleidigsprofiele bacheloropleidige hogeschole, opleidigsprofiele, oktober Kwaliteit als Opdracht, HBO-raad, EUR-ACE: Framework stadard for the Accreditatio of Egieerig Programmes, The Europea Qualificatios framework for lifelog learig, Bachelor of Egieerig 27

28 I0. Bijlage I. Dublidescriptore 29 II. De hbo-stadaard 30 III. EUR-ACE 31 IV. Hogeschole/opleidige i het 34 Domei Egieerig V. Procesbeschrijvig e raadplegig werkveld 36 VI. Mbo-kwalificatie Middekader Egieerig 37 (iveau 4) 28 Bachelor of Egieerig

29 I. Dublidescriptore I algemee terme zij i 2004 de kwalificaties voor het hbo-bacheloriveau beschreve i de Dublidescriptore door de Bologa Group o Qualificatios Frameworks. Kowledge ad uderstadig Have demostrated kowledge ad uderstadig i a field of study that builds upo their geeral secodary educatio, ad is typically at a level that, whilst supported by advaced textbooks, icludes some aspects that will be iformed by kowledge of the forefrot of their field of study. Applyig kowledge ad uderstadig Ca apply their kowledge ad uderstadig i a maer that idicates a professioal approach to their work or vocatio, ad have competeces typically demostrated through devisig ad sustaiig argumets ad solvig problems withi their field of study. Makig judgemets Have the ability to gather ad iterpret relevat data (usually withi their field of study) to iform judgemets that iclude reflectio o relevat social, scietific or ethical issues. Commuicatio Ca commuicate iformatio, ideas, problems ad solutios to both specialist ad o-specialist audieces. Learig skills Have developed those learig skills that are ecessary for them to cotiue to udertake further study with a high degree of autoomy. Bachelor of Egieerig 29

30 II. De hbo-stadaard Toelichtig hbo-stadaard (Uit: Kwaliteit als opdracht, HBO-raad, 2009, blz ) Ee gedege theoretische basis Bij elke stadaard behoort ee hoeveelheid basiskeis. Voor de istroom is keis op vakgebiede als Nederlads, Egels e rekee/wiskude ee vereiste. Deze keis diet gedurede de opleidig toe te eme. Maar daaraast gaat het vooral om de vakspecifieke keis va het beroepsdomei waarvoor wordt opgeleid. De vaststellig e de borgig va zo keisbasis door de opleidige is va emiet belag. Het competetiegericht oderwijs is ee belagrijke verieuwig i het hoger oderwijs maar de ivoerig hierva gig soms vergezeld va ee oderwaarderig va keis. Itegratie va keis, vaardighede e attitude past bij het opleide va startbekwame beroepsbeoefeare. Met ee versterkte adruk op keis zal het competetiegericht oderwijs ee adere ihoud krijge da ekele jare ge lede het geval was. Het gaat hierbij om de oodzaak dat studete over de theoretische bagage beschikke die he de basis biedt om kritisch e creatief aar hu eige vakgebied te kue kijke. Deze keisbasis is daarmee olosmakelijk verbode met het hbo-bacheloriveau. Het oderzoeked vermoge Bij professioele bachelors gaat het iet allee om het vertale va aageleerde keis va hoog iveau aar ee praktijksituatie. I oze modere samelevig is het cruciaal dat hbo-bachelors over ee oderzoeked vermoge beschikke dat leidt tot reflectie, tot evidece based practice, e tot iovatie. Zo stelt de commissie Abrahamse: the abilities to aalyse problems, to sythesize, to propose solutios ad to commuicate about various challeges ( ), also i a multidiscipliary eviromet, are becomig more ad more importat. These abilities are ot oly importat i research eviromets but also i idustry ad the society at large. This, i combiatio with the kowledge ad the uderstadig of real life processes i idustry, will give idustry additioal iovative power. Practical ad professioal experiece of studets, by preferece from the start of their study i combiatio with applied research, will allow these competeces to develop. (Bridgig the gap betwee theory ad practice, possible degrees for a biary system, Report Committee Review Degrees for the Dutch Miistry of Educatio, Culture ad Sciece, 2005, blz. 48.) Professioeel vakmaschap Vakmaschap is olosmakelijk verbode met de opleidige die hogeschole verzorge. De professioele bacheloropleidig is voor vele de hoogste vorm va beroepsoderwijs die zij volge. Dat beteket dat oze bacheloropleidige moete zorge dat studete de keis e vaardighede aalere die specifiek zij voor de rol va de professioal i ee werkveld. Ee goede verbidig tusse de opleidig e de beroepspraktijk is daarvoor ee oodzakelijke voorwaarde. Docete met actuele praktijkervarig e het izette va gastdocete geve hiervoor de juiste cotext. De stages biede studete de cofrotatie tusse de opgedae keis e oefeige met de realiteit va de eigelijke beroepspraktijk. Ook het hebbe va ee iteratioale oriëtatie maakt oderdeel uit va het vakmaschap, eveals het beschikke over ee oderemede houdig. Beroepsethiek e maatschappelijke oriëtatie Hbo-bachelors zij gee eezijdige toepassers, maar 30 Bachelor of Egieerig

