Opleidingsprofiel van de Bacheloropleiding Bedrijfskunde MER

Transcriptie

1 Opleidingsprofiel van de Bacheloropleiding Bedrijfskunde MER Landelijk opleidingsoverleg Bedrijfskunde MER

2 Colofon Inhoudsopgave Titel: Opleidingsprofiel van de Bacheloropleiding Bedrijfskunde MER Subtitel: Competentieprofiel van de HBO-Bacheloropleiding CROHO Opleiding voor Bedrijfskunde MER Publicatie: maart 2014 Opdrachtgever: Landelijk Opleidingsoverleg Bedrijfskunde MER (LOO BKM) Namens: Avans Hogeschool Christelijke Hogeschool Ede De Haagse Hogeschool Fontys Hogeschool Hanze Hogeschool Groningen Hogeschool Inholland Hogeschool Rotterdam Hogeschool Utrecht Hogeschool Windesheim HZ University of Applied Sciences Hogeschool van Amsterdam Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Saxion Hogeschool Enschede Redactie: Drs. Danny Brouwer, voorzitter LOO Bedrijfskunde MER Mr. Bert Wildering, secretaris LOO Bedrijfskunde MER Marjolein Moonen MBA, penningmeester LOO Bedrijfskunde MER Drs. Albert Jansen Schoonhoven, bestuurslid LOO Bedrijfskunde MER Jan Leen, lid LOO Bedrijfskunde MER Drs. Thea de Vries, zelfstandig onderwijskundig adviseur Grafisch ontwerp: Jeroen Reith, Buro Gom, Arnhem LOO Bedrijfskunde MER Het copyright geldt voor activiteiten met commercieel gebruik. Wanneer uit deze uitgave gegevens worden overgenomen dient de bron te worden vermeld. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopie, opnamen, of op enige andere manier zonder voorafgaande schrif telijke toestemming van de redactie. Colofon 2 Voorwoord 5 Inleiding 6 Deel I Beroepspraktijk, trends en ontwikkelingen 9 Wat van de opleiding Bedrijfskunde MER wordt verwacht 10 1 Beroepspraktijk en rollen van de BKM er 10 Beroepspraktijk van de BKM er 10 Rollen van de BKM er 11 2 Trends en ontwikkelingen 12 3 Samenvatting 17 Deel II Kenmerken en kwaliteit van bedrijfskundig handelen 19 Wat de afgestudeerde Bedrijfskundige MER biedt 20 1 Basiskenmerken van bedrijfskundig handelen 20 2 Competentieprofiel Bedrijfskunde MER 21 3 Theoretische kennis: de kernvakgebieden 27 4 Bedrijfskundige handelingscyclus en onderzoek 33 5 De bedrijfskundige kenniswerker 34 Deel III Verantwoording 41 Referenties 42 Bijlage A Bedrijfskunde MER in historisch perspectief 45 Bijlage B Nederlands Qualification Framework en de Dublin-descriptoren 49 Bijlage C Standaard Bachelor of Business Administration 52 Bijlage D Beroepsillustraties 55 Uitwerking beroepsillustraties 57 Bijlage E Kennis en Kennishandelingen 61 Bijlage F Toelichting bij niveau-aanduiding bedrijfskundig denken en handelen 62 Bijlage G Toelichting Onderzoeksmodel 65 Bijlage H Opsomming feedback van het werkveld bij het opleidingsprofiel 67 Bijlage I Overzicht van de betrokkenen bij de ontwikkeling van het Opleidingsprofiel

3 Voorwoord Het Landelijk Opleidingsoverleg Bedrijfskunde MER (LOO BKM) heef t zich in de afgelopen periode intensief bezig gehouden met de aanpassing van het landelijk opleidingsprofiel. De volgende redenen vormen de aanleiding voor de herpositionering van de bacheloropleiding Bedrijfskunde MER (BKM): Het besluit om de naam opleiding voor Management, Economie en Recht (MER) in september 2012 te wijzigen in Bedrijfskunde MER (BKM) maakte het noodzakelijk om het competentieprofiel een meer bedrijfskundig karakter te geven; Het verzoek van de Sectorraad Hoger Economisch Onderwijs (HEO) om de BBA-Standaard naar de opleiding BKM te vertalen 1 ; Omgevingsontwikkelingen binnen het bedrijfskundig werkveld; Eisen vanuit het HEO m.b.t. onderzoek. Ten slotte ben ik ervan overtuigd dat de opleiding Bedrijfskunde MER met dit document een stevig en herkenbaar fundament heef t gekregen. Voor de komende jaren worden alle betrokkenen hiermee in staat gesteld een krachtige bedrijfskundige opleiding neer te zetten. Drs. Danny Brouwer, voorzitter LOO BKM Vergeleken met het vorige profiel uit 2008 zijn de volgende zaken veranderd of aangescherpt: Het profiel is duidelijker geformuleerd; het kenmerkende van Bedrijfskunde MER (met name de integrale bedrijfskundige benadering) is explicieter verwoord; De eindkwalificaties (taakcompetenties) zijn herzien; De oude eindkwalificaties verwezen vooral naar disciplines/vakken, de nieuwe eindkwalificaties zijn meer vanuit de taak/ rol van de bedrijfskundige beschreven 2 ; Generieke competenties zijn meer vanuit een bedrijfskundig perspectief verwoord; De BBA standaard is er in verwerkt; Het werkveld is nadrukkelijk betrokken bij de totstandkoming van dit profiel; Onderzoek is een belangrijk onderdeel geworden van het competentieprofiel; De beroepspraktijk en externe maatschappelijke ontwikkelingen zijn geactualiseerd. Met dit nieuwe opleidingsprofiel wordt het bedrijfskundige karakter van de opleiding duidelijker zichtbaar en herkenbaar. Het profiel is besproken en geaccordeerd door vertegenwoordigers van het regionale werkveld, een brede vertegenwoordiging van de betrokken hogescholen en de Vereniging van Hogescholen. Het hele proces stond onder leiding van Drs. Thea de Vries, zelfstandig onderwijskundig adviseur. Verder een speciaal woord van dank aan Jan Leen, die een belangrijke bijdrage heef t geleverd aan de inhoudelijke kant van het nieuwe profiel. 1 Voorjaar 2014 is in de Sector Economie aan de orde geweest op welke wijze invulling wordt gegeven aan wetswijzigingen ten aanzien van de graadtoekenning en het clustergewijs accrediteren. Door de gelijkschakeling van graden in WO en HBO, wordt in de Sector Economie overwogen de graad Bachelor of Business Administration te laten vervallen en de graad Bachelor of Science of Bachelor of Arts in te voeren. Deze actualiteit maakt dat het niet langer opportuun is te spreken over de BBA-Standaard. De BBA-standaard gaat daarom in de toekomst inhoudelijk ongewijzigd door het leven als HEO-standaard. 2 Wat de gevolgen zijn van deze wijziging voor het huidige curriculum verschilt per hogeschool. 4 5

4 Inleiding Aanleiding voor de ontwikkeling van een nieuw opleidingsprofiel Landelijk Opleidingsoverleg Bedrijfskunde MER Het LOO BKM heef t zicht tot doel gesteld eens in de zes jaar het opleidingsprofiel te herijken. In juni 2008 verscheen Management Economie en Recht, Competentieprofiel voor de HBO- Bacheloropleiding. Niet alleen de naam van de opleiding is sindsdien veranderd, er zijn ontwikkelingen die het noodzakelijk maken om het profiel te actualiseren. Van Management Economie en Recht naar Bedrijfskunde MER Vanaf 2008 heef t het Landelijk Opleidingsoverleg (LOO) geijverd voor een nieuwe naam die recht doet aan de stevige bedrijfskundige oriëntatie van de opleiding. De vlag dekte de lading al jaren niet meer 1. Gekozen is voor Bedrijfskunde MER. Met behoud van de afkorting MER blijf t voorop staan dat de opleiding nog steeds stevig is verankerd in de sector Economie en zich niet wil bewegen in de richting van het technische domein met bijvoorbeeld de opleiding Technische Bedrijfskunde. De nieuwe naam BKM wordt vanaf september 2012 gevoerd door alle bij het LOO aangesloten hogescholen. Opdracht HBO-raad In opdracht van de HBO-raad (nu Vereniging voor Hogescholen) is in 2012 het nieuwe competentieprofiel tot stand gekomen met de bedoeling om dit profiel op een later tijdstip in te bedden in een geactualiseerd opleidingsprofiel, waarin ook de inmiddels in de sector Economie ingevoerde standaard voor de Bachelor of Business Administration (BBA) verwerkt zou moeten zijn. In het nieuw te formuleren opleidingsprofiel zou tenslotte ook duidelijk moeten worden hoe Bedrijfskunde MER het eindniveau landelijk zal borgen. Doelstelling Dit opleidingsprofiel is een landelijk document van de gezamenlijke BKM-opleidingen. Het bevat de landelijk vastgelegde en vastgestelde competenties voor de opleiding BKM. Het vormt een ijkpunt voor en legitimering van de curricula van de diverse opleidingen, gericht op de realisatie van de eindcompetenties. Het opleidingsprofiel bevat ook de kenmerken van een beroepsprofiel 2. Het moet immers gefundeerd zijn op een voor het afnemende beroepenveld en studenten herkenbaar en actueel beeld van het beroep. Dit beroepsbeeld krijgt betekenis in de context van de beroeps-praktijk en de ontwikkelingen hierin. Het beroepsbeeld krijgt tevens een bredere betekenis in de context van algemeen maatschappelijke en onderwijskun- 1 Zie bijlage A voor een beschrijving van de historische ontwikkelingen van de opleiding Bedrijfskunde MER. 2 De omschrijving van de begrippen opleidingsprofiel en beroepsprofiel is mede gebaseerd op de omschrijvingen van De Bie e.a. (2003). dige ontwikkelingen. Het opleidingsprofiel is voorts een strategisch document, waarin duidelijk wordt met welk deel van de arbeidsmarkt de opleiding zal communiceren en waarover. Het profiel maakt de ambitie van de opleiding zichtbaar. Verder biedt het opleidingsprofiel op tactisch niveau een kader waarbinnen opleiding en werkveld leren op het werk en leren op school kunnen afstemmen. Het opleidingsprofiel is tevens een verantwoordingsdocument. Opbouw Het opleidingsprofiel bestaat uit drie onderdelen: de relevante trends en ontwikkelingen in de beroepspraktijk, de basisomschrijvingen en de gemaakte keuzes in het profiel en de verantwoording hiervan. Een nadere toelichting bij deze omschrijvingen en de verantwoording staan in de bijlagen. Beroepspraktijk, trends en ontwikkelingen Het opleidingsprofiel wordt in de vorm van een of ferte gepresenteerd. In deel één komt de vraagkant aan de orde. Wat van de opleiding BKM wordt verwacht, wordt duidelijk gemaakt in een beschrijving van de beroepspraktijk en de rollen van de (afgestudeerde) BKM er in de huidige tijd. Hierna volgt een beschrijving van de trends in de context van deze beroepspraktijk en de ontwikkelingen in het Hoger Economisch Onderwijs. Deel één laat met name de verwachtingen ten aanzien van de opleiding zien. Kenmerken en kwaliteit bedrijfskundig handelen In deel twee komt de aanbodkant aan de orde. Hierin wordt duidelijk op welke wijze de opleiding aan de gestelde verwachtingen zal voldoen. De kenmerken en de kwaliteit van bedrijfskundig handelen van de afgestudeerde BKM er worden uitgewerkt in de competenties, de vereiste theoretische kennis, de handelingscyclus verbonden aan onderzoek en de BKM er als kenniswerker. Verantwoording De vergelijkbaarheid van opleidingen vergroot de kansen van afgestudeerde BKM ers op de arbeidsmarkt. In het laatste onderdeel van het opleidingsprofiel staat deze vergelijkbaarheid centraal. Er wordt hierin ten eerste verantwoording afgelegd van de relevantie van het opleidingsprofiel voor het beroepenveld. Deze is beschreven in het onderdeel Toetsing en IJking door het werkveld. Ten tweede zal ingegaan worden op het initiatief van het LOO BKM om het eindniveau van de afgestudeerde BKM er landelijk te borgen. Ten slotte rest de verantwoording van het proces, dat geleid heef t tot het nieuwe opleidingsprofiel en wordt een overzicht geboden van degenen die hierbij betrokken zijn geweest. 6 7