31 III. Eur-Ace beroepsbeoefeare die relaties moete legge met maatschappelijke e soms ethische vraagstukke, die beschikke over ee culturele bagage, die i de ware betekeis va het woord academische vormig hebbe geote. Het wordt steeds belagrijker professioals voor de zorg op te leide die kritisch kue reflectere op de waardigheid va het leve, ecoome op te leide die zichzelf vrage stelle over de relatie tusse wistmaximalisatie op de korte termij e het vertrouwe i het ecoomisch stelsel op de lagere termij e igeieurs voor te bereide op ee werkzaam leve waar aadacht voor duurzaamheid meer cetraal komt te staa. Het gaat om het bewustzij va de betekeis va aageleerde keis e vaardighede i hu maatschappelijke cotext. Va studete mag worde verwacht dat zij beschikke over het vermoge om keis kritisch te beoordele aa de had va morele waarde. EUR-ACE staat voor Stadards for the Accreditatio of Egieerig Programmes e is toegespitst op egieerigopleidige. Hieroder wordt ee korte beschrijvig gegeve. Voor gedetailleerde iformatie wordt aar de brotekst zelf verweze. Oderstaade tekst is afkomstig uit het EUR-ACE-documet 11 e geeft ee beschrijvig va de zes hoofdthema s voor igeieursopleidige. Allee de beschrijvig voor de first cycle is hier geciteerd. Er is bewust voor gekoze om de Egelse tekst te citere e iet te vertale. The six Programme Outcomes of accredited egieerig degree programmes are: Kowledge ad Uderstadig Egieerig Aalysis Egieerig Desig Ivestigatios Egieerig Practice Trasferable Skills Kowledge ad Uderstadig The uderpiig kowledge ad uderstadig of sciece, mathematics ad egieerig fudametals are essetial to satisfyig the other programme outcomes. Graduates should demostrate their kowledge ad uderstadig of their egieerig specialisatio, ad also of the wider cotext of egieerig. 11] Bro: EUR-ACE: Framework stadard for the Accreditatio of Egieerig Programmes, Bachelor of Egieerig 31