5 Wat van de opleiding Bedrijfskunde MER wordt verwacht Dit deel begint met een schets van de beroepspraktijk van de BKM er. Daarna volgt een beschrijving van trends in de context van de beroepspraktijk en de ontwikkelingen in het Hoger Economisch Onderwijs. Het deel wordt afgesloten met de verwachtingen die aan de opleiding worden gesteld. ➊ Beroepspraktijk en rollen van de BKM er De beroepspraktijk van de BKM er is divers van aard. Een beroepspraktijk die zich manifesteert in management van bedrijfsprocessen, in flexibele en kennisintensieve dienstverlening, in samen-werkingsverbanden, ten dienste van netwerkorganisaties of binnen een global workspace. Dit zijn slechts enkele voorbeelden. Het is een beroepspraktijk met veel afwisseling, complexiteit en diversiteit die in allerlei sectoren van de maatschappij is aan te tref fen. Beroepspraktijk van de BKM er De BKM er in het bedrijfsleven Bedrijfskundige dienstverlening kan binnen een economische of technisch-industriële omgeving plaatsvinden. Met dienstverlening wordt hier bedoeld: het verbeteren van de processen. Dienstverlening kán ook de core business van bedrijven vormen, zoals in de zakelijke dienstverlening, de financiële dienstverlening, de commerciële dienstverlening, de juridische dienstverlening, et cetera. Dit is bijvoorbeeld het geval bij werkgeversorganisaties, brancheverenigingen, belangenorganisaties, koepelorganisaties en consultancybureaus. De BKM er in maatschappelijke ondernemingen Maatschappelijke ondernemingen zijn bijzondere ondernemingen, omdat zij ondernemerschap inzetten voor maatschappelijke doelen. Maatschappelijke ondernemingen komen in uiteenlopende branches voor zoals huisvesting, zorg en welzijn, onderwijs en onderzoek, cultuur en sport. Het unieke karakter van maatschappelijke ondernemingen en de toenemende marktgerichtheid maken transparant werken noodzakelijk. Zij moeten verantwoorden hoe zij met de publieke gelden omgaan. De BKM er draagt bijvoorbeeld bij aan de totstandkoming van in control-verklaringen, de verbetering van toezicht en bedrijfsmatiger werken. Informatiecentra en de vertegenwoordigingen van Europese instellingen in beeld komen voor Bedrijfskunde MER. Maar ook organisaties als de Kamers van Koophandel en de zogenoemde autoriteiten belast met toezicht en handhaving vragen om bedrijfskundig advies. De BKM er die ten dienste van netwerkorganisaties werkt Steeds meer ziet men dat bedrijven en organisaties gaan samenwerken om bijvoorbeeld de financiële risico s te verdelen of omdat ze ieder verantwoordelijk zijn voor een deel van een proces. Netwerkorganisaties halen grenzen weg tussen de organisaties en hun leveranciers, klanten en/of concurrenten, bijvoorbeeld door organisatiemiddelen bij elkaar te voegen, zodat alle partijen er beter van worden, of om samenwerking te stimuleren in een onzekere omgeving. Zo ontstaan joint ventures, marketingdistributiekanalen of samenwerkingsvormen, waarbij financiële middelen kunnen worden uitgewisseld. Netwerkorganisaties zijn gebaat bij een bedrijfskundige en integrale aanpak. Rollen van de BKM er De houdbaarheidsdatum van functies op de arbeidsmarkt wordt steeds korter en functies voor professionals worden ruimer en breder omschreven. Daarom past de term rollen beter dan functies. Een groepering van de onderzochte rollen levert drie in het beroepenveld herkenbare categorieën op 3 : Adviesrol Leidinggevende en resultaatgerichte rol Onderzoeksrol Adviesrol De adviseur is iemand die vanuit het vermogen om problemen geïntegreerd te benaderen, adviezen kan geven over allerlei aspecten van de bedrijfsvoering en op administratief, organisatorisch/bestuurlijk en inhoudelijk gebied. Dit kan zowel intern (meestal vanuit een stafafdeling aan directie en afdelingsmanagement of als beleidsmedewerker bij centrale en lagere overheden) als extern (vanuit een consultancy- onderneming of belangenorganisatie). De werkzaamheden kunnen variëren van informatie inwinnen en beleid voorbereiden tot het bewaken van een proces of project. Daarnaast heef t hij vaak de rol een brug te slaan tussen (de processen van) afdelingen of organisaties. Deze rol leent zich ook voor het werken vanuit een eigen onderneming en niet uitsluitend in loondienst. De BKM er bij de overheid De BKM er vindt men vooral bij lagere overheden en bij gedeconcentreerde rijksdiensten (agentschappen, inspecties e.d.). De toenemende invloed van Europa op alle facetten van de maatschappij, maakt dat steeds vaker organisaties als de Euregio, de Europese Advies- en 3 Bedrijfskunde Integraal, R. Stuive en P. Thuis (2012)

6 Leidinggevende en resultaatgerichte rol Vanuit deze rol is de professional verantwoordelijk voor een afgebakend gebied in een organisatie. Daar hoort bij dat hij de bevoegdheden gedelegeerd heef t gekregen om de benodigde beslissingen te nemen. De professional geef t dus zelf leiding aan medewerkers en/of sturing aan bedrijfsprocessen. Ook deze rol omvat werkzaamheden die vanuit een eigen onderneming kunnen worden verricht. Onderzoeksrol Om processen binnen een organisatie te verbeteren en te vernieuwen doet een professional vaak onderzoek. Deze rol is vaak nauw verweven met bovenstaande rollen, maar het kan ook zelfstandige rollen betref fen. Denk bijvoorbeeld aan de projectmanager en beleidsmedewerker. ➋ Trends en ontwikkelingen Trends in de context van de beroepspraktijk De onderstaande beschrijving is gebaseerd op de inhouden en thema s van landelijke symposia, publicaties in vakbladen en intensieve contacten met diverse vertegenwoordigers van het werkveld. De inhoud is verrijkt met de feedback van het werkveld op dit opleidingsprofiel. Innovatie: verbeteren en vernieuwen Innoveren betekent het implementeren van verbeteringen en nieuwe oplossingen. Hiermee kan de concurrentiepositie van organisaties nationaal en internationaal versterkt worden. Innovatie kan economische groei waarborgen, maar kan ook bijdragen aan het beheersen van crises. Het verbeteren van producten, diensten en processen is continu onder de aandacht. Dit vraagt om flexibele organisaties met innovatief ingestelde en proactieve medewerkers. Fusies, overnames, reorganisaties en het aangaan van informele en formele samenwerkingsverbanden vereisen concrete oplossingen voor bedrijfskundige vraagstukken. Actuele thema s zijn: lean management, slim organiseren 4, scenarioanalyse en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Kenniseconomie Belangrijk is de expliciete keuze om Nederland verder te ontwikkelen als kenniseconomie. In veel maatschappelijke organisaties en bedrijven krijgen kennisontwikkeling en kennisdeling meer aandacht. Zo dragen ze bij aan een lerende samenleving en economie 5. Het gaat hier om de wenselijkheid van een bevolking, die blijf t leren en met onvoorziene ontwikkelingen 4 De slimme organisatie, Menno Lanting (2013). 5 Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2013). kan omgaan, snel reageren op nieuwe kansen. Kennis moet ef fectief worden gedeeld tussen burgers, onderzoeksinstellingen en bedrijven 6. Digitalisering ICT-middelen worden ingezet om marketing te intensiveren, nieuwe kanalen en markten aan te boren, nieuwe producten of diensten te ontwikkelen, data van klanten te verzamelen en de klantvriendelijkheid te vergroten. ICT is een instrument voor innovatie geworden. Mobiele telefonie, breedband en internet zorgen voor een praktisch onbegrensde beschikbaarheid van informatie. Dit Big Data -verhaal maakt aandacht voor de ethische aspecten van informatieverspreiding en- vergaring noodzakelijk. Zowel privé als zakelijk stelt de huidige technologie ons in staat permanent te communiceren. Sociale media veranderen het gedrag en de wijze van zakendoen. Organisaties opereren op een dynamisch speelveld. Zij dienen adequaat te anticiperen en te reageren op ontwikkelingen in zowel de markt als de technologie. Voor het midden- en kleinbedrijf is dit een grote opgave; hun personele capaciteit is beperkt. Internationalisering In een globaliserende wereld opereren organisaties op internationale markten. Digitale kennis-netwerken maken de wereld kleiner. Opkomende markten als Brazilië, Rusland, India en China (BRIC) liggen nu virtueel voor elke onderneming, ongeacht haar grootte, om de hoek. Er is sprake van toenemende internationale concurrentie. Daarnaast zijn organisaties steeds meer over landsgrenzen heen met elkaar verbonden; als toeleverancier, als afnemer, door samenwerkingsovereenkomsten, overnames en fusies. Deze trends zorgen ervoor dat bijvoorbeeld kwaliteitssystemen voor internationale ondernemingen centraal worden vastgesteld en voor alle functies in de ondernemingen gelden. Ook ontwerpt men voor internationaal werkende ondernemingen standaarddienstverlening die voor alle locaties geldt. De groei in het Europees aanbesteden en de uitbreiding van de EU ten slotte vereisen internationaal zaken kunnen doen. Hierin gaat het niet alleen om profit en planet (transport) maar speelt het aspect people (cultuur, arbeidsomstandigheden) een belangrijke rol. Kwaliteitsbeheersing en Kwaliteitsbevordering Stakeholders verwachten dat organisaties kwaliteit leveren. Deze kwaliteit beperkt zich niet tot proces- en productkwaliteit of kwaliteit van de dienstverlening in de directe relatie met klanten. Kwaliteit wordt ook gevraagd met betrekking tot de bedrijfsvoering binnen de eigen organisatie en het handelen met oog voor belangen van maatschappij en milieu. Het afgeven van in control -verklaringen komt steeds meer voor. Duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn binnen dit kader belangrijke thema s. Ook de wijze waarop organisaties communiceren met hun stakeholders vraagt om zorgvuldigheid en kwaliteit. 6 Minder afrekenen, meer verdienen, Marc Chavannes in: NRC Opklaringen, 9/10 november