32 First Cycle graduates should have: kowledge ad uderstadig of the scietific ad mathematical priciples uderlyig their brach of egieerig; a systematic uderstadig of the key aspects ad cocepts of their brach of egieerig ; coheret kowledge of their brach of egieerig icludig some at the forefrot of the brach; awareess of the wider multidiscipliary cotext of egieerig. Egieerig Aalysis Graduates should be able to solve egieerig problems cosistet with their level of kowledge ad uderstadig, ad which may ivolve cosideratios from outside their field of specialisatio. Aalysis ca iclude the idetificatio of the problem, clarificatio of the specificatio, cosideratio of possible methods of solutio, selectio of the most appropriate method, ad correct implemetatio. Graduates should be able to use a variety of methods, icludig mathematical aalysis, computatioal modellig, or practical experimets, ad should be able to recogise the importace of societal, health ad safety, evirometal ad commercial costraits. First Cycle graduates should have: the ability to apply their kowledge ad uderstadig to idetify, formulate ad solve egieerig problems usig established methods; the ability to apply their kowledge ad uderstadig to aalyse egieerig products, processes ad methods; the ability to select ad apply relevat aalytic ad modellig methods. Egieerig Desig Graduates should be able to realise egieerig desigs cosistet with their level of kowledge ad uderstadig, workig i cooperatio with egieers ad o-egieers. The desigs may be of devices, processes, methods or artefacts, ad the specificatios could be wider tha techical, icludig a awareess of societal, health ad safety, evirometal ad commercial cosideratios. First Cycle graduates should have: the ability to apply their kowledge ad uderstadig to develop ad realise desigs to meet defied ad specified requiremets; a uderstadig of desig methodologies, ad a ability to use them. Ivestigatios Graduates should be able to use appropriate methods to pursue research or other detailed ivestigatios of techical issues cosistet with their level of kowledge ad uderstadig. Ivestigatios may ivolve literature searches, the desig ad executio of experimets, the iterpretatio of data, ad computer simulatio. They may require that databases, codes of practice ad safety regulatios are cosulted. First Cycle graduates should have: the ability to coduct searches of literature, ad to use databases ad other sources of iformatio; the ability to desig ad coduct appropriate experimets, iterpret the data ad draw coclusios workshop ad laboratory skills. Egieerig Practice Graduates should be able to apply their kowledge ad uderstadig to developig practical skills for solvig problems, coductig ivestigatios, ad desigig egieerig devices ad processes. These skills may iclude the kowledge, use ad limitatios of materials, computer modellig, egieerig processes, equipmet, workshop practice, ad techical literature ad iformatio sources. They should also recogise the wider, o-techical 32 Bachelor of Egieerig

33 implicatios of egieerig practice, ethical, evirometal, commercial ad idustrial. First Cycle graduates should have: the ability to select ad use appropriate equipmet, tools ad methods; the ability to combie theory ad practice to solve egieerig problems; a uderstadig of applicable techiques ad methods, ad of their limitatios; a awareess of the o-techical implicatios of egieerig practice. Trasferable Skills The skills ecessary for the practice of egieerig, ad which are applicable more widely, should be developed withi the programme. First Cycle graduates should be able to: fuctio effectively as a idividual ad as a member of a team; use diverse methods to commuicate effectively with the egieerig commuity ad with society at large; demostrate awareess of the health, safety ad legal issues ad resposibilities of egieerig practice, the impact of egieerig solutios i a societal ad evirometal cotext, ad commit to professioal ethics, resposibilities ad orms of egieerig practice; demostrate a awareess of project maagemet ad busiess practices, such as risk ad chage maagemet, ad uderstad their limitatios; recogise the eed for, ad have the ability to egage i idepedet, life-log learig. Bachelor of Egieerig 33