7 Project- en Programmamanagement Projectmanagement is een instrument om verbeteringen en vernieuwingen van bedrijfsprocessen in goede banen te leiden. Bij projecten is samenwerking tussen diverse disciplines en integraal denken en handelen vaak vereist. Programmamanagement dient hogere, abstracte beleidsdoelen van organisaties. Projecten maken steeds vaker onderdeel uit van meer omvangrijke programma s. De programmamanager bewaakt de samenhang van afzonderlijke projecten en heef t een regierol. Governance, Risicomanagement en Compliance Organisaties worden geconfronteerd met ingrijpende en snelle veranderingen. Veranderingen die zowel oorzaak als gevolg zijn van wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. Ze raken organisaties in al hun facetten tot en met hun volledige maatschappelijke omgeving. De veranderingen bieden kansen maar ook bedreigingen voor organisaties. Stakeholders verlangen een actieve en integrale benadering van governance, risicomanagement en compliance (GRC). Organisaties moeten een in control-statement kunnen afgeven in hun jaarverslag. Hiervoor is GRC een vereiste. GRC draagt actief bij aan het bereiken van verbeterde ef fectiviteit en ef ficiency van de organisatie en een goede reputatie bij de stakeholders. Met een bedrijfskundige multidisciplinaire aanpak wordt GRC binnen een organisatie ingebed en worden organisatieprocessen continu vernieuwd. Ontwikkelingen in het Hoger Economisch Onderwijs Toekomstbestendig hoger onderwijs (Commissie Veerman, 2010) vereist verhoging en borging van haar kwaliteit. De lat moet omhoog is een fundamenteel uitgangspunt in de strategische agenda naast profilering van hogescholen en versterking van de arbeidsmarktrelevantie (Ministerie van OCW 2011). De overheid verwacht meer eenduidigheid in de naamgeving van opleidingen. In het voorbeeld van de opleiding MER is de nieuwe naam Bedrijfskunde MER geworden, die onder de BBA-Standaard valt. Een consequentie is de herordening van het onderwijsaanbod van de opleidingen. Overdracht en ontwikkeling van kennis, gericht op innovatie van de beroepspraktijk vormen de basis van een opleiding in het HBO. Dit brengt met zich mee dat de positie van het praktijkgericht onderzoek (binnen en buiten hogescholen) naast het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek in het maatschappelijk kennisbestel verstevigd wordt. Daarnaast is het een vereiste dat de eindcompetenties voor zowel de universiteit als het HBO aan internationaal geldende kwaliteitseisen voldoen 7. Standaard voor de Bachelor of Business Administration Ter vergroting van de transparantie van de kwaliteit van opleidingen is geadviseerd de door hogescholen gehanteerde bachelorgraad in te ruilen voor de internationaal duidelijk herkenbare en verankerde HEO-graad, te weten de Bachelor of Business Administration (BBA) en voor die graad een eigen standaard op te stellen. Aanleiding hiertoe was het gezamenlijk advies van het dagelijks bestuur van de Sectorraad HEO en het Sectoraal Adviescollege HEO voor de verbetering van de internationale positie van het hoger economisch onderwijs. De sector HEO heef t in 2009 uitgesproken de domeinen als ordeningsprincipe van de bacheloropleidingen los te laten. De BBA-Standaard (zie bijlage C) komt in de plaats van de betref fende domeincompetenties (2005). De Body of Knowledge & Skills (2008) gaan als integraal onderdeel op in de BBA-Standaard. Per 1 september 2012 geven alle opleidingen Bedrijfskunde MER de BBA-graad af. De BBA-Standaard rust op vier belangrijke pijlers 8. Hieronder worden deze uitgewerkt. Vier pijlers van de BBA-Standaard 1 Een gedegen theoretische basis Bij elke standaard behoort een hoeveelheid basiskennis. Voor de instromende studenten is kennis op vakgebieden als Nederlands, Engels en rekenen/wiskunde een vereiste. Deze kennis dient gedurende de opleiding toe te nemen. Daarnaast gaat het vooral om de vakspecifieke kennis van het beroepsdomein waarvoor wordt opgeleid. De vaststelling en de borging van zo n kennisbasis door de opleidingen is van essentieel belang. Het competentiegericht onderwijs is een belangrijke vernieuwing in het hoger onderwijs, maar de invoering hiervan ging soms vergezeld van een onderwaardering van kennis. Integratie van kennis, vaardigheden en attitude past bij het opleiden van startbekwame beroepsbeoefenaren. Met een versterkte nadruk op kennis zal het competentiegericht onderwijs een andere inhoud krijgen dan enkele jaren geleden het geval was. Het gaat hierbij om de noodzaak dat studenten over de theoretische bagage beschikken die hen de basis biedt om hun handelen te verdiepen en te verbreden. Daarnaast biedt deze basis hen de mogelijkheid om kritisch en creatief naar hun eigen beroep te kunnen kijken. Deze kennisbasis of Body of Knowledge & Skills (BOKS) is daarmee onlosmakelijk verbonden met het HBO-bachelorniveau. 2 Het onderzoekend vermogen Bij professionele bachelors gaat het niet alleen om het vertalen van verworven kennis van hoog niveau naar een praktijksituatie. In onze moderne samenleving is het cruciaal dat HBObachelors over een onderzoekend vermogen beschikken dat leidt tot reflectie, tot evidence based practice, en tot innovatie. Zo stelt de commissie Abrahamsen: the abilities to analyse problems, to synthesize, to propose solutions and to communicate about various challenges ( ), also in a multidisciplinary environment, are becoming more and more important. 7 Zie Nederlands Qualification Framework, toegelicht in bijlage B. 8 HBO-raad

8 These abilities are not only important in research environments but also in industry and the society at large. This, in combination with the knowledge and the understanding of real life processes in industry, will give industry additional innovative power. Practical and professional experience of students, by preference from the start of their study in combination with applied research, will allow these competences to develop 9. 3 Professioneel vakmanschap Vakmanschap is onlosmakelijk verbonden met de opleidingen die hogescholen verzorgen. De professionele bacheloropleiding is voor velen de hoogste vorm van beroepsonderwijs die zij volgen. Dat betekent dat onze bacheloropleidingen zorgen dat studenten de kennis en vaardigheden aanleren die specifiek zijn voor de rol van de professional in een werkveld. Een goede verbinding tussen de opleiding en de beroepspraktijk is daarvoor een noodzakelijke voorwaarde. Docenten met actuele praktijkervaring en het inzetten van gastdocenten bieden hiervoor de passende context. De stages bieden studenten de confrontatie tussen de opgedane kennis en oefeningen met de realiteit van de eigenlijke beroepspraktijk. Een internationale oriëntatie maakt ook onderdeel uit van het vakmanschap, evenals het beschikken over een ondernemende houding. 4 Beroepsethiek en maatschappelijke oriëntatie HBO-bachelors zijn geen eenzijdige toepassers, maar beroepsbeoefenaren die relaties leggen met maatschappelijke en soms ethische vraagstukken, die beschikken over een culturele bagage, die -in de ware betekenis van het woord- academische vorming hebben genoten. Het wordt steeds belangrijker professionals op te leiden die kritisch kunnen reflecteren op de waardigheid van het leven, economen op te leiden die zichzelf vragen stellen over de relatie tussen winstmaximalisatie op de korte termijn en het vertrouwen in het economisch stelsel op de langere termijn en ingenieurs voor te bereiden op een werkzaam leven waar aandacht voor duurzaamheid meer centraal komt te staan. Het gaat om het bewustzijn van de betekenis van verworven kennis en vaardigheden in hun maatschappelijke context. Van (aankomende) professionals mag worden verwacht dat zij beschikken over het vermogen om kennis kritisch te beoordelen, ook aan de hand van morele waarden. ➌ Samenvatting Uit de geschetste beroepspraktijk blijkt dat de BKM er in zeer uiteenlopende contexten terecht kan komen. Typerend voor de opleiding Bedrijfskunde MER was al dat zij niet opleidt voor specifieke functies, maar voor verschillende rollen. De trends in de context van het beroep geven een nieuwe impuls aan de focus en de inhoud van het opleidingsprofiel. Van de opleiding BKM wordt verwacht dat zij gericht is op de ontwikkeling van kennis en vaardigheden op de volgende gebieden: Innovatiemanagement; Kennismanagement en bijdragen aan de kenniseconomie; Begeleiden en coachen van medewerkers bij innovaties; Veranderingen in organisaties, producten, diensten en processen; ICT waarmee bedrijfsprocessen geoptimaliseerd worden; ICT-processen opstarten, begeleiden en implementeren; Internationalisering; Ontwikkelingen in het buitenland; Cultural Awareness; Internationale literatuur en beheersing van de Engelse taal; Kwaliteitsbeheersing en kwaliteitsbevordering; Project- en programmamanagement; Governance, Risicomanagement en Compliance. De ontwikkelingen in het Hoger Economisch Onderwijs geven daarnaast een impuls aan de verhoging van de kwaliteit van het onderwijs door aandacht te besteden aan de ontwikkeling van: Een gedegen theoretische kennisbasis; Onderzoekend vermogen; Professioneel vakmanschap; Beroepsethiek en maatschappelijke oriëntatie. 9 Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen,

9 Wat de afgestudeerde Bedrijfskundige MER biedt In dit deel komen ten eerste de basiskenmerken van bedrijfskundig handelen aan bod, waar de kernbelof te van de opleiding Bedrijfskunde MER op gebaseerd is. De kerncompetentie en het competentieprofiel worden vervolgens uitgewerkt. Na de beschrijving van de kernvakgebieden volgt de uitwerking van de bedrijfskundige handelingscyclus, verbonden aan onderzoek. De beschrijving van de bedrijfskundige kenniswerker sluit dit deel af. ➊ Basiskenmerken van bedrijfskundig handelen De volgende drie basiskenmerken van bedrijfskundig handelen vloeien voort uit respectievelijk de kenmerken van de beroepspraktijk en de rollen van de bedrijfskundige, uit de trends in de context van zijn beroepspraktijk en uit de BBA standaard 10. Bedrijfskundige en ondernemende professional Een organisatie bereikt haar doelstellingen door beheersing en optimalisatie van bedrijfsprocessen, die uitvoerbaar zijn en voor verdere ontwikkeling te beïnvloeden zijn 11. De BKM er is een veelzijdig inzetbare professional. Hij is een bruggenbouwer die op multi- en interdisciplinaire wijze werkt aan bedrijfskundige vraagstukken in organisaties en in staat is deze vraagstukken op een praktische, creatieve wijze op te lossen. Hij is ook een teamplayer die kan overtuigen, mensen op één lijn weet te krijgen en besluitvaardig is. De BKM er bekijkt organisaties vanuit een brede visie, hij vervult verschillende rollen, gaat om met tegenstrijdigheden, overtuigt medewerkers en managers om anders te gaan werken en om anders naar de organisatie te kijken. Professional die bedrijfsprocessen verbetert en vernieuwt De BKM er werkt in een dynamische omgeving, signaleert nieuwe trends in de context van het beroep, reageert hierop en adviseert hierin. De BKM er kan risico s nemen en is flexibel. De BKM er is gericht op verbetering en vernieuwing, voortvloeiend uit de gesignaleerde trends. Verbetering en vernieuwing gericht op producten, diensten, processen, organisaties, internationalisering en de bevordering van kwaliteit. ken kan de ontwikkeling van nieuwe kennis, een conceptueel construct, noodzakelijk zijn. Dit maakt de BKM er tot kenniswerker. Zo kan zijn (onderzoekend) handelen tot de invoering van nieuwe organisatiesystemen en -structuren leiden of tot de uitvoering van interventies om de innovatiekracht van een organisatie in het algemeen te vergroten. Voor deze vernieuwingen kan hij elders verworven kennis toepassen of onderzoek (laten) uitvoeren. Kernbelof te Vanuit de hier beschreven basiskenmerken van beroepsmatig handelen van de BKM er is de kernbelof te voor de opleiding Bedrijfskunde MER door het LOO BKM als volgt verwoord: Als student Bedrijfskunde MER ligt je focus op het verbeteren en vernieuwen van bedrijfsprocessen. Het beste uit organisaties en mensen halen is je passie. De opleiding leert je organisaties vanuit een brede visie te bekijken, waardoor je als bedrijfskundige, ondernemende en mensgerichte professional veelzijdig inzetbaar bent. Kortom: specialist in generalisme, de integraal werkende BKM er. ➋ Competentieprofiel Bedrijfskunde MER In het competentieprofiel 12 wordt duidelijk welke competenties de bedrijfskundige nodig heef t om aan de kernbelof te te kunnen voldoen. De in het vorige hoofdstuk benoemde kernbelof te is vertaald naar de kerncompetentie die voor de bachelor Bedrijfskunde MER geldt: De bedrijfskundige professional richt zich in zijn handelen op het verbeteren en vernieuwen van bedrijfsprocessen door het analyseren, ontwerpen en implementeren van doelgerichte processen van productie en dienstverlening in en tussen organisaties. De kernbelof te en de kerncompetentie vormen de basis voor het competentieprofiel, opgebouwd uit taak- en generieke competenties. Samen vormen ze de eindcompetenties/eindkwalificaties voor de BKM er. Een professional die ook kenniswerker is In zijn handelen toont de BKM er zich een ondernemende professional, gericht op verbetering en innovatie van bedrijfsprocessen. Dit veronderstelt de inzet van onderzoekend vermogen, en de inzet van kennis. Voor het vinden van nieuwe oplossingen voor organisatievraagstuk- 10 Zie voor een nadere uitwerking de beroepsillustraties in bijlage D. 11 Organisatie en management, Marcus en van Dam (2012). 12 Het competentieprofiel is besproken en geaccordeerd door vertegenwoordigers van de betrokken hogescholen in het Landelijk Opleidingsoverleg BKM en een brede vertegenwoordiging van het regionale werkveld (juni 2013)

10 Bij elke bedrijfskundige opdracht (taakopdracht uit de beroepscontext) stelt de BKM er het vizier op drie punten scherp: welke taakcompetentie(s) is (zijn) aan de orde, welke kennis is nodig en welke generieke competentie is actueel? Dit vizier wordt als volgt weergegeven: Beroepscontext Kennis uit kernvakgebied(en) Het bovenste gedeelte van het schema bevat de fasen van de bedrijfskundige handelingscyclus waarop de taakcompetenties zijn gebaseerd en waarover de BKM er dient te beschikken. Het onderste gedeelte laat zien waarmee deze taakcompetenties verbreedt en verdiept worden: de generieke competenties en de kennis uit de kernvakgebieden. Met de onderstaande taakcompetenties wordt het bedrijfskundig handelen concreet ingevuld. 1 De BKM-professional is in staat om problemen van organisatorische aard te herkennen, te formuleren en consistent operationeel uit te werken tot een organisatievraagstuk en dit bij beslissers onder de aandacht te brengen. Taakcompetenties(s) Taakopdracht Generieke competentie(s) 2 De BKM-professional is door onderzoek in staat een diagnose te stellen over de ef fectiviteit van een organisatie en de achtergronden, oorzaken en samenhangen van het disfunctioneren. 3 De BKM-professional is in staat om de ef fectiviteit van een organisatie te verbeteren door op basis een programma van eisen en evidence based practice bedrijfsprocessen te (her) ontwerpen. Taakcompetenties bachelor Bedrijfskunde MER De taakcompetenties zijn afgeleid van de regulatieve cyclus : probleemidentificatie-diagnose-ontwerp-verandering-evaluatie. Dit is een veel voorkomende, praktijkgerichte, door Van Strien ontwikkelde methode 13. Het woord regulatief houdt in dat de cyclus gericht is op ingrijpen in de praktijk. Hiermee is de stap gezet naar de bedrijfskundige handelingscyclus, die in onderstaand schema is weergegeven. 4 De BKM-professional is in staat om (complexe) veranderingsprocessen vorm te geven en te (bege)leiden, waardoor de gewenste situatie voor de organisatie wordt gecreëerd. Hij hanteert hierbij een integrale en op draagvlak gerichte aanpak. 5 De BKM-professional is in staat om door onderzoek de ef fectiviteit van verbeteracties te beoordelen en advies te geven over eventueel vervolgonderzoek. De evaluatie is gericht op de juistheid van de diagnose, oplossingsrichting (ontwerp) en de implementatie. Probleemidentificatie Beroepscontext Diagnose Ontwerp Verandering Evaluatie Deze taakcompetenties krijgen inhoudelijke lading door het toepassen van relevante kennis. Bij de uitvoering toont de BKM-professional tevens professioneel vakmanschap en onderzoekend vermogen. De relevante kennis en het onderzoekend vermogen worden in respectievelijk hoofdstuk 6 en 7 uitgewerkt. kennis van de kernvakgebieden en inzet generieke competenties Professioneel vakmanschap Een BKM-professional toont niet alleen aan bedrijfskundig competent te zijn. Hij is ook een hoogopgeleide professional die beschikt over navenante generieke vaardigheden. Bij de uitoefening van zijn taken doet hij dan ook een beroep op de volgende generieke BKM-competenties 14, deze generieke competenties dekken tevens de BBA-Standaard. 13 Praktijk als wetenschap, P. van Strien (1986). 14 Gebaseerd op: Standaard Bachelor of Business Administration (herziene versie; vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad, 15 juni 2012)

11 Generieke competenties bachelor Bedrijfskunde MER 1 Methodisch handelen De BKM-professional is in staat in een (multidisciplinaire) omgeving methoden en technieken op het gebied van onderzoek en projectmanagement te selecteren en toe te passen voor het doelgericht aanpakken van organisatievraagstukken. 2 Schakelen en verbinden De BKM-professional is in staat om bij de aanpak van bedrijfskundige vraagstukken te schakelen tussen en verbindingen te maken tussen de verschillende functionele gebieden en -niveaus. Hij hanteert hierbij een integrale aanpak en werkt multi- en interdisciplinair vanuit verschillende rollen. 3 Adviseren De BKM-professional is in staat veranderingen of verbeteringen aan te bevelen, waarmee de opdrachtgever en de overige stakeholders geholpen zijn, gericht op de ef fectiviteit van de organisatie. 4 Innoveren De BKM-professional is in staat met een onderzoekende en nieuwsgierige geest nieuwe en originele ideeën te signaleren, genereren en uit te voeren bij de vernieuwing van strategie, producten, processen en markten. 5 Samenwerken/netwerken De BKM-professional kan (internationale) samenwerkingscontacten aangaan gericht op het behalen van gemeenschappelijke doelstellingen en profileert en legitimeert zich binnen die contacten. Hij kan relaties, allianties en coalities binnen en buiten de eigen organisatie ontwikkelen en bestendigen en deze benutten voor het verkrijgen van informatie, steun en medewerking. 6 Communiceren De BKM-professional kan, zowel in de Nederlandse als Engelse taal, ideeën, meningen, standpunten en besluiten begrijpelijk mondeling verwoorden en afstemmen op de toehoorder en in begrijpelijke en correcte taal op schrif t stellen en afstemmen op de lezer. 7 Verantwoord handelen De BKM-professional is zich bewust van de ethische aspecten van de context waarin hij opereert, en signaleert maatschappelijk, cultureel en moreel gevoelige punten en past zijn gedrag en/of zijn adviezen hierop aan. 8 Professionaliseren De BKM-professional is in staat via de weg van reflectie zich professioneel te blijven ontwikkelen en een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van de organisatie en de beroepsgroep door opgedane kennis te borgen, over te dragen en te verspreiden. 9 ICT-vaardig De BKM-professional is in staat om ICT-applicaties en ICT-toepassingen ef fectief en ef ficiënt in te zetten in de uitvoering van zijn professionele taken en/of toe te passen bij het verbeteren van bedrijfsprocessen. De eindcompetenties van BKM in relatie tot Dublin-descriptoren In hoofdstuk 2 is het belang van de ontwikkelingen in het Hoger Economisch Onderwijs aangegeven. Hierbij gaat het om de invoering van de BBA-Standaard. Deze standaard geldt voor alle hogere beroepsopleidingen in de Economische sector en is gericht op de verhoging van de kwaliteit van het onderwijs. De gegeven kwaliteitskenmerken zijn terug te voeren op het Nederlands Qualification Framework en de hieraan verbonden Dublin-descriptoren. De Dublin-descriptoren hebben betrekking op de volgende kwaliteitscategorieën: 1. Kennis en inzicht 2. Toepassing van kennis en inzicht 3. Oordeelsvorming 4. Communicatie 5. Leervaardigheden Dit betekent voor de BKM er, dat hij als vernieuwer van bedrijfsprocessen, als economisch- en ondernemende professional en als kenniswerker deze kwaliteitskenmerken in zijn concreet bedrijfskundig handelen zichtbaar moet kunnen maken. Wat dit inhoudt wordt hieronder uitgewerkt, te beginnen bij het toepassen van kennis en inzicht. Duidelijk zal worden gemaakt waarom we vanuit deze tweede categorie vertrekken. In de kerncompetentie wordt duidelijk dat van de BKM er verwacht wordt dat hij zijn verworven kennis en inzicht kan toepassen in een bedrijfskundige beroepscontext. Dit houdt in dat, vertrekkend vanuit de toepassing van kennis en inzicht, ook de overige kwaliteitscategorieën van de Dublin-descriptoren in beeld komen. De kwaliteit van verworven kennis en inzicht wordt in hun toepassing op de proef gesteld. De toepassing van kennis en inzicht zal voor de BKM-professional bijvoorbeeld het opstellen en verdiepen van argumentaties voor het oplossen van problemen inhouden. In de oplossingen die de BKM er voorstelt zijn diepgang en kwaliteit van zijn argumentaties aan de orde en bevatten deze ook een oordeel, waartoe hij is gekomen op basis van een verzameling en interpretatie van relevante gegevens en mede gebaseerd op het afwegen van relevante sociaal-maatschappelijke, wetenschappelijke of ethische aspecten. En het spreekt bijna voor zich dat deze professional - de BKM er - in staat moet zijn om dit alles op een publiek 24 25