34 IV. I deze bijlage wordt ee overzicht gegeve va de opleidige bie de hogeschole i Nederlad die deeleme aa het domei Egieerig (status september 2012). Hogeschole/opleidige i het Domei Egieerig Hogeschool Opleidig (CROHO) Avas Hogeschool s Hertogebosch Elektrotechiek Werktuigbouwkude Techische Bedrijfskude Avas Hogeschool Breda Elektrotechiek Werktuigbouwkude Mechatroica Avas Hogeschool Tilburg Gezodheidszorg Techologie Techische Bedrijfskude Christelijke Hogeschool Widesheim Elektrotechiek Idustrieel Product Otwerpe Logistiek & Techische Vervoerskude Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude De Haagse Hogeschool (Delft) Bedrijfswiskude Elektrotechiek Mechatroica Techische Bedrijfskude Techische Natuurkude Werktuigbouwkude De Haagse Hogeschool (De Haag) Bewegigstechologie Commercieel Igeieur Huma Techology Idustrieel Product Otwerpe Fotys Hogeschole Eidhove Autotechiek/automotive Bedrijfsmaagemet MKB Elektrotechiek Mechatroica Orthopedische Techologie Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude Fotys Hogeschole Tilburg Bedrijfswiskude Fotys Hogeschole Velo Elektrotechiek Idustrieel Product Otwerpe Werktuigbouwkude Mechatroica Hazehogeschool Groige Advaced Sesor Applicatios Algemee Operatioele Techiek (AOT) Elektrotechiek Huma Techology Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude Hogeschool IHollad Alkmaar Elektrotechiek Werktuigbouwkude Techische Bedrijfskude Hogeschool IHollad Delft Logistiek & Techische vervoerskude Luchtvaarttechologie Hogeschool IHollad Dieme Bedrijfswiskude Hogeschool IHollad Haarlem Busiess Egieerig 34 Bachelor of Egieerig

35 Hogeschole/opleidige i het Domei Egieerig Hogeschool Opleidig (CROHO) Hogeschool Rotterdam Autotechiek/automotive Chemische Techologie Elektrotechiek Idustrieel Product Otwerp Logistiek & Techische vervoerskude Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude Scheepsbouwkude Hogeschool Utrecht Idustriële Automatiserig Elektrotechiek Werktuigbouwkude Techische Bedrijfskude Hogeschool va Amsterdam Aviatio Bedrijfswiskude Elektrotechiek Egieerig Desig & Iovatio Logistiek & Techische vervoerskude Techisch commerciële cofectiekude Techisch commerciële textielkude Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude Hogeschool va Arhem e Nijmege Autotechiek/automotive Elektrotechiek Embedded Systems Egieerig Idustrieel Product Otwerpe Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude Hogeschool Zeelad Algemee Operatioele Techiek (AOT) Elektrotechiek Logistiek & Techische vervoerskude Werktuigbouwkude Hogeschool Zuyd Biometrie Elektrotechiek Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude NHL Hogeschool Bedrijfswiskude Elektrotechiek Scheepsbouwkude Techische Bedrijfskude Werktuigbouwkude Saxio Deveter Techische Bedrijfskude Saxio Eschede Chemische Techologie Elektrotechiek Idustrieel Product Otwerpe Mechatroica Techische Bedrijfskude Techische Natuurkude Werktuigbouwkude Techisch Commerciële Textielkude Stede Hogeschool Werktuigbouwkude Bachelor of Egieerig 35

36 V. Procesbeschrijvig e raadplegig werkveld Bij het actualisere e samestelle va het Bachelorprofiel is gestreefd aar ee breed draagvlak oder zowel de diverse egieerig opleidige bij hogeschole als vertegewoordigers va het werk- of beroepeveld. Het documet is tot stad gekome i samewerkig tusse de hogeschole met egieerig opleidige e ee aatal extere parters (bracheorgaisaties e bedrijve). I de stuurgroep ware zowel het Domeibestuur als de vaste overlegparters, FME, Koiklijke Metaaluie e Ueto-VNI (OTIB) vertegewoordigd. Het project is uitgevoerd door ee werkgroep met vertegewoordigers va vier hogeschole. De Raad va Advies va het Domei Egieerig is tussetijds tweemaal als klakbord opgetrede. Via de domeivoorzitter zij de voortgag e tusseresultate frequet besproke i het Sectoraal Advies College Techiek va de HBO-Raad. Afstemmig hogeschole De vijftie deelemede hogeschole va het Domei hebbe bij de start va de revisie va het Bachelorprofiel deelgeome aa ee evaluatie va het profiel 2006 e het opstelle va het programma va eise voor het ieuwe documet. I het ajaar 2011 e het voorjaar 2012 zij de tussecocepte besproke i workshops met de hogeschole tijdes de themadage va het Domei Egieerig. Daaraast hebbe lede idividueel kue reagere op ee tussecocept dat oder de opleidigsvertegewoordigers is verspreid. Via de hogeschole zij i het stadium va het eidcocept beroepeveldcommissies betrokke geweest bij de totstadkomig. Afstemmig werk- e beroepeveld De volgede orgaisaties zij betrokke bij de totstadkomig e validatie va het Bachelorprofiel: Bracheorgaisaties FME-CWM Koiklijke Metaaluie Ueto-VNI FEDA FEDET FHI Bedrijve Apollo Vredestei B.V. Eato Electric B.V. Hessels Idustrie B.V. Imtech Ifra B.V. NTS-groep Océ Techologies B.V. Siemes Nederlad B.V. Sioux Thales Nederlad B.V. Beroepsorgaisaties KIVI NIRIA Klakbordorgaisaties Hobéo 36 Bachelor of Egieerig