12 van specialisten of niet- specialisten over te brengen. Communicatie is van oudsher een centraal kwaliteitskenmerk van de HBO-opgeleide professional. Zijn denken en handelen zijn steeds betrokken geweest op een bepaalde beroepscontext en op degenen die hier deel van uit maken. De laatste kwaliteitscategorie leervaardigheden veronderstelt een professional, die zich blijf t ontwikkelen, blijf t leren. Dit geldt zowel voor professionalisering van zijn werk en zijn beroep als voor zijn persoonlijke ontwikkelingsperspectieven. In het eerste geval wordt de HBO-professional als kenniswerker belicht, het tweede doelt op de doorstroommogelijkheden voor de bachelor. Hiermee hebben we de betekenis van de Dublin-descriptoren voor het beroepsmatig handelen van de BKM er belicht. We zijn hierin uitgegaan van de toepassing van kennis en inzicht. Deze voor een HBO-professional in het algemeen en voor de BKM er in het bijzonder belangrijke categorie (BBA-Standaard, theoretische basis) kan door de opleidingen verder worden uitgewerkt overeenkomstig hun visie op kennis. In de bijlagen (E) is als voorbeeld een nadere uitwerking gegeven van kennis en kennishandelingen. Alle competenties van Bedrijfskunde MER worden in accreditatieprocessen getoetst op het niveau dat is vastgelegd in de Dublindescriptoren. Hieronder worden in een tabel de competenties van Bedrijfskunde MER gerelateerd aan de Dublin-descriptoren op bachelorniveau. De gemarkeerde blokjes geven aan welke taak-/generieke competentie bij welke Dublin-descriptor is onder te brengen. Taakcompetenties Generieke competenties Probleemherkenning Diagnosticeren (analyseren) Ontwerpen Veranderen Evalueren Kennis en inzicht Toepassing kennis en inzicht Methodisch handelen Schakelen en verbinden Oordeelsvorming Adviseren Innoveren Samenwerken/netwerken Communiceren Verantwoord handelen Professionaliseren ICT-vaardig Communicatie Leervaardigheden Competenties en Dublin-descriptoren; bron: BKM De Haagse Hogeschool, ➌ Theoretische kennis: de kernvakgebieden In deel II van het opleidingsprofiel zijn de kenmerken en de kwaliteit van bedrijfskundig handelen beschreven. Centraal hierin staan de competenties. Het zijn de generieke competenties die het professioneel vakmanschap van de BKM er beschrijven. Professionaliteit, gebaseerd op onderzoekend vermogen en op theoretische kennis. In dit hoofdstuk wordt nader op dit laatste ingegaan. Gedegen theoretische basis Eén van de pijlers in de BBA-Standaard is een gedegen theoretische basis. Deze eis geldt voor elke bachelor, dus ook voor de BKM er. De bedrijfskundige professional heef t een gedegen theoretische kennisbasis nodig om de kernbelof te van een BKM er in te lossen. Door kennis te 26 27

13 nemen van deze theoretische basis en deze kennis toe te passen in praktijksituaties van toenemende complexiteit 15, ontwikkelt een BKM er zijn kerncompetentie. Hiermee wordt ook nader invulling gegeven aan de Dublin-descriptoren kennis en inzicht en toepassing van kennis en inzicht. De theoretische basis wordt gevormd door de kernvakgebieden. De keuze voor deze in de BBA vastgestelde kernvakgebieden is ingegeven door op deze manier herkenbaar aan te sluiten bij de internationale benchmark voor bedrijfskundige opleidingen, waar het gaat om de core topics. Indachtig de opdracht van de HBO-raad 16 is hieronder elk kernvakgebied kort beschreven en is de relevantie aangegeven voor de BKM er door een niveau-indeling: 1 staat voor basisniveau 2 staat voor gevorderd niveau 3 staat voor expert niveau Het niveau per vakgebied is te beargumenteren, doordat de meeste van deze kernvakgebieden uitstekend aansluiten bij de functionele gebieden die in een organisatie zijn te onderkennen en waartussen een BKM er, indachtig de kernbelof te en de kerncompetentie, moet kunnen schakelen en deze met elkaar moet kunnen verbinden. Belangrijk is op te merken dat BKMopleidingen eigen keuzes kunnen en mogen maken in hun profilering. Zo is het niet denkbaar dat alle genoemde vakgebieden op het hoogst mogelijke niveau worden gehaald door alle studenten. Binnen de geldende omvang van een HBO-curriculum (240 EC) is zoiets ondoenlijk. Opleidingen en studenten zullen hierin dus een keuze moeten maken, waarbij uiteindelijk het HBO-niveau, ook wat betref t kennis, gerelateerd moet zijn aan de beoogde kernbelof te en kerncompetentie. Beschrijving kernvakgebieden 17 Bedrijfskunde MER sluit aan bij de beschrijving van de core topics uit het Wikipedia-lemma BBA conform de BBA-Standaard vanwege het algemene, neutrale karakter. Dat biedt opleidingen de ruimte om voor hun profilering eigen keuzes te maken en accenten te leggen. Zo kan een opleiding er bijvoorbeeld voor kiezen om naast de aandacht voor kwantitatieve methoden ook kwalitatieve methoden in het onderwijsaanbod op te nemen. Hieronder volgt een toelichting op de kernvakgebieden, aangevuld met voorbeeldonderwerpen. Accounting (niveau 1, 2) is het proces waarin financiële informatie over een onderneming aan gebruikers wordt gecommuniceerd, veelal in de vorm van financiële overzichten, die de eco- 15 Een nadere uitwerking van deze niveau-uitwerking is opgenomen in bijlage F. 16 Memo Sectoraal Adviescollege (2012). 17 Dit is een letterlijke vertaling van de core topics uit het Wikipedia-lemma BBA. 28 nomische middelen onder beheer van het management in termen van geld laten zien; het is van belang om die informatie te selecteren die relevant en betrouwbaar is voor de gebruiker. De beginselen van accounting worden toegepast op bedrijfseenheden in drie divisies van deze discipline, t.w. accountancy, boekhouding en controle (auditing). Voorbeeldonderwerpen: Management accounting, Financial accounting, Internal control, Management control en Fiscale economie. Bedrijfsethiek (niveau 1, 2) is een vorm van toegepaste ethiek (ook wel professionele ethiek) die ethische en/of morele problemen onderzoekt die zich in een zakelijke omgeving (kunnen) voordoen. Het geldt voor alle aspecten van het gedrag van ondernemingen en is relevant voor het gedrag van zowel individuen als van gehele organisaties. De interesse in bedrijfsethiek is sterk groeiende sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw en met de meer recente nadruk op maatschappelijk verantwoord ondernemen wint dit vakgebied nog steeds aan belang. Voorbeeldonderwerpen: Corporate social responsibility, Codes of conduct, Morele besluitvorming. Corporate Finance (niveau 1) beslaat het gebied van financiën dat gaat over de monetaire beslissingen die bedrijven nemen en de benodigde hulpmiddelen en analyses om deze beslissingen te kunnen nemen. Het primaire doel van Corporate Finance is het maximaliseren van de aandeelhouderswaarde. Hoewel het principieel verschilt van Management Accounting dat de financiële besluitvorming van alle soorten bedrijven bestudeert en niet alleen van grotere corporations, zijn toch de belangrijkste concepten van Corporate Finance van toepassing op de financiën van allerlei soorten bedrijven. Voorbeeldonderwerpen: Vermogensmarkt, Financieringsstrategie, Vermogensstructuur, Belanghebbers. Economie (niveau 1, 2) is een wetenschap die zich bezighoudt met de productie, consumptie en distributie van goederen en diensten. Analoog aan andere sociale wetenschappen houdt de economische wetenschap zich niet alleen bezig met descriptieve kennis, of tewel de vraag hoe de economie werkt, maar in de politieke economie ook met prescriptieve kennis, hoe bepaalde gewenste situaties kunnen worden bereikt. Voorbeeldonderwerpen: Inflatie, Prijsindexcijfer en de kosten van levensonderhoud, Aard van het monetaire beleid van de ECB, Werking van de kapitaalmarkt (sparen en investeren), Internationale handel en wisselkoersen, Prijspolitiek van de overheid, Werking van markten, Economie van de arbeidsmarkt. Kwantitatieve methoden (niveau 1, 2) Business Statistics is een wetenschap die erop gericht is goede beslissingen te nemen in onzekere situaties en wordt gebruikt in verscheidene disciplines als financiële analyse, econometrie, auditing, productie en marktonderzoek. Financiële Rekenkunde (Financial mathematics) is een vorm van toegepaste wiskunde die als doel heef t met behulp van wiskundige of numerieke modellen aspecten en fenomenen op economische en financiële markten te verklaren. 29

14 Operationeel Onderzoek (ook wel Besliskunde, Management science of Operational research genoemd) is een discipline die zich bezighoudt met het toepassen van geavanceerde analytische methodes om de besluitvormingsprocessen te verbeteren. Het wordt vaak gezien als een deelgebied van de wiskunde. Voorbeeldonderwerpen: Business statistics, Financiële rekenkunde. Management Information Systems (MIS, niveau 1, 2, 3) biedt organisaties informatie voor een ef ficiënt en ef fectief beheer. Het gaat hierbij om drie primaire componenten: technologie, mensen (personen, groepen en organisaties) en gegevens (informatie voor de besluitvorming). Managementinformatiesystemen worden gebruikt om de analyse en besluitvorming rondom strategische, tactische en operationele activiteiten te vergemakkelijken. Voorbeeldonderwerpen: Informatiemanagement, Strategie van informatieverzorging, Waardecreatie met ICT, Soorten informatiesystemen, Toepassingen van informatietechnologie, Ontwikkeling van informatieverzorging, Organisatieprocessen en ICT, Implementeren van ICT, Beheer van ICT. Marketing (niveau 1, 2) houdt zich bezig met het communiceren van de waarde van een product of dienst in de richting van de klant. In engere zin wordt marketing vaak geïnterpreteerd als de kunst van het verkopen van producten/diensten, terwijl dit slechts één onderdeel ervan is. Op dezelfde manier is advertentie en promotie een te beperkte omschrijving van het vakgebied. De American Marketing Association omschrijf t marketing als het geheel aan activiteiten en processen die creëren, communiceren en leveren van waren en diensten die waarde hebben voor klanten, cliënten, partners of derden en voor de samenleving in het algemeen. Voorbeeldonderwerpen: Positioning, Market intelligence, Pricing, Packaging, Distribution, PR, Advertising, Community marketing, Customer satisfaction, Customer value, Value chain, SWOT, Confrontation matrix, Sales, Account management, Branding. Operations Management (niveau 1, 2, 3) is een deelgebied van management dat zich richt op het ontwikkelen en onderhouden van productieprocessen en het (her)ontwerpen van de bedrijfsvoering met betrekking tot de productie van goederen en/of diensten. Het moet waarborgen dat de bedrijfsvoering zo ef ficiënt mogelijk is in het gebruik van middelen en tegelijkertijd zo ef fectief mogelijk is in het behalen van de doelstellingen van de klant. Het houdt zich bezig met het proces van het omzetten van input (in de vorm van materiaal, arbeid en energie) in output (in de vorm van goederen en/of diensten). Voorbeeldonderwerpen: Operations performance, Operations strategy, Process design, Supply chain management, Planning and control, Quality management, Risk management, Enterprise resource planning (ERP). Organisatiekunde (Organizational Behavior, soms ook bekend als Organisational Studies of Organisational Science, niveau 1, 2, 3) is een tak van wetenschap die zich bezighoudt met de invloed van individuen, groepen en structuren binnen een organisatie. Het is een interdisciplinair vakgebied dat ondermeer sociologie, psychologie, communicatie en management omvat en dient tevens als aanvulling voor onderzoeksvelden als organisatietheorie (Organisational Theory) en human resourcestudies. Organisatiekunde heef t zijn wortels in de arbeids- en organisatiepsychologie. Voorbeeldonderwerpen: Arbeidsverhoudingen, Engagement en change management, Human resourcestrategie en -planning, Werving en selectie, Uitstroom, Ontwikkeling van medewerkers (prestaties, scholing, loopbaanontwikkeling), Beloning, Gezondheid, Veiligheid en welzijn, Gelijkheid en diversiteit, Internationaal HRM, Communicatie en werksfeer, Participatie en medezeggenschap. Onder Organisatiekunde valt ook Human Resourcemanagement (HRM, of kortweg HR, Niveau 1, 2). Het gaat hier om het beheer van het personeelsbestand van een organisatie, de human resources. Het is verantwoordelijk voor de werving en selectie, de opleiding, de evaluatie en beloning van werknemers. Daarnaast besteedt het vakgebied aandacht aan de organisatorische leiding en cultuur binnen de organisatie en ziet het toe op naleving van de werkgelegenheids- en arbeidswetten. HR is het aangewezen contactorgaan binnen een organisatie voor werknemersvertegenwoordigers zoals vakbonden wanneer het gaat om CAO s. Voorbeeldonderwerpen: Personeelsbeleid (Werving en selectie, Personeelsplanning, Functieprofiel en competenties, Opleidingsplannen, Leven lang leren) Personeelsbezetting, Onderlinge samenwerking, Personeelsinformatiesystemen. Recht (niveau 1, 2), ook bekend als Business Law, is de verzameling van wet- en regelgeving die van toepassing is op de rechten, de betrekkingen en het gedrag van personen en ondernemingen. Het wordt vaak gezien als een tak van het burgerlijk recht en houdt zich bezig met vraagstukken van privaatrecht en publiekrecht. De subdiscipline Handelsrecht kent begrippen als opdrachtgever, uitvoerder/ tussenpersoon; vervoer over land en zee, zeerecht; koopvaardij; garantie; brand-, leven- en ongevallenverzekering; wissels en partnerschap. Ook valt onder Handelsrecht: de regulering van zakelijke contracten, inhuren van personen/diensten en de vervaardiging en de verkoop van consumptiegoederen. Vele landen hebben een burgerlijk wetboek dat hun commerciële wetgeving bevat. Voorbeeldonderwerpen: Vermogensrecht, Ondernemingsrecht, Arbeidsrecht, Belastingrecht, Europees recht, Bestuursrecht, Intellectueel eigendomsrecht, Verzekeringsrecht, Internationaal contractrecht. Strategisch Management (Strategisch Beheer, niveau 1, 2, 3) is een vakgebied binnen de Bedrijfskunde dat gericht is op het analyseren en verbeteren van de belangrijkste initiatieven van het management binnen een bedrijf. Het omvat het vaststellen van de doelstelling, visie en mission statement van een organisatie, het ontwikkelen van beleid en plannen (vaak in de vorm van projecten en programma s gericht op het halen van de doelstelling) en het toewijzen van resources (middelen). In veel gevallen wordt gebruik gemaakt van de Balanced Scorecard van Kaplan en Norton om de prestaties van een bedrijf te toetsen en de voortgang richting de gestelde doelen te monitoren. Recente studies pleiten ervoor om de doelstelling van een 30 31

15 bedrijf te baseren op de verwachtingen van de aandeelhouders en die verwachting ook mee te nemen bij het opstellen van een aangepaste Balanced Scorecard. Voorbeeldonderwerpen: Business and market analysis, Strategy and strategic options, Strategy implementation, Feasibility, Businessmodellen. Bedrijfskunde MER rekent vier kernvakgebieden tot de core business Er kan niet worden volstaan met het louter benoemen van het basisniveau aan kennis. Juist door aan te geven op welke vakgebieden uitgebreidere en zelfs expertkennis noodzakelijk is, wordt zichtbaar waarop de BKM er zich onderscheidt van andere BBA-afgestudeerden. In onderstaand schema is opgenomen welke kernvakgebieden op welk niveau worden aangeboden. Uit dit overzicht wordt duidelijk dat de kerncompetentie van de BKM er, het analyseren, ontwerpen en managen van doelgerichte processen, vooral door de expertkennis wordt geborgd. Gevorderde kennis is nodig om een BKM er vanuit een breed perspectief naar organisaties te kunnen laten kijken. Overeenkomstig de kerncompetentie zijn er vier kernvakgebieden, waarvan de (toepassing van) kennis tot de core business van een BKM-professional kan worden gerekend: Operations management Strategisch management Organisatiekunde Management Information Systems Operations Management dient door alle opleidingen op niveau 3 aangeboden te worden. Dit kernvakgebied is volledig met de kernbelof te verbonden. Kennis van dit vakgebied is voor de BKM er noodzakelijk om bedrijfsprocessen te kunnen verbeteren en vernieuwen om het beste uit organisaties en mensen te halen. Uit de overige drie kernvakgebieden kiezen de opleidingen minimaal één kernvakgebied of een combinatie van kernvakgebieden die het beste past bij hun profilering. Kernvakgebied Basis Gevorderd Expert Omdat kennis uit dit vakgebied noodzakelijk wordt geacht bij het: Accounting inzicht in de financiële verantwoording Bedrijfsethiek verantwoord handelen Corporate Finance kennen van de financiële functie Economie inzicht in economische verbanden Kwantitatieve Methoden verantwoord uitvoeren van onderzoek Management Information Systems (MIS) invullen van de kerncompetentie Marketing inzicht in de werking van de commerciële functie Operations Management invullen van de kerncompetentie Organisatiekunde invullen van de kerncompetentie Recht verantwoord kunnen handelen Strategisch Management invullen van de kerncompetentie ➍ Bedrijfskundige handelingscyclus en onderzoek Een andere belangrijke pijler van de BBA-Standaard wordt gevormd door het onderzoekend vermogen dat leidt tot reflectie, tot evidence based practice, en tot innovatie. In het bedrijfskundige en professionele handelen is vaak sprake van praktijkgericht onderzoek. Het praktijkgerichte onderzoek wordt omschreven als onderzoek dat is geworteld in de beroepspraktijk en bijdraagt aan de verbetering en innovatie van die beroepspraktijk. Dit vindt plaats door het genereren van kennis en inzichten, maar ook door het leveren van toepasbare producten en ontwerpen en concrete oplossingen voor praktijkproblemen. Daarbij is het onderzoek doorgaans multi- en of transdisciplinair van aard en ingebed in een scala van interne en externe organisatorische verbanden, met behoud van de wetenschappelijke betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek zelf 18. Bovenstaande definitie van praktijkgericht onderzoek sluit goed aan op hetgeen een bedrijfskundige doet. Bedrijfskundige vraagstukken zijn in feite altijd gericht op het optimaliseren van (delen van) de organisatie. En om tot gefundeerde verbetervoorstellen te komen is het doen van praktijkgericht onderzoek noodzakelijk. In onderstaand model (Leen, 2012 ) wordt duidelijk gemaakt dat in elke fase van het bedrijfskundig handelen onderzoek wordt verricht en dat in principe bij elke fase de onderzoekscyclus wordt doorlopen. De onderzoekscyclus is de werkcyclus voor praktijkgericht onderzoek (Verhoeven, 2011) en bestaat uit zes fasen: (1) probleemanalyse, (2) onderzoeksontwerp, (3) dataverzameling, (4) data-analyse, (5) conclusies en aanbevelingen en (6) rapportage. 18 Kwaliteitszorgstelsel ten aanzien van het onderzoek aan hogescholen, HBO-raad, december 2008, p