37 VI. Mbo-kwalificatie Middekader Egieerig (iveau 4) Het (techisch) mbo ket ee zogeaamde kwalificatiestructuur waari de eidterme op eidcompeteties zij beschreve. Iedere mbo-richtig ket ee zogeaamd kwalificatiedossier. Voor de aasluitig va het Bachelorprofiel Egieerig op het techisch mbo is het kwalificatiedossier Middekader Egieerig iveau 4 (2012) het meest relevat. Dit kwalificatiedossier ket twee variate: techicus e commercieel techicus. Het dossier oderscheidt vijf kertake: otwerpe producte of systeme voorbereide productiewerk begeleide productiewerk oderhoude producte e systeme verrichte commerciële werkzaamhede Kwalificaties: K1: Techicus K2: Commercieel techicus Kertaak Werkproces K1 K2 Kertaak 1: Otwerpt producte of systeme 1.1 Verzamele e verwerke va otwerpgegeves x x 1.2 Uitwerke va otwerpe x x 1.3 Kieze materiale e oderdele x 1.4 Make va ee kosteberekeig x Kertaak 2: Bereidt productiewerk voor 2.1 Verzamele e verwerke va productiegegeves x x 2.2 Make va ee tekeig(pakket) x 2.3 Orgaisere va mese e middele x Kertaak 3: Begeleidt productiewerk 3.1 Begeleide productieproces x x 3.2 Bewake begrotig x x 3.3 Uitvoere kwaliteitscotroles x 3.4 Oplevere va werk x x Kertaak 4: Oderhoudt producte e systeme 4.1 Ispectere va producte e systeme x 4.2 Begeleide oderhoud x Kertaak 5: Verricht commerciële werkzaamhede 5.1 Doet voorstelle voor commercieel beleid x 5.2 Oderhoudt cotact met klate x 5.3 Beheert de voorraad. x Bachelor of Egieerig 37

38 Competeties (24): i matrix 2 of 3 competeties gematcht met kertake 01. Beslisse activiteite iitiëre 02. Aasture 03. Begeleide 04. Aadacht e begrip toe 05. Samewerke e overlegge 06. Ethisch e iteger hadele 07. Relaties bouwe e etwerke 08. Overtuige e beïvloede 09. Presetere 10. Formulere e rapportere 11. Vakdeskudigheid toepasse 12. Materiale e middele izette 13. Aalysere 14. Oderzoeke 15. Creëre e iovere 16. Lere 17. Plae e orgaisere 18. Op behoefte e verwachtige va klat richte 19. Kwaliteit levere 20. Procedures e istructies opvolge 21. Omgaa met veraderig e aapasse 22. Met druk e tegeslag omgaa 23. Gedreveheid e ambitie toe 24. Bedrijfsmatig hadele 38 Bachelor of Egieerig

39

40