16 Een afstudeeronderzoek richt zich doorgaans op een enkele fase of een cluster van twee fasen, bijvoorbeeld diagnose en ontwerp. Het is een vereiste dat de student in de opleiding BKM kennis maakt met alle fasen van het bedrijfskundige handelen en zich daardoor alle taakcompetenties eigen maakt. Hoe het bedrijfskundig handelen en het doen van onderzoek zich tot elkaar verhouden, wordt in onderstaand schema duidelijk gemaakt. Verkenning van de opdracht (keuzen van de fase(n)) Daarnaast kan de BKM er als kenniswerker gebruik maken van zijn (generieke) competentie samenwerken en netwerken. Voor het werken met kennis ten dienste van de organisatie zijn instrumenten als kennismanagement, kennisdeling, samenwerken en netwerken nodig. In een bijdrage aan Onderwijs Research Dagen komt Verdonschot (2012) tot de conclusie dat innovaties niet tot stand (komen) door deze vanaf de zijlijn zorgvuldig uit te denken en ze daarna te implementeren. De kans op succes wordt groter als mensen in het werk nieuwe oplossingen ontwikkelen, deze uitproberen, verder ontwikkelen en met elkaar delen. En tenslotte: de bedrijfskundige kenniswerker is ook gericht op professionalisering van zijn eigen beroepspraktijk, één van de generieke competenties. Door reflectie op het bedrijfskundige handelen verwerf t hij kennis en draagt daarmee bij aan zijn eigen professionalisering (Weggeman, 2003). op basis van op basis van op basis van op basis van Probleemidentificatie Diagnose Ontwerp Verandering Evaluatie voorstel voor voorstel voor voorstel voor voorstel voor Onderzoekscyclus Onderzoekscyclus Onderzoekscyclus Onderzoekscyclus Onderzoekscyclus Eventueel vervolgonderzoek Een toelichting op dit model is te vinden in bijlage G. ➎ De bedrijfskundige kenniswerker Bedrijfskundigen kunnen een grote rol spelen in de kenniseconomie. Ze werken mee aan de inrichting van systemen binnen en tussen organisaties en ze verbeteren de werkprocessen die kenniswerkers nodig hebben. De BKM er maakt hierbij gebruik van zijn (generieke) competenties, zoals bijvoorbeeld innoveren. Als kenniswerker zet hij zich in om resultaten uit eigen onderzoek of elders verworven kennis te ontwikkelen. Nieuwe kennis kan hij toepassen in het proces van het verbeteren en vernieuwen van bedrijfsprocessen. Hij vervult hierin een onderzoeksrol. Andriessen (2007) heef t het proces waarin de (HBO-)kenniswerker tot de oplossing van unieke problemen komt in beeld gebracht. Volgens hem brengt de kenniswerker in dit proces drie stromen bij elkaar: de kennis-, praktijk- en competentiestroom. Zijn handelen krijgt hiermee een breder perspectief. Handelen wordt ook leren, het verwerven van kennis, de ontwikkeling van (nieuwe) kennis en de ontwikkeling van nieuwe competenties

17 In het laatste onderdeel van het opleidingsprofiel wordt verantwoording afgelegd over: de toetsing en ijking door het werkveld; het initiatief van het LOO BKM om de kwaliteit van het eindniveau landelijk te borgen; het proces, dat tot de totstandkoming van het opleidingsprofiel heef t geleid. Toetsing en ijking door het werkveld In de periode tussen juli en oktober 2013 heef t de toetsing en ijking van het nieuwe opleidingsprofiel door het werkveld plaatsgevonden. Er heef t geen toetsing op landelijk niveau plaatsgevonden, maar deze is via de regionale werkveldcommissies (WVC s) gerealiseerd. De verschillende (leden van de) werkveldcommissies hebben op verzoek van het bestuur van LOO BKM de onderstaande vragen beantwoord: 1 Sluit het nieuwe profiel aan bij de actualiteit en/of mist u onderwerpen? 2 Herkent u uw beroepspraktijk in het profiel? 3 Geef t het profiel voldoende inkleuring en richting voor een Bedrijfskunde MER opleiding? 4 Komt het versterkte bedrijfskundige karakter (integrale bedrijfskunde in plaats van een samenstelling van de M+E+R) voldoende tot uitdrukking in het profiel? 5 Het opleidingsprofiel geef t aan dat vier vakgebieden (BOKS) op het hoogste niveau behaald moeten worden (tot en met het afstuderen). Onderschrijf t u deze mening? 6 Overige opmerkingen over het profiel. Toetsing en ijking door het werkveld is een vorm van validatie van het opleidingsprofiel. Met andere woorden: het gaat hier om de vraag of de opleiding voldoet aan de verwachtingen die het specifieke werkveld aan een afgestudeerde BKM er stelt en in het algemeen aan een op HBO-niveau afgestudeerde professional. De hieronder aangegeven feedback van het werkveld hoort bij het opleidingsprofiel, maar is er ook van te onderscheiden. Dat betekent dat de BKM-opleidingen hiervan gebruik kunnen maken voor de uitwerking van hun eigen profilering. De suggesties, die een meer klantvriendelijke en scherpe formulering van de tekst inhielden, zijn in het opleidingsprofiel verwerkt. Deze suggesties zijn bij vraag 6 gegeven en worden hieronder niet apart genoemd. In grote lijnen heef t het werkveld de uitgangspunten en de inhoud van het nieuwe opleidingsprofiel onderschreven. De door het werkveld gegeven inhoudelijke aanvullingen zijn voor een belangrijk deel in de voorafgaande tekst verwerkt. De feedback is in ruime mate gegeven en is divers van aard. Er zijn veertien uitgebreide reacties van zeven WVC s van hogescholen ontvangen. 1 Sluit het nieuwe profiel aan bij de actualiteit en/of mist u onderwerpen? Het werkveld ziet in de gegeven beschrijving van de actualiteit over het algemeen relevante ontwikkelingen. Hierin komt volgens het werkveld terecht het beeld van de BKM er als specialist in generalisme naar voren. Ook de nadruk op innovatie (en optimalisatie van processen) is volgens het werkveld terecht. 2 Herkent u uw beroepspraktijk in het profiel? Het werkveld herkent unaniem de eigen beroepspraktijk in het opleidingsprofiel. 3 geef t het profiel voldoende inkleuring en richting voor een Bedrijfskunde MER opleiding? In het algemeen beoordeelt het werkveld de gegeven inkleuring en richting in het opleidingsprofiel als duidelijk en de juiste. 4 Komt het versterkte bedrijfskundige karakter (integrale bedrijfskunde in plaats van een samenstelling van de M+E+R) voldoende tot uitdrukking in het profiel? Het werkveld herkent het versterkte bedrijfskundige karakter in het nieuwe opleidingsprofiel. Men legt hierbij de nadruk op: het beste uit organisaties halen, de integratie van M, E en R. Men waardeert deze integratie als bijzonder waardevol en men voegt toe dat de BKM er altijd de mens in de organisatie centraal moet stellen. 5 het opleidingsprofiel geef t aan dat vier vakgebieden (BOKS) op het hoogste niveau behaald moeten worden (tot en met het afstuderen). Onderschrijf t u deze mening? Volgens sommige vertegenwoordigers uit het werkveld zou er meer aandacht aan tactisch denken en handelen besteed kunnen worden. Voor het strategische niveau is volgens hen rijping in de functie noodzakelijk. Op een enkele uitzondering na (de specialist in generalisme zou op een breed palet aan gerelateerde vakgebieden bovengemiddeld moeten scoren) onderschrijven de vertegenwoordigers uit het werkveld de gemaakte keuze volmondig. In bijlage H volgt per vraag een samenvatting van deze feedback

18 Landelijke borging eindniveau van de BKM er Het LOO BKM heef t in opdracht van de HBO-raad (nu Vereniging voor Hogescholen) het initiatief genomen om het eindniveau van de opleiding landelijk te borgen. Zij heef t gekozen voor een vergroting van de transparantie van het afstudeertraject. Dit zal in dialoog en onderlinge samenwerking met de opleidingen van de verschillende hogescholen worden vormgegeven. Het accent ligt op de vergroting van de transparantie van het proces en de criteria voor het afstuderen. Het landelijk opleidingsprofiel biedt het geëigende kader voor de formulering van de uitgangspunten voor landelijke borging van het afstudeerniveau. Geïnspireerd door het rapport Vreemde ogen dwingen van de Commissie Externe validering examenkwaliteit hoger beroepsonderwijs 19 volgt het LOO BKM het voorbeeld van Estland, waarvoor de commissie haar voorkeur heef t uitgesproken. In dit voorbeeld wordt uitgegaan van een combinatie van interne kwaliteitsborging per opleiding (interne evaluaties) en landelijke borging door systematisch en gestructureerd, maar ook met een open blik bij elkaar in de keuken te kijken. De commissie noemt dit een vorm van georganiseerde zelfreflectie. De opleidingen BKM stellen zich voor dat hun landelijke borging van de kwaliteit van het afstuderen vorm kan krijgen door: het inzetten van peer-review bij examinering door (afstudeer-) beoordelingscommissies die voor een bepaald gedeelte uit externe deskundigen van collega-opleidingen bestaan; een benchmark op kwaliteitsindicatoren voor het afstuderen. De opleidingen BKM, verenigd in het LOO, zullen voor de realisatie hiervan kwaliteitsborging van afstuderen structureel op de agenda zetten en op dit gebied deskundige medewerkers van de diverse opleidingen regelmatig raadplegen en bijeenbrengen. Proces In 2012 is een nieuw competentieprofiel vastgesteld voor de BKM opleidingen. Het Sectoraal Advies College van de sector HEO heef t daarna de opdracht gegeven de kernvakgebieden, horende bij de BBA-Standaard, verder uit te werken en op te nemen in een herijkt opleidingsprofiel. Voor de herijking van het opleidingsprofiel is in januari 2013 een projectgroep ingesteld door het bestuur van het LOO BKM. De projectgroep bestond uit de leden van het bestuur en een lid van het LOO BKM, dat ook bij de totstandkoming van het nieuwe competentieprofiel betrokken was. Voor de projectleiding werd een externe deskundige aangetrokken. De opdracht was gericht op de formulering van het nieuwe landelijke opleidingsprofiel voor de opleiding met het oog op de herkenbaarheid en kwaliteit van de verschillende BKM opleidin- 19 Vreemde ogen dwingen, HBO-raad 2012 gen. Dit profiel zou moeten zijn georiënteerd en afgestemd op de trends en ontwikkelingen in het werkveld en op de kwaliteitseisen die aan HBO-opleidingen worden gesteld. Het profiel zou moeten voldoen aan de eisen van actualisatie, acceptatie, validatie, bruikbaarheid en aan de eisen van kwalitatief hoogstaand hoger beroepsonderwijs. Op 8 februari 2013 is de projectgroep van start gegaan en ze is in totaal vijf keer bij elkaar gekomen. Het door de projectleider geformuleerde projectplan is tijdens een bijeenkomst van het LOO BKM gepresenteerd (20 maart 2013) en daarna door het bestuur geaccordeerd. Tijdens deze landelijke bijeenkomst heef t de projectleider ook het thema landelijke borging van het eindniveau toegelicht, dat als nieuw element in het te formuleren opleidingsprofiel opgenomen zou worden. De bijeenkomsten van de projectgroep waren achtereenvolgens gericht op: vaststelling van de inhoud en de structuur van het profiel, verdeling en planning van de activiteiten, vaststelling van het eerste concept, dat is voorgelegd aan de leden van het LOO BKM en besproken op de landelijke bijeenkomst van 5 juni 2013, de vaststelling van het tweede concept dat was bestemd voor feedback uit het werkveld, en het eindconcept van de projectgroep. De projectleider heef t tussentijdse teksten van de projectleden en eigen teksten geïntegreerd en het resultaat hiervan aan de projectgroep en het LOO BKM ter bespreking aangeboden. De verzamelde (uitgebreide) feedback van het werkveld is door de projectleider verwerkt in het onderdeel toetsing en ijking door het werkveld. Over al deze activiteiten heef t de projectleider regelmatig met de leden van de projectgroep gecommuniceerd en wekelijks met de voorzitter van het bestuur gesproken. De voortgang van het project is regelmatig in de projectgroep aan de orde geweest en getoetst op de vooraf in het projectplan vastgestelde kwaliteitseisen. Zo heef t de uitgebreide feedback van de leden van het LOO BKM geleid tot een ingrijpende bijstelling van de structuur van het opleidingsprofiel. Hiermee is tegemoet gekomen aan de eis van bruikbaarheid van het profiel als richtinggevend, landelijk basisdocument. De opleidingen kunnen het profiel voor zichzelf operationaliseren. De leden van het LOO BKM leverden met hun feedback bovendien een belangrijke bijdrage aan de versterking van een kwalitatief hoogstaand niveau van de BKMopleidingen. Met de feedback van het werkveld werd de actualiteit van het profiel in belangrijke mate versterkt en uitgebreid. De bewezen relevantie (validiteit) van het opleidingsprofiel werd hiermee ook onderstreept. Gedurende het project heef t steeds de nadruk gelegen op communicatie tussen de projectgroep, het bestuur en de leden van het LOO BKM en de communicatie met het werkveld via deze leden. Hiermee is er voldaan aan de eis van acceptatie. Het eindconcept van de projectgroep is in december 2013 aan het Sectoraal Adviescollege van de sector Economie aangeboden

19 Referenties Andriessen, D. (2007). HBO ers als kenniswerkers. In: Lappia et al., Backbone II. Hogeschool INHOLLAND. Bie, D. de (Red.) (2003). Morgen doen we het beter. Handboek voor de competente onderwijsvernieuwer. Houten/Antwerpen: Bohn Staleu Van Loghum. Biggs, J.B. and Collis, K.F. (1982). Evaluation the quality of learning - the SOLO Taxonomy. New York: Academic Press. Bloom, B.S. (1971). Mastery Learning and its implications for curriculum development. In: E.W. Eisner (Ed.), Confronting curriculum reform. Boston: Little, Brown and Company. Caluwé, L. de en Vermaak H. (2006). Leren Veranderen. Deventer: Kluwer. Dienst Onderwijs- en Studentzaken (2013). Koppeling competentieprofiel BK-MER aan Dublindescriptoren. Werkdocument. Den Haag: De Haagse Hogeschool. Domein Economie en Management / HES (2012). De afstudeeropdracht, Studiehandleiding , deeltijdopleidingen. Amsterdam. De Hogeschool van Amsterdam. Doorewaard, H. en Verschuren, P. (2007). Het ontwerpen van een onderzoek. Den Haag: Boom Lemma. Dreyfus, S.E. ; Dreyfus, H. L. (2010). A Five-Stage Model of the Mental Activities Involved in Directed Skill Acquisition. Washington DC: Storming Media-Retrieved. June 13. HBO-raad. Vereniging van hogescholen (2012). Vreemde ogen dwingen. Eindrapport commissie externe validering examenkwaliteit hoger beroepsonderwijs. Den Haag: HBO-raad. HBO-raad. Vereniging van hogescholen (2009). Kwaliteit als opdracht. Den Haag: HBO-raad. HBO-raad. Vereniging van hogescholen (2008). Kwaliteitszorgstelsel ten aanzien van het onderzoek aan hogescholen. Den Haag: HBO-raad. Hofstede, G. (2001). Culture s Consequences: Comparing Values, Behaviors, Institutions and Organizations Across Nations. Thousand Oaks/London: SAGE Publications Inc. Huisman, J. (Red.) (2001). Leren van competenties in het beroepsonderwijs. Programmeren, begeleiden en beoordelen. s-hertogenbosch: CINOP. INK (2007). Introductie: filosofie, inhoud en toepassing van het INK-managementmodel. Zaltbommel: Instituut Nederlandse Kwaliteit. Jong, T. de & Ferguson-Hessler, M. (1997). Types and qualities of knowledge. Educational Psychologist, 31 (2), Lanting, M. (2013). De slimme organisatie. De toekomst van werk, leiderschap en innovatie. Amsterdam: Business Contact. Marcus, J., Van Dam, N. (2012). Organisatie en Management. Groningen: Noordhof f. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. (2005). Report Committee Review Degrees for the Dutch Ministry of Education, Culture and Science. Zoetermeer: Ministerie van OCW. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2008). Nederlands kwalificatieraamwerk Hoger Onderwijs Compatibel met het overkoepelende Europese Kwalificatieraamwerk voor de Europese Hogeronderwijsruimte. Zelfcertificeringsdocument. Zoetermeer: Ministerie van OCW. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. (2010). Advies van de Commissie Hoger Onderwijs Stelsel. Zoetermeer: Ministerie van OCW. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (2011). Kwaliteit in verscheidenheid. Strategische Agenda Hoger Onderwijs, Onderzoek en Wetenschap. Zoetermeer: Ministerie van OCW. Netherlands Quality Agency (2004). Breed en veelzijdig. Eindrapport van de visitatiecommissie Management, Economie en Recht. Den Haag: NQA. Peters, T.J. and Waterman, R.H. (2006). In Search of Excellence. New York: HarperCollins Publishers Inc. Poucke, A.B.M. van (2005). Towards radical innovation in knowledge-intensive service firms. Academisch proefschrif t. Rotterdam: Erasmus Universiteit. Strien, P. van (1986). Praktijk als wetenschap, methodologie van het sociaalwetenschappelijk handelen. Assen/Maastricht: Van Gorcum

20 Stuive, R., Thuis, P. (2012). Bedrijfskunde Integraal. Groningen: Noordhof f. Trompenaars, F. & Hampden-Turner, C. (2011). Riding the Waves of Culture: Understanding Cultural Diversity in Business. London: Nicholas Brealey Publishing. Verdonschot, S.G.M. (2012). Medewerkers op de werkvloer geven vorm aan innovatie in het werk: onderzoek bij vijf organisaties. Paper Onderwijs Research Dagen, Wageningen. Verhagen, P. (2011). Kwaliteit met beleid. Bussum: Coutinho. Verhoeven, N. (2011). Wat is onderzoek? Den Haag: Boom Lemma. Weggeman, M. (2003). Leren en kennisontwikkeling bij professionals. In: F. Kwakman & B. Overduin (Red.). Professionals & Professionele ontwikkeling. Over sturing en zelfsturing bij professionals. Schoonhoven: Academic Service. Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, Rapport 90 (2013). Naar een lerende economie. Den Haag. Winkler, P. (2011). Beroepscompetenties HBO. Schoonhoven: Academic Service. Bijlage A Bedrijfskunde MER in historisch perspectief Deze bijlage schetst de aanloop naar het voorliggende nieuwe competentieprofiel. Een korte terugblik om de fundamenten waarop Bedrijfskunde MER is ontstaan. Deze achtergrondschets heef t als functie om het bij het actualiseren van het profiel te vertrekken vanuit een helder beeld en bewustzijn van de BKM-identiteit die in de afgelopen jaren is opgebouwd. Vóór 1994: wortels in HEAO EJ Bedrijfskunde MER is per 1 september 2012 de nieuwe naam voor de opleiding voor Management, Economie en Recht. MER kwam voort uit de opleiding HEAO Economisch Juridisch die vanaf de jaren zestig, samen met HEAO Bedrijfseconomie en HEAO Commerciële Economie, de drie pijlers vormden van het hoger economisch beroepsonderwijs. HEAO EJ is tot eind jaren negentig sterk juridisch georiënteerd geweest. In de Landelijke herkenbaarheidoperatie, uitgevoerd door de commissie Braakman, is door het bestuurlijk overleg van de hogescholen in oktober 1992 besloten de HEAO-opleidingen Economisch Juridisch, HEAO Bestuurskunde en HEAO Openbaar Bestuur te integreren in een nieuwe opleiding. De voorlopige naam daarvan was Juridisch Bestuurlijke Opleiding. Gedurende het studiejaar 1993/1994 zijn enkele hogescholen er in geslaagd hun oude opleidingen Bestuurskunde en Openbaar Bestuur wederom als zelfstandige HBO-opleiding erkend en bekostigd te krijgen. Deze opleidingen zijn verder gegaan onder de naam Bestuurskunde/Overheidsmanagement. 1994: Introductie MER De voormalige HEAO EJ-opleidingen binnen de juridisch bestuurlijke opleiding hebben zich na deze ontvlechting ontdaan van de specifieke publieke c.q. op de overheid gerichte doelen/ eindtermen en zijn verder gegaan onder de naam Management, Economie en Recht. De betrokken hogescholen zijn per 1 september 1994 gestart met het aanbieden van de opleiding Management, Economie en Recht. Ná de ontvlechting en mét de nieuwe naam, is in 1994 een begin gemaakt met de heroriëntatie van de opleiding als het gaat om doelstelling en eindkwalificaties. Vanaf die periode heef t MER een gestage groei doorgemaakt en heef t deze opleiding zich ontwikkeld tot de grootste in het domein BBA : Versterking component management De aanbevelingen van de visitatiecommissie in hebben de heroriëntatie in een stroomversnelling gebracht. De opleiding werd nog als te juridisch gekenschetst en te weinig profilerend voor wat betref t de M-component. In maart 1999 is het nieuwe Beroeps- en Opleidingsprofiel MER verschenen. Het competentieprofiel (rondom drie clusters Organisatie en Omge- 20 Jonge loten aan de stam, Eindrapport van de visitatiecommissie Management Economie en Recht alsmede Bestuurskunde/Overheidsmanagement, HBO-raad, Den Haag, juni 1997, ISBN